Before Avatar ... a curious boy | James Cameron

Translator: Aaron Irvine Reviewer: James Piton

I grew up on a steady diet of science fiction.

Mi pasigis la junaĝon kun dietado de sciencfikcio.

In high school, I took a bus to school

Al la mezlernejo mi busis

an hour each way every day.

unuhore tien, unuhore reen, ĉiutage.

And I was always absorbed in a book,

Mi estis ĉiam absorbita en libro,

science fiction book,

sciencfikcia libro,

which took my mind to other worlds,

kiu portis mian menson al aliaj mondoj,

and satisfied, in a narrative form,

kaj rakontoforme kontentigis

this insatiable sense of curiosity that I had.

mian nesatigeblan senton de scivolo.

And you know, that curiosity also manifested itself

Tiu scivolo ankaŭ manifestiĝis

in the fact that whenever I wasn't in school

en tio ke kiam mi ne estis en la lernejo

I was out in the woods,

mi estis en la arbaro

hiking and taking "samples" --

marŝante kaj prenante "specimenojn"

frogs and snakes and bugs and pond water --

de ranoj kaj serpentoj kaj cimoj kaj lageta akvo,

and bringing it back, looking at it under the microscope.

kaj alportante ilin hejmen por observi sub mikroskopo.

You know, I was a real science geek.

Nu vera sciencemulo mi estis.

But it was all about trying to understand the world,

Sed ĉi ĉio temis pri mia provo kompreni la mondon,

understand the limits of possibility.

kompreni la limojn de ebleco.

And my love of science fiction

Kaj mia amo por sciencfikcio

actually seemed mirrored in the world around me,

ja ŝajnis speguliĝi en la mondo ĉirkaŭ mi,

because what was happening, this was in the late '60s,

ĉar tiam, dum la malfruaj 1960-oj,

we were going to the moon,

ni iris al la luno,

we were exploring the deep oceans.

ni esploris la profundojn de la oceanoj.

Jacques Cousteau was coming into our living rooms

Jacques Cousteau venis en niajn sidĉambrojn

with his amazing specials that showed us

kun gapigaj specialaj elsendoj kiuj montris al ni

animals and places and a wondrous world

bestojn kaj lokojn de miriga mondo

that we could never really have previously imagined.

kiujn ni vere antaŭe ne imagis.

So, that seemed to resonate

Do tio ŝajnis akordiĝi

with the whole science fiction part of it.

kun la sciencfikcia emo.

And I was an artist.

Kaj mi estis artisto.

I could draw. I could paint.

Mi scipovis desegni kaj pentri.

And I found that because there weren't video games

Kaj mi trovis ke ĉar estis nek videoludoj

and this saturation of CG movies and all of this

nek la saturkvanto da komputilproduktitaj filmoj

imagery in the media landscape,

nek la bildaro en la amaskomunikiloj,

I had to create these images in my head.

mi devis krei tiujn bildojn en mia menso.

You know, we all did, as kids having to

Ni ĉiuj devis tion, kiel junuloj legantaj libron

read a book, and through the author's description,

ni per nur la vortoj de la aŭtoro

put something on the movie screen in our heads.

bildigis ion en niaj kapaj film-ekranoj.

And so, my response to this was to paint, to draw

Kaj tiel, mia reago estis pentri

alien creatures, alien worlds,

aliplanedajn bestojn, forajn mondojn,

robots, spaceships, all that stuff.

robotojn, kosmoŝipojn, ktp.

I was endlessly getting busted in math class

Ade mi estis riproĉata en matematika klaso

doodling behind the textbook.

sencele desegnetante sur lernolibro.

That was -- the creativity

La kreemo

had to find its outlet somehow.

devis iel esprimiĝi.

And an interesting thing happened: The Jacques Cousteau shows

Kaj io interesa okazis: la elsendoj de Jacques Cousteau

actually got me very excited about the fact that there was

ekscitis min pri la fakto ke

an alien world right here on Earth.

ekzistas fremda mondo ĉi tie sur la Tero.

I might not really go to an alien world

Eble mi ne kosmoŝipus

on a spaceship someday --

al aliplaneda mondo,

that seemed pretty darn unlikely.

tre malprobable,

But that was a world I could really go to,

sed la fremda mondo atingebla jam sur Tero

right here on Earth, that was as rich and exotic

estis tiom riĉa kaj ekzota

as anything that I had imagined

kiom io ajn imagita de mi

from reading these books.

tra la libroj legitaj.

So, I decided I was going to become a scuba diver

Do, mi decidis iĝi skafandristo

at the age of 15.

15-jaraĝe.

And the only problem with that was that I lived

Nura problemo estis ke mi loĝis

in a little village in Canada,

en eta vilaĝo en Kanado,

600 miles from the nearest ocean.

mil kilometrojn for de la plej proksima oceano.

But I didn't let that daunt me.

Sed mi ne lasis tion senkuraĝigi min.

I pestered my father until he finally found

Mi petadis mian patron ĝis li fine trovis

a scuba class in Buffalo, New York,

klason pri skafandro en Buffalo, NovJorko,

right across the border from where we live.

tuj trans la landlimo de kie ni loĝis.

And I actually got certified

Kaj mi efektive gajnis mian atestilon

in a pool at a YMCA in the dead of winter

en naĝejo de YMCA (Kristana Asocio de Junaj Viroj) meze de vintro

in Buffalo, New York.

en Buffalo, NovJorko.

And I didn't see the ocean, a real ocean,

Kaj mi vidis oceanon, veran oceanon,

for another two years,

nur du jarojn poste

until we moved to California.

kiam ni transloĝiĝis al Kalifornio.

Since then, in the intervening

De tiam ĝis nun,

40 years,

ho 40 jarojn,

I've spent about 3,000 hours underwater,

mi pasigis 3000 horojn submare,

and 500 hours of that was in submersibles.

kaj 500 horoj el tiom estis en submarŝipetoj.

And I've learned that that deep-ocean environment,

Mi lernis, ke en tiu profundoceana medio,

and even the shallow oceans,

eĉ en malprofundaj oceanoj,

are so rich with amazing life

abundas je mirinda vivo

that really is beyond our imagination.

kiu vere estas preter nia imagopovo.

Nature's imagination is so boundless

La imagopovo de naturo senlimas

compared to our own

kompare kun nia

meager human imagination.

magra homa imagopovo.

I still, to this day, stand in absolute awe

Ankoraŭ ĝis hodiaŭ mi restas en mirego

of what I see when I make these dives.

de tio kion mi vidas submare.

And my love affair with the ocean is ongoing,

Kaj mia amo de la oceano daŭras,

and just as strong as it ever was.

tiel forta kiel antaŭe.

But when I chose a career as an adult,

Sed, kiam mi elektis karieron, kiel plenkreskulo,

it was filmmaking.

mi elektis filmadon.

And that seemed to be the best way to reconcile

Tio ŝajnis esti la plej bona metodo kunigi

this urge I had to tell stories

mian emon rakonti,

with my urges to create images.

kun mia emo krei imagojn.

And I was, as a kid, constantly drawing comic books, and so on.

Junaĝe, mi ade desegnis bildrakontojn k.s.,

So, filmmaking was the way to put pictures and stories

do filmado estis la metodo kunigi bildojn kun rakontoj.

together, and that made sense.

Kaj tio logikis.

And of course the stories that I chose to tell

Kompreneble la rakontoj, kiujn mi elektis rakonti

were science fiction stories: "Terminator," "Aliens"

estis sciencfikciaj: "Terminator", "Aliens",

and "The Abyss."

kaj "The Abyss".

And with "The Abyss," I was putting together my love

Kaj en "The Abyss", mi kunigis mian amon

of underwater and diving with filmmaking.

pri submaro kaj plonĝado, kun film-farado.

So, you know, merging the two passions.

Do, unuiĝo de la du pasioj.

Something interesting came out of "The Abyss,"

El "The Abyss" venis interesaĵo:

which was that to solve a specific narrative

por solvi specifan rakontan

problem on that film,

problemon en tiu filmo,

which was to create this kind of liquid water creature,

ni kreis iaspecan akvan estaĵon

we actually embraced computer generated animation, CG.

uzegante komputilproduktadon.

And this resulted in the first soft-surface

La rezulto estis la tutunua mol-surfaca

character, CG animation

komputilproduktita rolulo

that was ever in a movie.

iam ajn en filmo.

And even though the film didn't make any money --

Kaj eĉ se la filmo ne mone gajnis,

barely broke even, I should say --

nu vere, preskaŭ malgajnis,

I witnessed something amazing, which is that the audience,

mi vidis ion mirindan:

the global audience, was mesmerized

la tutmonda spektantaro estis ensorĉita

by this apparent magic.

per tiu ŝajna magio.

You know, it's Arthur Clarke's law

Arthur Clarke fame diris, ke

that any sufficiently advanced technology is indistinguishable from magic.

sufiĉe alta teknologio ne apartigeblas de magio.

They were seeing something magical.

Kaj ili vidis magion

And so that got me very excited.

kaj tio min ekscitis.

And I thought, "Wow, this is something that needs to be embraced

Mi pensis, "Ho ja, ni devas plene uzi tion

into the cinematic art."

en la film-arto."

So, with "Terminator 2," which was my next film,

Tial, en "Terminator 2", mia sekva filmo,

we took that much farther.

ni progresigis ĝin.

Working with ILM, we created the liquid metal dude

Kunlabore kun ILM, tiufilme ni kreis ulon el likva metalo,

in that film. The success hung in the balance

la sukceso baskulis

on whether that effect would work.

sur tiu komputilproduktaĵo.

And it did, and we created magic again,

Kaj ĝi sukcesis. Denove, ni estis kreinta magion.

and we had the same result with an audience --

Estis la sama reago de la spektantaro

although we did make a little more money on that one.

kaj ĉi-foje ni mongajnis.

So, drawing a line through those two dots

Ekstrapolante

of experience

tra tiuj du traspertoj,

came to, "This is going to be a whole new world,"

mi konkludis ke tia estus la nova mondo,

this was a whole new world of creativity

mondo kreema

for film artists.

por film-artistoj.

So, I started a company with Stan Winston,

Do mi fondis kun Stan Winston,

my good friend Stan Winston,

mia bona amiko Stan Winston,

who is the premier make-up and creature designer

kiu tiutempe estis la pinta dezajnisto de ŝminko kaj estaĵoj,

at that time, and it was called Digital Domain.

kaj nomis ĝin Digital Domain.

And the concept of the company was

La koncepto de la firmao estis

that we would leapfrog past

supersalti preter

the analog processes of optical printers and so on,

la analogaj procezoj de optikaj printiloj kaj tiel plu,

and we would go right to digital production.

kaj ni irus rekte al diĝita produktado.

And we actually did that and it gave us a competitive advantage for a while.

Ni fakte atingis tion, kaj dum tempo posedis konkurencan avantaĝon.

But we found ourselves lagging in the mid '90s

Sed ni trovis nin postrestanta meze de la 1990-oj

in the creature and character design stuff

en la fako pri estaĵa dezajno,

that we had actually founded the company to do.

la fonda celo de la firmao mem.

So, I wrote this piece called "Avatar,"

Do mi verkis sistemon nomitan "Avatar"

which was meant to absolutely push the envelope

kun celo antaŭenigi la limojn

of visual effects,

de vidaj efektoj,

of CG effects, beyond,

de komputilproduktitaj efektoj, pretere,

with realistic human emotive characters

kun realismaj homaj emociaj karakteroj

generated in CG,

komputile kreitaj.

and the main characters would all be in CG,

Kaj ĉiuj ĉefroluloj estus komputilproduktitaj,

and the world would be in CG.

kaj la mondo estus komputilproduktita,

And the envelope pushed back,

kaj la limoj do progresigitaj.

and I was told by the folks at my company

Miaj firmaanoj diris al mi ke

that we weren't going to be able to do this for a while.

ankoraŭ tro fruis por atingi tiun nivelon.

So, I shelved it, and I made this other movie about a big ship that sinks.

Do mi prokrastis tion kaj faris filmon pri iu ŝipego droninta.

(Laughter)

You know, I went and pitched it to the studio as "'Romeo and Juliet' on a ship:

Nu, mi propagandis ĝin al la filmstudio kiel "Romeo kaj Julieta" sur ŝipo.

"It's going to be this epic romance,

Estus epopea amo,

passionate film."

pasia filmo.

Secretly, what I wanted to do was

Sekrete, mia deziro estis

I wanted to dive to the real wreck of "Titanic."

plonĝi al la ruino de "Titanic".

And that's why I made the movie.

Kaj pro tio mi faris la filmon.

(Applause)

And that's the truth. Now, the studio didn't know that.

Tio veris, la filmstudio ne sciis,

But I convinced them. I said,

sed mi konvinkis ilin. Mi diris,

"We're going to dive to the wreck. We're going to film it for real.

"Ni plonĝos al la ruino. Ni filmos ĝin reale.

We'll be using it in the opening of the film.

Ni uzos tion en la komenco de la filmo.

It will be really important. It will be a great marketing hook."

Vere gravos. Estos bonega merkatika altirilo."

And I talked them into funding an expedition.

Kaj mi konvinkis ilin financi ekspedicion.

(Laughter)

Sounds crazy. But this goes back to that theme

Aspektas freneze, sed tio reiras al la temo pri

about your imagination creating a reality.

tio ke imago kreas realon.

Because we actually created a reality where six months later,

Ĉar ni ja kreis realaĵon kie ses monatojn poste

I find myself in a Russian submersible

mi troviĝis en rusa submarŝipeto

two and a half miles down in the north Atlantic,

kvar kilometrojn submare en la norda Atlantiko,

looking at the real Titanic through a view port.

rigardante tra fenestro la veran Titanic,

Not a movie, not HD -- for real.

ne filman, nek altkvalit-filman, sed la realan.

(Applause)

Now, that blew my mind.

Nu, tio elmirigis min.

And it took a lot of preparation, we had to build cameras

Kaj necesis multe da preparo, ni devis konstrui fotilojn

and lights and all kinds of things.

kaj lumilojn kaj ĉiajn aĵojn.

But, it struck me how much

Sed imponis al mi

this dive, these deep dives,

kiom tiu plonĝo, tiuj profundaj plonĝoj,

was like a space mission.

estas kiel kosma misio.

You know, where it was highly technical,

Sciu, tio estis tre teknika kaj

and it required enormous planning.

bezonis enorman planadon.

You get in this capsule, you go down to this dark

Oni eniras la kapsulon,

hostile environment

malsupreniras en malluman malamikan medion

where there is no hope of rescue

kie mankas espero de savo

if you can't get back by yourself.

se vi mem ne povas reatingi la surfacon.

And I thought like, "Wow. I'm like,

Kaj mi pensis, "Ho ja, mi kvazaŭ

living in a science fiction movie.

loĝas en sciencfikcia filmo.

This is really cool."

Mojosege."

And so, I really got bitten by the bug of deep-ocean exploration.

Kaj do, mi vere iĝis entuziasmulo pri profundoceana esplorado.

Of course, the curiosity, the science component of it --

Kompreneble, la scivolemo, la scienca flanko.

it was everything. It was adventure,

Estis ĉio. Estis aventuro.

it was curiosity, it was imagination.

Estis scivolo. Estis imago.

And it was an experience that

Kaj ĝi estis sperto kiun

Hollywood couldn't give me.

Hollywood ne povus doni al mi.

Because, you know, I could imagine a creature and we could

Ĉar, mi povus imagi estaĵon kaj ni povus

create a visual effect for it. But I couldn't imagine what I was seeing

krei vidan efekton por ĝi. Sed mi ne povus imagi

out that window.

tion kion mi vidis tra tiu fenestro.

As we did some of our subsequent expeditions,

Dum iuj niaj postaj ekspedicioj

I was seeing creatures at hydrothermal vents

mi vidis estaĵojn ĉe hidrotermotruoj

and sometimes things that I had never seen before,

kaj foje aĵojn kiujn mi neniam antaŭe vidis,

sometimes things that no one had seen before,

foje aĵojn kiujn neniuj antaŭe vidis,

that actually were not described by science

aĵojn ne klarigitajn de scienco

at the time that we saw them and imaged them.

je la tempo kiam ni vidis kaj imagis ilin.

So, I was completely smitten by this,

Mi estis tute frapegita,

and had to do more.

kaj devis fari pli.

And so, I actually made a kind of curious decision.

Sekve mi decidis strangete.

After the success of "Titanic,"

Post la sukceso de "Titanic",

I said, "OK, I'm going to park my day job

mi diris, "Bone, mi paŭzas mian tagan laboron

as a Hollywood movie maker,

kiel filmisto en Hollywood,

and I'm going to go be a full-time explorer for a while."

kaj mi iĝos plentempa esploristo por iom da tempo."

And so, we started planning these

Kaj do, ni ekplanis

expeditions.

ekspediciojn.

And we wound up going to the Bismark,

Kaj fine ni vojaĝis al Bismark,

and exploring it with robotic vehicles.

ĝin esplorante per robotaj veturiloj.

We went back to the Titanic wreck.

Ni reiris al la ruino de Titanic,

We took little bots that we had created

prenante robotetojn kreitajn de ni

that spooled a fiber optic.

bobenantajn kun optika fibro.

And the idea was to go in and do an interior

La celo estis esplori interne

survey of that ship, which had never been done.

de tiu ŝipo, premiere.

Nobody had ever looked inside the wreck. They didn't have the means to do it,

Neniu antaŭe tion faris. Neniu antaŭe tion povis,

so we created technology to do it.

do ni kreis la teknologion por fari.

So, you know, here I am now, on the deck

Do, jen mi, sur la ferdeko

of Titanic, sitting in a submersible,

de Titanic, sidante en submarŝipeto,

and looking out at planks that look much like this,

rigardante eksteren al tabuloj similaj al ĉi tiuj,

where I knew that the band had played.

kie, mi sciis, la orkestreto ludis.

And I'm flying a little robotic vehicle

Mi estis flugiganta etan robotan veturilon

through the corridor of the ship.

tra la koridoro de la ŝipo.

When I say, "I'm operating it,"

Nu mi diras "flugiganta",

but my mind is in the vehicle.

sed mia menso estas en la veturilo.

I felt like I was physically present

Mi sentis min fizike tie

inside the shipwreck of Titanic.

en la ruino de Titanic.

And it was the most surreal kind

Ĝi estis mia plej superreala

of deja vu experience I've ever had,

jamosenta trasperto iam ajn,

because I would know before I turned a corner

ĉar mi antaŭsciis tion, kio troviĝas preter angulo

what was going to be there before the lights

antaŭ ol la veturila lumo

of the vehicle actually revealed it,

malkaŝis ĝin,

because I had walked the set for months

ĉar mi estis paŝinta la scenejon dum monatoj

when we were making the movie.

kiam ni faris la filmon.

And the set was based as an exact replica

La scenejo kopiiĝis precize

on the blueprints of the ship.

de la planoj de la ŝipo.

So, it was this absolutely remarkable experience.

Estis absolute frapanta sperto

And it really made me realize that

kiu konstatigis min ke

the telepresence experience --

la tele-ĉeesta sperto,

that you actually can have these robotic avatars,

aktuale havebla per ĉi tiuj robotaj avataroj,

then your consciousness is injected into the vehicle,

estas kvazaŭ via konscio estas injektita en la veturilon,

into this other form of existence.

en alian specon de ekzisto.

It was really, really quite profound.

Profunde pensindis.

And it may be a little bit of a glimpse as to what might be happening

Povus esti eta ekvido

some decades out

en futuron je jardekoj de nun

as we start to have cyborg bodies

kiam ni komencus havi kiborgajn korpojn

for exploration or for other means

por esporado aŭ aliaj celoj

in many sort of

en multaj specoj de

post-human futures

post-homaj estontecoj

that I can imagine,

kiujn mi povas imagi

as a science fiction fan.

kiel adoranto de sciencfikcio.

So, having done these expeditions,

Farinte tiujn ekspediciojn,

and really beginning to appreciate what was down there,

ni vere komencis kompreni kun ŝato tion

such as at the deep ocean vents

kio estas tie profunde en la oceano ĉe nigrafumaj hidrotermotruoj

where we had these amazing, amazing animals --

kie estas mirindaj, mirindaj bestoj.

they're basically aliens right here on Earth.

Baze, ili estas kvazaŭ eksterteranoj jam nun ĉi tie sur Tero.

They live in an environment of chemosynthesis.

Ili vivas en medio de kemisintezo.

They don't survive on sunlight-based

Ili ne vivas per sunlum-bazita

system the way we do.

sistemo kiel ni.

And so, you're seeing animals that are living next to

Vi vidas bestojn kiuj loĝas apud

a 500-degree-Centigrade

500-celsiaj

water plumes.

akvaj plumumoj.

You think they can't possibly exist.

Oni pensus ke ili ne povas ekzisti.

At the same time

Samtempe

I was getting very interested in space science as well --

mi ekinteresiĝis ankaŭ pri kosma scienco,

again, it's the science fiction influence, as a kid.

ree, temas pri sciencfikcia influo, junaĝe.

And I wound up getting involved with

Finfine mi partoprenis kun

the space community,

la kosma komunumo,

really involved with NASA,

multe kun NASA,

sitting on the NASA advisory board,

sidante en la konsilantaro de NASA,

planning actual space missions,

planante verajn kosmajn misiojn,

going to Russia, going through the pre-cosmonaut

vojaĝante al Rusio al antaŭkosmonaŭtaj

biomedical protocols,

biomedicinaj protokoloj,

and all these sorts of things,

kaj ĉiuj tiaj aferoj,

to actually go and fly to the international space station

plene flugante al la internacia kosmostacio

with our 3D camera systems.

per tridimensiaj fotiloj.

And this was fascinating.

Ĉi ĉio fascinis.

But what I wound up doing was bringing space scientists

Sed kion mi finfine faris, tio estis venigi kosmo-sciencistojn

with us into the deep.

kun ni en la profundojn de la maro.

And taking them down so that they had access --

Kondukante ilin malsupren por ke ili havu aliron,

astrobiologists, planetary scientists,

astrobiologoj, planedaj sciencistoj,

people who were interested in these extreme environments --

homoj interesataj pri tiuj ekstremaj medioj,

taking them down to the vents, and letting them see,

kondukante ilin malsupren al la hidrotermotruoj, por ke ili vidu,

and take samples and test instruments, and so on.

kaj prenu specimenojn kaj alportu instrumentojn, ktp.

So, here we were making documentary films,

Do jen ni farante dokumentariajn filmojn

but actually doing science,

sed vere farante sciencon,

and actually doing space science.

kaj vere farante kosman sciencon.

I'd completely closed the loop

Mi estis kompletiginta la cirklon

between being the science fiction fan,

ekde sciencfikcia adoranto

you know, as a kid,

junaĝa

and doing this stuff for real.

ĝis faranto de reala scienco.

And you know, along the way in this journey

Sciu, survoje sur ĉi tiu vojaĝo

of discovery,

de eltrovo,

I learned a lot.

mi multe lernis.

I learned a lot about science. But I also learned a lot

Mi multe lernis pri scienco. Sed aldone mi multe lernis

about leadership.

pri gvidado.

Now you think director has got to be a leader,

Oni emas pensi ke reĝisoro devus esti gvidanto,

leader of, captain of the ship, and all that sort of thing.

direktanto, ŝipestro, ks.

I didn't really learn about leadership

Mi ne lernis pri gvidado

until I did these expeditions.

ĝis la okazigo de tiuj ekspedicioj.

Because I had to, at a certain point, say,

Ĉar tiam je certa punkto mi devis diri al mi,

"What am I doing out here?

"Kion mi faras ĉi tie?

Why am I doing this? What do I get out of it?"

Kial mi faras ĉi tion? Kion mi atingas el ĉi tio?"

We don't make money at these damn shows.

Neniu profito por ni de tiuj damnaj elsendoj,

We barely break even. There is no fame in it.

eĉ preskaŭ malprofito. Kaj neniu famo.

People sort of think I went away

Homoj emas pensis ke

between "Titanic" and "Avatar" and was buffing my nails

inter "Titanic" kaj "Avatar" mi estis riĉulece polurantaj miajn ungojn

someplace, sitting at the beach.

ie sidante sur plaĝo.

Made all these films, made all these documentary films

Mi verkis tiom da filmoj kaj da dokumentarioj

for a very limited audience.

por tre limigita spektantaro.

No fame, no glory, no money. What are you doing?

Neniu famo. Neniu gloro. Neniu mono. Oni faras kion?

You're doing it for the task itself,

Oni faras ĝin por la tasko mem,

for the challenge --

por la defio,

and the ocean is the most challenging environment there is --

kaj la oceano estas la plej defia medio,

for the thrill of discovery,

por la ekscitiĝo de eltrovo,

and for that strange bond that happens

kaj por tiu stranga kuneca sento kiu okazas

when a small group of people form a tightly knit team.

kiam eta ularo kunas en intima teamo.

Because we would do these things with 10, 12 people,

Ĉar ni faris tiujn aferojn teame kun 10, 12 homoj,

working for years at a time,

laborantaj dum sinsekvaj jaroj.

sometimes at sea for two, three months at a time.

Foje ĉe maro dum du aŭ tri sinsekvaj monatoj.

And in that bond, you realize

Kaj en tiu kuneca sento, komprenu,

that the most important thing

kio plej gravas

is the respect that you have for them

tio estas la respekto reciproka

and that they have for you, that you've done a task

kaj la tasko kune atingita

that you can't explain to someone else.

sed malfacile klarigebla al aliaj.

When you come back to the shore and you say,

Kiam oni realteriĝas kaj diras

"We had to do this, and the fiber optic, and the attentuation,

"Ni devis fari ion kaj optikan fibron kaj malamplifigon

and the this and the that,

kaj ion kaj ree ion alian teknologian,

all the technology of it, and the difficulty,

kaj la malfacileco

the human-performance aspects of working at sea,"

la homa flanko en ĉe-mara laboro,

you can't explain it to people. It's that thing that

tio estas ne klarigebla al aliaj. Temas pri tiu eco

maybe cops have, or people in combat that have gone through something together

posedata eble de policanoj kaj homoj kune traspertintaj militon,

and they know they can never explain it.

kaj ili scias ke ili neniam povos klarigi ĝin.

Creates a bond, creates a bond of respect.

Tio kreas kunecan ligon, respektan ligon.

So, when I came back to make my next movie,

Do, kiam mi revenis verki mian venontan filmon,

which was "Avatar,"

kiu estis "Avatar",

I tried to apply that same principle of leadership,

mi provis apliki tiun saman principon de gvidado

which is that you respect your team,

ke oni respektu sian teamon

and you earn their respect in return.

kaj oni gajnu reciproke la respekton de la teamanoj.

And it really changed the dynamic.

Kaj tio vere ŝanĝis la dinamikon.

So, here I was again with a small team,

Do jen mi denove kun eta teamo,

in uncharted territory,

en neesplorita teritorio

doing "Avatar," coming up with new technology

farante "Avatar", kreante novan teknologion

that didn't exist before.

kiu antaŭe ne ekzistis.

Tremendously exciting.

Ekscitegante.

Tremendously challenging.

Defiegante.

And we became a family, over a four-and-half year period.

Kaj ni iĝis kiel familio, dum kvar jaroj kaj duono.

And it completely changed how I do movies.

Kaj tio tute ŝanĝis kiel mi kreas filmojn.

So, people have commented on how, "Well, you know,

Oni komentis, nu, pri kiel

you brought back the ocean organisms

oni alportis oceanajn organismojn

and put them on the planet of Pandora."

kaj metis ilin sur planedon Pandora.

To me, it was more of a fundamental way of doing business,

Por mi, temas pri pli fundamenta traktomaniero,

the process itself, that changed as a result of that.

la procezo mem, kiu rezulte ŝanĝiĝis.

So, what can we synthesize out of all this?

Do kion ni povas sintezi el la afero?

You know, what are the lessons learned?

Mi volas diri, kion ni lernis?

Well, I think number one is

Nu, mi pensas ke unue estas

curiosity.

scivolemo.

It's the most powerful thing you own.

Ĝi estas la plej forta afero, kiun oni posedas.

Imagination is a force

Imagopovo estas forto

that can actually manifest a reality.

manifestebla en la realo.

And the respect of your team

La respekto de via teamo

is more important than all the

pli gravas ol

laurels in the world.

arego da premioj.

I have young filmmakers

Estas junaj filmistoj kiuj

come up to me and say, "Give me some advice for doing this."

venas al mi kaj diras "Konsilu al mi pri ĉi tio."

And I say, "Don't put limitations on yourself.

Kaj mi respondas, "Ne limigu vin mem.

Other people will do that for you -- don't do it to yourself,

Aliaj homoj jam limigos vin ĉirkaŭe, do ne faru al vi mem,

don't bet against yourself,

ne vi vetu kontraŭ vi.

and take risks."

Kaj vi risku."

NASA has this phrase that they like:

NASA havas frapfrazon:

"Failure is not an option."

"Malsukceso ne estas opcio."

But failure has to be an option

Sed malsukceso devas esti opcio

in art and in exploration, because it's a leap of faith.

en arto kaj en esploro, ĉar estas fidaj saltoj.

And no important endeavor

Kaj neniu grava strebo

that required innovation

bezonanta novemon

was done without risk.

estis atingita sen risko.

You have to be willing to take those risks.

Necesas emo preni la riskojn.

So, that's the thought I would leave you with,

Do jen tio, la konkluda penso.

is that in whatever you're doing,

En ajna tasko,

failure is an option,

malsukceso eblas,

but fear is not. Thank you.

sed timo ne. Dankon.

(Applause)