The most Martian place on Earth | Armando Azua-Bustos

Translator: Shajwan Muhammad Reviewer: Daban Q Jaff

This is a picture of a sunset on Mars

ئەمە وێنەیەکی خۆر ئاوا بوونە لەسەر مەریخ

taken by NASA's Curiosity rover in 2013.

کە لەلایەن کەشتی زانستخوازی ناساوە لە ٢٠١٣ گیراوە.

Mars is a very cold planet,

مەریخ ھەسارەیەکی زۆر ساردە،

flooded with high levels of UV radiation

کە پڕە لە ئاستی بەرزی تیشکی سەرو وەنەوشەیی

and extremely dry.

و زۆر وشکە.

In fact, Mars is considered to be too dry for life as we know it.

لە ڕاستیدا، وەک دەزانین مەریخ زۆر وشکە بۆ ژیان.

I'm an astrobiologist.

من ئەستێرەناسێکم.

I try to understand the origin of life on Earth

ھەوڵی تێگەشتن لە ژیانە بنچینەییەکەی سەر زەوی دەدەم

and the possibilities of finding life

و ئەگەرەکانی دۆزینەوەی ژیان

elsewhere in the universe.

لە شوێنێکی تری جیھان.

People sometimes ask me,

ھەندێ جار خەڵکی لێم دەپرسن،

how can you be an astrobiologist

چۆن دەتوانیت ببیت بە ئەستێرەناس

if you don't have your own spaceship?

ئەگەر کەشتی ئاسمانی خۆتت نەبێت؟

Well, what I do is that I study life

باشە، ئەوەی من دەیکەم لێکۆڵینەوەی ژیانە

in those environments on Earth

لەو ژینگانەی سەر زەوی

that most closely resemble other interesting places in the universe.

کە زۆر لە شوێنە خۆشەکانی تری جیھان دەچن.

All life on Earth requires water,

ھەموو ژیانێکی سەر زەوی پێویستی بە ئاوە،

so in my case I focus on the intimate relationship

من تیشک دەخەمە سەر پەیوەندی قووڵی

between water and life

نێوان ئاو و ژیان

in order to understand

بۆ تێگەشتن لەوەی

if we could find life in a planet as dry as Mars.

کە ئەگەر بتوانین لە ھەسارەیەکی وشکی وەک مەریخ ژیان بدۆزینەوە.

But since I do not have the 2.5 billion dollars

بەڵام چونکە من ٢.٥ بلیۆن دۆلارم نییە

to send my own robot to Mars,

بۆ ناردنی ڕۆبۆتی خۆم بۆ مەریخ،

I study the most Martian place on Earth,

لێکۆڵینەوە لە مەریخیترین شوێنی سەر زەوی دەکەم،

the Atacama Desert.

بیابانی ئاتاکاما.

Located in northern Chile,

لە چیلی باکوورە،

it is the oldest and driest desert on Earth.

کۆنترین و وشکترین بیابانی سەر زەوییە.

To give you an idea of how dry it is,

بۆ تێگەیاندنتان لە ڕێژەی وشکی بیابانەکە،

consider here in Vancouver it rains over 1,000 millimeters of rain every year.

ئێرە ڤانکۆڤەر بھێننە پێش چاوتان کە ساڵانە زیاتر لە ١٠٠٠ ملم بارانی لێدەبارێت.

In the Atacama, there are places with no reported rains

لە ئاتاکاما، شوێنی لێیە کە بارانی لێ نەباریوە

in the last 400 years.

بە درێژایی ٤٠٠ ساڵی ڕابردوو.

How do I know this?

چۆن ئەمە دەزانم؟

Well, because I was born and raised in the Atacama --

باشە، چونکە من لە ئاتاکاما لەدایک بووم و گەورە بووم --

(Laughter)

(پێکەنین)

So I had a unique advantage

بۆیە سوودێکی زۆرم وەرگرت

when I started studying this desert.

کە دەستم بە لێکۆڵینەوە لەم بیابانە کرد.

So let me tell you guys a few fantastic examples

ھاوڕێیان ڕێگەم بدەن چەند نمونەیەکی سەرنج ڕاکێشتان پێ بڵێم

he has found

کە دۆزییەوە

on how life has adapted to live with almost no water at all.

دەربارەی گونجاندنی ژیان لەگەڵ نەبوونی ئاودا.

One of my first findings was in the entrance of a cave

یەکەمین دۆزینەوەم بە چوونە ناو ئەشکەوتێک بوو

facing the Pacific Ocean.

ئۆقیانوسی ھێمنم لێی بینی.

In this place, we reported a new type of microalgae

لەم شوێنە، جۆرێکی نوێی قەوزەمان تۆمارکرد

that grew only on top of the spiderwebs that covered the cave entrance.

کە تەنھا لەسەر تۆڕی جاڵجاڵۆکە گەشەی دەکرد کە دەرگای ئەشکەوتەکەی داپۆشیبوو.

Have you ever seen a spiderweb early in the morning?

ئایا ھەرگیز سەر لە بەیانیان تۆڕی جاڵجاڵۆکەت بینیوە؟

It's covered with dew,

بە شەونم داپۆشرابوو،

so this microalgae learned that in order to carry photosynthesis

ئەم قەوزەیە ڕاھاتبوو بۆ ئەنجامدانی ڕۆشنەپێکھاتن

in the coast of the driest desert on Earth,

لە کەناری وشکترین بیابانی سەر زەوی،

they could use the spiderwebs.

دەبێ تۆڕی جاڵجاڵۆکە بەکاربێنن.

So here they may access the water from the fogs

ڕەنگە لەڕێی تەمەوە ئاو دابین بکەن

that regularly cover these areas in the morning.

کە لە بەیانیاندا ئەم ناوچانە دادەپۆشن.

In another cave, we found a different type of microalgae.

لە ئەشکەوتێکیتردا، جۆرێکی جیاوازی قەوزەمان دۆزییەوە.

This one is able to use ocean mist as a source of water,

ڕاھاتبوو بە بەکارھێنانی تەمی ئۆقیانوس وەک سەرچاوەیەکی ئاو،

and strikingly lives in the very bottom of a cave,

و سەرسوڕھێنەرانە لە ژێرەوەی ئەشکەوت دەژی،

so it has adapted to live with less than 0.1 percent

بۆیە گونجابوو بە ژیان لەگەڵ کەمتر لە ٠.١ لەسەدی

of the amount of light that regular plants need.

ئەو ڕێژە ڕووناکییەی کە ڕووەکی ئاسایی پێویستییەتی.

These type of findings suggest to me that on Mars,

ئەم جۆرە دۆزینەوانە پێشنیارم بۆ دەکەن کە لەسەر مەریخ،

we may find even photosynthetic life inside caves.

تەنانەت ڕەنگە ژیانی ڕۆشنەپێکھاتنیش لە ئەشکەوتەکان بدۆزینەوە.

And by the way, that's me.

و بەم بۆنەیەوە، ئەوە منم.

(Laughter)

(پێکەنین)

Now, for almost 15 years this region of Yungay, discovered by NASA,

ئێستا، نزیکەی ١٥ ساڵ ئەم ھەرێمەی یونگای، کە لەلایەن ناساوە دۆزراوەتەوە،

was thought to be the driest place of this desert,

وا بیر دەکرایەوە کە وشکترین شوێنی ئەم بیابانە بێت،

but I knew that it was not.

بەڵام دەمزانی وانیە.

How? You already know the answer.

چۆن؟ ئێوە پێشتر وەڵامەکەتان زانی.

Because I was born and raised in this desert.

چونکە من لەم بیابانە لەدایک بووم و گەورە بووم.

So I remembered that I usually see fogs in Yungay,

بیرمە زۆربەی جار تەمم دەبینی لە یونگای،

so after setting sensors in a number of places,

بۆیە دوای دانانی چاودێری لە ژمارەیەک جێگا،

where I remember never seeing fogs or clouds,

کە بیرمە ھەرگیز تەم و ھەورم لێ نەبینیبوون،

I reported four other sites much drier than Yungay,

زانیاریم دەربارەی چوار شوێنیتری وشکتر لە یونگای دا،

with this one, María Elena South,

بەمە، ماریا ئێلینای باشوور،

being the truly driest place on Earth,

بە شێوەیەکی ڕاست دەبێت بە وشکترین شوێنی سەر زەوی،

as dry as Mars,

وشک وەک مەریخ،

and amazingly, just a 15-minute ride

و سەرسوڕھێنەرانە، تەنھا ١٥ خولەک دوورە

from the small mining town where I was born.

لەو ناوچە بچوکەی کانزاکاری کە منی لێ لەدایکبووم.

Now, in this search, we were trying to actually find the dry limit

ئێستا، لەم گەڕانە، ھەوڵی دۆزینەوەی سنوری ڕاستەقینەی وشکی دەدەین

for life on Earth,

بۆ ژیان لەسەر زەوی،

a place so dry that nothing was able to survive in it.

شوێنێکی ئەوەندە وشک کە ھیچ شتێک توانای زیندوو مانەوەی لێی نەبێت.

But even here, well hidden underground,

بەڵام تەنانەت لێرەش، شاراوە لەژێر زەوی،

we found a number of different microorganisms,

ژمارەیەک زیندەوەری مایکرۆسکۆبی جیاوازمان دۆزییەوە،

which suggested to me that similarly dry places, like Mars,

کە پێشنیارم بۆ دەکەن کە شوێنی وشکی، ھاوشێوەی مەریخ،

may be inhabited.

ڕەنگە ئاوەدان بێت.

We even have some preliminary evidences

چەند بەڵگەیەکی سەرەتاییمان ھەیە

that these microorganisms may still be active

کە ئەو زیندەوەرە مایکرۆسکۆبییانە ڕەنگە ھێشتا چالاک بن

in the desiccated state,

لە بارودۆخی وشککراوەدا،

like walking mummies all around us,

وەکو مۆمیاکراوی بە جوڵە لە دەوروبەرمان،

and that they may be using UV radiation as a source of energy.

و ڕەنگە تیشکی سەرو وەنەوشەیی بەکار بھێنن وەک سەرچاوەی وزە.

If confirmed, this would have a huge impact on our definition of life,

ئەگەر دڵنیاکرایەوە، کاریگەرییەکی زۆری دەبێت لەسەر پێناسەکانمان بۆ ژیان،

on how we look for life elsewhere in the universe.

لەسەر چۆنیەتی گەڕانمان بۆ ژیان لە شوێنێکی تری جیھان.

Due to its clear skies, by 2020,

بەپێی پاکی ئاسمانەکان، لە ٢٠٢٠،

60 percent of the biggest telescopes on Earth

٦٠ لەسەدی گەورەترین تەلیسکۆبەکانی سەر زەوی

will be located in the Atacama,

لە ئاتاکاما جیگیر دەکرێن،

and while everyone else will be looking among the stars

و کاتێک ھەمووان لەناو ئەستێرەکان دەگەڕێن

to answer the question, "Are we alone?"

بۆ وەڵامی پرسیاری، "ئایا ئێمە تەنھاین؟'

I will be looking down to the ground

من لە ژێر زەوی دەگەڕێم

searching for this same answer

بۆ ھەمان پرسیار

in my own backyard.

لە حەوشەی پشتەوەی ماڵەکەم.

Thank you.

سوپاس.

(Applause)

(پێکەنین)