Architectural secrets of the world's ancient wonders | Brandon Clifford

Translator: swmaya salim Reviewer: Daban Q. Jaff

پێتان وایە ئەو شتانەی ئەمڕۆ دروستمان کرد

وەک سەیر و سەمەرە ڕەچاو بکرێن لە داهاتوودا؟

بیر لە ستۆن هینج بکەوە،

Do you think the things we build today

هەڕەمەکان،

ماتچو پیچوو و دوورگەی ئیستەر.

will be considered wonders in the future?

ئێستا، ئەوان هەموویان زۆر جیاوازن لەوەی ئێستا ئێمە دەیکەین.

Think of Stonehenge,

the Pyramids,

لەگەڵ ئەو بەردە گەورانە،

Machu Picchu and Easter Island.

لەناو یەک خڕبوونەتەوە بەڵام بەڕواڵەتی ڕێگای ناعەقلانی،

Now, they're all pretty different from what we're doing today,

و هەموو شوێنەوارەکانی بنیادنانەکانیان

with those massive stones,

assembled in complex but seemingly illogical ways,

لەناوچوون،

بە نهێنی داپۆشراون.

and all traces of their construction

وادیارە خەڵک نەیتوانیبێت ئەم شتانە دروست بکەن،

erased,

shrouding them in mystery.

چونکە خەڵک نەیانکرد.

ئەوان بە وریاییەوە دروستکراون لەلایەن نەتەوەیەکی سەرەتایی زەبەلاحەکان

It seems like people could not have possibly built these things,

بە یەک چاو ناسراون.

(پێکەنین)

because people didn't.

و من کارم دەکرد لەگەڵ ئەو دڕندانە

They were carefully crafted by a primordial race of giants

بۆ زانینێ نهێنییەکانیان بۆ جوڵاندنی ئەو بەردە گەورانە.

known as Cyclops.

(Laughter)

و وەک دەردەکەوێت، یەک چاوەکان تەنانەت ئاوا بەهێزنین.

And I've been collaborating with these monsters

to learn their secrets for moving those massive stones.

ئەوان بەڕاستی زیرەکن سەبارەت بە بەدەست هێنانی مادەکان بۆ کارکردن بۆیان

And as it turns out, Cyclops aren't even that strong.

ئێستا، ئەو ڤیدیۆیانەی لە پشتمەوە دەیبینن لە بوونەوەرە گەورە، بەردین، ناجێگیرەکان

They're just really smart about getting material to work for them.

بەرهەمی ئەو هاوکاری کردنانەن.

کەواتە یەک چاو لەوانەیە بوونەوەری ئەفسانەیی بێت،

Now, the videos you see behind me of large, stone-like, wobbly creatures

بەڵام ئەو سەیر و سەمەرانە ئێستاش ڕاستین.

are the results of this collaboration.

خەڵک دروستی کردوون.

OK, so Cyclops might be a mythical creature,

بەڵام ئەوان ئەفسانەشیان دروستکردووە کە دەوری داون،

but those wonders are still real.

کاتێک باسەکە دێتە سەر سەیر و سەمەرەکان، ئەو شانە بەیەک لکێنەرە ئەستوورە هەیە

People made them.

But they also made the myths that surround them,

لە نێوان ئەفسانەیی و ڕاستی.

دوورگەی ئیستەر بە نموونە وەرگرە.

and when it comes to wonders, there's this thick connective tissue

کاتێک دۆزەرەوە هۆڵەندیەکان یەکەمجار ڕووبەڕووی دورگەکە بوونەوە،

between mythology and reality.

پرسیاریان لە خەڵکی ڕاپا نوی کرد

چۆن باب و باپیرانیان لەوانەیە ئەو پەیکەرە گەورانەیان گواستۆتەوە.

Take Easter Island, for example.

When the Dutch explorers first encountered the island,

و ڕاپا نوی وتی،

they asked the people of Rapa Nui

”باب و باپیرانمان پەیکەرەکانیان نەجوڵاند،

how their ancestors could have possibly moved those massive statues.

چونکە پەیکەرەکان خۆیان دەڕۆشتن.“

And the Rapa Nui said,

"Our ancestors didn't move the statues,

بۆ چەندین سەدە، ئەوە وازی لێهێنرابوو، بەڵام لەڕاستیدا ئەوە ڕاستە.

پەیکەرەکان، بە مۆوای ناسراون، بە ڕاوەستان گواسترانەوە،

because the statues walked themselves."

For centuries, this was dismissed, but actually it's true.

خولانەوە لە لایەک بۆ لایەکی تر.

The statues, known as moai, were transported standing,

باشە؟

وەک مۆوای سەرسوڕهێنەرە بۆ سەردانیکەرانی ئەمڕۆ،

pivoting from side to side.

دەبێت خەیاڵی ئەوە بکەیت لەوێ بیت،

OK?

لەگەڵ مۆوای گەورە لەدەوری دوورگەکەدایە.

As spectacular as the moai are for visitors today,

چونکە یادەوەری ڕاستەقینە شتەکان نەبوون،

you have to imagine being there then,

with colossal moai marching around the island.

ئەوە نەریتی کلتووری هێنانی بەردێک بو بۆ ژیان.

Because the real memorial was not the objects themselves,

کەواتە وەک تەلارسازێک من بەدوای ئەو خەونەدا دەکەوتم.

it was the cultural ritual of bringing a stone to life.

چۆن دەتوانین بیرۆکەی دروستکردنمان بگۆڕین بۆ جێکردنەوەی ئەو لایەنە ئەفسانەییە؟

So as an architect, I've been chasing that dream.

بۆیە ئەوەی من دەمکرد بەرەنگاری کردنی خۆم بوو

How can we shift our idea of construction to accommodate that mythical side?

بە دانانی زنجیرەیەک چالاکی

کۆن بەڵام ئیشی بەتەواوەتی ڕێک و پێکی

So what I've been doing is challenging myself

جوڵاندن و وەستاندنی تەنی گەورەی قوڕس،

with putting on a series of performances

وەک ئەو گابەردە 16 پێ بەرزەی دیزاین کراوە بۆ ڕۆشتن لەسەر زەوی

of the ancient but pretty straightforward task

of just moving and standing big heavy objects,

و بە ستوونی وەستاوە

یان ئەو زەبەلاحە 4000 پاوەندیە کە خۆی دەجوڵێنێتەوە بۆ ژیان

like this 16-foot-tall megalith designed to walk across land

بۆ سەماکردن لەسەر شانۆ.

and stand vertically;

و ئەوەی من دۆزیمەوە ئەوەیە بە بیرکردنەوە لە تەلارسازی

or this 4,000-pound behemoth that springs itself to life

نەک وەک بەرهەمی کۆتایی بەڵام وەک جێبەجێکردن

to dance onstage.

لە تێگەیشتن بۆ تەواوکردن،

And what I've found is that by thinking of architecture

ئێمە کۆتای بە دووبارە دۆزینەوەی هەندێک ڕێگای زۆر زیرەک بۆ دروستکردنی شتەکان.

not as an end product but as a performance

from conception to completion,

دەزانیت، زۆر لە گفتوگۆکە دەوری داهاتوومانی داوە

سەرنج دەخاتە سەر تەکنەلۆژی، لێهاتوویی و خێرایی.

we end up rediscovering some really smart ways to build things today.

بەڵام ئەگەر من شتێک لە یەک چاوەوە فێرببم،

You know, so much of the discussion surrounding our future

ئەوەیە کە سەیر و سەمەرەکان دەکرێت جوان بن، سەرنج ڕاکێش بن

focuses on technology, efficiency and speed.

و جێگیربن --

But if I've learned anything from Cyclops,

بەهۆی بارستایی و ئاڵۆزییەکەیان.

it's that wonders can be smart, spectacular

و لەکاتێکدا خەڵک هێشتا دەیانەوێت بزانن ئەو سەیر و سەمەرانەی کۆن چۆن دروست کراون،

and sustainable --

پرسیارم لە یەک چاو کردووە چۆن نهێنیەکە دروست بکەین

because of their mass and their mystery.

کە خەڵک ناچار دەکات بۆ پرسینی ئەو پرسیارە زۆرە.

And while people still want to know how those ancient wonders were built,

چونکە لە سەردەمێکدا لەو شوێنەی کە بینا دیزاین دەکەین

I've been asking Cyclops how to create the mystery

بۆ کۆتا 30 ساڵ، یان لەوانەیە 60 ساڵ،

that compels people to ask that very question.

حەزدەکەم فێربم چۆن شتێک دروست بکەین

Because in an era where we design buildings

کە دەتوانێت سەرسامکەر بێت بۆ هەتاهەتایە.

to last 30, maybe 60 years,

سپاس.

(چەپڵە لێدان)

I would love to learn how to create something

that could entertain for an eternity.

Thank you.

(Applause)