Erin McKean: Go ahead, make up new words!

Erin McKean: Haydi, yeni kelimeler türetin !

Çeviri: Göktürk Sina Gözden geçirme: Neslihan Kara

I'm a lexicographer.

Ben bir sözlük yazarıyım

I make dictionaries.

İşim sözlük hazırlamak.

And my job as a lexicographer

Bir sözlük yazarı olarak görevim

is to try to put all the words possible into the dictionary.

mümkün olan bütün kelimeleri sözlüğe eklemek.

My job is not to decide what a word is; that is your job.

Benim işim nelerin sözcük olduğuna karar vermek değil; bu sizin göreviniz.

Everybody who speaks English decides together

İngilizce konuşan herkes

what's a word and what's not a word.

neyin bir sözcük olduğuna

ya da olmadığına

beraber karar verebilir.

Every language is just a group of people who agree to understand each other.

Her dil sadece birbirini anlamaya

karar vermiş bir grup insan bütünüdür.

Now, sometimes when people are trying to decide whether a word is good or bad,

Bazen insanlar bir sözcüğün

iyi ya da kötü olduğuna karar vermeye çalışırken

they don't really have a good reason.

çok da iyi bir gerekçeleri olmayabiliyor.

So they say something like, "Because grammar!"

Bu yüzden şöyle bir şeyler söylüyorlar:

"Sebep: Dilbilgisi kuralları !"

(Laughter)

(Kahkahalar)

I don't actually really care about grammar too much -- don't tell anybody.

Kimseye söylemeyin ama

aslında dilbilgisini çok fazla ciddiye almıyorum.

Ama "dilbilgisi" sözcüğüne baktığınızda,

But the word "grammar," actually, there are two kinds of grammar.

aslında iki tür dilbilgisi var.

There's the kind of grammar that lives inside your brain,

İlki zihnin içinde yaşayan dilbilgisi

ve eğer bir dili ana diliniz

and if you're a native speaker of a language

olarak konuşuyorsanız

or a good speaker of a language,

ya da

o dili çok iyi konuşabiliyorsanız,

it's the unconscious rules that you follow when you speak that language.

o dili konuşurken bilinçsizce

uyduğunuz kurallar bütünüdür.

And this is what you learn when you learn a language as a child.

Çocukken,

öğrendiğiniz şeylerdir.

And here's an example:

Bir örnek verelim:

This is a wug, right?

Bu bir şey, değil mi?

It's a wug.

Bu bir şey.

Now there is another one.

Şimdi burada bir tane daha var.

There are two of these.

Bunlardan iki tane var.

There are two ...

Bunlar...

Audience: Wugs.

İzleyiciler: Şeyler.

Erin McKean: Exactly! You know how to make the plural of wug.

Aynen öyle !

Şey kelimesini nasıl

çoğullaştıracağınızı biliyorsunuz.

That rule lives in your brain.

Bu kural kafanızın içinde yaşar.

You never had to be taught this rule, you just understand it.

Bunun size öğretilmesi gerekmedi,

sadece anlıyorsunuz.

This is an experiment that was invented by a professor at [Boston University]

Bu deney, Boston Üniversitesi'nde 1958'de

named Jean Berko Gleason back in 1958.

Jean Berko Gleason adında

bir profesör tarafından yapıldı.

So we've been talking about this for a long time.

Bunun hakkında uzun süredir konuşuyoruz.

Now, these kinds of natural rules that exist in your brain,

Bu doğal kurallar beyninizin içindedir,

trafik kuralları gibi değil,

they're not like traffic laws, they're more like laws of nature.

daha çok doğa yasaları gibiler.

And nobody has to remind you to obey a law of nature, right?

Kimse doğa yasalarına

uymanız gerektiğini söylemez, değil mi?

When you leave the house in the morning, your mom doesn't say,

Sabah evden çıkarken

anneniz asla şunu söylemez:

"Hey, honey, I think it's going to be cold, take a hoodie,

"Canım, hava soğuk olacak, yanına bir hırka al,

don't forget to obey the law of gravity."

ve yerçekimi kuralına uymayı unutma."

Nobody says this.

Kimse bunu söylemez.

Now, there are other rules that are more about manners than they are about nature.

Doğadan ziyade

davranışlarla alakalı kurallar var.

So you can think of a word as like a hat.

Şapka gibi bir kelime düşünebilirsiniz.

Bir şapkanın nasıl

Once you know how hats work,

kullanıldığını bilirsiniz,

nobody has to tell you, "Don't wear hats on your feet."

kimse size

"Ayağına şapka takma."

What they have to tell you is, "Can you wear hats inside?

demek zorunda değil.

Size söyledikleri, "İçeride şapka takabilir miyiz?"

Who gets to wear a hat?

"Kim şapka giyer?"

What are the kinds of hats you get to wear?"

"Ne tür şapkalar takarsın?"

Bunlar daha çok

Those are more of the second kind of grammar,

ikinci tür dil bilgisinden,

which linguists often call usage, as opposed to grammar.

daha çok dilbilimcilerin

"kullanım" dedikleri,

dilbilgisinin karşıtı olan dilbilgisi.

Now, sometimes people use this kind of rules-based grammar

Bazen insanlar,

insanları yeni kelimeler

üretmekten alıkoymak için

to discourage people from making up words.

kural bazlı dilbilgisi kullanırlar.

And I think that is, well, stupid.

Bence bu aptalca.

So, for example, people are always telling you,

Mesela, insanlar size hep der ki,

"Be creative, make new music, do art, invent things, science and technology."

"Yaratıcı ol, yeni müzikler yap,

icat et, fen ve teknoloji."

Ama konu sözcüklere

But when it comes to words, they're like,

geldiğinde onlar der ki,

"Don't! No. Creativity stops right here, whippersnappers. Give it a rest."

"Hayır. Yaratıcılık burada

durmalı sizi yeniyetmeler!"

(Laughter)

(Kahkahalar)

But that makes no sense to me.

Ama bu benim için

bir anlam ifade etmiyor.

Words are great. We should have more of them.

Kelimeler harika.

Onlardan bize daha fazla lazım.

I want you to make as many new words as possible.

Ben sizden mümkün olduğunca

yeni kelime üretmenizi istiyorum.

And I'm going to tell you six ways that you can use to make new words in English.

Size bunu yapmanın

altı farklı yolunu öğreteceğim.

The first way is the simplest way.

İlk ve en basit yolu şudur.

Basically, steal them from other languages.

Kolayca, onları başka dillerden çalın.

["Go rob other people"] (Laughter)

["Gidip insanları soyalım"] (Kahkahalar)

Linguists call this borrowing,

Dilbilimciler buna ödünç almak diyor,

but we never give the words back , so I'm just going to be honest

ama biz kelimeleri asla geri vermiyoruz.

Bu yüzden dürüst olup

and call it stealing.

buna çalmak diyeceğim.

We usually take words for things that we like, like delicious food.

Genellikle biz kelimeleri

sevdiğimiz şeyler için alırız,

mesela lezzetli yemekler.

We took "kumquat" from Chinese, we took "caramel" from French.

"Kumkat" kelimesini

Çince'den aldık,

"karamel" kelimesini de

We also take words for cool things like "ninja," right?

Fransızcadan.

Ayrıca "ninja" gibi

havalı kelimeleri de aldık değil mi?

We took that from Japanese,

Japonca'dan aldık

which is kind of a cool trick because ninjas are hard to steal from.

ki bunu yapmak zordur

çünkü ninjalardan

bir şeyler çalmak zordur.

(Laughter)

(Kahkahalar)

So another way that you can make words in English

İngilizce dilinde kelimeler

üretmek için diğer bir yol da

is by squishing two other English words together.

iki kelimeyi sıkıştırarak birleştirmektir.

This is called compounding.

Buna birleşik kelime denir.

Words in English are like Lego:

İngilizce kelimeler legolar gibidir.

If you use enough force, you can put any two of them together.

Eğer yeterince güç uygularsanız

herhangi ikisini birleştirebilirsiniz.

(Laughter)

(Kahkahalar)

We do this all the time in English:

İngilizce konuşurken hep yapıyoruz.

Words like "heartbroken," "bookworm," "sandcastle" all are compounds.

Kırılmış kalp , kitap kurdu, kum kalesi

birleştirilmiş kelimelerdir.

Haydi, ördeksurat gibi kelimeler yaratın

So go ahead and make words like "duckface," just don't make duckface.

ama sakın ördeksuratlı olmayın.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Another way that you can make words in English is kind of like compounding,

İngilizce'de yeni kelimeler oluşturmanın

birleştirmeye benzeyen bir yolu daha var,

but instead you use so much force when you squish the words together

ama bu sefer kelimeleri sıkıştırmak

için çok fazla güç uygulamanız gerekiyor

that some parts fall off.

ve bazı parçalar düşebilir.

So these are blend words,

Mesela, bu kelimeler

karıştırılmış kelimelerdir:

like "brunch" is a blend of "breakfast" and "lunch."

brunch (geç yapılan kahvaltı),

breakfast ve lunch kelimelerinin karışımı olması gibi.

"Motel" is a blend of "motor" and "hotel."

Motel (küçük otel), motor ve hotel

Who here knew that "motel" was a blend word?

sözcüklerinin karışımıdır.

Burada motel'in karıştırılmış

bir kelime olduğunu bilenler kimler?

Yeah, that word is so old in English

Evet, bu kelime eski bir kelime

that lots of people don't know that there are parts missing.

ki çoğu insan bazı parçaların

eksik olduğunun farkında değil.

"Edutainment" is a blend of "education" and "entertainment."

Edutainment (eğlendirerek eğitim),

education ve entertainment

kelimelerinin karışımıdır.

And of course, "electrocute" is a blend of "electric" and "execute."

Tabii ki electrocute(elektrikle idam),

electric ve execute

kelimelerinin karışımıdır.

(Laughter)

(Kahkahalar)

You can also make words by changing how they operate.

Kelimelerin işleyişlerini değiştirerek de

kelimeler yaratabilirsiniz.

This is called functional shift.

Buna "işlevsel değişim" denir.

You take a word that acts as one part of speech,

Konuşmanın tek başına

kullanılan bir kelimesini alırsınız

and you change it into another part of speech.

ve konuşmanın başka

bir kısmıyla değiştirirsiniz.

Okay, who here knew that "friend" hasn't always been a verb?

Burada friend(arkadaş) kelimesinin

her zaman fiil olmadığını bilenler kimler?

"Friend" used to be noun and then we verbed it.

Friend(arkadaş) eskiden bir isimdi,

şimdi ise bir fiil.

Neredeyse İngilizce dilindeki

Almost any word in English can be verbed.

tüm kelimeler fiile dönüştürülebilir.

You can also take adjectives and make them into nouns.

Ayrıca sıfatları alıp isim

haline de getirebilirsiniz.

"Commercial" used to be an adjective and now it's a noun.

Commercial(reklam) eskiden

bir sıfattı ama şimdi bir isim.

And of course, you can "green" things.

Tabi ki bazı şeyleri

yeşillendirebilirsiniz.

Another way to make words in English is back-formation.

İngilizce dilinde kelimeler yaratmanın

başka bir yolu da

You can take a word and you can kind of squish it down a little bit.

art-yapımdır(geri oluşum).

Bir kelimeyi alırsınız ve

So for example, in English we had the word "editor" before we had the word "edit."

azıcık sıkıştırırsınız.

Mesela İngilizce'de

editor(düzenleyici) kelimesi

edit kelimesinden daha eski

"Edit" was formed from "editor."

Edit(düzenlemek),

Sometimes these back-formations sound a little silly:

editor' den türemiştir.

Bazen bu geri oluşumlar

kulağa aptalca gelebilir.

Bulldozers bulldoze, butlers butle and burglers burgle.

Buldozerler,

buldoze(üstünden buldozerle geçmek),

butlers(kasaplar),

butle (kasap olmak),

(Laughter)

burglars(hırsızlar),

burgle(soymak).

Another way to make words in English

(Kahkahalar)

İngilizce'de yeni kelimeler

is to take the first letters of something and squish them together.

türetmenin başka bir yolu

kelimelerin baş harflerini

So National Aeronautics and Space Administration becomes NASA.

almak ve birleştirmek.

Mesela, Ulusal Havacılık

And of course you can do this with anything, OMG!

ve Uzay İdaresi, NASA oluyor.

Tabii ki bunu her şeyle yapabilirsiniz,

OMG(Oh My God[Aman Tanrım])

So it doesn't matter how silly the words are.

Kelimelerin kulağa ne kadar

saçma geldikleri önemli değil.

İngilizce'nin güzel kelimeleri olabilirler.

They can be really good words of English.

"Absquatulate" is a perfectly good word of English.

Absquatulate(koşarak kaçmak)

İngilizce için harika bir kelime.

"Mugwump" is a perfectly good word of English.

Mugwump(tarafsız kişi)

İngilizce için harika bir kelime.

So the words don't have have to sound normal, they can sound really silly.

Yani kelimelerin kulağa

normal gelmesi önemli değil,

saçma olabilirler.

Why should you make words?

Neden kendi kelimelerinizi yaratmayasınız?

You should make words because every word

Kelimeler yaratmalısınız

is a chance to express your idea and get your meaning across.

çünkü her bir kelime

kendinizi ifade etmek için bir şans.

And new words grab people's attention.

Yeni kelimeler

insanların dikkatini çekiyor.

They get people to focus on what you're saying

İnsanların söylediklerinize

odaklanmasını sağlıyor.

and that gives you a better chance to get your meaning across.

Size kendinizi ifade etme

şansını tanıyor.

A lot of people on this stage today have said,

Bugün, bu sahneye çıkan

çoğu insan dedi ki,

"In the future, you can do this,

"Gelecekte, bunu yapabilirsiniz,

you can help with this, you can help us explore, you can help us invent."

keşfetmemize ve icat etmemize

yardımcı olabilirsiniz."

You can make a new word right now.

Hemen şimdi, kendi

kelimenizi yapabilirsiniz.

English has no age limit.

İngilizce'nin yaş sınırı yoktur.

Go ahead, start making words today,

Haydi, bugün yeni kelimeler

türetmeye başlayın,

send them to me, and I will put them in my online dictionary, Wordnik.

bana gönderin

ve ben de onları kendi

çevrimiçi sözlüğüm

Wordnik'e koyayım.

Thank you so much.

(Applause)

İzlediğiniz için teşekkür ederim.

(Alkışlar)