What is bipolar disorder? - Helen M. Farrell

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

What is bipolar disorder?

အတက်၊ အကျမြန် စိတ်ရောဂါဆိုတာ ဘာလဲ။

The word bipolar means two extremes.

Bipolar ဆိုတဲ့ စကားလုံးက ‘အစွန်းနှစ်ခု’ လို့ အဓိပ္ပာယ်ရပါတယ်။

For the many millions experiencing bipolar disorder around the world,

ကမ္ဘာတစ်ဝန်းမှာ အတက်၊အကျမြန် စိတ်ကျရောဂါ ခံစားနေရတဲ့ သန်းပေါင်းများစွာအတွက်တော့

life is split between two different realities -

ဘဝဟာ မတူညီတဲ့ ဖြစ်ရပ်မှန် နှစ်ခုဖြစ်တဲ့ ပျော်ရွှင်မှုနဲ့ စိတ်ကျဝေဒနာ

elation and depression.

ကြားမှာ ကွဲပြားနေတယ်။

Although there are many variations of bipolar disorder,

အတက်၊အကျမြန် စိတ်ရောဂါ အမျိုးမျိုးရှိပေမဲ့၊

let's consider a couple.

အတွဲတစ်တွဲကို သုံးသပ်ကြည့်ရအောင်။

Type 1 has extreme highs alongside the lows,

အမျိုးအစား ၁ မှာ အနိမ့်တွေနဲ့အတူ အလွန်အမင်း မြင့်တာတွေရှိပေမဲ့

while Type 2 involves briefer, less extreme periods of elation

အမျိုးအစား ၂ မှာ တာရှည် စိတ်ဓာတ်ကျတဲ့ ကာလတွေ ရောယှက်နေတဲ့ ပိုတိုတောင်း

interspersed with long periods of depression.

သိပ်အလွန်အကျွံမဖြစ်တဲ့ ပျော်ရွှင်မှု ကာလတွေ ပါဝင်တယ်။

For someone seesawing between emotional states,

စိတ်ပိုင်း အခြေအနေတွေကြားမှာ တက်လိုက်၊ကျလိုက်ဖြစ်နေသူအတွက်

it can feel impossible to find the balance necessary to lead a healthy life.

ကျန်းမာတဲ့ဘဝမှာ နေထိုင်ဖို့ လိုအပ်တဲ့ ဟန်ချက် မတွေ့နိုင်ဘူးလို့ခံစားရနိုင်တယ်။

Type 1's extreme highs are known as manic episodes,

အမျိုးအစား ၁ ရဲ့ အလွန်အမင်း မြင့်တာတွေကို manic episodes လို့ သိကြပြီး

and they can make a person range from feeling irritable to invincible.

ဒါတွေက လူ တစ် ယောက်ကို ကသိကအောက်ကနေ မနိင်နင်းတဲ့အထိ အမျိုးမျိုးဖြစ်စေနိုင်တယ်။

But these euphoric episodes exceed ordinary feelings of joy,

ဒါပေမဲ့ ဒီပျော်လွန်းတဲ့ဖြစ်ရပ်တွေက သာမန် ရွှင်လန်းတဲ့ ခံစားချက်တွေကို ကျော်လွန်ပြီး

causing troubling symptoms like racing thoughts,

ဟိုဒီတွေးတာ၊ အိပ်ရေးပျက်တာ၊ စကားပြောမြန်တာ၊

sleeplessness,

စိတ်လိုက်မာန်ပါ လုပ်တာတွေနဲ့

rapid speech,

အန္တရာယ်ရှိတဲ့ အပြုအမူတွေလို

impuslive actions,

စိတ်အနှောင့်အယှက်ဖြစ်စေတဲ့

and risky behaviors.

လက္ခဏာတွေ ဖြစ်စေတယ်။

Without treatment, these episodes become more frequent,

ကုသမှုမရှိရင် ဒီအဖြစ်တွေဟာ ပိုမကြာခဏဖြစ်လာ၊

intense,

ပြင်းထန်လာပြီး

and take longer to subside.

သက်သာဖို့ အချိန်ပိုကြာလာတယ်။

The depressed phase of bipolar disorder manifests in many ways -

အတက်၊အကျမြန် စိတ်ရောဂါရဲ့စိတ်ဓာတ်ကျတဲ့ အဆင့်က နည်းလမ်းများစွာနဲ့ ပေါ်လာတယ်၊

a low mood,

စိတ်ဓာတ်ကျတာ၊

dwindling interest in hobbies,

ဝါသနာတွေမှာ စိတ်ဝင်စားမှု နည်းလာတာ၊

changes in appetite,

အကြိုက်ပြောင်းတာ၊

feeling worthless or excessively guilty,

တန်ဖိုးမရှိ၊ အပြစ်ရှိတယ်လို့ ခံစားတာ၊

sleeping either too much or too little,

အအိပ် နည်းလွန်း (သို့) များလွန်းတာ၊

restlessness or slowness,

ဂနာမငြိမ်(သို့) နှေးကွေးတာ၊

or persistent thoughts of suicide.

သေကြောင်းကြံစည်တာကို မပြတ် တွေးနေတာတွေပါ။

Worldwide, about one to three percent of adults

ကမ္ဘာတစ်ဝန်း လူကြီး ၁% ကနေ ၃% ခန့်ဟာ အတက်၊အကျမြန်

experience the broad range of symptoms that indicate bipolar disorder.

စိတ်ရောဂါကိုဖော်ပြတဲ့ ရောဂါလက္ခဏာ အမျိုးမျိုးကို တွေ့ကြုံခံစားကြရတယ်။

Most of those people are functional, contributing members of society,

ဒီလူတွေအများစုဟာ အသုံးကျတဲ့၊ ပံ့ပိုးတဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်းဝင်တွေဖြစ်ပြီး

and their lives, choices, and relationships

သူတို့ရဲ့ ဘဝတွေ၊ ရွေးချယ်မှုတွေနဲ့ ဆက်ဆံရေးတွေကို

aren't defined by the disorder,

ရောဂါက သတ်မှတ်မထားပေမဲ့

but still, for many, the consequences are serious.

အများအပြားအတွက်တော့ အကျိုးဆက်တွေက စိုးရိမ်စရာပါ။

The illness can undermine educational and professional performance,

ဒီမကျန်းမာမှုက ပညာရေးနဲ့ အတတ်ပညာဆိုင်ရာ စွမ်းဆောင်ရည်၊

relationships,

ဆက်ဆံရေးတွေ၊

financial security,

ငွေကြေးနဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်ရေး

and personal safety.

လုံခြုံမှုတွေကို ထိခိုက်စေနိုင်တယ်။

So what causes bipolar disorder?

ဒီတော့ ဘာက အတက်၊အကျမြန် စိတ်ရောဂါကို ဖြစ်စေတာလဲ။

Researchers think a key player is the brain's intricate wiring.

အဓိက ပါဝင်တာက ဦးနှောက်ရဲ့ ရှုပ်ထွေးတဲ့ သွယ်တန်းမှုလို့ သုတေသီတွေက ယူဆကြတယ်။

Healthy brains maintain strong connections between neurons

ဖြတ်တောက်ဖို့နဲ့ အသုံးမပြုတဲ့ ဒါမှမဟုတ် ချွတ်ယွင်းတဲ့ အာရုံကြော

thanks to the brain's continuous efforts to prune itself

ချိတ်ဆက်မှုတွေကိုဖယ်ရှားဖို့ ဦးနှောက်ရဲ့ မပြတ် အားထုတ်မှုတွေကြောင့်

and remove unused or faulty neural connections.

ကျန်းမာတဲ့ ဦးနှောက်တွေဟာ နျူရွန်းတွေကြားက ခိုင်မာတဲ့ ဆက်သွယ်မှုတွေကို ထိန်းထားတယ်။

This process is important because our neural pathways serve as a map

အာရုံကြောလမ်းကြောင်းတွေက လုပ်ဆောင်တာတိုင်း အတွက် မြေပုံတစ်ခုအဖြစ် လုပ်ဆောင်တာကြောင့်

for everything we do.

ဒီလုပ်ငန်းစဉ်က အရေးပါတယ်။

Using functional magnetic resonance imaging,

အသုံးဝင်တဲ့ MRI ပုံရိပ်ပညာကို အသုံးပြုရင်း

scientists have discovered that the brain's pruning ability is disrupted

သိပ္ပံပညာရှင်တွေက အတက်အကျမြန် စိတ်ရောဂါရှိ သူတွေမှာ ဦးနှောက်ရဲ့ ဖြတ်တောက်နိုင်စွမ်းက

in people with bipolar disorder.

အလျဉ်ပြတ်တာကို တွေ့ရှိခဲ့ကြတယ်။

That means their neurons go haywire

သူတို့ နျူရွန်းတွေက ဝရုန်းသုန်းကားဖြစ်ပြီး

and create a network that's impossible to navigate.

လမ်းကြောင်းရှာဖို့ မဖြစ်နိုင်တဲ့ ကွန်ရက်တစ်ခု ဖန်တီးတာပါ။

With only confusing signals as a guide,

လမ်းညွှန်အဖြစ် ရှုပ်ထွေးတဲ့ အချက်ပြမှုတွေသာရှိတဲ့အတွက်၊

people with bipolar disorder develop abnormal thoughts and behaviors.

အတက်၊အကျမြန် စိတ်ရောဂါရှိသူတွေဟာ ပုံမှန် မဟုတ်တဲ့ အတွေးတွေနဲ့ အပြုအမူတွေ ဖြစ်လာတယ်။

Also, psychotic symptoms,

အစီအစဉ်မကျတဲ့ စကားနဲ့ အပြုအမူ၊

like disorganized speech and behavior,

ကယောင်ကတမ်း အတွေးတွေ၊ သံသယ လွန်ကဲမှု၊

delusional thoughts,

အာရုံချောက်ချားမှုတွေလို

paranoia,

စိတ်ဝေဒနာ လက္ခဏာတွေလည်း

and hallucinations

အတက်၊အကျမြန် စိတ်ရောဂါရဲ့

can emerge during extreme phases of bipolar disorder.

အလွန်ဆိုးဝါးတဲ့ အဆင့်တွေအတွင်းမှာ ပေါ်လာနိုင်တယ်။

This is attributed to the overabundance of a neurotransmitter called dopamine.

ဒါက ဒိုပါမင်လို့ခေါ်တဲ့ နျူရိုထရန်စမစ်တာ များလွန်းတာကြောင့်ပါ။

But despite these insights, we can't pin bipolar disorder down to a single cause.

ဒါပေမဲ့ ဒီအတွင်းသဘောရှိပေမဲ့၊ ဒီရောဂါကို အကြောင်းရင်းတစ်ခုထည်းမှာ တွဲလို့မရဘူး။

In reality, it's a complex problem.

တကယ်တော့ ဒါက ရှုပ်ထွေးတဲ့ ပြဿနာတစ်ခုပါ။

For example, the brain's amygdala is involved in thinking,

ဥပမာ၊ ဦးနှောက်ရဲ့ အမ်မီဂဒါလာဟာ စဉ်းစားတာ၊ ရေရှည် မှတ်ဉာဏ်နဲ့

long-term memory,

စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ

and emotional processing.

ဖြစ်စဉ်တွေမှာ ပါဝင်နေတာပါ။

In this brain region, factors as varied as genetics and social trauma

ဒီဦးနှောက်အပိုင်းမှာ ဗီဇနဲ့ လူမှုစိတ်ဒဏ်ရာ လို ကွဲပြားတဲ့ အကြောင်းခံတွေက မူမမှန်တာတွေ

may create abnormalities and trigger the symptoms of bipolar disorder.

ဖြစ်စေနိုင်ပြီး အတက်၊အကျမြန် စိတ်ရောဂါ လက္ခဏာတွေကို အစပျိုးပေးနိုင်တယ်။

The condition tends to run in families,

ဒီအခြေအနေက မျိုးရိုးလိုက်တဲ့အတွက်

so we do know that genetics have a lot to do with it.

မျိုးရိုးဗီဇက ဒီအခြေအနေနဲ့ အများကြီးဆိုင်တာကို သိထားကြတယ်။

But that doesn't mean there's a single bipolar gene.

ဒါပေမဲ့ ဒါက အတက်၊အကျမြန် စိတ်ရောဂါ ဗီဇတစ်ခု ရှိတယ်လို့ မဆိုလိုဘူး။

In fact, the likelihood of developing bipolar disorder

တကယ်တော့ အတက်၊အကျမြန် စိတ်ရောဂါ ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်ခြေက နားလည်ဖို့

is driven by the interactions between many genes

ကြိုးစားနေဆဲဖြစ်တဲ့ ရှုပ်ထွေးတဲ့ နည်းလမ်းတစ်ခုထဲက

in a complicated recipe we're still trying to understand.

မျိုးရိုးဗီဇများစွာကြားက အပြန်အလှန်ဆက်သွယ်မှုတွေကြောင့်ပါ။

The causes are complex,

အကြောင်းရင်းတွေက ရှုပ်ထွေးပြီး

and consequently, diagnosing and living with bipolar disorder is a challenge.

အကျိုးဆက်အနေနဲ့ ရောဂါတွေ့ရှိတာနဲ့ ဒီရောဂါနဲ့ ရှင်သန်တာက စိန်ခေါ်မှုတစ်ခုပါ။

Despite this, the disorder is controllable.

ဒါပေမဲ့ ဒီရောဂါကို ထိန်းချုပ်လို့ရပါတယ်။

Certain medications like lithium can help manage risky thoughts and behaviors

လစ်သီယမ်လို ဆေးဝါးတချို့က စိတ်တည်ငြိမ်စေတာ ကနေ အန္တရာယ်ရှိတဲ့ အတွေးတွေ၊ အပြုအမူတွေကို

by stabilizing moods.

ကိုင်တွယ်ဖို့ ကူညီပေးနိုင်တယ်။

These mood stabilizing medications work by decreasing abnormal activity in the brain,

ဒီစိတ်ငြိမ်ဆေးတွေက ဦးနှောက်ထဲက မူမမှန်တဲ့ လုပ်ဆောင်မှု လျော့နည်းအောင် လုပ်ပေးပြီး

thereby strengthening the viable neural connections.

ဒီနည်းနဲ့ ရှင်နိုင်တဲ့ အာရုံကြော ဆက်သွယ်မှုတွေကို ခိုင်မာစေတယ်။

Other frequently used medications include antipsychotics,

တခြား မကြာခဏ အသုံးပြုတဲ့ ဆေးဝါးတွေမှာ ပါဝင်တာက

which alter the effects of dopamine,

ဒိုပါမင် သက်ရောက်မှုကို ပြောင်းလဲတဲ့ စိတ်ရောဂါဆေးတွေ၊

and electroconvulsive therapy,

ဦးနှောက်ထဲမှာ အသေအချာ ထိန်းချုပ်ထားသလို

which works like a carefully controlled seizure in the brain,

လုပ်ဆောင်တဲ့ လျှပ်စစ်ကုထုံးတွေပါ၊

is sometimes used as an emergency treatment.

ဒါကို တစ်ခါတစ်ရံ အရေးပေါ် ကုသမှုအဖြစ် အသုံးပြုပါတယ်။

Some bipolar patients reject treatment

အတက်၊အကျမြန် စိတ်ရောဂါရှင်တချို့က သူတို့ရဲ့

because they're afraid it will dim their emotions

စိတ်ခံစားမှုတွေ လျော့ပြီး ဖန်တီးနိုင်စွမ်းကို

and destroy their creativity.

ဖျက်ဆီးမှာ စိုးရိမ်လို့ ကုသမှုကို ငြင်းတယ်။

But modern psychiatry is actively trying to avoid that.

ဒါပေမဲ့ ခေတ်ပေါ် စိတ်ကုသမှုက ဒါကို ရှောင်ဖို့ စိတ်ဝင်တစား ကြိုးစားနေတယ်။

Today, doctors work with patients on a case-by-case basis

ဒီနေ့ ဆရာဝန်တွေဟာ တစ်ခုချင်းကို အခြေခံတဲ့ အတတ်နိုင်ဆုံး ပြည့်ဝတဲ့ အလားအလာအထိ

to administer a combination of treatments and therapies

ရှင်သန်ခွင့်ပေးတဲ့ ကုသမှုတွေနဲ့ ကုထုံးတွေရဲ့

that allows them to live to their fullest possible potential.

ပေါင်းစပ်မှုတစ်ခုကို ပေးဖို့ လူနာတွေနဲ့အတူ တွဲလုပ်ကြတယ်။

And beyond treatment, people with bipolar disorder can benefit

ကုသမှုအလွန်မှာ အတက်၊အကျမြန် စိတ်ရောဂါရှိသူတွေဟာ ပိုရိုးရှင်းတဲ့

from even simpler changes.

အပြောင်းအလဲတွေကနေတောင် အကျိုးရှိနိုင်တယ်။

Those include regular exercise,

ဒါတွေမှာ ပုံမှန် လေ့ကျင့်ခန်း၊

good sleep habits,

အိပ်စက်တဲ့ အကျင့်ကောင်းတွေ၊

and sobriety from drugs and alcohol,

မူးယစ်ဆေးဝါးနဲ့ အရက် ရှောင်တာတွေ ပါဝင်တယ်။

not to mention the acceptance and empathy of family and friends.

မိသားစုနဲ့ မိတ်ဆွေတွေရဲ့ လက်ခံမှုနဲ့ စာနာမှုအကြောင်း ထည့်မပြောသေးဘူး။

Remember, bipolar disorder is a medical condition,

အတက်၊အကျမြန် စိတ်ရောဂါက ဆေးဘက်ဆိုင်ရာ အခြေအနေတစ်ခု၊ လူတစ်ယောက်ရဲ့

not a person's fault,

အမှား ဒါမဟုတ် ကိုယ်ပိုင်လက္ခဏာ

or their whole identity,

တစ်ခုလုံး မဟုတ်တာကို တာ သတိရပါ၊

and it's something that can be controlled

ဒါက အတွင်းပိုင်းမှာ ဆေးဝါးတွေက

through a combination of medical treatments doing their work internally,

လုပ်ဆောင်တာနဲ့ အပြင်ဘက်က မိတ်ဆွေတွေ၊ မိသားစုတွေက လက်ခံ၊ နားလည်မှုကို

friends and family fostering acceptance and understanding on the outside,

မြှင့်တင်တာကို ပေါင်းစပ်တာကနေ ထိန်းချုပ်လို့ရတာတစ်ခုဖြစ်ပြီး

and people with bipolar disorder empowering themselves

အတက်၊အကျမြန် စိတ်ရောဂါရှိသူတွေဟာ ဘဝမှာ ဟန်ချက်ညီမှုကို ရှာဖွေဖို့

to find balance in their lives.

ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် ခွန်အားပေးနိုင်ပါတယ်။