What is bipolar disorder? - Helen M. Farrell

Translator: Anuujin Bayarjargal Reviewer: Munkhbaatar Lkhagvaa

What is bipolar disorder?

Хоёр туйлт эмгэг гэж юу вэ?

The word bipolar means two extremes.

Bipolar нь эсрэг хоёр туйл гэх утгатай.

For the many millions experiencing bipolar disorder around the world,

Дэлхий дээрх хоёр туйлт эмгэгтэй сая сая хүмүүсийн хувьд

life is split between two different realities -

амьдрал хэт сэтгэл хөөрөл ба гуниг гутрал гэсэн хоёр хэсэгт хуваагддаг.

elation and depression.

Although there are many variations of bipolar disorder,

Хоёр туйлт эмгэгийн олон төрөл байдаг ч

let's consider a couple.

2 төрлийг нь авч үзэцгээе.

Type 1 has extreme highs alongside the lows,

Төрөл 1 нь хэт хөөрөлт болон хэт гутралын нийлбэр байдаг бол

while Type 2 involves briefer, less extreme periods of elation

Төрөл 2 нь илүү богино хугацаанд үргэлжлэх

түр сэтгэл хөөрөл, урт хугацааны сэтгэл гутралаас бүрдэнэ.

interspersed with long periods of depression.

For someone seesawing between emotional states,

Сэтгэл санаа нь тогтворгүй савалж байдаг хэн нэгний хувьд

it can feel impossible to find the balance necessary to lead a healthy life.

эрүүл амьдралын хэв маягийг мөрдөж, тэнцвэрээ олох нь боломжгүй мэт санагддаг.

Төрөл 1-ийн хэт өндөр мэдрэмжийг маник эпизод гэж нэрлэх бөгөөд

Type 1's extreme highs are known as manic episodes,

and they can make a person range from feeling irritable to invincible.

энэ нь хүнийг уур уцаартай болгож, эсвэл ялагдашгүй болсон мэт мэдрүүлдэг.

But these euphoric episodes exceed ordinary feelings of joy,

Гэвч ийм сэтгэл хөдлөлийн эпизод жирийн баяр хөөрөөс хэт давдаг бөгөөд

causing troubling symptoms like racing thoughts,

дараах шинж тэмдгүүдийг үүсгэдэг: бодол тэнэх,

sleeplessness,

нойргүйдэл,

rapid speech,

хэл яриа хурдсах,

impuslive actions,

цочмог үйл хөдлөлүүд,

and risky behaviors.

аюултай зан авир гэх мэт.

Without treatment, these episodes become more frequent,

Эмчлэхгүй бол эпизодын давтамж нэмэгдэж,

intense,

and take longer to subside.

ужгирснаар илүү удаан хугацаанд намждаг болно.

The depressed phase of bipolar disorder manifests in many ways -

Хоёр туйлт эмгэгийн сэтгэл гутралийн үе шат олон янзаар илэрдэг.

a low mood,

Сэтгэлээр унах,

dwindling interest in hobbies,

хоббидоо сонирхол эрс буурах,

changes in appetite,

хоолны дуршил өөрчлөгдөх,

feeling worthless or excessively guilty,

өөрийгөө дорд үзэх, эсвэл өөрийгөө хэт буруутгах

sleeping either too much or too little,

их унтах, эсвэл бараг унтахгүй байх,

restlessness or slowness,

ядрах, удаан хөдөлгөөнтэй болох,

or persistent thoughts of suicide.

мөн амиа хорлох бодол байнга орж ирэх зэргээр илэрнэ.

Worldwide, about one to three percent of adults

Дэлхий даяар нийт насанд хүрэгчдийн 1-3 хувь нь

experience the broad range of symptoms that indicate bipolar disorder.

хоёр туйлт эмгэгийн өргөн хүрээний шинж тэмдэгтэй байдаг аж.

Most of those people are functional, contributing members of society,

Тэдний ихэнх нь нийгэмд хувь нэмрээ оруулдаг хүмүүс бөгөөд

and their lives, choices, and relationships

амьдралын хэв маяг, сонголт, харилцаагаар нь

aren't defined by the disorder,

эмгэгийг оношлох боломжгүй.

but still, for many, the consequences are serious.

Гэвч олон хүний хувьд үр дагавар нь ноцтой байдаг.

The illness can undermine educational and professional performance,

Энэ эмгэг боловсрол, ажил мэргэжлийн гүйцэтгэлээр зогсохгүй

relationships,

харилцаа,

financial security,

санхүүгийн найдвартай байдал

and personal safety.

хувийн аюулгүй байдал зэргийг доройтуулах эрсдэлтэй.

So what causes bipolar disorder?

Тэгвэл юу хоёр туйлт эмгэгийг үүсгэдэг вэ?

Researchers think a key player is the brain's intricate wiring.

Судлаачдын үзэж байгаагаар гол үүсгэгч нь тархины ээдрээт холбоосууд юм.

Healthy brains maintain strong connections between neurons

Эрүүл тархи нейронуудын хоорондох хүчтэй холбоог хамгаалж байдаг.

thanks to the brain's continuous efforts to prune itself

Үүнийг өөрийн хэрэгцээгүй, доголдолтой мэдрэлийн холбоосуудыг

and remove unused or faulty neural connections.

устгахын тулд тасралтгүй явагддаг тархины үйл ажиллагаагаар хийдэг.

This process is important because our neural pathways serve as a map

Мэдээлэл дамжуулах мэдрэлийн сувгууд нь бидний хийж буй бүх зүйлийг

for everything we do.

чиглүүлдэг тул маш чухал үйл явц билээ.

Using functional magnetic resonance imaging,

Эрдэмтэд MRI ашиглан

scientists have discovered that the brain's pruning ability is disrupted

тархины өөрийн төлжин чадвар доголдсон хүмүүс хоёр туйлт эмгэгээр

оношлогддог болохыг олж тогтоожээ.

in people with bipolar disorder.

That means their neurons go haywire

Энэ нь мэдрэлийн эсүүд жигд бус ажиллаж,

хяналтгүй сүлжээг бий болгодог гэсэн үг юм.

and create a network that's impossible to navigate.

With only confusing signals as a guide,

Будилсан чиглүүлэгч дохионуудтайгаар

people with bipolar disorder develop abnormal thoughts and behaviors.

хоёр туйлт эмгэгтэй хүмүүс хэвийн бус зан ааш, бодлуудыг үүсгэдэг.

Also, psychotic symptoms,

Сэтгэцийн эмгэгийн тэмдгүүд буюу

like disorganized speech and behavior,

эмх замбараагүй хэл яриа болон зан байдал,

delusional thoughts,

төөрөгдсөн хоосон бодлууд,

paranoia,

хий солио,

and hallucinations

хий юм харах гэх зэрэг нь

can emerge during extreme phases of bipolar disorder.

хоёр туйлт эмгэгийн хүнд үе шатуудад мөн илэрч болно.

This is attributed to the overabundance of a neurotransmitter called dopamine.

Энэ нь допамин гэх мэдрэлийн дамжуулагчийн илүүдэлтэй холбоотой байдаг.

But despite these insights, we can't pin bipolar disorder down to a single cause.

Гэвч бид хоёр туйлт эмгэгийг ганцхан шалтгаанаар тайлбарлаж болохгүй.

In reality, it's a complex problem.

Бодит байдал дээр энэ нь маш ярвигтай асуудал юм.

For example, the brain's amygdala is involved in thinking,

Жишээлбэл, бүйлсэн тархи нь сэтгэн бодох чадвар,

long-term memory,

урт хугацааны ой санамж,

and emotional processing.

сэтгэл хөдлөлийг хариуцдаг.

In this brain region, factors as varied as genetics and social trauma

Тархины энэ хэсэгт удамшлаас авхуулаад нийгмийн шок хүртэл

may create abnormalities and trigger the symptoms of bipolar disorder.

хоёр туйлт эмгэгийн шинж тэмдгийг өдөөдөг хүчин зүйлс үүсэх боломжтой.

The condition tends to run in families,

Уг байдал нь удамших хандлагатай,

so we do know that genetics have a lot to do with it.

хүний гентэй нягт холбоотой гэдэг нь тодорхой болсон.

But that doesn't mean there's a single bipolar gene.

Гэхдээ энэ нь хүн хоёр туйлт гентэй байна гэсэн үг биш юм.

In fact, the likelihood of developing bipolar disorder

Үнэндээ, хоёр туйлт эмгэг үүсэх магадлал нь

is driven by the interactions between many genes

одоог хүртэл адармаатай хэвээр байгаа ба

маш олон генүүдийн харилцан үйлчлэлээр тодорхойлогддог.

in a complicated recipe we're still trying to understand.

The causes are complex,

Шалтгаанууд нь тун ярвигтай ба

and consequently, diagnosing and living with bipolar disorder is a challenge.

үүнээс үүдэн хоёр туйлт эмгэгийн оноштой амьдрах нь тун хэцүү байх болно.

Despite this, the disorder is controllable.

Гэсэн хэдий ч уг эмгэгийг хянах боломжтой.

Certain medications like lithium can help manage risky thoughts and behaviors

Литийн эмчилгээ зэрэг сэтгэл санаа тогтворжуулах эмчилгээ нь

эрсдэлтэй зан авир бодлуудыг зохицуулдаг.

by stabilizing moods.

These mood stabilizing medications work by decreasing abnormal activity in the brain,

Уг сэтгэл тогтворжуулах эмчилгээнүүд нь

төлждөг мэдрэлийн холбоосуудыг бэхжүүлж,

thereby strengthening the viable neural connections.

тархины хэвийн бус үйл ажиллагааг бууруулдаг байна.

Other frequently used medications include antipsychotics,

Допамины нөлөөг өөрчилдөг антипсихотик эмчилгээг

which alter the effects of dopamine,

өргөн хэрэглэдэг бөгөөд

and electroconvulsive therapy,

эмчлэгчийн хяналт дор тархинд таталт өгдөг

which works like a carefully controlled seizure in the brain,

цахилгаан шокийн эмчилгээг

is sometimes used as an emergency treatment.

эрчимт эмчилгээний горимоор зарим тохиолдолд хийдэг.

Some bipolar patients reject treatment

Зарим өвчтөн эмчилгээнээс татгалздаг.

because they're afraid it will dim their emotions

Учир нь эмчилгээ сэтгэл хөдлөлийг дарангуйлж,

and destroy their creativity.

бүтээлч сэтгэлгээг үгүй хийнэ гэдгээс айдаг.

But modern psychiatry is actively trying to avoid that.

Харин орчин үеийн сэтгэцийн өвчин судлал үүнээс сэргийлэхээр ажиллаж байна.

Today, doctors work with patients on a case-by-case basis

Одоо үед эмч нар тохиолдол бүрийг тусгайлан авч үзэж,

to administer a combination of treatments and therapies

тухайн хүнд тохирсон эм, эмчилгээг санал болгосноор

that allows them to live to their fullest possible potential.

амьдралын энгийн хэв маягийг нь аль болох эвдэхгүй байхыг хичээх болсон.

And beyond treatment, people with bipolar disorder can benefit

Эмчилгээнээс гадна хоёр туйлт эмгэгтэй хүмүүс

from even simpler changes.

маш энгийн зүйлсүүдээс ч үр дүн мэдэрч болно.

Those include regular exercise,

Үүнд тогтмол дасгал хөдөлгөөн,

good sleep habits,

чанартай нойр авах зуршил,

and sobriety from drugs and alcohol,

архи, мансууруулах бодис хэрэглэхээс татгалзах,

not to mention the acceptance and empathy of family and friends.

гэр бүл, найз нөхдийн хүрээнд хүлээн зөвшөөрөх, ойлгох зэрэг нь чухал.

Remember, bipolar disorder is a medical condition,

Хоёр туйлт эмгэг нь хэн нэгний буруутай үйл эсвэл

not a person's fault,

бие хүний шинж чанар биш

or their whole identity,

зөвхөн эрүүл мэндийн байдал юм.

and it's something that can be controlled

Энэ нь дотроосоо анагаах ухаанаар

through a combination of medical treatments doing their work internally,

гаднаас гэр бүл найзуудын хүлээн зөвшөөрөл,

friends and family fostering acceptance and understanding on the outside,

ойлголцлын тусламжтайгаар зохицуулах боломжтой.

Хоёр туйлт эмгэгтэй хүмүүс өөрсдийгөө хүчирхэгжүүлэн

and people with bipolar disorder empowering themselves

to find balance in their lives.

тэнцвэрт амьдралыг олох бүрэн боломжтой юм.