Wade Davis: Cultures at the far edge of the world

You know, one of the intense pleasures of travel

Jedną z niebywałych radości podróży

and one of the delights of ethnographic research

i jedną z przyjemności badań etnograficznych

is the opportunity to live amongst those

jest możliwość życia wśród tych,

who have not forgotten the old ways,

którzy nie zapomnieli tradycji,

who still feel their past in the wind,

którzy nadal czują własną przeszłość w wietrze,

touch it in stones polished by rain,

dotykają ją w skałach wygładzonych deszczem,

taste it in the bitter leaves of plants.

smakują ją w gorzkich liściach roślin.

Just to know that Jaguar shamans still journey beyond the Milky Way,

Sama świadomość, że szamani Jaguar nadal podróżują poza Drogę Mleczną,

or the myths of the Inuit elders still resonate with meaning,

albo że mity starszych z plemienia Inuit nadal rezonują znaczeniem,

or that in the Himalaya,

lub że w Himalajach,

the Buddhists still pursue the breath of the Dharma,

Buddyści nadal poszukują oddechu Dharmy,

is to really remember the central revelation of anthropology,

to sposób na zapamiętanie głównego objawienia antropologii,

and that is the idea that the world in which we live

oraz, że idea, iż świat, w którym żyjemy

does not exist in some absolute sense,

nie istnieje w jakimś sensie absolutnym,

but is just one model of reality,

a jest jedynie jednym z modeli rzeczywistości

the consequence of one particular set of adaptive choices

i konsekwencją jednej z wybranych grup wyborów adaptacyjnych,

that our lineage made, albeit successfully, many generations ago.

których dokonali nasi przodkowie, aczkolwiek z powodzeniem, wiele generacji temu.

And of course, we all share the same adaptive imperatives.

Oczywiście, wszyscy mamy wspólne konieczności adaptacyjne.

We're all born. We all bring our children into the world.

Rodzimy się. Rodzimy dzieci.

We go through initiation rites.

Przechodzimy rytuały inicjacji.

We have to deal with the inexorable separation of death,

Musimy radzić sobie z nieubłaganym rozstaniem w śmierci,

so it shouldn't surprise us that we all sing, we all dance,

więc nie powinno nas dziwić, że wszyscy śpiewamy, tańczymy,

we all have art.

że wszyscy mamy sztukę.

But what's interesting is the unique cadence of the song,

Lecz interesująca jest unikalna intonacja pieśni,

the rhythm of the dance in every culture.

rytm tańca w każdej kulturze.

And whether it is the Penan in the forests of Borneo,

Czy jest to Penan w lasach Borneo,

or the Voodoo acolytes in Haiti,

czy akolici wudu na Haiti,

or the warriors in the Kaisut desert of Northern Kenya,

albo wojownicy na pustyni Kaisut w Północnej Kenii,

the Curandero in the mountains of the Andes,

Curandero w Andach,

or a caravanserai in the middle of the Sahara --

czy karawana w środku Sahary.

this is incidentally the fellow that I traveled into the desert with

A tu nawiasem mówiąc jest gość, z którym podróżowałem przez pustynie

a month ago --

miesiąc temu,

or indeed a yak herder in the slopes of Qomolangma,

pasterz jaków na zboczach Qomolangma,

Everest, the goddess mother of the world.

w górach Everestu, matki bogini świata.

All of these peoples teach us that there are other ways of being,

Wszyscy oni ucza nas, że są inne sposoby istnienia,

other ways of thinking,

inne sposoby myślenia,

other ways of orienting yourself in the Earth.

inne sposoby orientacji na Ziemi.

And this is an idea, if you think about it,

Gdyby się nad tym zastanowić, jest to idea,

can only fill you with hope.

która może nas tylko napawać nadzieją.

Now, together the myriad cultures of the world

Obecnie, niezliczoność kultur świata razem

make up a web of spiritual life and cultural life

tworzy sieć życia duchowego i kulturowego,

that envelops the planet,

która otacza planetę

and is as important to the well-being of the planet

i jest równie ważna dla dobra planety,

as indeed is the biological web of life that you know as a biosphere.

jak sam biologiczny wątek życia, który znamy jako biosferę.

And you might think of this cultural web of life

Możemy myśleć o tym kulturowym wątku życia

as being an ethnosphere,

jako o etnosferze

and you might define the ethnosphere

i określić etnosferę

as being the sum total of all thoughts and dreams, myths,

jako sumę wszystkich myśli i marzeń, mitów,

ideas, inspirations, intuitions brought into being

idei, inspiracji, intuicji narodzonych

by the human imagination since the dawn of consciousness.

przez wyobraźnię ludzką od zarania świadomości.

The ethnosphere is humanity's great legacy.

Etnosfera jest ogromną spuścizną ludzkości.

It's the symbol of all that we are

Jest symbolem wszystkiego czym jesteśmy

and all that we can be as an astonishingly inquisitive species.

i wszystkiego czym możemy być jako zdumiewająco dociekliwy gatunek.

And just as the biosphere has been severely eroded,

I podobnie jak biosfera została poważnie zniszczona,

so too is the ethnosphere

etnosfera także

-- and, if anything, at a far greater rate.

- i raczej w wiele szybszym tempie.

No biologists, for example, would dare suggest

Żaden biolog, na przykład, nie ośmieliłby się zasugerować,

that 50 percent of all species or more have been or are

że 50% wszystkich gatunków lub więcej, było lub jest

on the brink of extinction because it simply is not true,

na krawędzi zagłady ponieważ to nie jest prawda

and yet that -- the most apocalyptic scenario

i mimo że – najbardziej apokaliptyczna wizja

in the realm of biological diversity --

w zakresie biologicznego bogactwa -

scarcely approaches what we know to be the most optimistic scenario

ledwie bliska jest temu, co znamy jako najbardziej optymistyczną wizję

in the realm of cultural diversity.

w dziedzinie kulturowego zróżnicowania.

And the great indicator of that, of course, is language loss.

Dużym wskaźnikiem tego jest oczywiście utrata języka.

When each of you in this room were born,

Gdy każdy z was tu obecny na sali urodził się,

there were 6,000 languages spoken on the planet.

na świecie używano 6000 języków.

Now, a language is not just a body of vocabulary

Lecz język nie jest jedynie zestawem słownictwa

or a set of grammatical rules.

albo zasad gramatycznych.

A language is a flash of the human spirit.

Język jest odblaskiem ducha ludzkiego.

It's a vehicle through which the soul of each particular culture

Jest środkiem wyrazu, przez który dusza każdej poszczególnej kultury

comes into the material world.

wkracza w świat materialny.

Every language is an old-growth forest of the mind,

Każdy język jest starym lasem umysłu,

a watershed, a thought, an ecosystem of spiritual possibilities.

przełomem, myślą, ekosystemem możliwości duchowych.

And of those 6,000 languages, as we sit here today in Monterey,

Z tych 6000 języków, podczas gdy siedzimy tu dzisiaj w Monterey,

fully half are no longer being whispered into the ears of children.

dokładnie połowa nie jest przekazywana szeptem dzieciom.

They're no longer being taught to babies,

Nie uczy się już ich dzieci,

which means, effectively, unless something changes,

co znaczy, że faktycznie, o ile nic się nie zmieni,

they're already dead.

są one już martwe.

What could be more lonely than to be enveloped in silence,

Cóż może być bardziej samotne niż bycie otoczonym milczeniem,

to be the last of your people to speak your language,

bycie ostatnim z plemienia ludzi, którzy mówią językiem ojczystym,

to have no way to pass on the wisdom of the ancestors

bez możliwości przekazania mądrości przodków

or anticipate the promise of the children?

lub oczekiwania obietnicy dzieci?

And yet, that dreadful fate is indeed the plight of somebody

A jednak ten okropny los jest rzeczywiście losem kogoś

somewhere on Earth roughly every two weeks,

gdzieś na ziemi, w przybliżeniu co dwa tygodnie,

because every two weeks, some elder dies

gdyż co dwa tygodnie, umiera starsza osoba

and carries with him into the grave the last syllables

i zabiera ona ze sobą do grobu ostatnie sylaby

of an ancient tongue.

starożytnego języka.

And I know there's some of you who say, "Well, wouldn't it be better,

Wiem, że niektórzy z Was pewnie mówią: "Więc, czyż nie jest tak lepiej?

wouldn't the world be a better place

Czyż świat nie byłby lepszym miejscem,

if we all just spoke one language?" And I say, "Great,

gdybyśmy wszyscy mówili jednym językiem?" A ja odpowiadam: "Świetnie,

let's make that language Yoruba. Let's make it Cantonese.

uczyńmy tym językiem język Yoruba. Lub język kantoński.

Let's make it Kogi."

Ustalmy, że to język Kogi".

And you'll suddenly discover what it would be like

I nagle odkryjecie jakby to było

to be unable to speak your own language.

gdybyście nie mogli mówić własnym językiem.

And so, what I'd like to do with you today

To, co chciałbym dzisiaj z Wami zrobić

is sort of take you on a journey through the ethnosphere,

to w pewien sposób wziąć was w podróż poprzez etnosferę -

a brief journey through the ethnosphere,

krótką podróż przez etnosferę,

to try to begin to give you a sense of what in fact is being lost.

aby spróbować dać Wam poczucie tego, co faktycznie ginie.

Now, there are many of us who sort of forget

Jest wśród nas wielu, którzy jak gdyby zapominają,

that when I say "different ways of being,"

że gdy mówię "inne sposoby istnienia",

I really do mean different ways of being.

ja naprawdę mam na myśli inne sposoby istnienia.

Take, for example, this child of a Barasana in the Northwest Amazon,

Weźmy na przykład to dziecko z Barasana w północno-zachodniej Amazonii,

the people of the anaconda

plemię Anacondy,

who believe that mythologically they came up the milk river

które wierzy w mit, że przybyli oni rzeką mleka

from the east in the belly of sacred snakes.

ze wschodu, w brzuchu świętych węży.

Now, this is a people who cognitively

Jest to plemię, które poznawczo

do not distinguish the color blue from the color green

nie rozróżnia koloru niebieskiego od zielonego

because the canopy of the heavens

ponieważ sklepienie niebios

is equated to the canopy of the forest

zrównane jest ze sklepieniem lasu,

upon which the people depend.

od którego plemie zależy.

They have a curious language and marriage rule

Mają oni ciekawy język i zasadę małżeństwa,

which is called "linguistic exogamy:"

która nazywana jest lingwistyczną eksogamią:

you must marry someone who speaks a different language.

musisz poślubić kogoś, kto mówi innym językiem.

And this is all rooted in the mythological past,

Wszystko to ma korzenie w mitologicznej przeszłości,

yet the curious thing is in these long houses,

lecz ciekawe jest to, że w tych długich domach,

where there are six or seven languages spoken

gdzie mówi się sześcioma, a czasami siedmioma językami

because of intermarriage,

ze względu na mieszane małżeństwa,

you never hear anyone practicing a language.

nigdy nie słyszy się, by ktoś uczył się języka.

They simply listen and then begin to speak.

Oni po prostu słuchają i zaczynają mówić.

Or, one of the most fascinating tribes I ever lived with,

Czy też, jedno z najbardziej fascynujących plemion, wśród którego kiedykolwiek żyłem,

the Waorani of northeastern Ecuador,

Waorani z północno-wschodniego Ekwadoru,

an astonishing people first contacted peacefully in 1958.

zaskakujące plemie, z którym pierwszy raz skontaktowano się pokojowo w roku 1958.

In 1957, five missionaries attempted contact

W 1957 roku, pięciu misjonarzy próbowało nawiązać kontakt

and made a critical mistake.

i popełnili duży błąd.

They dropped from the air

Zrzucili oni z powietrza

8 x 10 glossy photographs of themselves

swoje błyszczące zdjęcia rozmiaru osiem na dziesięć cali,

in what we would say to be friendly gestures,

co my nazwalibyśmy przyjacielskim gestem,

forgetting that these people of the rainforest

zapominając, że ci ludzie z lasu tropikalnego

had never seen anything two-dimensional in their lives.

nigdy w życiu nie widzieli niczego dwuwymiarowego.

They picked up these photographs from the forest floor,

Podnieśli oni zdjęcia ze ściółki leśnej,

tried to look behind the face to find the form or the figure,

starali się zobaczyć co jest za twarzą, aby ustalić kształt lub figurę,

found nothing, and concluded that these were calling cards

niczego nie znaleźli i wywnioskowali, że były to wizytówki

from the devil, so they speared the five missionaries to death.

od diabła, więc zadźgali pięciu misjonarzy dzidami na śmierć.

But the Waorani didn't just spear outsiders.

Waorani jednak nie tylko zadźgali dzidami obcych.

They speared each other.

Zadźgali rownież siebie nawzajem.

54 percent of their mortality was due to them spearing each other.

54% ich śmiertelności było wynikiem zadzidowania się nawzajem.

We traced genealogies back eight generations,

Prześledziliśmy ich genealogie przez osiem pokoleń wstecz

and we found two instances of natural death

i odkryliśmy dwa przypadki śmierci naturalnej,

and when we pressured the people a little bit about it,

a kiedy uporczywie wypytywaliśmy ich o dalsze informacje o tym,

they admitted that one of the fellows had gotten so old

przyznali, że jeden z facetów był tak stary,

that he died getting old, so we speared him anyway. (Laughter)

że umarł ze starości, ale zadzidowali go tak czy inaczej. (Śmiech)

But at the same time they had a perspicacious knowledge

Jednocześnie posiadali oni wnikliwą wiedzę

of the forest that was astonishing.

o lesie, która była zdumiewająca.

Their hunters could smell animal urine at 40 paces

Ich myśliwi mogli wyczuć mocz zwierzęcy w odległości 40 kroków

and tell you what species left it behind.

i powiedzieć, który gatunek go pozostawił.

In the early '80s, I had a really astonishing assignment

We wczesnych latach 80 otrzymałem zaskakujące zadanie,

when I was asked by my professor at Harvard

gdy zostałem zapytany przez mojego profesora z Harwardu

if I was interested in going down to Haiti,

czy zainteresowany byłbym wyjazdem na Haiti

infiltrating the secret societies

aby infiltrować tajne społeczeństwa,

which were the foundation of Duvalier's strength

które były filarami władzy Duvaliera

and Tonton Macoutes,

i Tonton Macoutes

and securing the poison used to make zombies.

i zabezpieczyć truciznę używaną do robienia z ludzi zombi.

In order to make sense out of sensation, of course,

Oczywiście, aby nadać sensacji znaczenie,

I had to understand something about this remarkable faith

musiałem zrozumieć co nieco z tej niesamowitej wiary

of Vodoun. And Voodoo is not a black magic cult.

Vodoun, a wudu nie jest kultem czarnej magii.

On the contrary, it's a complex metaphysical worldview.

Wprost przeciwnie, jest to bardzo kompleksowy światopogląd metafizyczny.

It's interesting.

Jest interesujący.

If I asked you to name the great religions of the world,

Gdybym zapytał Was o wielkie religie świata,

what would you say?

co byście odpowiedzieli?

Christianity, Islam, Buddhism, Judaism, whatever.

Chrześcijaństwo, Islam, Buddyzm, Judaizm, cokolwiek.

There's always one continent left out,

Zawsze jeden kontynent zostaje pominięty,

the assumption being that sub-Saharan Africa

ponieważ jest założenie, że w Afryce sub-Sahary

had no religious beliefs. Well, of course, they did

nie było wierzeń religijnych. Lecz, oczywiście, były

and Voodoo is simply the distillation

i wudu jest po prostu destylacją

of these very profound religious ideas

tych bardzo głębokich idei religijnych,

that came over during the tragic Diaspora of the slavery era.

które pojawiły się w czasie tragicznej diaspory epoki niewolnictwa.

But, what makes Voodoo so interesting

Tym co czyni wudu tak interesującym

is that it's this living relationship

jest fakt, że jest to żywa relacja

between the living and the dead.

między żyjącymi a zmarłymi.

So, the living give birth to the spirits.

Tak więc, żyjący rodzą nowe duchy.

The spirits can be invoked from beneath the Great Water,

Duchy można wywołać zza Wielkiej Wody,

responding to the rhythm of the dance

reagując na rytm tańca,

to momentarily displace the soul of the living,

aby natychmiast przenieść duszę żyjącego,

so that for that brief shining moment, the acolyte becomes the god.

aby na tak krótką olśniewającą chwilę akolit stał się bogiem.

That's why the Voodooists like to say

Dlatego też wuduiści lubią mówić,

that "You white people go to church and speak about God.

że: "Wy, biali chodzicie do kościoła i mówicie o Bogu.

We dance in the temple and become God."

My tańczymy w świątyni i stajemy się Bogiem".

And because you are possessed, you are taken by the spirit --

A ponieważ jesteście opętani, zostajecie zabrani przez ducha,

how can you be harmed?

jak możecie zostać zranieni?

So you see these astonishing demonstrations:

Widzicie więc te zaskakujące pokazy:

Voodoo acolytes in a state of trance

akolici wudu w stanie transu

handling burning embers with impunity,

radzący sobie bezkarnie palącymi się węgielkami,

a rather astonishing demonstration of the ability of the mind

raczej zadziwiająca demonstracja możliwości oddziaływania umysłu

to affect the body that bears it

na ciało, które to znosi

when catalyzed in the state of extreme excitation.

gdy jest skatalizowane w stanie nadzwyczajnego podniecenia.

Now, of all the peoples that I've ever been with,

Ze wszystkich plemion, z którymi kiedykolwiek przebywałem

the most extraordinary are the Kogi

niezwykłe jest plemie Kogi

of the Sierra Nevada de Santa Marta in northern Colombia.

z Sierra Nevada de Santa Marta w północnej Kolumbii.

Descendants of the ancient Tairona civilization

Potomkowie starożytnej tyrańskiej cywilizacji,

which once carpeted the Caribbean coastal plain of Colombia,

która niegdyś pokrywała karaibską przybrzeżną równinę Kolumbii

in the wake of the conquest,

w następstwie podboju,

these people retreated into an isolated volcanic massif

wycofali się do odizolowanego wulkanicznego masywu,

that soars above the Caribbean coastal plain.

który wznosi się ponad karaibską równiną przybrzeżną.

In a bloodstained continent,

Na splamionym krwią kontynencie,

these people alone were never conquered by the Spanish.

lud ten jako jedyny nigdy nie został podbity przez Hiszpanów.

To this day, they remain ruled by a ritual priesthood

Do dzisiejszego dnia pozostają pod rządami rytualnego kapłaństwa,

but the training for the priesthood is rather extraordinary.

ale ich przygotowanie do kapłaństwa jest raczej nadzwyczajne.

The young acolytes are taken away from their families

Młodzi akolici zabierani są z rodzin

at the age of three and four,

w wieku 3 lub 4 lat,

sequestered in a shadowy world of darkness

odosobnieni w świecie ciemności,

in stone huts at the base of glaciers for 18 years:

w kamiennych szałasach, u podnóża lodowców przez 18 lat.

two nine-year periods

Dwa dziewięcioletnie okresy

deliberately chosen to mimic the nine months of gestation

umyślnie wybrane, by imitować dziewięć miesięcy dojrzewania,

they spend in their natural mother's womb;

które spędzają w łonie matki,

now they are metaphorically in the womb of the great mother.

teraz metaforycznie spędzają w łonie wielkiej matki.

And for this entire time,

Przez ten cały czas

they are inculturated into the values of their society,

wprowadzani są do wartości kulturowych ich społeczeństwa,

values that maintain the proposition that their prayers

wartości, które podtrzymują przekonanie, że ich modły

and their prayers alone maintain the cosmic --

i tylko ich modły, wspierają kosmiczną -

or we might say the ecological -- balance.

lub możemy powiedzieć ekologiczną - równowagę.

And at the end of this amazing initiation,

Pod koniec tej niesamowitej inicjacji,

one day they're suddenly taken out

pewnego dnia są oni nagle wyprowadzani na świat

and for the first time in their lives, at the age of 18,

i po raz pierwszy w życiu, w wieku 18 lat

they see a sunrise. And in that crystal moment of awareness

widzą wschód słońca. W tym krystalicznym momencie ujrzenia

of first light as the Sun begins to bathe the slopes

pierwszego światła, gdy Słońce zaczyna pokrywać zbocza

of the stunningly beautiful landscape,

olśniewająco pięknego krajobrazu,

suddenly everything they have learned in the abstract

nagle wszystko, czego się nauczyli w abstrakcji

is affirmed in stunning glory. And the priest steps back

potwierdzone zostaje w olśniewającej chwale. Kapłan cofa się

and says, "You see? It's really as I've told you.

i mówi: "Widzicie? Jest dokładnie tak jak wam mówiłem.

It is that beautiful. It is yours to protect."

Jest aż tak pięknie. Waszym obowiązkiem jest tego chronić".

They call themselves the "elder brothers"

Nazywają siebie starszymi braćmi

and they say we, who are the younger brothers,

i mówią, że my, którzy jesteśmy młodszymi braćmi,

are the ones responsible for destroying the world.

jesteśmy tymi, którzy są odpowiedzialni za niszczenie świata.

Now, this level of intuition becomes very important.

Taki poziom intuicji staje się bardzo ważny.

Whenever we think of indigenous people and landscape,

Za każdym razem, gdy myślimy o tubylcach i krajobrazie

we either invoke Rousseau

albo przywołujemy Rousseau

and the old canard of the "noble savage,"

i stare wyobrażenie szlachetnego dzikusa,

which is an idea racist in its simplicity,

co jest rasistowską ideą w swej prostocie,

or alternatively, we invoke Thoreau

lub ewentualnie przywołujemy Thoreau

and say these people are closer to the Earth than we are.

i mówimy, że ludzie ci są bliźsi Ziemi niż my.

Well, indigenous people are neither sentimental

Lecz tubylcy nie są ani sentymentalni

nor weakened by nostalgia.

ani osłabieni nostalgią.

There's not a lot of room for either

Nie ma wiele miejsca na żadne z nich

in the malarial swamps of the Asmat

na malarycznych moczarach Asmatu

or in the chilling winds of Tibet, but they have, nevertheless,

lub w mroźnych wiatrach Tybetu, ale pomimo wszystko,

through time and ritual, forged a traditional mystique of the Earth

przez czas i rytuał, stworzyli oni tradycyjną mistykę Ziemi,

that is based not on the idea of being self-consciously close to it,

która nie jest oparta na idei świadomego bycia blisko niej,

but on a far subtler intuition:

lecz na bardziej subtelnej intuicji:

the idea that the Earth itself can only exist

idei, że Ziemia sama może jedynie istnieć

because it is breathed into being by human consciousness.

ponieważ jest wchłonięta w istotę poprzez ludzką świadomość.

Now, what does that mean?

Lecz co to znaczy?

It means that a young kid from the Andes

Oznacza to, że małe dziecko z Andów

who's raised to believe that that mountain is an Apu spirit

wychowane w wierze, że góra jest duchem Apu,

that will direct his or her destiny

który pokieruje jego losem

will be a profoundly different human being

będzie zdecydowanie innym człowiekiem duchowo

and have a different relationship to that resource

z odmiennym stosunkiem do tego źródła

or that place than a young kid from Montana

lub tego miejsca, niż chłopak z Montany

raised to believe that a mountain is a pile of rock

wychowany w wierze, że góra jest stosem kamieni

ready to be mined.

gotowych do wydobycia.

Whether it's the abode of a spirit or a pile of ore is irrelevant.

Lecz czy jest to miejsce zamieszkania ducha czy stos kamieni, nie ma znaczenia.

What's interesting is the metaphor that defines the relationship

Interesująca jest natomiast metafora, która określa związek

between the individual and the natural world.

między jednostką a światem naturalnym.

I was raised in the forests of British Columbia

Wychowałem się w lasach Brytyjskiej Kolumbii,

to believe those forests existed to be cut.

w wierze, że lasy te istniały by zostać wycięte.

That made me a different human being

Uczyniło to ze mnie innego człowieka

than my friends amongst the Kwagiulth

niż moi przyjaciele z Kwakiutl,

who believe that those forests were the abode of Huxwhukw

którzy wierzą, że lasy te były mieszkaniem Hukuka

and the Crooked Beak of Heaven

i że krzywy dziób niebios

and the cannibal spirits that dwelled at the north end of the world,

i kanibalistyczne duchy, które mieszkały na północnym końcu świata

spirits they would have to engage during their Hamatsa initiation.

będą musiały uczestniczyć w ich inicjacji Hamatsa.

Now, if you begin to look at the idea

Tak więc, gdy zaczniecie zastanawiać się nad ideą,

that these cultures could create different realities,

że te kultury mogłyby stworzyć inne rzeczywistości,

you could begin to understand

moglibyście zacząć rozumieć

some of their extraordinary discoveries. Take this plant here.

niektóre z ich niezwykłych odkryć. Weźmy tę roślinę tutaj.

It's a photograph I took in the Northwest Amazon just last April.

Jest to zdjęcie, które zrobiłem w północno-zachodniej Amazonii ubiegłego kwietnia.

This is ayahuasca, which many of you have heard about,

Jest to ayahuasca, o której wielu z was słyszało,

the most powerful psychoactive preparation

najbardziej psychoaktywny preparat

of the shaman's repertoire.

z repertuaru szamana.

What makes ayahuasca fascinating

Co sprawia, że ayahuasca jest fascynująca

is not the sheer pharmacological potential of this preparation,

to nie sam potencjał farmakologiczny tego preparatu,

but the elaboration of it. It's made really of two different sources:

lecz jego przygotowanie. Przygotowany jest on z dwóch różnych elementów.

on the one hand, this woody liana

Z jednej strony mamy drewniane liana,

which has in it a series of beta-carbolines,

które mają w sobie serie fenolowych włókien beta,

harmine, harmaline, mildly hallucinogenic --

harminu, harmolin, lekko halucynogenne.

to take the vine alone

Sama winorośl

is rather to have sort of blue hazy smoke

powoduje jedynie lekkie zamglenie

drift across your consciousness --

świadomości,

but it's mixed with the leaves of a shrub in the coffee family

ale preparat jest mieszanką z liśćmi krzaka z gatunku kawy

called Psychotria viridis.

pod nazwą Psychotria viridis.

This plant had in it some very powerful tryptamines,

Roślina ta ma w sobie bardzo silne tryptaminy,

very close to brain serotonin, dimethyltryptamine,

bardzo zbliżone w działaniu do serotoniny, dimetyltryptaminy-5,

5-methoxydimethyltryptamine.

i metoksydimetyltryptaminy.

If you've ever seen the Yanomami

Jeśli widzieliście kiedykolwiek Yanomamów

blowing that snuff up their noses,

wciągających nosem tę tabakę,

that substance they make from a different set of species

substancję, którą robią z różnych gatunków roślin,

also contains methoxydimethyltryptamine.

zawiera ona także metoksydimetyltryptaminę.

To have that powder blown up your nose

Wciąganie nosem tego proszku

is rather like being shot out of a rifle barrel

daje poczucie bycia wystrzelonym z magazynku strzelby

lined with baroque paintings and landing on a sea of electricity. (Laughter)

wyłożonym obrazami barokowymi i lądowania w morzu elektryczności. (Śmiech)

It doesn't create the distortion of reality;

Nie zniekształca to rzeczywistości,

it creates the dissolution of reality.

ale tworzy rozpad rzeczywistości.

In fact, I used to argue with my professor, Richard Evan Shultes --

Faktycznie, spierałem się z moim profesorem, Richardem Evanem Shultesem -

who is a man who sparked the psychedelic era

człowiekiem, który zapoczątkował erę psychodeliczną

with his discovery of the magic mushrooms

odkryciem magicznych grzybów

in Mexico in the 1930s --

w Meksyku w latach 1930.

I used to argue that you couldn't classify these tryptamines

Spierałem się, że nie można było zaklasyfikować tych tryptaminów

as hallucinogenic because by the time you're under the effects

jako halucynogennych, ponieważ w chwili bycia pod ich wpływem

there's no one home anymore to experience a hallucination. (Laughter)

nikt nie jest na tyle przytomny, by przeżyć urojenie. (Śmiech)

But the thing about tryptamines is they cannot be taken orally

Ale chodzi tu o to, że tryptaminów nie można zażywać doustnie,

because they're denatured by an enzyme

ponieważ są denaturowane enzymem

found naturally in the human gut called monoamine oxidase.

znajdującym się naturalnie w jelitach człowieka i nazywanym utleniaczem monoaminu.

They can only be taken orally if taken in conjunction

Można je jedynie zażywać ustnie w połączeniu

with some other chemical that denatures the MAO.

z inną substancją chemiczną, która denaturuje MAO.

Now, the fascinating things

Fascynującym jest fakt,

are that the beta-carbolines found within that liana

że beta-karboliny znajdujące się w lianach

are MAO inhibitors of the precise sort necessary

są inhibitorami MAO, dokładnie takimi jakie są konieczne

to potentiate the tryptamine. So you ask yourself a question.

do wzmocnienia tryptaminy. Więc zadajcie sobie pytanie,

How, in a flora of 80,000 species of vascular plants,

jak we florze 80 000 gatunków roślin trujących,

do these people find these two morphologically unrelated plants

znajdują oni dwa morfologicznie nie związane ze sobą rośliny,

that when combined in this way,

które w połączeniu,

created a kind of biochemical version

dały wersję biochemiczną

of the whole being greater than the sum of the parts?

większą niż suma obu części?

Well, we use that great euphemism, "trial and error,"

Używamy wspaniałego eufemizmu, próba i błąd,

which is exposed to be meaningless.

który okazuje się bez znaczenia.

But you ask the Indians, and they say, "The plants talk to us."

Lecz, gdy zapytajcie Indian, oni odpowiedzą: "Rośliny do nas przemawiają".

Well, what does that mean?

Co to znaczy?

This tribe, the Cofan, has 17 varieties of ayahuasca,

To plemię Cofan ma 17 odmian ayahuascy,

all of which they distinguish a great distance in the forest,

z których wszystkie rozpoznają z dalekiej odległości w lesie,

all of which are referable to our eye as one species.

a z których wszystkie dla naszego oka wyglądają jak jeden gatunek.

And then you ask them how they establish their taxonomy

I kiedy zapytacie ich jak ustalają taksonomię

and they say, "I thought you knew something about plants.

odpowiedzą: "Myśleliśmy, że znacie się na roślinach.

I mean, don't you know anything?" And I said, "No."

Czyż nic nie wiecie?" A ja odpowiadam: "Nie".

Well, it turns out you take each of the 17 varieties

Okazuje się, że gdy zbiera się każdy z tych 17 gatunków

in the night of a full moon, and it sings to you in a different key.

przy pełni ksieżyca, każde z nich śpiewa innym tonem.

Now, that's not going to get you a Ph.D. at Harvard,

To nie da wam doktoratu na Harwardzie,

but it's a lot more interesting than counting stamens. (Laughter)

ale jest bardziej interesujące niż liczenie pręcików.

Now --

Więc,

(Applause) --

(Oklaski)

the problem -- the problem is that even those of us

problem, problem polega na tym, że nawet ci z nas, którzy

sympathetic with the plight of indigenous people

rozumieją trudną sytuację tubylcow

view them as quaint and colorful

postrzegamy ich jako oryginalnych i barwnych,

but somehow reduced to the margins of history

ale w pewnym sensie zredukowanych do marginesu historii

as the real world, meaning our world, moves on.

w miarę gdy świat rzeczywisty, mając na myśli nasz świat, idzie do przodu.

Well, the truth is the 20th century, 300 years from now,

Prawdą jest, że wiek XX, za 300 lat

is not going to be remembered for its wars

nie będzie pamiętany z powodu swoich wojen

or its technological innovations,

lub wynalazków technologicznych,

but rather as the era in which we stood by

a raczej jako era, w której żyliśmy

and either actively endorsed or passively accepted

i albo aktywnie zaaprobowaliśmy albo pasywnie zaakceptowaliśmy

the massive destruction of both biological and cultural diversity

masowe niszczenie zarówno bogactwa biologicznego, jak i kulturowego zrożnicowania

on the planet. Now, the problem isn't change.

naszej planety. Problem ten nie ulegnie zmianie.

All cultures through all time

Wszystkie kultury na przestrzeni czasu

have constantly been engaged in a dance

stale brały udział w tańcu

with new possibilities of life.

z nowymi możliwościami życia.

And the problem is not technology itself.

Problemem nie jest sama technologia.

The Sioux Indians did not stop being Sioux

Indianie Sioux nie przestali być Siouxami,

when they gave up the bow and arrow

gdy przestali używać łuków i strzał,

any more than an American stopped being an American

tak samo jak Amerykanin nie przestał być Amerykaninem,

when he gave up the horse and buggy.

gdy przestał jeździć bryczką i konno.

It's not change or technology

To nie zmiana czy technologia

that threatens the integrity of the ethnosphere. It is power,

zagrażają integralności etnosfery, lecz potęga.

the crude face of domination.

Nieokrzesane oblicze dominacji.

Wherever you look around the world,

Gdy kiedykolwiek rozejrzymy się po świecie,

you discover that these are not cultures destined to fade away;

odkrywamy, że nie są to kultury skazane na wymarcie.

these are dynamic living peoples

Są to energicznie żyjące narody

being driven out of existence by identifiable forces

niszczone przez obecność rozpoznawalnych sił,

that are beyond their capacity to adapt to:

do których nie mają zdolności się przystosować.

whether it's the egregious deforestation

Czy chodzi tu o wierutne wylesienie

in the homeland of the Penan --

w ojczyźnie Penan -

a nomadic people from Southeast Asia, from Sarawak --

nomadów z południowo-wschodniej Azji, z Sarawak -

a people who lived free in the forest until a generation ago,

plemienia, które swobodnie żyło w lesie jeszcze pokolenie temu,

and now have all been reduced to servitude and prostitution

a teraz całkowicie zostało zredukowane do służebności i prostytucji

on the banks of the rivers,

na brzegach rzek,

where you can see the river itself is soiled with the silt

które zostały zanieczyszczone szlamem,

that seems to be carrying half of Borneo away

który wydaje się, że wymywa połowę Borneo

to the South China Sea,

do Południowego Morza Chińskiego,

where the Japanese freighters hang light in the horizon

gdzie na horyzoncie widać japońskie frachtowce

ready to fill their holds with raw logs ripped from the forest --

gotowe napełnić swoje ładownie surowymi kłodami wyrwanymi z lasu.

or, in the case of the Yanomami,

Czy w przypadku plemienia Yanomami,

it's the disease entities that have come in,

to przyniesione choroby,

in the wake of the discovery of gold.

w następstwie odkrycia złota.

Or if we go into the mountains of Tibet,

Czy jeśli wybierzemy się w góry Tybetu,

where I'm doing a lot of research recently,

gdzie ostatnio prowadzę dużo badań,

you'll see it's a crude face of political domination.

zobaczymy surową twarz dominacji politycznej.

You know, genocide, the physical extinction of a people

Wiecie, ludobójstwo, fizyczna zagłada plemion

is universally condemned, but ethnocide,

są powszechnie potępiane, ale eksterminacja etniczna,

the destruction of people's way of life, is not only not condemned,

niszczenie stylu życia ludzi, nie tylko nie jest potępiana,

it's universally, in many quarters, celebrated

lecz powszechnie – w wielu zakątkach - świętowana

as part of a development strategy.

jako część strategii rozwoju.

And you cannot understand the pain of Tibet

Nie możecie zrozumieć bólu Tybetu

until you move through it at the ground level.

dopóki nie odczujecie go osobiście.

I once travelled 6,000 miles from Chengdu in Western China

Kiedyś przejechałem lądem 6000 mil z Chengdu w Zachodnich Chinach

overland through southeastern Tibet to Lhasa

przez południowo-wschodni Tybet do Lhasa

with a young colleague, and it was only when I got to Lhasa

z młodszym kolegą i dopiero, gdy dotarłem do Lhasa

that I understood the face behind the statistics

zrozumiałem prawdę kryjącą się za statystyką,

you hear about:

o której się słyszy.

6,000 sacred monuments torn apart to dust and ashes,

6000 świętych pomników niszczonych na miał i pył.

1.2 million people killed by the cadres

1,2 miliona ludzi zabitych przez korpusy

during the Cultural Revolution.

podczas rewolucji kulturalnej.

This young man's father had been ascribed to the Panchen Lama.

Ojciec tego młodego człowieka został wciągnięty do Panchen Lama.

That meant he was instantly killed

Oznaczało to, że został natychmiast zabity

at the time of the Chinese invasion.

w czasie inwazji chińskiej.

His uncle fled with His Holiness in the Diaspora

Jego wujek uciekł z Jego Świątobliwością w diasporze,

that took the people to Nepal.

w której ludzie przeszli do Nepalu.

His mother was incarcerated

Jego matka została uwięziona

for the crime of being wealthy.

za to, że była zamożna.

He was smuggled into the jail at the age of two

On został przeszmuglowany do więzienia, gdy miał dwa lata,

to hide beneath her skirt tails

aby ukryć się w fałdach jej spódnicy,

because she couldn't bear to be without him.

ponieważ nie mogła żyć bez niego.

The sister who had done that brave deed

Siostra, która dokonała tego odważnego czynu

was put into an education camp.

została wzięta do obozu nauki.

One day she inadvertently stepped on an armband

Któregoś dnia przez nieuwagę nastąpiła na opaskę naramienną

of Mao, and for that transgression,

Mao i za to wykroczenie

she was given seven years of hard labor.

została skazana na siedem lat ciężkich robót.

The pain of Tibet can be impossible to bear,

Ból Tybetu może być nie do zniesienia,

but the redemptive spirit of the people is something to behold.

lecz zbawczy duch narodu jest czymś niesamowitym.

And in the end, then, it really comes down to a choice:

Ostatecznie chodzi tu jedynie o wybór.

do we want to live in a monochromatic world of monotony

Czy chcemy żyć w monochromatycznym świecie monotonii,

or do we want to embrace a polychromatic world of diversity?

czy chcemy przyjąć polichromiczny świat różnorodności.

Margaret Mead, the great anthropologist, said, before she died,

Margaret Mead, wspaniała antropolog, powiedziała przed śmiercią,

that her greatest fear was that as we drifted towards

że jej największą obawą jest, iż w miarę zmierzania ku

this blandly amorphous generic world view

tej bezbarwnej amorficznej generycznej wizji świata

not only would we see the entire range of the human imagination

nie tylko będziemy świadkami redukcji całego zakresu wyobraźni ludzkiej

reduced to a more narrow modality of thought,

do zawężonej modalności myśli,

but that we would wake from a dream one day

lecz, że obudzimy się z tego snu któregoś dnia

having forgotten there were even other possibilities.

zapomniawszy, że były inne możliwości.

And it's humbling to remember that our species has, perhaps,

Upokarzająca jest świadomość, że nasz gatunek istniał, być może,

been around for [150,000] years.

przez okolo 600 000 lat.

The Neolithic Revolution -- which gave us agriculture,

Rewolucja epoki Neolitu, która dała nam rolnictwo,

at which time we succumbed to the cult of the seed;

kiedy to ulegliśmy kultowi ziarna,

the poetry of the shaman was displaced

kiedy poezja szamanów została wyparta

by the prose of the priesthood;

prozą kapłaństwa

we created hierarchy specialization surplus --

i kiedy stworzyliśmy nadwyżkę wyspecjalizowanej hierarchii,

is only 10,000 years ago.

to tylko 10 000 lat temu.

The modern industrial world as we know it

Nowoczesny świat przemysłu jaki dzisiaj znamy

is barely 300 years old.

ma zaledwie 300 lat.

Now, that shallow history doesn't suggest to me

Lecz powierzchowna historia świata nie sugeruje mi,

that we have all the answers for all of the challenges

że mamy odpowiedzi na wszystkie wyzwania,

that will confront us in the ensuing millennia.

przed którymi staniemy w nadchodzących millenniach.

When these myriad cultures of the world

Gdy te niezliczone mnóstwa kultur na świecie

are asked the meaning of being human,

zapytywane są o znaczenie bycia człowiekiem,

they respond with 10,000 different voices.

odpowiadają one na 10 000 różnych głosów.

And it's within that song that we will all rediscover the possibility

A to właśnie w tej pieśni ponownie odkryjemy możliwość

of being what we are: a fully conscious species,

bycia kim jesteśmy: całkowicie świadomym gatunkiem,

fully aware of ensuring that all peoples and all gardens

w pełni zdającym sobie sprawę z zapewnienia, że narody i ogrody

find a way to flourish. And there are great moments of optimism.

znajdują sposoby na rozwój. To są wspaniałe momenty optymizmu.

This is a photograph I took at the northern tip of Baffin Island

To fotografia, którą zrobiłem na północnym przylądku wyspy Baffin,

when I went narwhal hunting with some Inuit people,

gdzie wybrałem się na łowy narwhali z członkami plemienia Inuit

and this man, Olayuk, told me a marvelous story of his grandfather.

i ten człowiek, Olaya, opowiedział mi wspaniałą historię o swoim dziadku.

The Canadian government has not always been kind

Rząd kanadyjski nie zawsze dobrze traktował

to the Inuit people, and during the 1950s,

plemię Inuit i w latach 1950-tych,

to establish our sovereignty, we forced them into settlements.

aby wprowadzić naszą suwerenność zmusiliśmy ich do życia w osadach.

This old man's grandfather refused to go.

Jego dziadek odmówił przeniesienia się.

The family, fearful for his life, took away all of his weapons,

Rodzina, obawiając się o jego życie, zabrała jego całą broń,

all of his tools.

wszystkie narzędzia.

Now, you must understand that the Inuit did not fear the cold;

Musicie zrozumieć, że Inuitowie nie obawiali się zimna;

they took advantage of it.

a raczej je wykorzystywali.

The runners of their sleds were originally made of fish

Płozy ich sań były początkowo robione z ryb

wrapped in caribou hide.

owiniętych skórą karibu.

So, this man's grandfather was not intimidated by the Arctic night

Więc jego dziadek nie bał się arktycznej nocy

or the blizzard that was blowing.

czy wiejącej śnieżycy.

He simply slipped outside, pulled down his sealskin trousers

Po prostu wyszedł na dwór, spuścił spodnie ze skóry foki

and defecated into his hand. And as the feces began to freeze,

i wypróżnił się w swoją dłoń. W miarę jak kał zamarzał,

he shaped it into the form of a blade.

uformował z niego coś w kształcie ostrza.

He put a spray of saliva on the edge of the shit knife

Napluł na brzeg noża z kału,

and as it finally froze solid, he butchered a dog with it.

a gdy to w końcu zamarzło, zabił nim psa.

He skinned the dog and improvised a harness,

Zdjął z psa skórę i zrobił improwizowaną uprząż,

took the ribcage of the dog and improvised a sled,

z klatki piersiowej psa zrobił improwizowane sanie,

harnessed up an adjacent dog,

przywiązał do nich drugiego psa

and disappeared over the ice floes, shit knife in belt.

i zniknął jadąc po masie lodowej, z nożem z kału za pasem.

Talk about getting by with nothing. (Laughter)

Mówimy o przeżyciu z niczym. (Śmiech)

And this, in many ways --

Ale to pod wieloma względami

(Applause) --

(Oklaski)

is a symbol of the resilience of the Inuit people

jest symbolem odporności plemienia Inuit

and of all indigenous people around the world.

i wszystkich autochtonów na świecie.

The Canadian government in April of 1999

W kwietniu 1999 roku rząd kanadyjski

gave back to total control of the Inuit

oddał Inuitom całkowitą kontrolę

an area of land larger than California and Texas put together.

nad obszarem większym niż Kalifornia i Teksas razem wzięte.

It's our new homeland. It's called Nunavut.

To nasza nowa ojczyzna. Nazywa się Nunavut.

It's an independent territory. They control all mineral resources.

Jest to niezależne terytorium. Mają kontrolę nad wszystkimi zasobami mineralnymi.

An amazing example of how a nation-state

Niesamowita historia w jaki sposób naród-stan

can seek restitution with its people.

może osiągnąć - starać się zrekompensować swoich obywateli.

And finally, in the end, I think it's pretty obvious

Na zakończenie, myślę, że jest to wyraźnie widoczne

at least to all of all us who've traveled

przynajmniej dla tych wszystkich z nas, którzy podróżowali

in these remote reaches of the planet,

do tych odległych zakątków świata,

to realize that they're not remote at all.

zdać sobie sprawę, że one wcale nie są tak odległe.

They're homelands of somebody.

Są czyimiś ojczyznami.

They represent branches of the human imagination

Reprezentują gałęzie wyobraźni ludzkiej

that go back to the dawn of time. And for all of us,

sięgające zarania czasu. Dla nas wszystkich,

the dreams of these children, like the dreams of our own children,

marzenia tych dzieci, tak jak marzenia naszych własnych dzieci,

become part of the naked geography of hope.

stają się częścią nagiej geografii nadziei.

So, what we're trying to do at the National Geographic, finally,

Więc, tym co ostatecznie staramy się osiągnąć w National Geographic

is, we believe that politicians will never accomplish anything.

jest to, że wierzymy iż politycy nigdy nie osiągną niczego.

We think that polemics --

Myślimy, że polemiki -

(Applause) --

(Oklaski)

we think that polemics are not persuasive,

uważamy, że polemiki nie są przekonujące,

but we think that storytelling can change the world,

ale wierzymy, że opowiadanie historii ludzi może zmienić świat,

and so we are probably the best storytelling institution

więc jesteśmy pewnie organizacją, która najlepiej na świecie opowiada historie

in the world. We get 35 million hits on our website every month.

Naszą witrynę odwiedza 35 milionów ludzi każdego miesiąca.

156 nations carry our television channel.

156 krajów pokazuje nasz kanał telewizyjny.

Our magazines are read by millions.

Nasze tygodniki czytają miliony.

And what we're doing is a series of journeys

Prowadzimy serie wypraw

to the ethnosphere where we're going to take our audience

w etnosferę, gdzie zabieramy naszych widzów

to places of such cultural wonder

do miejsc takich cudów kulturowych,

that they cannot help but come away dazzled

że są po prostu urzeczeni

by what they have seen, and hopefully, therefore,

tym co zobaczyli i mamy nadzieję, że dlatego też

embrace gradually, one by one,

stopniowo wspierają, jeden po drugim,

the central revelation of anthropology:

główne objawienie antropologii:

that this world deserves to exist in a diverse way,

to, że świat ten zasługuje na istnienie w odmiennych formach,

that we can find a way to live

że możemy znaleźć sposób życia

in a truly multicultural, pluralistic world

w prawdziwie wielokulturowym pluralistycznym świecie,

where all of the wisdom of all peoples

w którym wszystkie mądrości wszystkich narodów

can contribute to our collective well-being.

mogą dokonać wkładu do naszego zbiorowego dobrego samopoczucia.

Thank you very much.

Bardzo dziękuję.

(Applause)

(Oklaski)