Erin McKean: Go ahead, make up new words!

Tłumaczenie: Paweł Brzeziński Korekta: Rysia Wand

I'm a lexicographer.

Jestem leksykografem

I make dictionaries.

i twórcą słowników.

And my job as a lexicographer

Moją pracą jest umieszczenie

is to try to put all the words possible into the dictionary.

wszystkich możliwych słów w słowniku,

My job is not to decide what a word is; that is your job.

ale nie polega na zadecydowaniu, co jest słowem, a co nie.

To ty o tym decydujesz.

Everybody who speaks English decides together

Wszyscy użytkownicy angielskiego razem ustalają,

what's a word and what's not a word.

co jest słowem, a co nim nie jest.

Every language is just a group of people who agree to understand each other.

Każdy język to tylko grupa ludzi, którzy rozumieją się nawzajem.

Now, sometimes when people are trying to decide whether a word is good or bad,

Gdy decydują, czy dane słowo jest poprawne,

they don't really have a good reason.

nie zawsze mają ku temu powód.

So they say something like, "Because grammar!"

Mówią coś w stylu: "Bo gramatyka!".

(Laughter)

(Śmiech)

I don't actually really care about grammar too much -- don't tell anybody.

Gramatyka niespecjalnie mnie obchodzi, nie mówcie nikomu.

But the word "grammar," actually, there are two kinds of grammar.

Ale samo słowo "gramatyka"... Są dwa rodzaje gramatyki.

There's the kind of grammar that lives inside your brain,

Istnieje gramatyka w twoim umyśle.

and if you're a native speaker of a language

Jeżeli dany język jest twoim ojczystym

or a good speaker of a language,

lub dobrze nim władasz,

it's the unconscious rules that you follow when you speak that language.

jest to zbiór zasad, których podświadomie przestrzegasz.

And this is what you learn when you learn a language as a child.

Uczysz się jej jako dziecko, podczas nauki języka.

And here's an example:

Oto przykład:

This is a wug, right?

To jest "wug".

It's a wug.

Now there is another one.

A tutaj jest kolejny.

There are two of these.

Teraz są dwa.

There are two ...

Są dwa...

Audience: Wugs.

Widzowie: ...wugi.

Erin McKean: Exactly! You know how to make the plural of wug.

(E.M.) Właśnie! Umiecie tworzyć liczbę mnogą od słowa "wug".

That rule lives in your brain.

Ta reguła siedzi w mózgu.

You never had to be taught this rule, you just understand it.

Nigdy cię jej nie uczono, po prostu ją rozumiesz.

This is an experiment that was invented by a professor at [Boston University]

Ten eksperyment wymyśliła profesor uniwersytetu bostońskiego

named Jean Berko Gleason back in 1958.

Jean Berko Gleason w 1958 roku.

So we've been talking about this for a long time.

Rozmawiamy o tym od dłuższego czasu.

Now, these kinds of natural rules that exist in your brain,

Tego typu "naturalne" zasady, istniejące w umyśle,

they're not like traffic laws, they're more like laws of nature.

nie są jak prawa ruchu drogowego, raczej jak prawa natury.

And nobody has to remind you to obey a law of nature, right?

A chyba nikomu nie trzeba przypominać o przestrzeganiu praw natury.

When you leave the house in the morning, your mom doesn't say,

Mama nie mówi na do widzenia:

"Hey, honey, I think it's going to be cold, take a hoodie,

"Skarbie, chyba będzie zimno, załóż bluzę,

don't forget to obey the law of gravity."

i pamiętaj przestrzegać prawa grawitacji".

Nobody says this.

Nikt tak nie mówi.

Now, there are other rules that are more about manners than they are about nature.

Są też inne reguły dotyczące raczej kultury niż natury.

So you can think of a word as like a hat.

Pomyśl sobie o jakimś słowie, na przykład "kapelusz".

Once you know how hats work,

Gdy już wiesz, jak używać kapelusza,

nobody has to tell you, "Don't wear hats on your feet."

nikt nie musi ci mówić, żeby nie wkładać go na stopy.

What they have to tell you is, "Can you wear hats inside?

Muszą ci natomiast powiedzieć, czy można nosić kapelusz w pomieszczeniu,

Who gets to wear a hat?

kto może nosić kapelusz,

What are the kinds of hats you get to wear?"

jakie rodzaje kapeluszy można nosić.

Those are more of the second kind of grammar,

Te reguły to drugi rodzaj gramatyki.

which linguists often call usage, as opposed to grammar.

Lingwiści mówią na to często "zastosowanie", a nie "gramatyka".

Now, sometimes people use this kind of rules-based grammar

Używa się czasem tego rodzaju gramatyki opartej na sztywnych regułach,

to discourage people from making up words.

aby zniechęcić do wymyślania nowych słów.

And I think that is, well, stupid.

Uważam, że jest to głupie.

So, for example, people are always telling you,

Na przykład zawsze słyszymy:

"Be creative, make new music, do art, invent things, science and technology."

"Bądź kreatywny, twórz muzykę, sztukę, wymyślaj nowe rzeczy, naukę i technikę".

But when it comes to words, they're like,

Ale gdy chodzi o słowa, mówią coś w stylu:

"Don't! No. Creativity stops right here, whippersnappers. Give it a rest."

"Dość kreatywności, pętaku. Daj spokój".

(Laughter)

(Śmiech)

But that makes no sense to me.

Dla mnie to nie ma sensu.

Words are great. We should have more of them.

Słowa są cudowne. Trzeba ich mieć jak najwięcej.

I want you to make as many new words as possible.

Wymyślajcie, ile tylko się da.

And I'm going to tell you six ways that you can use to make new words in English.

Zdradzę wam sześć sposobów na tworzenie nowych słów.

The first way is the simplest way.

Pierwszy jest najprostszy.

Basically, steal them from other languages.

Kradnij je z innych języków.

["Go rob other people"] (Laughter)

[OKRADAJ INNYCH] (Śmiech)

Linguists call this borrowing,

Lingwiści nazywają to "zapożyczeniem".

but we never give the words back , so I'm just going to be honest

Ale nigdy ich nie zwracamy, więc tak naprawdę to kradzież.

and call it stealing.

We usually take words for things that we like, like delicious food.

Zwykle kradniemy nazwy rzeczy, które lubimy, na przykład jedzenie.

We took "kumquat" from Chinese, we took "caramel" from French.

Od Chińczyków wzięliśmy "kumkwat", od Francuzów "karmel".

We also take words for cool things like "ninja," right?

Bierzemy też "fajne" słowa,

We took that from Japanese,

jak "ninja" z japońskiego,

which is kind of a cool trick because ninjas are hard to steal from.

a to nie lada wyczyn okraść ninję.

(Laughter)

(Śmiech)

So another way that you can make words in English

Kolejnym sposobem na tworzenie słów w języku angielskim

is by squishing two other English words together.

jest łączenie dwóch już istniejących.

This is called compounding.

Nazywa się to "składaniem".

Words in English are like Lego:

Jak w klockach Lego,

If you use enough force, you can put any two of them together.

z odpowiednią siłą, można dowolne dwa połączyć.

(Laughter)

(Śmiech)

We do this all the time in English:

W angielskim robimy to cały czas.

Words like "heartbroken," "bookworm," "sandcastle" all are compounds.

"Heartbroken", "bookworm", "sandcastle" to złożenia.

So go ahead and make words like "duckface," just don't make duckface.

Śmiało twórz słowa jak "duckface", ale miny nie rób.

(Laughter)

(Śmiech)

Another way that you can make words in English is kind of like compounding,

Kolejny sposób jest podobny do składania,

but instead you use so much force when you squish the words together

ale w połączeniu używamy tyle siły,

that some parts fall off.

że niektóre części odpadają.

So these are blend words,

To są "mieszanki".

like "brunch" is a blend of "breakfast" and "lunch."

Na przykład "brunch" to mieszanka "breakfast" i "lunch".

"Motel" is a blend of "motor" and "hotel."

"Motel" to "motor" i "hotel".

Who here knew that "motel" was a blend word?

Kto o tym wiedział?

Yeah, that word is so old in English

Tak, to słowo jest tak stare,

that lots of people don't know that there are parts missing.

że często nie widać brakujących części.

"Edutainment" is a blend of "education" and "entertainment."

"Edutainment" to mieszanka "education" i "entertainment".

And of course, "electrocute" is a blend of "electric" and "execute."

No i oczywiście "electrocute", mieszanka "electric" i "execute".

(Laughter)

(Śmiech)

You can also make words by changing how they operate.

Można też tworzyć słowa, zmieniając ich działanie.

This is called functional shift.

Nazywa się to "zmianą funkcji".

You take a word that acts as one part of speech,

Bierzesz słowo będące jedną częścią mowy

and you change it into another part of speech.

i zamieniasz je na inną.

Okay, who here knew that "friend" hasn't always been a verb?

Kto wie, że "friend" nie zawsze było czasownikiem?

Dawniej to był rzeczownik,

"Friend" used to be noun and then we verbed it.

dopiero potem go "zczasownikowano".

Almost any word in English can be verbed.

Można tak zrobić prawie z każdym rzeczownikiem.

You can also take adjectives and make them into nouns.

Możesz także zamieniać przymiotniki na rzeczowniki.

"Commercial" used to be an adjective and now it's a noun.

"Commercial" kiedyś było przymiotnikiem, teraz jest rzeczownikiem.

And of course, you can "green" things.

Można wiele rzeczy "zazielenić".

Another way to make words in English is back-formation.

Innym sposobem na tworzenie słów jest formacja wsteczna.

You can take a word and you can kind of squish it down a little bit.

Możesz wziąć dowolne słowo i nieco je "ścisnąć".

So for example, in English we had the word "editor" before we had the word "edit."

Na przykład, słowo "editor" istniało jeszcze przed słowem "edit".

"Edit" was formed from "editor."

"Edit" powstało od słowa "editor".

Sometimes these back-formations sound a little silly:

Czasem te formacje brzmią śmiesznie.

Bulldozers bulldoze, butlers butle and burglers burgle.

Buldożery buldożerują, hycle hyclują, a bandyci bandycą.

(Laughter)

(Śmiech)

Another way to make words in English

Kolejnym sposobem na tworzenie słów

is to take the first letters of something and squish them together.

jest łączenie pierwszych liter jakiegoś wyrażenia.

So National Aeronautics and Space Administration becomes NASA.

Z National Aeronautics and Space Administration tworzy się NASA.

And of course you can do this with anything, OMG!

Można tak zrobić ze wszystkim. OMG!

So it doesn't matter how silly the words are.

Nie ma znaczenia jak głupio brzmią te słowa.

They can be really good words of English.

W angielskim mogą brzmieć naprawdę dobrze.

"Absquatulate" is a perfectly good word of English.

"Absquatulate" jest całkowicie poprawnym angielskim słowem...

"Mugwump" is a perfectly good word of English.

"Mugwump" także...

So the words don't have have to sound normal, they can sound really silly.

Słowa nie muszą brzmieć normalnie, mogą brzmieć strasznie głupio.

Why should you make words?

Dlaczego trzeba wymyślać słowa?

You should make words because every word

Dlatego że każde z nich

is a chance to express your idea and get your meaning across.

jest okazją, by wyrazić pomysł i przekazać treść całemu światu.

And new words grab people's attention.

Nowe słowa zwracają uwagę.

They get people to focus on what you're saying

Ludzie skupiają się na tym, co mówisz,

and that gives you a better chance to get your meaning across.

a to zwiększa szansę na przekazanie swoich myśli.

A lot of people on this stage today have said,

Na tej scenie wielu dziś powiedziało:

"In the future, you can do this,

"Kiedyś będziesz mógł to zrobić,

you can help with this, you can help us explore, you can help us invent."

pomóc nam, odkrywać nieznane, wymyślać nowe rzeczy".

You can make a new word right now.

Możesz wymyślić nowe słowo już teraz.

English has no age limit.

Język angielski nie ma granicy wieku.

Go ahead, start making words today,

Śmiało naprzód, twórz nowe słowa,

send them to me, and I will put them in my online dictionary, Wordnik.

wyślij mi je, a ja umieszczę je w moim słowniku online - Wordnik.

Thank you so much.

Bardzo wam wszystkim dziękuję.

(Applause)

(Brawa)