The dangerous evolution of HIV | Edsel Salvaña

Translator: mabbast chato Reviewer: Daban Q. Jaff

The Philippines: an idyllic country

فلیپین، وڵاتێکی نموونەیە

with some of the clearest water and bluest skies on the planet.

کە، پاکترین ئاو و شینترین ئاسمانی لەم هەسارەیەدا هەیە.

It is also the epicenter

هەروەها ناوەندی

of one of the fastest-growing HIV epidemics in the world.

گەشەسەندیەکی خێرای HIV درمییە لە جیهاندا.

On the surface, it seems as if we are just a late bloomer.

ڕووکەشانە وادەردەکەوین کە دواکەوتوو بین.

However, the reasons for our current epidemic

هەرچەندە، هۆکاری ئەو درمەی ئێستا

are much more complicated

زۆر ئاڵۆزە

and may foreshadow a global resurgence of HIV.

لەوانەیە پێشیبینی سەرهەڵدانەوەی جیهانی بۆ HIV بکات.

While overall new cases of HIV continue to drop in the world,

لە کاتێکدا، حاڵەتی نوێی HIV لە جیهاندا هەڵدەدات،

this trend may be short-lived

لەوانەیە ئەم ئاراستەیە تەمەنی کەم بێت

when the next wave of more aggressive and resistant viruses arrive.

کاتێک هەڵمەتی داهاتوو، ڤایرۆسی دەستدرێژکەر و بەرهەڵستکار دەگات.

HIV has a potential to transform itself into a new and different virus

HIV دەتوانێت خۆی بگۆڕێت بۆ جۆرە ڤایرۆسێکی جیاواز و نوێ.

every time it infects a cell.

هەموو کات تووشی خانەیەک دەبێت.

Despite the remarkable progress we've made in reversing the epidemic,

سەڕەڕای هەموو هەوڵە ناوازەکانمان لە پووچەڵکردنەوی کاریگەری ئەم درمە،

the truth is that we are just a few viral mutations away from disaster.

تەنها چەند بازدانێکی تری ڤایرۆسی کەم دوورین لە کارەسات.

To appreciate the profound way in which HIV transforms itself

بۆ بە تەواوی زانینی ڕێگەیەکی قوڵ لە خۆگۆڕینی ڤایرۆس.

every time it reproduces,

هەموو جارێک خۆی دروست دەکاتەوە،

let's make a genetic comparison.

با بەراوردێکی بۆماوەیی بکەین.

If we look at the DNA variation among humans of different races

ئەگەر سەیری جۆری جیاوازی DNA لە ڕەگەزی جیاواز بکەین

from different continents,

لە کیشوەری جیاوازدا،

the actual DNA difference is only 0.1 percent.

DNA ڕاستیەکە تەنها سەدا ۰،۱ جیاوازەە.

If we look at the genetic difference

ئەگەر سەیری جیاوازی بۆماوەیی بکەین

between humans, great apes, and rhesus macaques,

لە نێوان مرۆڤ، مەیموونی مەزن و مەیموونی ڕیسوسی ماکاک،

that number is seven percent.

ئەنجامەکە لەسەدا حەوتە.

In contrast, the genetic difference between HIV subtypes

لە بەرامبەردا، جیاوازی بۆماوەی نێوان جۆرەکانی HIV

from different patients

لە نەخۆشی جیاوازدا

may be as much as 35 percent.

لەوانەیە نزیک سەدا ۳٥ بێت.

Within a person infected with HIV,

لەناو تووشبویەک بە ئایدزدا،

the genetic difference between an infecting mother virus

جیاوازیەکە لە نێوان دایکێکی تووشبوو بە ڤایرۆس

and subsequent daughter viruses

و، ڤایرۆسەکانی دواتری کچەکە

has been shown to be as much as five percent.

دەرخەری لەسەدا پێنج بوو.

This is the equivalent of a gorilla giving birth to a chimpanzee,

ئەمەش هاوتای لە دایکبوونی شامپانزیە لە گۆرێلا،

then to an orangutan,

پاشان بۆ مرۆڤی کێوی،

then to a baboon,

پاشان بۆ بابۆن،

then to any random great ape within its lifetime.

پاشان بۆ هەر مەیموونێکی مەزن لە تەواوی ژیانیدا

There are nearly 100 subtypes of HIV,

نزیکی ۱۰۰ جۆری HIV لاوەکی هەیە،

with new subtypes being discovered regularly.

لەگەڵ جۆرە نوێکانی تر کە بە ڕێکی دەدۆزرێنەوە.

HIV in the developed world is almost all of one subtype:

لەم جیهانە پێشکەوتوەدا، HIV تەنها بۆ یەک بەش دەگرێتەوە:

subtype B.

جۆری B,

Mostly everything we know and do to treat HIV

بە زۆری ئەوەی دەیزانین و دەیکەین لە چارەسەری HIV

is based on studies on subtype B,

پشت بە توێژینەوەکانی بەشی B دەبەستێت،

even though it only accounts for 12 percent

سەڕەڕای ئەوە بەرپرسە لە سەدا ۱۲

of the total number of cases of HIV in the world.

لە تەواوی ژمارەی تووشبوانی HIV لە جیهاندا.

But because of the profound genetic difference

بەڵام بەهۆی جیاوازیەکی گەورەی بۆماوەییدا

among different subtypes,

لە نێوان بەشە جیاوازەکاندا،

some subtypes are more likely to become drug-resistant

هەندێک بەش خوازیارن ببنە دژە دەرمانی

or progress to AIDS faster.

یان، زووتر بۆ ئایدز بگۆڕێت.

We discovered that the explosion of HIV cases in the Philippines

بۆمان دەرکەوتوە کە زیادبوونی ڕێژەی تووشبوون بە ئایدز لە فلیپین

is due to a shift from the Western subtype B

گۆڕانی بەشی خۆرئاوایی بەشی B یە

to a more aggressive Southeast Asian subtype AE.

بۆ بەشی باشوری خۆرهەڵاتی ئاسیایی AE.

We are seeing younger and sicker patients

نەخۆشی زۆر بچوک و تەندروستی خراپ دەبینین

with high rates of drug resistance.

بە تێکڕایەکی زۆری دژە دەرمان.

Initial encroachment of this subtype

زیادەڕەوی بنچینەی ئەم بەشە

is already occurring in developed countries,

زووتر لە وڵاتانی پێشکەوتوو دەرکەوتووە.

including Australia, Canada and the United States.

لە نێوانیاندا، ئوستوڕالیا، کەنەدا و ویلایەتە یەکگرتوەکان.

We may soon see a similar explosion of cases in these countries.

لەوانەیە بەرزبوونەوەی دۆخی هاشێوەش لەم وڵاتانە ببینین.

And while we think that HIV is done

و، کاتێک وابیردەکەینەوە HIV کۆتایی هاتووە

and that the tide has turned for it,

و بنبڕ بووە

just like with real tides, it can come right back.

هەر وەک لافاو، دەکرێت بگەڕێتەوە.

In the early 1960s, malaria was on the ropes.

لە سەرەتای سەدەی شەستەکان، مەلاریا لە بنبڕ بوون بوو.

As the number of cases dropped,

تووشبووەکان کەم ببوونەوە،

people and governments stopped paying attention.

خەڵک و حوکمەت کەمتر گرینگیان پێدەدا.

The result was a deadly resurgence of drug-resistant malaria.

ئەنجامەکەی گەڕانەوەی مەلاریای بەرهەڵستکاری بگوژی دژە دەرمان بوو.

We need to think of HIV

پێویستە بیر لە HIV بکەینەوە

not as a single virus that we think we've figured out,

نەک وەک ڤایرۆسێک، وابیر دەکەینەوە دۆزیومانەتەوە

but as a collection of rapidly evolving and highly unique viruses,

بەڵکو وەک کۆمەڵێک لە ڤایڕۆسی خێرا گەشەسەندوو و بێهاوتا،

each of which can set off the next deadly epidemic.

هەر یەکێکیان دەکرێت ببێتە هۆی درمی کوشندەی داهاتوو.

We are incorporating more powerful and new tools

ئێمە، ئامێری نوێ و بەهێز پێشکەش دەکەین

to help us detect the next deadly HIV strain,

بۆ کۆتایهێنان بە بنەماڵەی HIV کوشندەی دواتر،

and this needs to go hand in hand with urgent research

ئەمەش پێویستی بە دەست لە ناو دەست و توێژیەوەی پێویست هەیە

on the behavior and proper treatment of non-B subtypes.

بۆ زانینی ڕەوشت و مامەڵەی دروست دەربارەی ئەوانەی جگە لە بەشی B

We need to convince our governments

پێویستە حوکەمەتەکەمان ڕازی بکەین

and our funding agencies

هەروەها بریکاری پارەپێدانەکانمان

that HIV is not yet done.

کە HIV کۆتای نەهاتووە.

Over 35 million people have died of HIV.

زیاتر لە ۳٥ ملیۆن کەی بەهۆی HIV یەوە مردن.

We are on the verge of an AIDS-free generation.

لە کەناری نەوەیکی بی هەبوونی HIV ین

We need to pay attention.

پێویستە گرینگی بەم بارودۆخە بدەین.

We need to remain vigilant

پێویستە ئاگاداربین

and follow through.

و، چاودێری دۆخەکە بکەین.

Otherwise, millions more will die.

بە پێچەوانەوە، کەسانێکی زۆر گیان لە دەست دەدەن!

Thank you.

سوپاس.

(Applause)

(چەپڵەڕێزان)