Alison Gopnik: What do babies think?

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

What is going on

تۆ بڵێی لە مێشکی

in this baby's mind?

ئەم ساوایەدا چی ڕووبدات؟

If you'd asked people this 30 years ago,

ئەگەر ٣٠ ساڵ لەمەوبەر پرسیارێکی ئاوامان لە خەڵک بکردایە

most people, including psychologists,

زۆرینەی خەڵک، تەنانەت پسپۆڕەکانیش لە بواری سایکۆلۆجی دا

would have said that this baby was irrational,

دەیان گووت ئەم منداڵە بێ ئەقڵە

illogical, egocentric --

نامەنتقییە و خۆپەرستە

that he couldn't take the perspective of another person

وە گوێ بە بۆچونی خەڵکانی تر نادات

or understand cause and effect.

وە لە هۆکار و دەرئەنجام تێناگات

In the last 20 years,

لە ٢٠ ساڵی ڕابردودا

developmental science has completely overturned that picture.

گەشەسەندنی زانست بە تەواوی ئەم وێنەیەیان گۆڕی

So in some ways,

کەواتە دەتوانین بڵێین

we think that this baby's thinking

چۆنیەتی بیر کردنەوەی ئەم منداڵە

is like the thinking of the most brilliant scientists.

هەروەک بیرکردنەوەی زۆربەی زانا بلیمەتەکان وایە

Let me give you just one example of this.

با تەنها یەک نموونەتان پێ بڵێم

One thing that this baby could be thinking about,

شتێک کە ئەم منداڵە بیری لێ دەکاتەوە

that could be going on in his mind,

یاخود لە مێشکیدا دەگوزەرێت

is trying to figure out

دەیەوێت بزانێت

what's going on in the mind of that other baby.

لە مێشکی منداڵانی تردا چی ڕوودەدات

After all, one of the things that's hardest for all of us to do

خۆشمان دەزانین کە قورسترین شت بۆ ئێمە ئەوەیە

is to figure out what other people are thinking and feeling.

کە بزانین خەڵکی تر، هەست بە چی دەکەن و بیر لە چی دەکەنەوە

And maybe the hardest thing of all

لەوانەیە قورسترین شتیش

is to figure out that what other people think and feel

ئەوەیە کە بزانین بیر و هەستی خەڵکانی تر

isn't actually exactly like what we think and feel.

تەواو وەک بیر کردنەوە و هه ستي ئيَمه نيه

Anyone who's followed politics can testify

هەرکەسێک دوای سیاسەت کەوتبێت شایەتی دەدات

to how hard that is for some people to get.

کە تێگەشتن لەمە بۆ هەندێک کەس چەند سەختە

We wanted to know

ئێمە دەمانویست بزانین

if babies and young children

تۆ بڵێی ساوا و منداڵانی بچووک بتوانن

could understand this really profound thing about other people.

لەم شتە دروسته ي خەڵکانی تر تێ بگەن؟

Now the question is: How could we ask them?

پرسیارەکە ئەوەیە: چۆن لێیان بپرسین؟

Babies, after all, can't talk,

ساواکان ناتوانن قسە بکەن

and if you ask a three year-old

وە ئەگەر لە منداڵێکی ٣ ساڵان بپرسیت

to tell you what he thinks,

کە بیر لە چی دەکاتەوە؟

what you'll get is a beautiful stream of consciousness monologue

زنجیرەیەک هەستی جوانی یەک لایەنەت گوێ لێ دەبێت

about ponies and birthdays and things like that.

لە بارەی ئەسپی بچوک و ئاهەنگی لە دایک بوون و شتی لەو جۆرە

So how do we actually ask them the question?

کەواتە، چۆن ئەو پرسیارە یان لێ بکەین؟

Well it turns out that the secret was broccoli.

دەرکەوت کە نهێنی یە کە بڕۆکلییە

What we did -- Betty Rapacholi, who was one of my students, and I --

ئێمە، من و پێتی ڕاپاچۆلی کە خوێندکارم بوو

was actually to give the babies two bowls of food:

چووین دوو قاپ خواردنمان بۆ منداڵەکان دانا

one bowl of raw broccoli

قاپێکیان بڕۆکلی کاڵی تیادا بوو

and one bowl of delicious goldfish crackers.

قاپەکەی تریش پسکیتی شێوە ماسی تیادا بوو

Now all of the babies, even in Berkley,

هەموو منداڵەکان، تەنانەت له بيَركليش

like the crackers and don't like the raw broccoli.

حەزیان لە پسکیتەکە بوو نەک بڕۆکلییەکە

(Laughter)

پێکەنین

But then what Betty did

بەڵام دواتر بێتی

was to take a little taste of food from each bowl.

تامی خواردنی ناو هەردوو قاپەکەی کرد

And she would act as if she liked it or she didn't.

وا خۆی نیشان دەدا کە حەزی لە خواردنەکەیە یان حەزی لێ نییە

So half the time, she acted

بۆیە نیوەی کاتەکە وا خۆی نیشان دەدا

as if she liked the crackers and didn't like the broccoli --

کە حەزی لە پسکیتەکەیە و حەز لە بڕۆکلییەکە ناکات

just like a baby and any other sane person.

هەر وەک ساواکان یان هەر کەسێکی تری ئاقڵ

But half the time,

بەڵام نیوەی کاتەکەش

what she would do is take a little bit of the broccoli

ئەچو تۆزێ لە بڕۆکلی یەکەی ئەخوارد

and go, "Mmmmm, broccoli.

ئەیووت ئممممم، بڕۆکلی

I tasted the broccoli. Mmmmm."

من تامی بڕۆکلیم کرد مممم

And then she would take a little bit of the crackers,

دواتریش تۆزێکی لە پسکیتەکەش ئەخوارد و

and she'd go, "Eww, yuck, crackers.

دەیووت ئۆو یەع پسکیت

I tasted the crackers. Eww, yuck."

تامی پسکیتم کرد، یەع

So she'd act as if what she wanted

دواتر وا خۆی دەردەخست کە حەزی ئەو

was just the opposite of what the babies wanted.

تەواو پێچەوانەی حەزی منداڵەکانە

We did this with 15 and 18 month-old babies.

ئێمە ئەم تاقیکردنەوەیەمان لەسەر منداڵانی ١٥-١٨ مانگ کرد

And then she would simply put her hand out and say,

:دواتر دەستی دەرهێنا و وتی

"Can you give me some?"

ئەتوانی تۆزێکم بەش بدەیت؟

So the question is: What would the baby give her,

پرسیارەکە ئەوەیە منداڵەکان کامەیانی بەش ئەدەن

what they liked or what she liked?

ئەوەی کە خۆیان حەزیان لێیە ؟ یان ئەوەی بێتی حەزی لێیە؟

And the remarkable thing was that 18 month-old babies,

ئەوەی کە جێی ئاماژەیە، منداڵە ١٨ مانگەکان کە بە دەگمەن

just barely walking and talking,

هەڵدەستان و قسەیان دەکرد

would give her the crackers if she liked the crackers,

پسکیتیان دەدایە ئەگەر حەزی لە پسکیتەکە بو=وایە

but they would give her the broccoli if she liked the broccoli.

و بڕۆکلییان دەدایە، ئەگەر حەزی لە بڕۆکلی بوایە

On the other hand,

لە لایەکی تریشەوە

15 month-olds would stare at her for a long time

منداڵە ١٥ مانگەکان بۆ ماوەیەکی درێژ وا سەرنجییان

if she acted as if she liked the broccoli,

لە بێتی دەدا کە بۆچی حەزی لە بڕۆکلییە

like they couldn't figure this out.

وەک لەوەی کە لێی تێ نەگەن

But then after they stared for a long time,

بەڵام دوای ئەم هەموو سەرنج دانە

they would just give her the crackers,

پسکیتەکانیان دایە

what they thought everybody must like.

چونکە وایان دەزانی کە هەموو کەس حەزی لە پسکیتە

So there are two really remarkable things about this.

لێرەدا ئەوەی جێگەی سەرنج بێت دوو شتە

The first one is that these little 18 month-old babies

یەکەمیان ئەوەیە: منداڵە ١٨ مانگەکان

have already discovered

زوو تێگەیشتن لە

this really profound fact about human nature,

سروشتی ڕاستەقینەی مرۆڤەکان

that we don't always want the same thing.

ئەویش ئەوەیە : کە ئێمە هەموو کاتێک ئارەزووەکانمان چونیەک نین

And what's more, they felt that they should actually do things

لە هەمان کاتیشدا وا هەستدەکەن کە دەبێت یارمەتی کەسانی تر بدەن

to help other people get what they wanted.

تا ئەو شتانەی دەیانەوێت بەدەستی بهێنن

Even more remarkably though,

ئەوەی جێی ئاماژەیە

the fact that 15 month-olds didn't do this

ئەو ڕاستییەیە کە منداڵە ١٥ مانگەکان ئەمەیان نەدەکرد

suggests that these 18 month-olds had learned

ئەوەش ئەوە دەگەیەنێت کە منداڵە ١٨ مانگەکان

this deep, profound fact about human nature

ڕاستی کاریگەری ژیانی مرۆڤەکان تێگەشتون

in the three months from when they were 15 months old.

تەنها بەماوەی ٣ مانگ دوای تەمەنی ١٥ مانگییان

So children both know more and learn more

کەواتە منداڵان زۆر لەوە زیاتر دەزانن و

than we ever would have thought.

فێر دەبن کە ئێمە هەستی پێ دەکەین

And this is just one of hundreds and hundreds of studies over the last 20 years

ئەمە تەنها یەکێکە لە سەدان و سەدان لێکۆڵینەوەکەی ئەم ٢٠ ساڵەی ڕابردوو

that's actually demonstrated it.

کە ئه مه ى نیشاني داوە

The question you might ask though is:

لەوانەیە ئێوە بپرسن

Why do children learn so much?

بۆچی منداڵ هێندە زۆر فێردەبێت؟

And how is it possible for them to learn so much

وە چۆن دەگونجێت کە هێندە زۆر شت فێر بن

in such a short time?

لەماوەیەکی هێندە کورتدا؟

I mean, after all, if you look at babies superficially,

ئەگەر تەماشای ڕوکەشی منداڵان بکەین

they seem pretty useless.

زۆر بێ سود دیارن

And actually in many ways, they're worse than useless,

لەڕاستیدا لە بێ سوديش خراپتر دیارن

because we have to put so much time and energy

چونکە دەبێت ووزە و کاتێکی زۆر سەرف بکەین

into just keeping them alive.

تا بتوانین بە زیندویی بیانهێڵینەوە

But if we turn to evolution

ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ پەرەسەندن

for an answer to this puzzle

تاکو وەڵامێک بۆ ئەم مەتەڵە بدۆزینەوە کە دەڵێت

of why we spend so much time

بۆچی هێندە کات لە چاودێری کردنی

taking care of useless babies,

ئەم منداڵە بێ سودانه دا سەرف دەکەین

it turns out that there's actually an answer.

بۆمان دەردەکەوێت کە وەڵامێک هەیە

If we look across many, many different species of animals,

ئەگەر تەماشای جۆرە جیاوازەکانی ئاژەڵان بکەین

not just us primates,

مەبەستم تەنها ئاژەڵە سەرەکییەکان نیە

but also including other mammals, birds,

بەڵکو بەڵندەکان و گیاندەوەرە شیردەرەکانیش

even marsupials

شیردەرەکانیش

like kangaroos and wombats,

وەکو کەنغەر و ئاژەڵی هۆمباتی

it turns out that there's a relationship

بۆمان دەردەکەوێت کە پەیوەندییەک هەیە

between how long a childhood a species has

لە نێوان ماوەی درێژی منداڵی و

and how big their brains are compared to their bodies

و گەورەیى مێشکیان بە بەراورد بە جەستەیان

and how smart and flexible they are.

وە چەند زیرەک و وریان

And sort of the posterbirds for this idea are the birds up there.

ئەو باڵندانەی بۆ مەبەستی گەیاندنی نامەش بەکار هاتوون بەزۆری ئەمانەی سەرەوە بوون

On one side

لەلایەکەوە

is a New Caledonian crow.

بریتییە لە قەلەڕەشی کالدۆنی

And crows and other corvidae, ravens, rooks and so forth,

قەلەڕەش و قەلە باچکە و جۆرەکانی تریان

are incredibly smart birds.

باڵندە گەلێکی زۆر زیرەکن

They're as smart as chimpanzees in some respects.

لە چەند لایەکەوە هێندەی مەیمونی شامپازی زیرەکن

And this is a bird on the cover of science

ئەمەش باڵندەیەکە لەسەر بەرگی زانست

who's learned how to use a tool to get food.

کە فێر بووە بە بەکارهێنانی کەرەستەیەک خواردن بدۆزێتەوە

On the other hand,

لە لایەکی تریشەوە

we have our friend the domestic chicken.

هاوڕێمان مریشکی ماڵییان هەیە

And chickens and ducks and geese and turkeys

مریشک و مراوی و قاز و قەل

are basically as dumb as dumps.

لە بنەڕەتەوە گێژ و بێ ئەقڵن

So they're very, very good at pecking for grain,

تەنها لە کۆکردنەوەی گەنمدا زیرەکن

and they're not much good at doing anything else.

وە لە هیچی تردا زیرەک نین و هیچ نازانن

Well it turns out that the babies,

کەواتە بۆمان دەردەکەوێت کە منداڵان و

the New Caledonian crow babies, are fledglings.

بەچکەی قەلەڕەشی کاڵدۆنی

They depend on their moms

پشت دەبەستن بە دایکیان

to drop worms in their little open mouths

تاکو کرمی بچوک بخەنە ناو دەمە کراوە بجوکەکانیانەوە

for as long as two years,

بۆ ماوەی دوو ساڵ

which is a really long time in the life of a bird.

کە ماوەیەکی درێژە لە ژیانی باڵندەیەکدا

Whereas the chickens are actually mature

لە کاتێکدا مریشک بە چەند مانگێکی

within a couple of months.

کەم گەورە دەبن

So childhood is the reason

کەواتە منداڵی ئەو هۆکارەیە کە

why the crows end up on the cover of Science

قەلە ڕەشەکان لە زانستدا باس دەکرێن و

and the chickens end up in the soup pot.

مریشکەکانیش دەخرێنە ناو مەنجەڵی سوپەوە

There's something about that long childhood

شتێک هەیە دەبارەی ئەم منداڵییە دوور و درێژە

that seems to be connected

کە وا دەردەکەوێت پەیوەست بێت

to knowledge and learning.

بە زانین و فێر بونەوە

Well what kind of explanation could we have for this?

ئەی دەبێت چ جۆرە ڕوون کردنەوەیەکمان هەبێت بۆ ئەمە؟

Well some animals, like the chicken,

لە ڕاستیدا چەند گیانلەبەرێک، وەک مریشک

seem to be beautifully suited

وا دەردەکەوێت کە بە باشی بگونجێن

to doing just one thing very well.

تەنها بۆ ئەنجام دانی یەک شت

So they seem to be beautifully suited

کەواتە بە باشی گونجاون

to pecking grain in one environment.

بۆ کۆکردنەوەی گەنم لە ناوچەیەکدا

Other creatures, like the crows,

گیانلەبەرەکانی تریش وەک قەلەڕەش

aren't very good at doing anything in particular,

باش نین لە ئەنجام دانی شتی تایبەتدا

but they're extremely good

بەڵام لە ڕادەبەدەر باشن

at learning about laws of different environments.

لە فێر بوونی یاسای ژینگە جیاوازەکاندا

And of course, we human beings

بێگومان ئێمەش وەک مرۆڤ

are way out on the end of the distribution like the crows.

تا ڕادەیەک پێویستە وەک قەلەڕەش پۆلێن بکرێين

We have bigger brains relative to our bodies

مێشکی ئێمە گەورەترە بە بەراورد بە جەستەمان

by far than any other animal.

وە بە بەراورد بە گیاندەوەرەکانی تر

We're smarter, we're more flexible,

ئێمە زیرەکترین، وریاترین

we can learn more,

زیاتر فێر دەبین

we survive in more different environments,

لە ژینگەی جیاوازدا دەژین

we migrated to cover the world and even go to outer space.

کۆچ دەکەین تاوەکو جیهان پڕبکەینەوە تەنانەت دەچین بۆ بۆشای ئاسمان

And our babies and children are dependent on us

منداڵەکانمان پشت بە ئێمە دەبەستن

for much longer than the babies of any other species.

زیاتر لە منداڵانی ساوای زیندەوەرەکانی تر

My son is 23.

کوڕەکەم تەمەنی ٢٣ ساڵە

(Laughter)

پێکەنین

And at least until they're 23,

لانی کەم تاوەکو دەبنە ٢٣ ساڵ

we're still popping those worms

هێشتا ئێمە دەبێت کرمە بچوکەکان

into those little open mouths.

بخەینە ناو دەمە بچوکە کراوەکانیانەوە

All right, why would we see this correlation?

باشە کەواتە بۆ چی ئەم پەیوەندییە دەبینین؟

Well an idea is that that strategy, that learning strategy,

لە ڕاستیدا بیرۆکەیەکیان بریتییە لە ستراتیژی...ستراتیژی فێربوون

is an extremely powerful, great strategy for getting on in the world,

ستراتیژییەکی زۆر بەهێز بۆ هاتنە ناو جیهان

but it has one big disadvantage.

بەڵام زیانێکی گەورەشى هەیە

And that one big disadvantage

ئەو زیانە گەورەیەش بریتییە لەوەی

is that, until you actually do all that learning,

هەتاوەکو هەموو ئەو پڕۆسەی فێربونانە جێبەجی نەکەین

you're going to be helpless.

بێ دەسەڵات دەبین

So you don't want to have the mastodon charging at you

پێویست ناکات سەیری ماستادۆناکە بکەیت هێرش بکاتە سەرت

and be saying to yourself,

وە تۆ لە خۆت دەپرسیت

"A slingshot or maybe a spear might work. Which would actually be better?"

ڕەنگە بە هۆی ڕمێکەوە یان چەکێکی ترەوە بتوانم بیپێکم

You want to know all that

ئەتەوێت هەموو ئەوە بزانیت

before the mastodons actually show up.

پێش ئەوەی ماستادۆنەکە هێرش بکاتە سەرت

And the way the evolutions seems to have solved that problem

ئەو ڕێگەیەی کە یاسای گەشەسەندن دۆزیویەتەوە بۆ چارەسەر کردنی کێشەکە

is with a kind of division of labor.

بریتییە لە دابەش کردنی هەوڵدانەکان

So the idea is that we have this early period when we're completely protected.

بیرۆکەکە ئەوەیە ئەو ماوەیەی کە پارێزراوین زۆر کورتە

We don't have to do anything. All we have to do is learn.

پێویست ناکات هیچ بەکەین هەموو ئەوەی پێویستە لەسەرمان بریتییە لە فێربوون

And then as adults,

پاشان وەک پێگەشتوو

we can take all those things that we learned when we were babies and children

هەموو ئەو شتانەی لە منداڵیدا فێری بووین دەتوانین بیانبەین لەگەڵ خۆمان

and actually put them to work to do things out there in the world.

و بیانخەینە ناو کارەکانمانەوە تاوەکو شتێ بکەین لە جیهانەدا

So one way of thinking about it

کەواتە شێوازێک بۆ بیر کردنەوە لەمە

is that babies and young children

ئەوەیە کە ساوایان و منداڵانی بچوک

are like the research and development division of the human species.

بریتیین لە يه كه ى توێژینەوە و پێشکەوتنی مرۆڤایەتی

So they're the protected blue sky guys

کەواتە ئەوان ئەو بونەوەرە خەیاڵییانەن

who just have to go out and learn and have good ideas,

کە تەنها پێویستە لەسەریان کە بچنە دەرەوە و فێرببن و بیرۆکەی باشیان هەبیت

and we're production and marketing.

کەواتە ئێمە بەرهەم هێنەر و بەبازاڕکردنين

We have to take all those ideas

دەبێت هەموو ئەو بیرۆکانە بە هەند وەرگرین

that we learned when we were children

کە لەماوەی منداڵیدا فێری بووین و

and actually put them to use.

بە ڕاستی بەکاریان بهێنین

Another way of thinking about it

ڕێگایەکی تر بۆ بیر کردنەوە لەمە بریتییە لەوەی

is instead of thinking of babies and children

لە جێی بیرکردنەوە لە ساوایان و منداڵان

as being like defective grownups,

وەک لێکۆلەرەوەیەکی پێگەشتوو

we should think about them

باشترە وا بیرییان لێ بکەینەوە کە

as being a different developmental stage of the same species --

بریتین لە قۆناخێکی گەشەسەندوی مرۆڤایەتی

kind of like caterpillars and butterflies --

هەروەک چۆن کرمۆکەکان چاوەڕوانییان لێ دەکرێت

except that they're actually the brilliant butterflies

ببنە پەپولەی جوان

who are flitting around the garden and exploring,

کە بە ناو باخەکاندا دەفڕن و دەگەڕێن

and we're the caterpillars

کەواتە ئێمە کرمۆکەين

who are inching along our narrow, grownup, adult path.

کە بەناو ڕێچکەیەکی سنورداردا دەڕۆین کە ئەویش پێگەشتنه

If this is true, if these babies are designed to learn --

ئەگەر ئەمە ڕاست بێت، ئەگەر ئەم ساوایانە بۆ فێر بوون دروست بوون

and this evolutionary story would say children are for learning,

کە ئەم چیرۆکی گەشەسەندنە دەڵێت دەبێت منداڵان فێربێت

that's what they're for --

ئەمانە بۆ ئەوە دروست بوون

we might expect

ڕەنگە چاوەڕوان بکەین

that they would have really powerful learning mechanisms.

کە میکانیزمی بەهێزی فێر بوونیان هەیە

And in fact, the baby's brain

وە لە ڕاستیدا مێشکی ساوا

seems to be the most powerful learning computer

وا دەردەکەوێت کە بەهێز ترین کۆمپیتەری فێر بوون بێت

on the planet.

لە هەسارەی ئێمەدا

But real computers are actually getting to be a lot better.

بەڵام کۆمپیتەرە ڕاستەقینەکان زۆر بەرەو باشتر بوون دەچن

And there's been a revolution

لەم دواییانەشدا ڕاپەرینێک هەبوو

in our understanding of machine learning recently.

لە شێوازی تێگەشتنمان لە فێر بوونی میکانیکی

And it all depends on the ideas of this guy,

ئەمەش هەمووی بەند بووە بە بیرۆکەی ئەم کەسەوە

the Reverend Thomas Bayes,

بەڕێز تۆماس بەیس

who was a statistician and mathematician in the 18th century.

کە زانا بووە لە بواری ماتماتیک و ئاماردا، لە سەدەی ١٨ هەمین

And essentially what Bayes did

ئەوەی بەیس باسی کرد

was to provide a mathematical way

بریتی بوو لە ڕێگەی ماتماتیکی

using probability theory

بە بە کارهێنانی بیردۆزی گریمانە

to characterize, describe,

بۆ جیا کردنەوە و وەسف کردنی

the way that scientists find out about the world.

ئەو ڕێگەیەی زاناکان شت دەدۆزنەوە لەسەر جیهان

So what scientists do

کەواتە ئەوەی زانایان دەیکەن

is they have a hypothesis that they think might be likely to start with.

ئەوەیە کە سەرەتا بە گریمانەیەک دەست پێ دەکەن

They go out and test it against the evidence.

پاشان لەگەڵ بەڵگەکاندا تاقی دەکەنەوە

The evidence makes them change that hypothesis.

بەڵگەکە یارمەتی دەریان دەبێت بۆ گۆڕینی گریمانەکە

Then they test that new hypothesis

پاشان گریمانە نوێکە تاقی دەکەنەوە

and so on and so forth.

ئیتر بەم جۆرە بەردەوام دەبێت

And what Bayes showed was a mathematical way that you could do that.

ئەوەی بەیس کردی ڕێگەیەکی ماتماتیکی بوو

And that mathematics is at the core

وە ئەو ماتماتیکییەش باشترین ناوەڕۆک بوو

of the best machine learning programs that we have now.

باشترین ئامێری فێربوونی پڕۆگرامە کە ئێستا هەمانە

And some 10 years ago,

نزیکەی ١٠ ساڵ لەمەو پێش

I suggested that babies might be doing the same thing.

پێشنیارم کرد کە ڕەنگە منداڵانیش هەمان شت بکەن

So if you want to know what's going on

کەواتە ئەگەر بمانەوێت بزانین ئەم شتانە چۆنن

underneath those beautiful brown eyes,

لە قوڵایی ئەو چاوە قاوەییە جوانانە

I think it actually looks something like this.

وابزانم لە شتێکی ئاوا دەچێت

This is Reverend Bayes's notebook.

ئەمە تێبینینامەی بەڕێز بەیسە

So I think those babies are actually making complicated calculations

پێم وایە ئەو منداڵە ساوایانە کرداری ژمێریاری ئاڵۆز ئەنجام دەدەن

with conditional probabilities that they're revising

لە ڕێگەی ئەو گریمانانەی لە مێشکیاندا هەیە

to figure out how the world works.

بۆ دۆزینەوەی چۆنیەتی بوونی جیهان

All right, now that might seem like an even taller order to actually demonstrate.

ئێستا دەزانم ئەمە شتێکە قبووڵ کردنی ئەستەمە

Because after all, if you ask even grownups about statistics,

لەبەر ئەوەی ئەگەر تەنانەت لەسەر ئامار لە پێگەشتووان بپرسین

they look extremely stupid.

زۆر بێ ئەقڵ دەردەکەون

How could it be that children are doing statistics?

ئەی چۆن دەکرێت منداڵی ساوا کرداری ژمێریاری بکات؟

So to test this we used a machine that we have

بۆ دۆزینەوەی ئەمە ئێمە ئامێرێکمان بەکار هێنا

called the Blicket Detector.

کە پێی دەڵێن دۆزەرەوەی بلیکێت

This is a box that lights up and plays music

ئەمەش پاکەتێکە کە دەدرەوشێتەوە و مۆسیقا لێدەدات

when you put some things on it and not others.

کاتێک شتێكي دياريكراو دەخەیتە سەری

And using this very simple machine,

وە بەکارهێنانی ئەم ئامێرە سادەیە

my lab and others have done dozens of studies

من لە تاقیگەی خۆم و چەندین خەڵکی تریش، چەندین خوێندنەوەمان کردووە

showing just how good babies are

بۆ ئەوەی نیشانی بدەین منداڵان چەندە زیرەکن

at learning about the world.

لە زانین و ناسینی جیهان

Let me mention just one

با یەکێکتان بۆ باس بکەم

that we did with Tumar Kushner, my student.

کە لەگەڵ تۆمار کوشنەر کردمان کە خوێندکاری خۆمە

If I showed you this detector,

ئەم دۆزەرەوەیەم نیشان دان

you would be likely to think to begin with

ڕەنگە سەرەتا بیر بکەینەوە کە

that the way to make the detector go

بۆ ئەوەی ئەم دۆزەرەوەیە کار بکات

would be to put a block on top of the detector.

یەکەم جار بلۆکێک دەخەینە سەر دۆزەرەوەکە

But actually, this detector

بەڵام لە ڕاستیدا ئەم دۆزەرەوەیە

works in a bit of a strange way.

کەمێک بە شێوەیەکی سەیر کار دەکات

Because if you wave a block over the top of the detector,

لەبەر ئەوەی ئەگەر بێت و بلۆکێک لەرە لەر پێ بکەیت لەسەر بەشی سەرەوەی

something you wouldn't ever think of to begin with,

شتێک ڕوو دەدات کە هەرگیز بیرت لێ نەکردۆتەوە

the detector will actually activate two out of three times.

لە کوَى سێ جار، دوو جار چالاک دەبێت

Whereas, if you do the likely thing, put the block on the detector,

لە کاتێکدا ئەگەر بلۆکەکە بخەیتە سەر بەشی سەرەوەی

it will only activate two out of six times.

تەنها دوو جار چالاک دەبێت لە کۆی شەش جار

So the unlikely hypothesis

کەواتە گریمانە نەخوازراوەکە

actually has stronger evidence.

بەڵگەی بەهێزتری هەیە

It looks as if the waving

وا دەردەکەوێ کە شەپۆلدانەکە

is a more effective strategy than the other strategy.

ستراتیژییەکی کاریگەر تری هەبێت وەک لەوەی تر

So we did just this; we gave four year-olds this pattern of evidence,

بەڵام ئێمە ئەم کارەمان ئەنجام دا ئەم بەڵگەیەشمان دا بە منداڵانی چوار ساڵان

and we just asked them to make it go.

داوامان لێ کرد بەکاری بهێنێت

And sure enough, the four year-olds used the evidence

منداڵە چوار ساڵەکان بەبێ هیچ گومانێ کارەکەیان کرد

to wave the object on top of the detector.

تاوەکو ئەو شتەی لەسەر دۆزەرەوەکە دانرا بوو لەرە لەری پێ بکات

Now there are two things that are really interesting about this.

لێرەدا دوو شتی زۆر سەرنج ڕاکێشمان هەیە لەسەر ئەمە

The first one is, again, remember, these are four year-olds.

یەکەمیان بیرتان بێت ئەم منداڵانە تەنها چوار ساڵن

They're just learning how to count.

تازە فێر بوون کە چۆن ژمارەکان کۆ بکەنەوە

But unconsciously,

بەڵام بێ ئاگایانە

they're doing these quite complicated calculations

ئەم کردارە ژمێریاریە ئاڵۆزە ئەنجام دەدەن

that will give them a conditional probability measure.

ئەمەش گریمانەیەکی پێوانەیی مەرجداریان دەداتێ

And the other interesting thing

سەرسوڕهێنەرەکەی تر ئەوەیە

is that they're using that evidence

کە ئەوان ئەو بەڵگەیە بەکار دەهێنن

to get to an idea, get to a hypothesis about the world,

تاوەکو بیرۆکەیەک یان گریمانەیەک وەريبگرن دەربارەی جیهان

that seems very unlikely to begin with.

کە ئەمەش قورسە بۆ دەست پێکردن

And in studies we've just been doing in my lab, similar studies,

وە لەو تاقیکردنەوانەی کە لەم دواییانەدا لە تاقیگەکەم کردمان

we've show that four year-olds are actually better

بۆمان دەرکەوت منداڵانی چوار ساڵ باشترن

at finding out an unlikely hypothesis

لە دۆزینەوەی گریمانەی سەیردا

than adults are when we give them exactly the same task.

وەک لە پێگەیشتووان لە کاتێکدا هەمان ئەرکییان دەدەیتێ

So in these circumstances,

کەواتە لەم بارودۆخەدا

the children are using statistics to find out about the world,

منداڵەکان ئامار بەکار دەهێنن بۆ تێگەشتن لە جیهان

but after all, scientists also do experiments,

بەڵام لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا زاناکانیش تاقیکردنەوە دەکەن

and we wanted to see if children are doing experiments.

ویستمان بزانین کە منداڵانیش دەتوانن تاقیکردنەوە بکەن

When children do experiments we call it "getting into everything"

کاتێ منداڵان تاقی کردنەوە دەکەن پێی دەڵێن چوونە ناو هەموو شتەکان

or else "playing."

یاخوود "یاریکردن''

And there's been a bunch of interesting studies recently

وە لەم دوواییانەدا چەندین خوێندنەوەی سەرسوڕهێنەر هەبووە

that have shown this playing around

کە ئەم جۆرە یاریکردنە پیشان دەدەن

is really a kind of experimental research program.

وەکو پڕۆگرامێکی توێژینەوەی تاقیکاری وایە

Here's one from Cristine Legare's lab.

ئەمەش یەکێکە لە تاقیگەی کریستن لیگەر

What Cristine did was use our Blicket Detectors.

ئەوەی کریستن کردی بەکارهێنانی دۆزەرەوەی بلیکێت بوو

And what she did was show children

ویستی نیشانی منداڵانی بدات

that yellow ones made it go and red ones didn't,

کە ڕەنگی زەرد بەکاری دەخەن و سورەکان نایکەن

and then she showed them an anomaly.

پاشان شتێکی سەیر نیشان دەدات

And what you'll see

ئەوەی کە دەیبینین بریتییە لەوەی

is that this little boy will go through five hypotheses

کە ئەم کوڕە بچوکە بە ناو پێنج گریمانەدا دەڕوات

in the space of two minutes.

لە ماوەی دوو دەقیقەدا

(Video) Boy: How about this?

کوڕ: ئەی ئەمەیان؟

Same as the other side.

وەک لاکەی ترە

Alison Gopnik: Okay, so his first hypothesis has just been falsified.

ئەلیسۆن گۆپنیک: باشە کەواتە گریمانەی یەکەم هەڵە بوو

(Laughter)

پێکەنین

Boy: This one lighted up, and this one nothing.

ئەمەیان دەدرەوشێتەوە و ئەمەیان نا

AG: Okay, he's got his experimental notebook out.

باشە کەواتە تێبینینامە تاقیکارەکەی دەرهێنا

Boy: What's making this light up.

کوڕ: چی وا لەمە دەکات بدرەوشێتەوە؟

(Laughter)

پێکەنین

I don't know.

نازانم

AG: Every scientist will recognize that expression of despair.

هەموو زانایەک ئەوە بە دەربڕینی نائومێدی لێکدەداتەوە

(Laughter)

پێکەنین

Boy: Oh, it's because this needs to be like this,

کوڕ: ڕەنگە پێویست بێت بەم جۆرە بێت

and this needs to be like this.

ئەمەش پێویستە بەم جۆرە بێت

AG: Okay, hypothesis two.

باشە، گریمانەی دووەم

Boy: That's why.

کوڕ: لەبەر ئەوەیە

Oh.

ئۆو

(Laughter)

پێکەنین

AG: Now this is his next idea.

ئەمەش بیرۆکەکەی ترە

He told the experimenter to do this,

بە تاقیکەرەوەکەی وت ئەمە بکات

to try putting it out onto the other location.

تا هەوڵبدات بیخاتە شوێنێکی ترەوە

Not working either.

هەر کار ناکات

Boy: Oh, because the light goes only to here,

کوڕ: ئۆو لەبەرئەوەی ڕوناکیەکە تەنها لێرەوە دەڕوات

not here.

بەڵام لێرەوە نا

Oh, the bottom of this box

ئۆو، لەسەر بەشی سەرەوەی بۆکسەکە

has electricity in here,

کارەبای تێدایە

but this doesn't have electricity.

بەڵام ئەمەیان تیایدا نیە

AG: Okay, that's a fourth hypothesis.

باشە، ئەمە گریمانەی چوارەمە

Boy: It's lighting up.

کوڕ: ئەمە دەدرەوشێتەوە

So when you put four.

کەواتە، کاتێک گریمانەی چوارەم دادەنێی

So you put four on this one to make it light up

گریمانەی چوار دەخەیتە سەر ئەمە، بۆ ئەوەی ڕووناک بێتەوە

and two on this one to make it light up.

وە دووش بۆ سەر ئەمە تاوەکو ڕوناک بێتەوە

AG: Okay,there's his fifth hypothesis.

باشە، گریمانەی پێنجەم هەیە

Now that is a particularly --

ئەمەش بە تایبەتی

that is a particularly adorable and articulate little boy,

ئەمەش کوڕێکی بچوکی تایبەت و خۆشەویستە

but what Cristine discovered is this is actually quite typical.

لە ڕاستیدا ئەوەی کریستن دۆزیەوە تاڕادەیەک نمونەییە

If you look at the way children play, when you ask them to explain something,

کاتێک سەیری منداڵان دەکەین لە کاتی یاریکردندا کاتێک لێیان دەپرسین کە شتێکت بۆ رونبکەینەوە

what they really do is do a series of experiments.

ئەوەی کە دەیکەن زنجیرەیەک تاقیکردنەوەیە

This is actually pretty typical of four year-olds.

ئەمە زۆر شتێکی نمونەییە بۆ منداڵێکی چوار ساڵان

Well, what's it like to be this kind of creature?

چۆنە کە دروستکراوی لەم جۆرە بین؟

What's it like to be one of these brilliant butterflies

چۆنە ببیتە یەکێک لەم پەپولە جوانانە

who can test five hypotheses in two minutes?

کێ دەتوانێ پێنج گریمانە لە دوو خولەکدا ئەنجام بدات؟

Well, if you go back to those psychologists and philosophers,

ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ بۆچونی دەروونناسەکان و فەیلەسوفەکان

a lot of them have said

زۆربەیان پێیان وابووە

that babies and young children were barely conscious

کە ساوایان و منداڵانی بچوک زۆر کەم وشیارن

if they were conscious at all.

ئەگەر بێت و بڵێن وریان

And I think just the opposite is true.

بەڵام من پێم وایە پێچەوانەی ئەمە ڕاستە

I think babies and children are actually more conscious than we are as adults.

من پێم وایە ساوایان و منداڵان زۆر لە ئێمەی پێگەشتو وشیارترن

Now here's what we know about how adult consciousness works.

ئێستا سەیرکەن ئێمە چی دەزانین دەربارەی وشیاری پێگەیشتوان

And adults' attention and consciousness

بە ئاگاداری و وشیاری پێگەشتوان

look kind of like a spotlight.

وەکو تیشکی سەر ئەکتەرانی شانۆیە

So what happens for adults

کەواتە ئەوەی ڕوودەدات لەگەڵ پێگەشتواندا

is we decide that something's relevant or important,

ئەوەیە کە خۆمان بڕیار دەدەین کە ئایا شتێک پەیوەندیدار یان گرنگ

we should pay attention to it.

پێویستە بە ئاگابین لێی

Our consciousness of that thing that we're attending to

وشیاریمان بۆ ئەو شتانەی کە هەوڵی بۆ دەدەین

becomes extremely bright and vivid,

بە تەواوی بیروهۆشمان ڕووناک دەکاتەوە

and everything else sort of goes dark.

وە هەرشتێکی تر بە تاریکیدا ڕۆشت

And we even know something about the way the brain does this.

دەزانین کە مێشکمان چۆن بۆتە هۆی ئەم تاریکیە

So what happens when we pay attention

کەواتە کاتێک گرنگی بە شتێک دەدەین و بە ئاگاین

is that the prefrontal cortex, the sort of executive part of our brains,

بەشی پێشەوەی کۆرنێکس کە بەشی ڕاپەڕاندنی کردارەکانی مێشکە

sends a signal

هێمایەک دەنێرێت

that makes a little part of our brain much more flexible,

کە بەشێکی بچوکی مێشکمان وریا دەکاتەوە

more plastic, better at learning,

زیاتر دەمارەخانەيه لە فێربووندا باشتره

and shuts down activity

وە چالاکی هەموو بەشەکانی

in all the rest of our brains.

مێشک ڕادەگرێت

So we have a very focused, purpose-driven kind of attention.

کەواتە ئەو بەئاگابونەی ئێمە بەدەست خۆمانە

If we look at babies and young children,

ئەگەر سەیری منداڵانی ساوا و بچوک بکەین

we see something very different.

شتێکی زۆر جیاواز دەبینین

I think babies and young children

من پێم وایە منداڵانی ساوا و بچوک

seem to have more of a lantern of consciousness

وشیاریان بریتە لە جۆرێک لە بەهرە

than a spotlight of consciousness.

وەک لەوەی ئاكَايي بێت

So babies and young children are very bad

لەبەر ئەوە منداڵانی ساوا و بچوک زۆر بێ توانان

at narrowing down to just one thing.

لە مامەڵە کردن لەگەڵ یەک شتدا

But they're very good at taking in lots of information

بەڵام لەوەرگرتنی چەندین زانیاریدا زۆر سەرکەوتون

from lots of different sources at once.

ئەگەر لە چەندین سەرچاوەی جیاوازیشەوە بێت

And if you actually look in their brains,

کاتێک بە وردی سەیری مێشکی منداڵان دەکەین

you see that they're flooded with these neurotransmitters

دەبینین پڕە لە دەماری گەیەنەری دەماغ

that are really good at inducing learning and plasticity,

ئەمەش باشە لە کاری فێربون و تواناى كَوَرِان

and the inhibitory parts haven't come on yet.

وە هێشتا بەشە بۆماوەییەکان دەرنەکەوتون

So when we say that babies and young children

لەبەرئەوە کاتێک دەڵێین منداڵانی ساوا و بچوک

are bad at paying attention,

لاوازن لە بەئاگابون

what we really mean is that they're bad at not paying attention.

مەبەستی ڕاستەقینەمان لەوەیە، کە لاوازن لە بەئاگانەبون

So they're bad at getting rid

کەواتە ناتوان بێئاگابن

of all the interesting things that could tell them something

هەموو شتە خۆشەکان هێمایەکیان دەداتێ و

and just looking at the thing that's important.

خۆشیان شتە گرنگەکە هەڵدەبژێرن

That's the kind of attention, the kind of consciousness,

ئەمە هەمان ئەو چەشنە بە ئاگابون و ووشیاریە

that we might expect

کە ئێمە پێشبینی دەکەین

from those butterflies who are designed to learn.

لەو پەپولانەی کە بۆ فێربون درووست بون

Well if we want to think about a way

ئەگەر بمانەوێت ڕێگەیەک بدۆزینەو

of getting a taste of that kind of baby consciousness as adults,

بۆ ئەوەی بەتەواوی لە وریایی منداڵ و پێگەشتوو تێبگەین

I think the best thing is think about cases

پێم وایە باشترین شت ئەوەیە

where we're put in a new situation that we've never been in before --

بیر لە حاڵەتێک بکەینەوە کە لەوەو پێش هەرگیز نەماندیوە

when we fall in love with someone new,

کاتێک دەکەوینە خۆشەویستی کەسێکێ نوێوە

or when we're in a new city for the first time.

یان کاتێک بۆ یەکەم جار دەچینە شارێکی نوێوە

And what happens then is not that our consciousness contracts,

دەبینین وشیاریمان نەک کەم ناکات بەڵکو

it expands,

فراوانتر دەبێت

so that those three days in Paris

لەبەرئەوە ئەو سێ ڕۆژەی لە پاریس بووین

seem to be more full of consciousness and experience

پڕبوو لە وریایی و ئەزمونی جیاواز

than all the months of being

کەواتە هەموو ئەو مانگەی کە

a walking, talking, faculty meeting-attending zombie back home.

پیاسەمان کردوە، قسەمان کردوە، چونمان بۆ کۆلێژ

And by the way, that coffee,

وە بەو بۆنەیەوە، ئەو قاوەیەی

that wonderful coffee you've been drinking downstairs,

بەڵێ ئەو قاوە خۆشەی لە قاتی خوارەوە دەتخواردەوە

actually mimics the effect

لەهەمان کاریگەری

of those baby neurotransmitters.

دەمارە گەیەنەرەکانی دەماغی منداڵی ساوا دەچێت

So what's it like to be a baby?

کەواتە بوون بە منداڵی ساوا وەک چی وایە؟

It's like being in love

وەک ئەوە وایە لە خۆشەویستدا بیت

in Paris for the first time

یان لە پاریس بیت بۆ یەکەمین جار

after you've had three double-espressos.

دوای ئەوەی سێ قاوەی ئیسپریسۆر دەخۆیتەوە

(Laughter)

پێکەنین

That's a fantastic way to be,

ئەمە ڕێگەیەکی سەرنجڕاکێشە

but it does tend to leave you waking up crying at three o'clock in the morning.

بەڵام وات لێدەکات کاتژمێر ٣ ی بەیانی بەگریانەوە خەبەرت بێتەوە

(Laughter)

پێکەنین

Now it's good to be a grownup.

کەواتە شتێکی باشە کە پێگەشتوو بیت

I don't want to say too much about how wonderful babies are.

نامەوێت لەوە زیاتر دەربارەی منداڵانی ساوا و باشیەکانیان بدوێم

It's good to be a grownup.

شتێکی باشیشە ببیتە کەسێکی پێگەشتوو

We can do things like tie our shoelaces and cross the street by ourselves.

ئێمەی پێگەشتوو دەتوانین خۆمان قەیتانی پێڵاوەکانمان ببەستین و لە شەقامەکان بپەڕینەوە

And it makes sense that we put a lot of effort

گومانی تێدا نیە هەوڵی زۆری دەوێت

into making babies think like adults do.

گەربمانەوێت وا لەمنداڵانی ساوا بکەین هەست بکەن گەورەن

But if what we want is to be like those butterflies,

بەڵام گەربمانەوێت وەک پەپولەکانیش بین

to have open-mindedness, open learning,

تاوەکو بەزوویی فێربین و مێشکمان کراوە بێت

imagination, creativity, innovation,

خەیاڵ و ئەندێشە، بیرۆکەی نوێ، داهێنان

maybe at least some of the time

لانی کەم بۆ ماوەیەکی کورت

we should be getting the adults

باشترە وا لە پێگەشتوان بکەین

to start thinking more like children.

وەک منداڵ بیر بکەنەوە

(Applause)

چەپڵە