Wade Davis: Cultures at the far edge of the world

Wade Davis tehlikede olan kültürler hakkında konuşuyor

Gözden geçirme: Koray Al

You know, one of the intense pleasures of travel

Bilirsiniz, seyahatlerin büyük zevklerinden biri

and one of the delights of ethnographic research

ve etnografik araştırmaların güzelliklerinden biri

is the opportunity to live amongst those

eski adetlerini unutmayanların,

who have not forgotten the old ways,

geçmişlerini hala rüzgarın esmesinde,

who still feel their past in the wind,

yağmurun parlattığı taşlarda,

touch it in stones polished by rain,

bitkilerin acı yapraklarında hissedenlerin

taste it in the bitter leaves of plants.

arasında yaşayabilme imkanıdır.

Just to know that Jaguar shamans still journey beyond the Milky Way,

Şaman jaguarların halen Samanyolu’nun ötesine seyahat ettiğini

or the myths of the Inuit elders still resonate with meaning,

veya İnuitlerin ataları ile ilgili mitlerin halen anlamlı şekilde yankılandığını,

or that in the Himalaya,

veya Himalaya’da

the Buddhists still pursue the breath of the Dharma,

Budistlerin halen Dharma’nın nefesini aramalarını bilmek

is to really remember the central revelation of anthropology,

antropolojinin temel ilhamını hatırlamak içindir,

and that is the idea that the world in which we live

ve bu, yaşadığımız dünyanın,

does not exist in some absolute sense,

mutlak anlamda var olmadığı,

but is just one model of reality,

sadece gerçeğin bir örneği olduğu,

the consequence of one particular set of adaptive choices

neslimizin pek çok kuşak önce başarıyla yapmış olduğu

that our lineage made, albeit successfully, many generations ago.

bir takım uygun seçimlerin sonucu oluştuğu anlamına gelmektedir.

And of course, we all share the same adaptive imperatives.

Elbette ki hepimiz aynı uyum zorunluluğunu paylaşıyoruz.

We're all born. We all bring our children into the world.

Hepimiz dünyaya geldik. Hepimiz dünyaya çocuk getiriyoruz.

We go through initiation rites.

Başlama ritüellerini yaşıyoruz.

We have to deal with the inexorable separation of death,

Ölümün değiştirilemez ayırıcılığıyla yaşamak zorundayız,

so it shouldn't surprise us that we all sing, we all dance,

bu yüzden hepimizin şarkı söylemesi, hepimizin dans etmesi,

we all have art.

hepimizin birer sanatkar olması bizi şaşırtmamalı.

But what's interesting is the unique cadence of the song,

Esas ilginç olan şarkıların benzersiz ritmidir,

the rhythm of the dance in every culture.

dansın bütün kültürlerdeki ritmidir.

And whether it is the Penan in the forests of Borneo,

Ve bu ister Borneo ormanlarındaki Penan halkı olsun,

or the Voodoo acolytes in Haiti,

ister Haiti’deki vudu rahip yardımcıları olsun,

or the warriors in the Kaisut desert of Northern Kenya,

ister Kuzey Kenya’da Kaisut Çölü’ndeki savaşçılar olsun,

the Curandero in the mountains of the Andes,

ister Andes Dağları’ndaki Curandero’lar olsun,

or a caravanserai in the middle of the Sahara --

ister Sahra’nın ortasındaki kervansaraylar olsun.

this is incidentally the fellow that I traveled into the desert with

Bu, bir ay önce çölde

a month ago --

birlikte gezdiğim kişi,

or indeed a yak herder in the slopes of Qomolangma,

dünyanın tanrıça anası olan Everest,

Everest, the goddess mother of the world.

Qomolangma’nın eteklerinde birlikte gezdiğim yak çobanı.

All of these peoples teach us that there are other ways of being,

Tüm bu insanlar bize başka varoluş şekilleri,

other ways of thinking,

başka düşünme şekilleri,

other ways of orienting yourself in the Earth.

kendinizi Dünya’da yönlendirmenin başka şekilleri olduğunu öğretiyor.

And this is an idea, if you think about it,

Ve eğer düşünürseniz, bu fikir

can only fill you with hope.

sizi ümitlendirebilir.

Now, together the myriad cultures of the world

Günümüzde, dünyanın sayısız kültürleri

make up a web of spiritual life and cultural life

gezegeni kuşatan dinsel ve kültürel bir

that envelops the planet,

yaşam ağı oluşturuyor,

and is as important to the well-being of the planet

ve bu gezegenin refahı için önemli,

as indeed is the biological web of life that you know as a biosphere.

tıpkı biyosfer olarak bildiğiniz yaşamın biyolojik ağının önemli olduğu gibi.

And you might think of this cultural web of life

Ve bu kültürel yaşam ağını

as being an ethnosphere,

bir etnosfer olarak düşünebilirsiniz

and you might define the ethnosphere

ve etnosferi,

as being the sum total of all thoughts and dreams, myths,

bilincin doğuşundan beri insanın hayalgücü tarafından üretilen

ideas, inspirations, intuitions brought into being

tüm düşüncelerin ve rüyaların, mitlerin

by the human imagination since the dawn of consciousness.

fikirlerin, ilhamların, sezgilerin toplamı olarak tanımlayabilirsiniz.

The ethnosphere is humanity's great legacy.

Etnosfer insanlığın büyük mirasıdır.

It's the symbol of all that we are

Şaşılacak derecede meraklı bir tür olan bizlerin ne olduğumuzun

and all that we can be as an astonishingly inquisitive species.

ve ne olabileceğimizin bir sembolü.

And just as the biosphere has been severely eroded,

Tıpkı biyosferin ciddi oranda erozyona uğradığı gibi

so too is the ethnosphere

etnosfer de erozyona uğruyor.

-- and, if anything, at a far greater rate.

ve belki de daha da hızlı bir şekilde.

No biologists, for example, would dare suggest

Örneğin hiçbir biyolog,

that 50 percent of all species or more have been or are

bütün türlerin %50’sinin veya daha fazlasının tükenmenin eşiğinde

on the brink of extinction because it simply is not true,

olduğunu ileri sürmeye cesaret edemez çünkü bu doğru değil,

and yet that -- the most apocalyptic scenario

ve yinede bu, biyolojik çeşitlilik alanındaki

in the realm of biological diversity --

en apokaliptik senaryo,

scarcely approaches what we know to be the most optimistic scenario

kültürel çeşitlilik alanında en iyimser senaryo olarak bildiğimiz

in the realm of cultural diversity.

senaryoya pek yaklaşmıyor.

And the great indicator of that, of course, is language loss.

Ve bunun en büyük göstergesi elbette, dillerin kaybolmasıdır.

When each of you in this room were born,

Bu odada bulunan sizler dünyaya geldiğiniz zaman,

there were 6,000 languages spoken on the planet.

gezegende 6:00 dil konuşulmaktaydı.

Now, a language is not just a body of vocabulary

Şimdi, bir dil sadece sözcük yığınları değildir

or a set of grammatical rules.

veya bir takım gramer kuralları değildir.

A language is a flash of the human spirit.

Dil, insan ruhunun bir kıvılcımıdır.

It's a vehicle through which the soul of each particular culture

Her kültürün ruhunu maddi dünyaya

comes into the material world.

getiren bir araçtır.

Every language is an old-growth forest of the mind,

Her dil, ruhun asırlık ormanıdır,

a watershed, a thought, an ecosystem of spiritual possibilities.

bir sınır, bir düşüncedir, ruhsal olanakların bir ekosistemidir.

And of those 6,000 languages, as we sit here today in Monterey,

Ve biz bugün Monterey’deyken, bu 6:00 dilin

fully half are no longer being whispered into the ears of children.

neredeyse yarısı artık çocukların kulaklarına fısıldanmıyor.

They're no longer being taught to babies,

Artık bebeklere öğretilmiyor,

which means, effectively, unless something changes,

ve bu, gerçekten bir şeyler değişmediği sürece,

they're already dead.

bu dillerin öldüğü anlamına geliyor.

What could be more lonely than to be enveloped in silence,

Sessizliğe boğulmak,

to be the last of your people to speak your language,

halkının dilini konuşan son kişi olmak,

to have no way to pass on the wisdom of the ancestors

atalarının bilgeliğini aktaramamak

or anticipate the promise of the children?

veya bunu bekleyen çocuklar olmamasından daha yalnız nasıl hisseder insan?

And yet, that dreadful fate is indeed the plight of somebody

Hal böyleyken, bu korkunç kader her iki haftada bir

somewhere on Earth roughly every two weeks,

dünyanın herhangi bir yerinden bir kişinin ümitsizliği,

because every two weeks, some elder dies

çünkü her iki haftada bir, bir ihtiyar ölüyor

and carries with him into the grave the last syllables

ve eski bir dilin son hecelerini kendisiyle birlikte

of an ancient tongue.

mezara götürüyor.

And I know there's some of you who say, "Well, wouldn't it be better,

Ve biliyorum ki aranızda bazılarınız: “Daha iyi değil mi?

wouldn't the world be a better place

Hepimiz bir tek dil konuşsaydık eğer,

if we all just spoke one language?" And I say, "Great,

dünya çok daha iyi bir yer haline gelmez miydi?” diyor. Ben de diyorum ki: “Harika,

let's make that language Yoruba. Let's make it Cantonese.

o dil o zaman Yoruba dili olsun. Kanton dili olsun.

Let's make it Kogi."

Kogi dili olsun.”

And you'll suddenly discover what it would be like

Ve sizler de birden kendi dilinizi konuşamamanın

to be unable to speak your own language.

ne demek olduğunu anlarsınız.

And so, what I'd like to do with you today

Bugün sizlerle beraber yapmak istediğim

is sort of take you on a journey through the ethnosphere,

sizleri etnosferde bir çeşit yolculuğa çıkarmak,

a brief journey through the ethnosphere,

etnosferde kısa bir yolculuk yapmak,

to try to begin to give you a sense of what in fact is being lost.

sizlere aslında neyin kaybolduğunu anlatmaya çalışmak istiyorum.

Now, there are many of us who sort of forget

Şimdi, aramızda bazılarımız,

that when I say "different ways of being,"

“varoluşun farklı şekilleri” dediğim zaman,

I really do mean different ways of being.

gerçekten de varoluşun farklı şekillerini anlatmak istediğimi unutuyor.

Take, for example, this child of a Barasana in the Northwest Amazon,

Örneğin, kuzeybatı Amazon’da Barasana’daki çocuğu düşünün,

the people of the anaconda

anakonda halkını,

who believe that mythologically they came up the milk river

mitolojik olarak süt nehrinden geldiklerine,

from the east in the belly of sacred snakes.

doğudan aziz yılanların karnından çıktıklarına inanan halkı düşünün.

Now, this is a people who cognitively

Şimdi, bu halk bilişsel olarak

do not distinguish the color blue from the color green

mavi ile yeşil renk arasında ayrım yapmıyor

because the canopy of the heavens

çünkü gökyüzünün örtüsü

is equated to the canopy of the forest

ormanın örtüsüne eşit tutuluyor

upon which the people depend.

ve halk buna bağlı.

They have a curious language and marriage rule

İlginç bir dil ve evlilik kuralları var

which is called "linguistic exogamy:"

ve buna dilbilimsel dış evlilik deniyor:

you must marry someone who speaks a different language.

başka bir dil konuşan biriyle evlenmek zorundasın.

And this is all rooted in the mythological past,

Ve bunun kökleri mitolojik geçmişte

yet the curious thing is in these long houses,

ancak ilginç olan, bu uzun evlerde

where there are six or seven languages spoken

yabancılarla yapılan evliliklerden dolayı

because of intermarriage,

altı veya yedi tane dil konuşulmakta.

you never hear anyone practicing a language.

asla kimsenin dil çalıştığını duyamazsınız.

They simply listen and then begin to speak.

Sadece dinliyorlar ve sonra konuşmaya başlıyorlar.

Or, one of the most fascinating tribes I ever lived with,

Veya birlikte yaşadığım en ilginç kabilelerinden biri

the Waorani of northeastern Ecuador,

Ekvator’un kuzeydoğusundaki Waorani halkı,

an astonishing people first contacted peacefully in 1958.

ilk kez 1958 yılında irtibat kurulan hayret verici bir halk.

In 1957, five missionaries attempted contact

1957 yılında beş misyoner irtibat kurmaya çalışmış

and made a critical mistake.

ve tehlikeli bir hata yapmıştır.

They dropped from the air

Havadan kendilerine ait

8 x 10 glossy photographs of themselves

sekiz ila on fotoğraf atmışlar,

in what we would say to be friendly gestures,

dostane jest olarak nitelendirebileceğimiz bir çabayla,

forgetting that these people of the rainforest

ama bu yağmur ormanı halkının

had never seen anything two-dimensional in their lives.

hayatlarında asla iki boyutlu bir şey görmediğini düşünmemişler.

They picked up these photographs from the forest floor,

Ormanın zeminine düşen fotoğrafları almışlar,

tried to look behind the face to find the form or the figure,

herhangi bir şekil veya figür bulabilmek için simalara bakmaya çalışmışlar,

found nothing, and concluded that these were calling cards

hiç bir şey bulamamışlar ve bunların şeytan tarafından gönderilen kartlar olduğuna

from the devil, so they speared the five missionaries to death.

karar vermişler, sonra da beş misyoneri mızraklarıyla öldürmüşler.

But the Waorani didn't just spear outsiders.

Ama Waorani’ler sadece yabancıları mızrakla vurmazlarmış.

They speared each other.

Birbirlerini de mızrakla vururlarmış.

54 percent of their mortality was due to them spearing each other.

Ölümlerin %54’ü birbirlerini mızrakla vurmaktan kaynaklanırmış.

We traced genealogies back eight generations,

Sekiz kuşak öncesine kadar soy araştırması yaptık

and we found two instances of natural death

ve iki doğal ölüm vakasına rastladık.

and when we pressured the people a little bit about it,

Halkı konuşmaya biraz zorladıktan sonra

they admitted that one of the fellows had gotten so old

kişilerden birinin çok yaşlandığını ve yaşlılıktan dolayı öldüğünü

that he died getting old, so we speared him anyway. (Laughter)

ve onu buna rağmen mızrakla vurduklarını itiraf ettiler. (Gülüşmeler.)

But at the same time they had a perspicacious knowledge

Ama aynı zamanda orman hakkında şaşırtıcı derecede

of the forest that was astonishing.

akıllıca bilgilere sahipler.

Their hunters could smell animal urine at 40 paces

Avcılar, 40 adım öteden hayvan idrarını koklayabiliyor

and tell you what species left it behind.

ve size bunun hangi tür tarafından bırakıldığını söyleyebiliyor.

In the early '80s, I had a really astonishing assignment

80’li yılların başlarında hayret verici bir görev aldım;

when I was asked by my professor at Harvard

Harvard’daki profesörüm bana

if I was interested in going down to Haiti,

Haiti’ye gidip

infiltrating the secret societies

Duvalier’in gücü

which were the foundation of Duvalier's strength

ve Tonton Macoute’lerin kurucuları olan

and Tonton Macoutes,

gizli toplumların arasına sızmaya

and securing the poison used to make zombies.

ve zombi yaratmak için kullanılan zehri ele geçirmeye ilgi duyup duymadığımı sormuştu.

In order to make sense out of sensation, of course,

Elbette, bu duygudan bir anlam çıkarmak amacıyla

I had to understand something about this remarkable faith

Vodoun’un bu tuhaf inancını anlamam gerekirdi.

of Vodoun. And Voodoo is not a black magic cult.

Vudu bir kara büyü inancı değil.

On the contrary, it's a complex metaphysical worldview.

Tam aksine, karışık bir doğaüstü dünya görüşü.

It's interesting.

Enteresan.

If I asked you to name the great religions of the world,

Sizden dünyanın büyük dinlerini söylemenizi istesem,

what would you say?

ne dersiniz?

Christianity, Islam, Buddhism, Judaism, whatever.

Hristiyanlık, İslam, Budizm, Yahudilik vs.

There's always one continent left out,

Her zaman bir kıta unutuluyor,

the assumption being that sub-Saharan Africa

Sahra altı Afrika’nın dini inançları

had no religious beliefs. Well, of course, they did

olmadığı varsayılıyor. Hoş, elbette ki var

and Voodoo is simply the distillation

ve vudu çok basit bir şekilde,

of these very profound religious ideas

kölelik döneminde yapılan trajik diaspora zamanında oluşan

that came over during the tragic Diaspora of the slavery era.

çok derin dini fikirlerin damıtılmış hali.

But, what makes Voodoo so interesting

Ama vuduyu bu kadar ilginç yapan

is that it's this living relationship

canlılar ile ölüler arasındaki

between the living and the dead.

bu canlı ilişkidir.

So, the living give birth to the spirits.

Yani, canlılar ruhları doğuruyor.

The spirits can be invoked from beneath the Great Water,

Ruhlar “Büyük Sular”dan çağrılıyor,

responding to the rhythm of the dance

dansın ritmine cevap veriyorlar

to momentarily displace the soul of the living,

ve bir an için canlıların ruhlarının yerine geçiyorlar

so that for that brief shining moment, the acolyte becomes the god.

ve o kısa nurani an boyunca rahip yardımcısı tanrı oluyor.

That's why the Voodooists like to say

Vuducular bu yüzden şöyle demeyi severler:

that "You white people go to church and speak about God.

”Siz beyaz insanlar, kiliseye gidin, Tanrı hakkında konuşun.

We dance in the temple and become God."

Biz tapınağımızda dans ediyoruz ve Tanrı oluyoruz.”

And because you are possessed, you are taken by the spirit --

Ve ruh sizin içinize girdikten sonra, ruh tarafından ele geçirilmenizden sonra,

how can you be harmed?

nasıl zarar görebilirsiniz?

So you see these astonishing demonstrations:

Bu hayret verici gösterileri görüyorsunuz;

Voodoo acolytes in a state of trance

Vudu rahip yardımcıları trans halinde

handling burning embers with impunity,

yanan közleri rahatça ellerinde tutuyorlar,

a rather astonishing demonstration of the ability of the mind

oldukça şaşırtıcı olan bu gösteri,

to affect the body that bears it

aşırı uyarım halinde katalize edilmiş iken buna dayanan

when catalyzed in the state of extreme excitation.

bedeni nasıl etkilediğini gösteriyor.

Now, of all the peoples that I've ever been with,

Beraber yaşadığım insanlardan

the most extraordinary are the Kogi

en olağanüstü olanı Kogi’lerdi,

of the Sierra Nevada de Santa Marta in northern Colombia.

Kuzey Kolombiya’da bulunan Sierra Nevada de Santa Marta’da yaşıyorlar.

Descendants of the ancient Tairona civilization

Bunlar bir zamanlar fethin ardından

which once carpeted the Caribbean coastal plain of Colombia,

Kolombiya’nın Karayip kıyılarına yerleşen

in the wake of the conquest,

eski zalim toplumun torunları,

these people retreated into an isolated volcanic massif

bu toplum, Karayip kıyılarına yükselen

that soars above the Caribbean coastal plain.

tenha bir yanardağa çekilmiş.

In a bloodstained continent,

Kana bulanmış olan bu kıtada,

these people alone were never conquered by the Spanish.

bu toplum asla İspanyol’lar tarafından ele geçirilememiş.

To this day, they remain ruled by a ritual priesthood

Bugüne dek hep törensel bir rahiplik tarafından yönetilmişler

but the training for the priesthood is rather extraordinary.

ama rahiplik eğitimleri oldukça olağanüstü.

The young acolytes are taken away from their families

Genç rahip yardımcıları üç veya dört yaşlarında iken

at the age of three and four,

ailelerinin yanlarından alınıp,

sequestered in a shadowy world of darkness

kör ve karanlık bir dünyaya götürülür,

in stone huts at the base of glaciers for 18 years:

buzulların eteğinde taştan yapılmış evlerde 18 yaşına kadar tutulurlar.

two nine-year periods

Her biri, iki dokuz yıllık bir dönemi kapsayan

deliberately chosen to mimic the nine months of gestation

doğal annelerinin rahminde geçirdikleri dokuz aylık gebelik süresini

they spend in their natural mother's womb;

bilinçli olarak taklit etmeyi seçerler.

now they are metaphorically in the womb of the great mother.

Şimdi artık mecazi olarak büyük annelerinin rahminde bulunuyorlar.

And for this entire time,

Ve tüm bu süre boyunca,

they are inculturated into the values of their society,

kendilerine toplumlarının değerleri öğretiliyor,

values that maintain the proposition that their prayers

onların dualarının ve de sadece onların dualarının

and their prayers alone maintain the cosmic --

evrensel veya belki ekolojik dengeyi

or we might say the ecological -- balance.

ayakta tuttuğunu savunan değerler.

And at the end of this amazing initiation,

Ve bu ilginç başlangıcın sonunda,

one day they're suddenly taken out

günün birinde birden dışarı çıkarılıyorlar

and for the first time in their lives, at the age of 18,

ve hayatlarında ilk kez, 18 yaşında,

they see a sunrise. And in that crystal moment of awareness

güneşin doğuşunu görüyorlar. Ve güneşin,

of first light as the Sun begins to bathe the slopes

o nefes kesici güzel manzaranın eteklerine

of the stunningly beautiful landscape,

vurduğu ilk ışıkları gördükleri o berrak anda,

suddenly everything they have learned in the abstract

karanlıkta öğrendikleri her şey birden

is affirmed in stunning glory. And the priest steps back

çarpıcı bir mutlulukla onaylanıyor. Ve rahip geri adım atıp

and says, "You see? It's really as I've told you.

“Görüyor musunuz? Gerçekten size anlattığım gibi.

It is that beautiful. It is yours to protect."

O kadar güzel. Bunu korumak sizin göreviniz.” diyor.

They call themselves the "elder brothers"

Kendilerine abiler adını veriyorlar

and they say we, who are the younger brothers,

ve diyorlar ki; küçük kardeşler olan bizler,

are the ones responsible for destroying the world.

dünyada yıkımdan sorumlu olan kişileriz.

Now, this level of intuition becomes very important.

Sezginin bu seviyesi oldukça önemli oluyor.

Whenever we think of indigenous people and landscape,

Ne zaman yerli halkı ve manzaraları düşünsek,

we either invoke Rousseau

ya Rousseau’yu ve

and the old canard of the "noble savage,"

soylu vahşilerin eski oyunlarını hatırlıyoruz

which is an idea racist in its simplicity,

ki bu basit ifadesiyle ırkçı bir fikir,

or alternatively, we invoke Thoreau

veya alternatif olarak, Thoreau’yu hatırlıyoruz

and say these people are closer to the Earth than we are.

ve bu insanlar dünyaya bizden daha yakın diyoruz.

Well, indigenous people are neither sentimental

Yerli halk duygusal değil,

nor weakened by nostalgia.

nostaljiden dolayı da güçsüzleşmemiş.

There's not a lot of room for either

Her ikisi içinde fazla yer yok;

in the malarial swamps of the Asmat

ne Asmat’ların sıtmalı bataklıklarında

or in the chilling winds of Tibet, but they have, nevertheless,

ne de Tibet’in dondurucu rüzgarlarında ama onlar yinede,

through time and ritual, forged a traditional mystique of the Earth

zamanla ve törenlerinden dolayı, Dünya hakkında geleneksel bir sır oluşturmuşlar

that is based not on the idea of being self-consciously close to it,

ve bu sır, Dünya’ya bilinçli olarak yakın olma fikrine değil de,

but on a far subtler intuition:

daha çok ince bir sezgiye dayanıyor.

the idea that the Earth itself can only exist

Dünya’nın sadece insan bilinci

because it is breathed into being by human consciousness.

sayesinde var olabileceğine dayanan bir varsayım.

Now, what does that mean?

Şimdi, bu ne anlama geliyor?

It means that a young kid from the Andes

Bu, dağın Apu’nun ruhu olduğu

who's raised to believe that that mountain is an Apu spirit

ve kaderini onun belirleyeceği

that will direct his or her destiny

inancıyla büyütülen And Dağları’ndan küçük bir çocuğun,

will be a profoundly different human being

Montana’da dağın, maden olarak kazılmaya hazır bir taş yığını olduğu

and have a different relationship to that resource

inancıyla büyütülen küçük bir çocuktan

or that place than a young kid from Montana

tamamen farklı bir insan olacağı ve o kaynağa

raised to believe that a mountain is a pile of rock

veya o yere karşı farklı bir ilişkisi olacağı

ready to be mined.

anlamına geliyor.

Whether it's the abode of a spirit or a pile of ore is irrelevant.

Bir ruhun meskeni veya maden yığını olması konu dışı.

What's interesting is the metaphor that defines the relationship

İlginç olan, şahıs ile doğal dünya

between the individual and the natural world.

arasındaki ilişkiyi tanımlayan mecazdır.

I was raised in the forests of British Columbia

Ben İngiliz Kolombiyası’nın ormanlarında

to believe those forests existed to be cut.

ormanların kesilmek için var oldukları inancıyla büyütüldüm.

That made me a different human being

Bu beni Kwagiulth’lu

than my friends amongst the Kwagiulth

arkadaşlarımdan daha farklı bir insan yaptı.

who believe that those forests were the abode of Huxwhukw

Onlar bu ormanların, Hukuk’un meskeni olduğuna

and the Crooked Beak of Heaven

ve göğün eğri gagası olduğuna

and the cannibal spirits that dwelled at the north end of the world,

ve dünyanın kuzeyinde yaşayan, Hamatsa törenleri boyunca

spirits they would have to engage during their Hamatsa initiation.

kullanmaları gereken ruhlar olan yamyam ruhların meskeni olduğuna inanırlar.

Now, if you begin to look at the idea

Bu kültürlerin farklı gerçekler yaratabilecekleri

that these cultures could create different realities,

fikrini düşünmeye başlarsanız eğer,

you could begin to understand

onların olağanüstü

some of their extraordinary discoveries. Take this plant here.

buluşlarını anlamaya başlarsınız. Örneğin bu bitki.

It's a photograph I took in the Northwest Amazon just last April.

Geçen nisan ayında Amazon’un kuzeybatısında çektiğim bir fotoğraf.

This is ayahuasca, which many of you have heard about,

Çoğunuzun duymuş olduğu gibi bu bir ayahuskadır,

the most powerful psychoactive preparation

şamanların dağarcığının

of the shaman's repertoire.

en güçlü psikoaktif preparatı.

What makes ayahuasca fascinating

Ayahuskayı büyüleyici kılan

is not the sheer pharmacological potential of this preparation,

sadece preparatın farmakolojik gücü değil,

but the elaboration of it. It's made really of two different sources:

karmaşık ayrıntılarıdır. İki farklı kaynaktan yapılır.

on the one hand, this woody liana

Bir yandan, bu odunsu sarmaşık,

which has in it a series of beta-carbolines,

içinde beta karbolinler,

harmine, harmaline, mildly hallucinogenic --

harmin, harmalin serisi bulunur ve hafif halüsinojeniktir.

to take the vine alone

Sadece ana sapına bakarsak eğer,

is rather to have sort of blue hazy smoke

sanki daha çok şuurunuzun içine akan

drift across your consciousness --

bir çeşit ince duman gibidir,

but it's mixed with the leaves of a shrub in the coffee family

ama Psychotria viridis diye adlandırılan bir kahve ailesinin

called Psychotria viridis.

ağaç yapraklarıyla karıştırılır.

This plant had in it some very powerful tryptamines,

Bu bitkinin içinde bir takım çok güçlü triptaminler var,

very close to brain serotonin, dimethyltryptamine,

beyin serotoninine, dimetiltriptamin-5’e,

5-methoxydimethyltryptamine.

metoksidimetiltriptamine çok benziyor.

If you've ever seen the Yanomami

Yanomami’leri o otu burunlarına

blowing that snuff up their noses,

çekerken görmüşsünüzdür belki,

that substance they make from a different set of species

çeşit çeşit baharatlardan hazırladıkları o madde

also contains methoxydimethyltryptamine.

içinde aynı zamanda metoksidimetiltriptamine de bulunduruyor.

To have that powder blown up your nose

O tozu burnuna çekmek

is rather like being shot out of a rifle barrel

sanki etrafı barok resimleriyle çevrilmiş olan

lined with baroque paintings and landing on a sea of electricity. (Laughter)

bir tüfek namlusundan fırlatılıp, bir elektrik denizine düşmeye benziyor. (Gülüşmeler.)

It doesn't create the distortion of reality;

Gerçeği çarpıtmıyor,

it creates the dissolution of reality.

sadece gerçeği dağıtıyor.

In fact, I used to argue with my professor, Richard Evan Shultes --

Aslında, hocam Richard Evan Shultes ile eskiden tartışırdım,

who is a man who sparked the psychedelic era

kendisi, Meksiko’da 1930 yılında

with his discovery of the magic mushrooms

yapmış olduğu sihirli mantar buluşuyla

in Mexico in the 1930s --

psikedelik dönemi başlatmıştır.

I used to argue that you couldn't classify these tryptamines

Eskiden bu triptaminleri sanrıya sebep olarak sınıflandıramayacağınızı

as hallucinogenic because by the time you're under the effects

iddia ederdim, çünkü etkisi altına girdikten sonra

there's no one home anymore to experience a hallucination. (Laughter)

evde halüsinasyon görecek kimse kalmıyor. (Gülüşmeler.)

But the thing about tryptamines is they cannot be taken orally

Ama bu triptaminler ağızdan alınamıyor

because they're denatured by an enzyme

çünkü bunlar insanın bağırsaklarında doğal olarak bulunan

found naturally in the human gut called monoamine oxidase.

monoamin oksidiz isminde bir enzim tarafından denatüre ediliyorlar.

They can only be taken orally if taken in conjunction

Oral olarak sadece MAO’yu denatüre

with some other chemical that denatures the MAO.

eden bazı kimyasallar ile birlikte alınabilirler.

Now, the fascinating things

Şimdi, ilginç olan,

are that the beta-carbolines found within that liana

sarmaşığın içinde bulunan beta-karbolinler

are MAO inhibitors of the precise sort necessary

triptaminin gücünü arttırmak için gerekli olan belirli

to potentiate the tryptamine. So you ask yourself a question.

bir çeşidin MAO inhibitörleridir. Kendinize bir soru sorun.

How, in a flora of 80,000 species of vascular plants,

Nasıl oluyor da 80:00 çeşit kısıtlı bitki barındıran bir bitki örtüsünde

do these people find these two morphologically unrelated plants

hiç bir morfolojik benzerliği olmayan iki bitki bulunuyor

that when combined in this way,

ve bunlar bu şekilde birleştirildikleri zaman

created a kind of biochemical version

bir çeşit biyokimyasal tür oluşturuyorlar

of the whole being greater than the sum of the parts?

ve bu bütün, her iki parçanın toplamından daha da önemli oluyor?

Well, we use that great euphemism, "trial and error,"

Hemen o kolaycı ifadeye başvururuz, anlamsızlığı ifade eden

which is exposed to be meaningless.

deneme-yanılma yöntemi.

But you ask the Indians, and they say, "The plants talk to us."

Ama Kızılderililere sorarsanız, onlar “bitkiler bizimle konuşuyor” der.

Well, what does that mean?

Peki bu ne anlama geliyor?

This tribe, the Cofan, has 17 varieties of ayahuasca,

Bu sınıf, Cofangiller, 17 çeşit ayahuska barındırıyor.

all of which they distinguish a great distance in the forest,

Tüm bunları ormanın en uzak derinliklerinden ayırt edebiliyorlar.

all of which are referable to our eye as one species.

Bunlar bizim gözümüze tek bir çeşitmiş gibi görünür.

And then you ask them how they establish their taxonomy

Ve ardından türüne göre sınıflandırmasını nasıl yaptıklarını sorduğum zaman

and they say, "I thought you knew something about plants.

“Bitkiler hakkında bir şeyler bildiğinizi sanıyordum.

I mean, don't you know anything?" And I said, "No."

Yani, hiçbir şey bilmiyor musunuz?” dediler. Ve ben “hayır” dedim.

Well, it turns out you take each of the 17 varieties

Aslında, dolunaylı bir gecede bu 17 çeşidin her birini ele alırsınız

in the night of a full moon, and it sings to you in a different key.

çıkardıkları melodilerin farklı olduğunu görürsünüz.

Now, that's not going to get you a Ph.D. at Harvard,

Hoş, bu şekilde Harvard Üniversitesinde doktora derecesi alamazsınız

but it's a lot more interesting than counting stamens. (Laughter)

ama bu, stamenleri saymaktan çok daha ilginç.

Now --

Şimdi,

(Applause) --

(Alkış.)

the problem -- the problem is that even those of us

sorun, aramızda yerli halkın

sympathetic with the plight of indigenous people

zor durumlarına acıyan bazılarımız bile,

view them as quaint and colorful

onları garip ve rengarenk buluyor

but somehow reduced to the margins of history

ve gerçek dünya, yani bizim dünyamız, dönmeye devam ederken

as the real world, meaning our world, moves on.

onları tarihin sınırlarına gömüyor.

Well, the truth is the 20th century, 300 years from now,

Gerçek şu ki bundan 300 yıl sonra 20. asır,

is not going to be remembered for its wars

savaşları ile

or its technological innovations,

veya teknolojik buluşları ile hatırlanmayacak,

but rather as the era in which we stood by

daha çok içinde yaşamış olduğumuz bir çağ olarak

and either actively endorsed or passively accepted

ve gezegendeki hem biyolojik hem kültürel çeşitliliğin

the massive destruction of both biological and cultural diversity

muazzam tükenişini ya aktif olarak destekleyen, ya da pasif olarak kabul eden

on the planet. Now, the problem isn't change.

bir çağ olarak hatırlanacak. Günümüzdeki sorun değişim değil.

All cultures through all time

Zamanla bütün kültürler

have constantly been engaged in a dance

sürekli hayatın yeni imkanlarını içeren bir dansa

with new possibilities of life.

katılmışlardır.

And the problem is not technology itself.

Ve sorun teknolojinin kendisi değildir.

The Sioux Indians did not stop being Sioux

Sioux Kızılderililer yay ve oklarını terk etmeleriyle

when they gave up the bow and arrow

Sioux olmaktan vazgeçmemiştir,

any more than an American stopped being an American

Amerikalılar at ve at arabalarını terk etmeleriyle

when he gave up the horse and buggy.

Amerikalılıktan çıkmamıştır.

It's not change or technology

Etnosferin bütünlüğünü tehdit eden

that threatens the integrity of the ethnosphere. It is power,

değişim veya teknoloji değil. Bunu yapan güç.

the crude face of domination.

Egemenliğin sert yüzüdür.

Wherever you look around the world,

Ve dünyaya baktığınız zaman bunların yok olmaya

you discover that these are not cultures destined to fade away;

mahkum kültürler olmadıklarını görürsünüz.

these are dynamic living peoples

Bu canlı, dinamik insanlar,

being driven out of existence by identifiable forces

uyum kapasitesini aşan belirli güçler

that are beyond their capacity to adapt to:

tarafından hayattan çıkarılıyorlar.

whether it's the egregious deforestation

Bu, Penan’ların anavatanlarındaki korkunç

in the homeland of the Penan --

ormansızlaştırma faaliyetleri olsun…

a nomadic people from Southeast Asia, from Sarawak --

Penan’lar Güneydoğu Asya’dan, Sarawak’tan gelen bir göçebe toplum.

a people who lived free in the forest until a generation ago,

Bir kuşak öncesine kadar ormanlarda özgürce yaşayan bir toplum idi,

and now have all been reduced to servitude and prostitution

ve şimdi nehirlerin kıyılarında

on the banks of the rivers,

köleliğe ve fuhşa düşürülmüşler.

where you can see the river itself is soiled with the silt

Orada nehrin çamurla kirlenmişliğini görürsünüz

that seems to be carrying half of Borneo away

ve sanki bunun Borneo’nun yarısını

to the South China Sea,

Çin’in güneyindeki denize götürdüğü hissine kapılırsınız,

where the Japanese freighters hang light in the horizon

ve orada Japonya’nın yük gemileri ufuğa açılmış

ready to fill their holds with raw logs ripped from the forest --

ormandan kesilen ağaçları ambarlarına yüklemeyi bekliyorlar.

or, in the case of the Yanomami,

Veya Yanomami’lerin durumunda,

it's the disease entities that have come in,

altının bulunuşunun ardından

in the wake of the discovery of gold.

aniden çıkan bir hastalık söz konusudur.

Or if we go into the mountains of Tibet,

Ya da şu anda birçok araştırma yaptığım

where I'm doing a lot of research recently,

Tibet dağlarına gitsek,

you'll see it's a crude face of political domination.

politik egemenliğin sert yüzünü görürsünüz.

You know, genocide, the physical extinction of a people

Bilirsiniz, soykırım, insanların fiziksel olarak yok edilmesi

is universally condemned, but ethnocide,

dünyaca kınanıyor ama etnosit,

the destruction of people's way of life, is not only not condemned,

insanların hayat biçimlerinin yok edilmesi, sadece kınanmamakla kalmıyor

it's universally, in many quarters, celebrated

aynı zamanda gelişim stratejisinin bir parçası varsayılarak

as part of a development strategy.

birçok yerde, evrensel olarak kutlanılıyor.

And you cannot understand the pain of Tibet

Tibetlilerin acısını, ta ki en son seviyesini

until you move through it at the ground level.

görene kadar anlayamazsınız.

I once travelled 6,000 miles from Chengdu in Western China

Bir zamanlar genç bir arkadaşla beraber, Batı Çin’deki Chengdu’dan

overland through southeastern Tibet to Lhasa

Tibet’in güneydoğusundaki Lhasa’ya kadar 6:00 mil karadan seyahat ettim

with a young colleague, and it was only when I got to Lhasa

ve Lhasa’ya vardığım zaman

that I understood the face behind the statistics

bizlere anlatılan istatistiklerin arkasında

you hear about:

yatanları anladım.

6,000 sacred monuments torn apart to dust and ashes,

6:00 kutsal anıt paramparça toz duman edilmiş.

1.2 million people killed by the cadres

Kültür İhtilali esnasında kadroların

during the Cultural Revolution.

öldürdüğü 1,2 milyon insan.

This young man's father had been ascribed to the Panchen Lama.

Bu genç adamın babası Panchen Lama’ya ithaf edilmiş.

That meant he was instantly killed

Yani Çin kuşatması başlatıldığı zaman

at the time of the Chinese invasion.

hemen öldürülmüş.

His uncle fled with His Holiness in the Diaspora

Amcası, insanları Nepal’a götüren papaz cenaplarının

that took the people to Nepal.

başlattıkları diaspora ile kaçmış.

His mother was incarcerated

Annesi, zengin olmak

for the crime of being wealthy.

suçundan hapse atılmış.

He was smuggled into the jail at the age of two

O da iki yaşlarındayken hapse girmiş,

to hide beneath her skirt tails

annesinin eteklerinin arkasına saklanmış,

because she couldn't bear to be without him.

çünkü annesi onsuz kalmaya dayanamamış.

The sister who had done that brave deed

O cesur hareketi yapan kız kardeşi ise

was put into an education camp.

bir eğitim kampına gönderilmiş.

One day she inadvertently stepped on an armband

Günün birinde yanlışlıkla Mao’nun bileziğinin üstüne basmış

of Mao, and for that transgression,

ve bu kuralı çiğnemesinden dolayı

she was given seven years of hard labor.

yedi yıl ağır çalışma cezasına çarptırılmış.

The pain of Tibet can be impossible to bear,

Tibetlilerin acısına dayanmak imkansız olabilir

but the redemptive spirit of the people is something to behold.

ama yine de insanların kurtarıcı ruhu dikkate alınması gereken bir şeydir.

And in the end, then, it really comes down to a choice:

Ve sonuç olarak, bir seçim yapılması gerekiyor.

do we want to live in a monochromatic world of monotony

Tek renkli bir dünyada mı yaşamak istiyoruz

or do we want to embrace a polychromatic world of diversity?

yoksa çeşitlilik içeren çok renkli bir dünyaya mı sarılmak istiyoruz?

Margaret Mead, the great anthropologist, said, before she died,

Büyük antropolog Margaret Mead ölmeden önce

that her greatest fear was that as we drifted towards

en büyük korkusunun, bizler bu sıkıcı

this blandly amorphous generic world view

düzensiz genel dünya bakışına kaydıkça

not only would we see the entire range of the human imagination

sadece insanın hayalgücünün çok daha

reduced to a more narrow modality of thought,

dar görüşlü bir düşünce şekline dönüşeceğini görmekle kalmayıp

but that we would wake from a dream one day

günün birinde uykudan uyandığımızda

having forgotten there were even other possibilities.

başka imkanların var olduğunu da unutmamız olduğunu söylemiş.

And it's humbling to remember that our species has, perhaps,

Ve türümüzün belki 600:00 yıldır var olduğunu

been around for [150,000] years.

hatırlamak aşağılayıcı.

The Neolithic Revolution -- which gave us agriculture,

Tohuma taptığımız zamanda

at which time we succumbed to the cult of the seed;

bizlere tarımcılığı getiren,

the poetry of the shaman was displaced

şamanların şiirlerinin yerine

by the prose of the priesthood;

papazların nesrini geçiren,

we created hierarchy specialization surplus --

hiyerarşide uzmanlığı arttıran Neolitik İhtilal

is only 10,000 years ago.

sadece 10:00 yıl önceydi.

The modern industrial world as we know it

Bildiğimiz modern endüstriyel dünya

is barely 300 years old.

daha sadece 300 yaşında.

Now, that shallow history doesn't suggest to me

Şimdi, bu sığ tarih

that we have all the answers for all of the challenges

gelecek milenyumlarda önümüze çıkacak olan tüm zorluklara

that will confront us in the ensuing millennia.

cevabımız olduğu anlamına gelmiyor.

When these myriad cultures of the world

Dünyadaki bu sayısız kültürlere

are asked the meaning of being human,

insan olmanın anlamı nedir diye sorulduğu zaman

they respond with 10,000 different voices.

10:00 farklı sesle cevap vereceklerdir.

And it's within that song that we will all rediscover the possibility

Ve biz hepimiz o şarkı içinde ne olduğumuzun ihtimallerini

of being what we are: a fully conscious species,

yeniden bulacağız: Tamamen bilinçli bir tür,

fully aware of ensuring that all peoples and all gardens

bütün toplumların ve bütün bahçelerin gelişmek için bir yol bulmalarını

find a way to flourish. And there are great moments of optimism.

sağlayacak kadar bilinçli bir tür. Ve iyimserlik diz boyu.

This is a photograph I took at the northern tip of Baffin Island

Bu fotoğrafı Baffin Adası’nın kuzey uç noktasında

when I went narwhal hunting with some Inuit people,

bir takım İnuit fertleriyle denizgergedanı avlamaya gittiğim zaman çekmiştim.

and this man, Olayuk, told me a marvelous story of his grandfather.

Bu adam, Olayuk, bana büyükbabası hakkında muhteşem bir hikaye anlatmıştı.

The Canadian government has not always been kind

Kanada hükümeti İnuit halkına hep iyi davranmamış,

to the Inuit people, and during the 1950s,

ve 1950’li yıllarda,

to establish our sovereignty, we forced them into settlements.

egemenliğimizi kabul ettirmek için onları zorla kolonize ettik.

This old man's grandfather refused to go.

Bu yaşlı adamın büyükbabası gitmeyi reddetmiş.

The family, fearful for his life, took away all of his weapons,

Hayatından endişe eden aile bütün silahlarını

all of his tools.

ve bütün aletlerini almış.

Now, you must understand that the Inuit did not fear the cold;

Böylece, İnuitlerin soğuktan korkmadıklarını anlamalısınız;

they took advantage of it.

soğuktan faydalanmışlar.

The runners of their sleds were originally made of fish

Kızaklarının ayakları ren geyiği

wrapped in caribou hide.

derisiyle sarılan balıktan yapılırmış.

So, this man's grandfather was not intimidated by the Arctic night

Ve bu adamın büyükbabası kutup gecesinden

or the blizzard that was blowing.

veya kar fırtınasından korkmuyormuş.

He simply slipped outside, pulled down his sealskin trousers

Dışarı çıkmış, fok kürkünden pantolonunu indirmiş

and defecated into his hand. And as the feces began to freeze,

ve eline büyük tuvaletini yapmış. Dışkı donmaya başladığında,

he shaped it into the form of a blade.

bunu bir bıçak şekline sokmuş.

He put a spray of saliva on the edge of the shit knife

Bu bok bıçağının kenarına tükürmüş

and as it finally froze solid, he butchered a dog with it.

ve nihayet donup katılaştıktan sonra, bununla bir köpeği kesmiş.

He skinned the dog and improvised a harness,

Köpeğin derisini soymuş ve bir zırh geliştirmiş,

took the ribcage of the dog and improvised a sled,

köpeğin göğüs kafesini almış ve bir kızak geliştirmiş,

harnessed up an adjacent dog,

başka bir köpeği kızağa bağlamış

and disappeared over the ice floes, shit knife in belt.

ve beline taktığı bok bıçağıyla buz kütleleri üzerinden kayarak kaybolmuş.

Talk about getting by with nothing. (Laughter)

Hiç bir şeysiz çekip gitmekten bahsederiz bir de. (Gülüşmeler.)

And this, in many ways --

Ve bu, her şekilde,

(Applause) --

(Alkış.)

is a symbol of the resilience of the Inuit people

İnuit halkının ve dünyadaki

and of all indigenous people around the world.

tüm yerli halkların direnç sembolüdür.

The Canadian government in April of 1999

Kanada hükümeti 1999 yılının Nisan ayında

gave back to total control of the Inuit

İnuitler’e, California ve Teksas’ın toplam

an area of land larger than California and Texas put together.

büyüklüğünden daha büyük bir arazi verdi.

It's our new homeland. It's called Nunavut.

Burası bizim yeni yurdumuz. Adı Nunavut.

It's an independent territory. They control all mineral resources.

Bağımsız bir bölge. Tüm madeni kaynaklar onların elinde.

An amazing example of how a nation-state

Bir ülkenin devletinin halkının üzerinde nasıl egemenlik kurduğunun, halkı ile nasıl

can seek restitution with its people.

yeniden kaynaşacağını araştırmasına ilişkin muhteşem bir örnek.

And finally, in the end, I think it's pretty obvious

Ve sonuç olarak, sanıyorum ki çok açık,

at least to all of all us who've traveled

en azından aramızda gezegenin bu uzak noktalarında

in these remote reaches of the planet,

seyahat edenler için oraların hiç de

to realize that they're not remote at all.

uzak olmadığını anlamak zor değil.

They're homelands of somebody.

Oralar birilerinin anavatanı.

They represent branches of the human imagination

İnsanın hayalgücünün

that go back to the dawn of time. And for all of us,

ilk çağlara giden dallarını temsil ediyorlar. Ve hepimiz için

the dreams of these children, like the dreams of our own children,

bu çocukların hayalleri, tıpkı kendi çocuklarınızın hayalleri gibi

become part of the naked geography of hope.

umudun yalın coğrafyasının bir parçası haline geliyor.

So, what we're trying to do at the National Geographic, finally,

Yani, neticede National Geographic’de yapmaya çalıştığımız şey şu,

is, we believe that politicians will never accomplish anything.

siyasilerin asla bir şey yapacaklarına inanmıyoruz.

We think that polemics --

Polemiklerin,

(Applause) --

(Alkış.)

we think that polemics are not persuasive,

polemiklerin ikna edici olmadığını düşünüyoruz,

but we think that storytelling can change the world,

ama hikayeler anlatmanın dünyayı değiştirebileceğini düşünüyoruz,

and so we are probably the best storytelling institution

ve sanırım biz dünya üzerindeki en iyi hikaye anlatan

in the world. We get 35 million hits on our website every month.

kuruluşuz. Her ay web sayfamız 35 milyon ziyaretçiye ulaşıyor.

156 nations carry our television channel.

Televizyon kanalımız 156 ülkede yayın yapıyor.

Our magazines are read by millions.

Dergilerimiz milyonlarca insan tarafından okunuyor.

And what we're doing is a series of journeys

Ve etnosfere bir takım yolculuklar yapıyoruz,

to the ethnosphere where we're going to take our audience

dinleyicilerimizi kültürel harikalar diyarlarına

to places of such cultural wonder

götürüyoruz

that they cannot help but come away dazzled

ve bu gördükleri onları, ellerinde olmadan, büyülüyor

by what they have seen, and hopefully, therefore,

ve umuyoruz ki, bu sebepten dolayı,

embrace gradually, one by one,

her biri, antropolojinin

the central revelation of anthropology:

temel ilhamını giderek anlayacak:

that this world deserves to exist in a diverse way,

Bu dünyanın bütün çeşitlikleriyle var olmayı hak ediyor

that we can find a way to live

ve ortak refahımıza katkıda bulunabilen

in a truly multicultural, pluralistic world

bütün toplumların bilgeliğini barındıran

where all of the wisdom of all peoples

gerçekten çok kültürlü çoğulcu dünyada

can contribute to our collective well-being.

yaşayabilmenin bir yolunu bulabiliriz.

Thank you very much.

Çok teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkış.)