Joy Sun: Should you donate differently?

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Zhila Mawlood

پێموایە

هەر کارمەندێکی هاوکارییە مرۆڤدۆستییەکان لە ئەفریقا

لە پیشەکەیدا دەگاتە بارودۆخێک

کاتێک دەیەوێت هەموو پارەی پڕۆژەکەی هەڵبگرێت —

I suspect that

لەوانەیە بۆ قوتابخانە یان بەرنامەیەکی ڕاهێنان بێت —

every aid worker in Africa

لەناو جانتایەک هەڵی بگرێت،

comes to a time in her career

when she wants to take all the money for her project —

بۆ هەژارترین گوندی وڵاتێک بفڕێت،

maybe it's a school or a training program —

و پارەکانی لە پەنجەرەی فڕۆکەکەوە فڕێ دەدات خوارەوە.

pack it in a suitcase,

چونکە بۆ کارمەندێکی بەخشەری شارەزا،

get on a plane flying over the poorest villages in the country,

بیرۆکەی پێدانی پارە

and start throwing that money out the window.

بە هەژارترین خەڵکی سەرزەوی

کارێکی شێتانە نییە،

Because to a veteran aid worker,

بەڵکو زۆر ئاسودە بەخشە.

the idea of putting cold, hard cash

into the hands of the poorest people on Earth

بۆ ماوەی ١٠ ساڵ لەم دۆخەدا بووم،

doesn't sound crazy,

خۆشبەختانە، ئەو کاتە بوو فێری ئەوەبووم

it sounds really satisfying.

کە ئەم بیرۆکەیە بوونی هەیە،

I had that moment right about the 10-year mark,

و لەوانەیە هەر ئەو شتە بێت کە دەزگا خێرخوازییەکان پێویستە بیکەن.

and luckily, that's also when I learned

ئابووریناسان بەمە دەڵێن بەخشینی پارەی بێ مەرج،

that this idea actually exists,

و ئەمەش ڕێک: پێدانی پارەیە

and it might be just what the aid system needs.

بێ هیچ مەرجێک.

دەسەڵاتدارانی وڵاتانی پێشکەوتوو

Economists call it an unconditional cash transfer,

بۆ ماوەی دەیان ساڵ ئەمەیان کردووە،

و تەنها ئێستا، بە بەڵگەی زیاتر

and it's exactly that: It's cash given

with no strings attached.

و تەکنەلۆژیای نوێ، دەگونجێت کە

Governments in developing countries

ئەمە ببێت بە نموونەیەک بۆ ناردنی یارمەتی.

have been doing this for decades,

and it's only now, with more evidence

زۆر بیرۆکەیەکی سادەیە، وایە؟

and new technology that it's possible

باشە، بۆچی دەیان ساڵم لە شتی تر بۆ هەژارەکان

to make this a model for delivering aid.

بەسەر برد؟

It's a pretty simple idea, right?

بەڕاستی، بڕوام وابوو کە دەتوانم شتی باشتر

Well, why did I spend a decade doing other stuff

بە پارە بۆ هەژارەکان بکەم

لەوەی خەڵکی هەژار دەتوانێت بۆ خۆی بیکات.

for the poor?

Honestly, I believed that I could do more good

دوو گریمانەم هەبوو:

یەکەمیان، خەڵک بۆیە هەژارن

with money for the poor

چونکە نەخوێندەوارن و

than the poor could do for themselves.

بڕیاری درووست نادەن؛

دووەمیش، ئێمە پێویستمان بە خەڵکانی وەک منە

I held two assumptions:

One, that poor people are poor in part

تا بزانێت چیان پێویستە و بۆیان دابین بکات.

because they're uneducated and

don't make good choices;

دەرکەوتووە و بەڵگەکانیش دووپاتی دەکەنەوە کە هەڵەم.

two is that we then need people like me

to figure out what they need and get it to them.

لە ساڵانی پێشوو، توێژەران توێژینەوەیان سەبارەت بە ئەوەی کە

چی ڕوودەدات کاتێک پارە بە خەڵکی هەژار دەدەین.

It turns out, the evidence says otherwise.

زۆرێک لە توێژینەوەکان ئەوەیان دەرخستووە

In recent years, researchers have been studying

کە ئەو خەڵکانە پارەکە بەکار دەهێنن بۆ

what happens when we give poor people cash.

باشترکردنی ژیانی خۆیان.

ئافرەتانی دووگیان لە ئۆرگوایی خواردنی باشتر دەکڕن

Dozens of studies show across the board

that people use cash transfers

و منداڵێکی تەندروستتر دەهێننە دونیاوە.

پیاوانی سریلانکا پەرە بە کاروباریان دەدەن.

to improve their own lives.

Pregnant women in Uruguay buy better food

ئەو توێژەرانەی لەسەر کارەکانمان توێژینەوەیان کردووە لە

and give birth to healthier babies.

کینییا، بۆیان دەرکەوتووە کە خەڵکی پەرە بە سامانەکانیان دەدەن،

Sri Lankan men invest in their businesses.

لە ئاژەڵەوە بۆ کەلوپەل و گەشەپێدانی ماڵەکانیان،

Researchers who studied our work in Kenya

هەست بە بەرزبوونەوەی داهاتی دەکرێت و

found that people invested in a range of assets,

دەستکەوتیان لە بازرگانی و کشتوکاڵدا

from livestock to equipment to home improvements,

زیاد دەکات و پەرەدەسەنێت.

and they saw increases in income

توێژینەوەکان ئاماژەیان بەوە نە کردووە کە خەڵکەکە

from business and farming

پارەی زیاتر لە خواردنەوە و جگەرەدا خەرج دەکەن

one year after the cash was sent.

یان خەڵکەکە کەمتر کار دەکەن.

لە ڕاستیدا، زیاتر کار دەکەن.

None of these studies found that people

spend more on drinking or smoking

ئێستا، ئەمە هەموو پێداویستییەکانن.

or that people work less.

لە ڤێتنام، ئەو بەساڵاچووەی کە یارمەتی دراون

In fact, they work more.

پارەکانیان لە کڕینی دارەمەیت خەرج دەکەن.

Now, these are all material needs.

In Vietnam, elderly recipients used

لەوانەیە کەسێک پێی وابێت کە ماسلۆ هەڵە بێت،

their cash transfers to pay for coffins.

من پێموایە گرنگی پێدانی یارمەتیدانی دەروونی

As someone who wonders if Maslow got it wrong,

بە تەواوی سادەیە.

نازانم دەبێت خواردن ببەخشم

I find this choice to prioritize spiritual needs

یان کەلوپەل یان تابوت،

deeply humbling.

کامیان دەبێتە هۆی پرسیاری:

I don't know if I would have chosen to give food

چەندە سەرکەوتوانە سامانەکەمان بەکاردەهێنین لە

or equipment or coffins,

لە یارمەتیدانی هەژارەکان؟

ئایا تێچووەکە شایستە و گونجاوە؟

which begs the question:

How good are we at allocating resources

دووباره، دەتوانین سەیری بەڵگەکان بکەین

چ ڕوودەدات کاتێک بە هەڵبژاردەی خۆمان شت

on behalf of the poor?

بە خەڵکی دەبەخشین.

Are we worth the cost?

یەکێک لە توێژینەوەکان چاودێری بەرنامەیەکی دەکرد لە هیندستان

Again, we can look at empirical evidence

on what happens when we give people stuff

کە کەلوپەلی دەدا بە خەڵکە هەرە-هەژارەکان،

of our choosing.

و بۆیان دەرکەوت لە سەدا ٣٠ی وەرگرەکان

One very telling study looked at a program in India

ئەو کەلوپەلەی وەریانگرتبوو فرۆشتبویانەوە

that gives livestock to the so-called ultra-poor,

بە پارە.

and they found that 30 percent of recipients

ئەوەی کە سەیرە:

had turned around and sold the livestock they had been given

بۆ هەر ١٠٠ دۆلارێک کە نرخی ئەو کەلوپەلانە بوو کە

کە دەیاندا بە کەسێک،

for cash.

٩٩ دۆلار تێچووی پڕۆسەی ئەنجامدانی بەخشینەکە بوو.

The real irony is,

for every 100 dollars worth of assets

دەشێت، ئەگەر لە جیاتی ئەمە، تەکنەلۆجیا بەکاربهێنین بۆ بەخشینی پارە

this program gave someone,

they spent another 99 dollars to do it.

ڕاستەوخۆ بە خەڵکە هەژارەکە. جا پارەکە چ لە دەزگایەکی خێرخوازی بێت

What if, instead, we use technology to put cash,

یان هەر یەکێک لە ئێمە.

whether from aid agencies or from any one of us

ئەمڕۆ، سێ لەسەر چواری کینییەکان پارەی مۆبایل بەکاردەهێنن،

کە هەژمارێکی بانکییە و دەتوانرێت لەسەر هەموو ئامێرێکی مۆبایل

directly into a poor person's hands.

کاری پێ بکرێت.

بەخشەر تەنها ١،٦ سەنت دەدات

Today, three in four Kenyans use mobile money,

و تەنها بە یەک کرتە

which is basically a bank account that can run

بەبێ هیچ بەربەست و نێوانگیریەک دەتوانێت

on any cell phone.

A sender can pay a 1.6 percent fee

پارە بۆ هەژماری هەژارەکە بنێرێت.

وەکو تەکنەلۆجیا کە تەشقەڵە بە گەشەکردنی پیشەسازی لە ژیانماندا

and with the click of a button

send money directly to a recipient's account

دەکات.

پارەدان بە تەکنەلۆجیا لە وڵاتە هەژارەکاندا

with no intermediaries.

دەکرێت ڕێگر بێت لە کارە خێرخوازیەکان.

Like the technologies that are disrupting industries

کە بڵاوبوونەوەی زۆر خێرایە و دەکرێت

in our own lives,

payments technology in poor countries

بەم ڕێگەیەوە هاوکاری بگات بە ملیۆنەها

هەژار لەم دونیایەدا.

could disrupt aid.

ئەمە ئەوەیە کە ئێمە لە GiveDireclty دەستمان پێ کردووە.

It's spreading so quickly that it's possible

to imagine reaching billions

ئێمە یەکەم ڕێکخراوین

پارەی نەخت دابین بکەین بۆ هەژاران.

of the world's poor this way.

پارەمان بۆ ٣٥,٠٠٠ کەس بە درێژایی لادێکانی کینیا و

That's what we've started to do at GiveDirectly.

We're the first organization

ئۆگەندا ناردووە

dedicated to providing cash transfers to the poor.

بە هەر جارێک ١٠٠٠ دۆلار

We've sent cash to 35,000 people across rural Kenya

بۆ هەر خێزانێک.

هەتا ئێستا، بە دوای هەژارترین خەڵک

and Uganda

لە هەژارترین گوندەکاندا گەڕاوین، و لەم بەشەی جیهاندا

in one-time payments of 1,000 dollars

per family.

تاکە کەسن لە خانووی دروستکراو

لە قوڕ و قامیشدا دەژین،

So far, we've looked for the poorest people

نەک لە چەمەنتۆ و ئاسن.

in the poorest villages, and in this part of the world,

کەوایە با وای دابنێین ئەوە خێزانی تۆیە.

لە دەرگەی ماڵتانەوە بە مۆبایلێکەوە دەردەکەوین.

they're the ones living in homes

made of mud and thatch,

ناوەکەت وەردەگرین، وێنەی خۆت و

not cement and iron.

و ماڵەکەشت دەگرین

So let's say that's your family.

لەگەڵ ناونیشانەکەت بە GPS

We show up at your door with an Android phone.

شەوەکە، هەموو زانیاریەکان دەنێرین بۆ

We'll get your name, take your photo

بۆ بنکەی زانیاریەکان و تیمێکی سەربەخۆ

and a photo of your hut

پشکنین بۆ هەموو زانیاریەکان دەکات

and grab the GPS coordinates.

بۆ نموونە وێنەی مانگە دەست کردەکان.

That night, we send all the data to the cloud,

پاشان دەگەڕێینەوە،

and each piece gets checked

مۆبایلێکی سادەت پێ دەفرۆشین

by an independent team

using, for one example, satellite images.

ئەگەر خۆت نەتبوو،

و دوای چەند هەفتەیەکی تر،

Then, we'll come back,

پارە بۆ مۆبایلەکە دەنێرین.

we'll sell you a basic cell phone

شتێکە کە ٥ ساڵ لەمەوبەر

if you don't have one already,

ئەستەم دیاربوو

ئێستا دەتوانین بە کارامەیی و

and a few weeks later,

بێ گەندەڵی ئەنجامی بدەین.

we send money to it.

Something that five years ago

چەن پارەی زیاتر بدەین بە هەژاران ئەوا

would have seemed impossible

بەڵگەیەی زیاترمان دەبێت کە ئەمە سوودی هەیە،

we can now do efficiently

بۆیە پێویستە زیار چاو بەم شتانە بخشێنینەوە

and free of corruption.

The more cash we give to the poor,

کە دەیانبەخشین.

and the more evidence we have that it works,

ئەمڕۆ بیرۆکەی هاوکاری کردن زۆر گرنگە،

the more we have to reconsider

باشە، لانی کەم دەتوانین هەندێ شتی باش بکەین.

everything else we give.

کاتێک کە ئێمە دڵنیا بووین

لەو کۆسپەی هەمانە،

Today, the logic behind aid is too often,

کاتێک بە خۆمان دەڵێین بەخشینی هاوکاری

well, we do at least some good.

لە نەبەخشین هەر باشترە،

When we're complacent

بەردەوامین لە هاوکاریکردن بە کات و وزەیەکی کەمتر

with that as our bar,

when we tell ourselves that giving aid

بە بەکارهێنانی بیرۆکە نوێکانمان،

is better than no aid at all,

لە نووسینی ڕاپۆرتەکاندا،

we tend to invest inefficiently,

لە بلیتی فڕۆکە و لە ئۆتۆمبێلدا.

in our own ideas that strike us as innovative,

ئەی ئەگەر لۆجیکەکە ئەمە بوایە،

on writing reports,

دەتوانین کاری باشتر بکەین لە بری پێدانی پارەی نەخت؟

on plane tickets and SUVs.

ڕێکخراوەکان دەبێت بۆ هەژارەکان

What if the logic was,

بیسەلمێنن کە کاری باشتر دەکەن

will we do better than cash given directly?

وەک لەوەیی هەژارەکان دەتوانن بۆخۆیانی بکەن.

بێگومان، پێدانی پارە بەرژەوەندی گشتی دابین ناکات

Organizations would have to prove

that they're doing more good for the poor

وەکو لەناوبردنی نەخۆشی و دروست کردنی دامودەزگای بە هێز.

than the poor can do for themselves.

Of course, giving cash won't create public goods

بەڵکو شتێکی باشتر دەکات

لەوەی چۆن یارمەتی خێزانەکان لە باشترکردنی

like eradicating disease or building strong institutions,

ژیانیان دەدەین.

but it could set a higher bar

بڕوام بە بەخشین هەیە.

بڕوام وایە زۆرێک لە کۆمەکەکان باشترن لە

for how we help individual families

فڕێدانی پارە لە فڕۆکەوە.

improve their lives.

هەروەها تەواو دڵنیام لەوەی

I believe in aid.

کاریگەری زۆرێک لە بەخشینەکانی ئەمڕۆ

I believe most aid is better than just

باشتر نییە لە پێدانی ڕاستەوخۆی پارە بە هەژاران.

throwing money out of a plane.

I am also absolutely certain

هیوادارم ڕۆژێک بێت کە باشتربن.

that a lot of aid today

سوپاستان دەکەم.

isn't better than giving directly to the poor.

(چەپڵە ڕێزان)

I hope that one day, it will be.

Thank you.

(Applause)