The politics of fiction | Elif Shafak

Elif Shafak: Kurgunun politikası

Çeviri: Ayşe Demirel Gözden geçirme: Salim Sarımurat

I'm a storyteller.

Ben bir hikaye anlatıcısıyım.

That's what I do in life -- telling stories,

Yaşamımda yaptığım budur -- hikayeler anlatmak,

writing novels --

romanlar yazmak.

and today I would like to tell you a few stories

Bugün de size hikaye anlatma sanatı ile ilgili

about the art of storytelling

bir kaç hikaye anlatmak istiyorum,

and also some supernatural creatures

ve ayrıca cin adı verilen latif varlıklardan da

called the djinni.

bahsedeceğim.

But before I go there, please allow me to share with you

Oraya gitmeden önce sizinle şahsi yaşam öyküme dair bazı

glimpses of my personal story.

kesitler paylaşmak istiyorum.

I will do so with the help of words, of course,

Bunu elbette kelimeler aracılığı ile yapacağım,

but also a geometrical shape, the circle,

ama bir de geometrik bir şekil kullanacağım: çember.

so throughout my talk,

Yani konuşmam boyunca,

you will come across several circles.

pek çok çemberle karşılaşacaksınız.

I was born in Strasbourg, France

Fransa Strasbourg'da Türk bir anne babanın

to Turkish parents.

çocukları olarak doğdum.

Shortly after, my parents got separated,

Kısa süre sonra ebeveynlerim boşandılar,

and I came to Turkey with my mom.

ve ben de annemle beraber Türkiye döndüm.

From then on, I was raised

O günden sonra, bir dul annenin

as a single child by a single mother.

yetiştirdiği tek bir çocuk olarak büyüdüm.

Now in the early 1970s, in Ankara,

1970'li yılların Ankara'sında

that was a bit unusual.

bu alışılmadık bir durumdu.

Our neighborhood was full of large families,

Oturduğumuz muhit evin reisinin baba olduğu

where fathers were the heads of households,

geniş ailelerle doluydu.

so I grew up seeing my mother as a divorcee

Yani ata-erkil bir ortamda annemi dul bir kadın

in a patriarchal environment.

olarak görerek büyüdüm.

In fact, I grew up observing

Aslında, iki ayrı çeşit kadınlığı

two different kinds of womanhood.

gözlemleyerek büyüdüm.

On the one hand was my mother,

Bir tarafta annem vardı, iyi eğitimli,

a well-educated, secular, modern, westernized, Turkish woman.

laik, modern, batılılaşmış bir Türk kadını.

On the other hand was my grandmother,

Diğer tarafta ise yine beni büyüten ve

who also took care of me

daha ruhani, daha az eğitimli ve

and was more spiritual, less educated

kesinlikle daha az akılcı

and definitely less rational.

olan anneannem vardı.

This was a woman who read coffee grounds to see the future

Bu kadın geleceği görmek için kahve telvelerini okuyan ve

and melted lead into mysterious shapes

nazarı defetmek için kurşunu gizemli şekiller

to fend off the evil eye.

alacak şekilde eriten biriydi.

Many people visited my grandmother,

Anneannemin çok ziyaretçisi olurdu;

people with severe acne on their faces

yüzlerinde ağır sivilceleri veya

or warts on their hands.

ellerinde siğilleri olan kişiler.

Each time, my grandmother would utter some words in Arabic,

Her defasında anneannem Arapça bazı kelimeler mırıldanır

take a red apple and stab it

daha sonra da kırmızı bir elmaya

with as many rose thorns

yok etmek istediği siğil sayısı kadar

as the number of warts she wanted to remove.

gül dikeni saplardı.

Then one by one, she would

Sonra da tek tek bu dikenleri

encircle these thorns with dark ink.

siyah bir mürekkeple çember içine alırdı.

A week later, the patient would come back

Bir hafta sonra hasta kontrol için

for a follow-up examination.

geri gelirdi.

Now, I'm aware that I should not be saying such things

Şimdi, bilim insanlarının ve akademisyenlerin olduğu bir seyirci

in front of an audience of scholars and scientists,

topluluğu önünde böyle şeyler söylememem gerektiğinin

but the truth is, of all the people

farkındayım, ama gerçek şu ki,

who visited my grandmother for their skin conditions,

ciltlerindeki rahatsızlıklardan dolayı anneannemi ziyaret

I did not see anyone go back

eden bu kişilerden bir tanesinin

unhappy or unhealed.

bile mutsuz ya da iyileşmeden gittiğini görmedim.

I asked her how she did this. Was it the power of praying?

Anneanneme bunu nasıl yaptığını, duaların gücüyle mi alakalı olduğunu sordum.

In response she said, "Yes, praying is effective,

Cevap olarak bana "Evet, dua etmek etkilidir.

but also beware of the power of circles."

Ama çemberlerin gücüne de dikkat etmelisin" dedi.

From her, I learned, amongst many other things,

Bu ondan öğrendiğim nice kıymetli dersten

one very precious lesson --

bir tanesidir.

that if you want to destroy something in this life,

Eğer hayatınızda bir şeyi yok etmek istiyorsanız,

be it an acne, a blemish

bir sivilceyi, bir lekeyi

or the human soul,

veya bir insan ruhunu,

all you need to do is to surround it with thick walls.

bütün yapmanız gereken onu kalın duvarlarla çevrelemek.

It will dry up inside.

İçeride kuruyup kalacaktır.

Now we all live in some kind of a social and cultural circle.

Şimdi hepimiz sosyal ve kültürel bir çeşit çemberin içinde yaşıyoruz.

We all do.

Hepimiz.

We're born into a certain family, nation, class.

Belli bir aileye, ulusa ve sınıfa bağlı olarak doğuyoruz.

But if we have no connection whatsoever

Ama kanıksadığımız ortamın ardındaki

with the worlds beyond the one we take for granted,

dünyalarda herhangi bir bağlantımız olmazsa,

then we too run the risk

o zaman bizim de

of drying up inside.

içten içe kuruma riskimiz vardır.

Our imagination might shrink;

Hayal gücümüz daralabilir.

our hearts might dwindle,

Kalplerimiz küçülebilir.

and our humanness might wither

İnsanlığımız azalabilir.

if we stay for too long

Eğer kendi kültürel kozamızın içinde

inside our cultural cocoons.

çok uzun süre kalırsak.

Our friends, neighbors, colleagues, family --

Arkadaşlarımız, komşularımız, iş arkadaşlarımız ve ailemiz --

if all the people in our inner circle resemble us,

şayet en yakın çemberin içindeki herkes birbirine benziyorsa,

it means we are surrounded

aynadaki görüntümüzle

with our mirror image.

kuşatılmışız demektir.

Now one other thing women like my grandma do in Turkey

Anneannem gibi kadınların Türkiye'de yaptıkları bir başka şey de

is to cover mirrors with velvet

aynaları kadifelerle örtmek

or to hang them on the walls with their backs facing out.

veya ters çevirerek duvara asmaktır.

It's an old Eastern tradition

Bu eski bir doğu geleneğidir.

based on the knowledge that it's not healthy

Bir insanın kendi yansımasına uzun süre

for a human being to spend too much time

bakmasının sağlıksız olduğu bilgisinden

staring at his own reflection.

beslenen bir gelenektir.

Ironically, [living in] communities of the like-minded

İronik olan, benzer fikirleri paylaşan cemaatlerde yaşama eğilimi

is one of the greatest dangers

günümüzün globalleşen dünyasındaki

of today's globalized world.

en büyük tehlikelerden biridir.

And it's happening everywhere,

Ve bu heryerde yaşanan birşey,

among liberals and conservatives,

liberallerde de, muhafazakarlarda da,

agnostics and believers, the rich and the poor,

agnostiklerde de inançlılarda da, zenginlerde de fakirlerde de,

East and West alike.

doğu'da da batı'da da...

We tend to form clusters

Benzerliklerden/ayrılıklardan hareketle

based on similarity,

kümelenme ve

and then we produce stereotypes

daha sonra da diğer insan kümeleri

about other clusters of people.

hakkında önyargılar üretme eğilimindeyiz.

In my opinion, one way of transcending

Benim fikrime göre, bu kültürel getto'ları

these cultural ghettos

aşmanın yollarından biri

is through the art of storytelling.

hikayet anlatma sanatıdır.

Stories cannot demolish frontiers,

Hikayeler sınırları yıkamaz

but they can punch holes in our mental walls.

ama mantık duvarlarımızda küçük delikler açabilir.

And through those holes, we can get a glimpse of the other,

Bu deliklerden bakarak Öteki'ni görebilir, hatta zaman zaman

and sometimes even like what we see.

gördüğümüzü sevebiliriz.

I started writing fiction at the age of eight.

Kurgusal öyküler yazmaya sekiz yaşında başladım.

My mother came home one day with a turquoise notebook

Annem bir gün elinde turkuvaz rengi bir defter ile gelip

and asked me if I'd be interested in keeping a personal journal.

kişisel bir günlük tutmakla ilgilenip ilgilenmeyeceğimi sordu.

In retrospect, I think she was slightly worried

Bugünden geriye bakınca, akıl sağlığımla ilgili hafif bir

about my sanity.

endişesi olduğunu düşünüyorum.

I was constantly telling stories at home, which was good,

Evde sürekli hikayeler anlatıyordum, bu iyi bir şey,

except I told this to imaginary friends around me,

ama bunları hayali arkadaşlarıma anlatıyordum,

which was not so good.

bu pek iyi değildi.

I was an introverted child,

İçine kapanık bir çocuktum;

to the point of communicating with colored crayons

renkli boya kalemleriyle iletişime geçecek

and apologizing to objects

ve çarptığım objelerden özür

when I bumped into them,

dileyecek boyutta.

so my mother thought it might do me good

Annem de gün gün yaşadıklarımı

to write down my day-to-day experiences

ve duygularımı yazmamın bana iyi gelebileceğini

and emotions.

düşünmüştü.

What she didn't know was that I thought my life was terribly boring,

Ama annemim bilmediği bir şey vardı: hayatımı son derece sıkıcı

and the last thing I wanted to do

buluyordum ve yapmak istediğim en son

was to write about myself.

şey kendim hakkında yazmaktı.

Instead, I began to write about people other than me

Bundan ziyade, kendim yerine başka insanlar

and things that never really happened.

ve yaşadıklarım yerine hiç olmamış şeyleri yazmaya başladım.

And thus began my life-long passion

İşte kurgu yazmaya karşı tutkum bu şekilde

for writing fiction.

başlamış oldu.

So from the very beginning, fiction for me

Yani en başından beri, kurgu benim için

was less of an autobiographical manifestation

otobiyografik bir dışavurumdan ziyade

than a transcendental journey

öte dünyalara,

into other lives, other possibilities.

başka olasılıklara yapılan aşkın bir yolculuktu.

And please bear with me:

Ve lütfen sabır gösterin.

I'll draw a circle and come back to this point.

Bir çember çizip yeniden bu noktaya döneceğim.

Now one other thing happened around this same time.

Hemen hemen aynı dönemde başka bir şey daha oldu.

My mother became a diplomat.

Annem diplomat olarak görev yapmaya başladı.

So from this small, superstitious,

Böylece anneannemin küçük ve batıl inançlı

middle-class neighborhood of my grandmother,

orta sınıf muhitinden dışarıya çıkarak,

I was zoomed into this

Madrid’de şık, havalı

posh, international school [in Madrid],

bir uluslararası okulda

where I was the only Turk.

tek Türk olarak kendimi buluverdim.

It was here that I had my first encounter

İlk defa burada "temsili yabancı" adını verdiğim

with what I call the "representative foreigner."

şeyle de karşılaşmış oldum.

In our classroom, there were children from all nationalities,

Sınıfımızda, her ulustan öğrenci vardı.

yet this diversity did not necessarily lead

Ama bu çeşitlilik, kozmopolit

to a cosmopolitan, egalitarian

eşitlikçi bir sınıf demokrasisi

classroom democracy.

getirmiyordu.

Instead, it generated an atmosphere

Aksine, her bir çocuğun kendisinin bir birey

in which each child was seen --

olarak algılanmadığı bunun yerine

not as an individual on his own,

daha büyük bir şeyin temsilcisi olarak

but as the representative of something larger.

görüldüğü bir atmosfer oluşmasına neden olmuştu.

We were like a miniature United Nations, which was fun,

Minyatür bir Birleşmiş Milletler gibiydik, aslında eğlenceliydi,

except whenever something negative,

ta ki, bir din ya da ulus hakkında

with regards to a nation

olumsuz olarak algılanan

or a religion, took place.

bir haber duyulana dek.

The child who represented it was mocked,

O zaman, onu temsil eden çocukla

ridiculed and bullied endlessly.

dalga geçilir, alay edlilirdi.

And I should know, because during the time I attended that school,

Ben de bunu yaşadım, çünkü bu okula devam ettiğim süre boyunca

a military takeover happened in my country,

ülkemde bir askeri darbe yaşandı,

a gunman of my nationality nearly killed the Pope,

bir tetikçi Papayı vurdu

and Turkey got zero points in [the] Eurovision Song Contest.

ve Türkiye Erovizyon şarkı yarışmasında sıfır pual aldı.

(Laughter)

(Kahkahalar)

I skipped school often and dreamed of becoming a sailor

O günlerde sıklıkla okulu asar ve bir denizci olmanın

during those days.

hayalini kurardım.

I also had my first taste

Kültürel klişeler ile ilgili

of cultural stereotypes there.

ilk deneyimimi de orada aldım.

The other children asked me about the movie

Bazı çocuklar bana seyretmemiş olduğum

"Midnight Express," which I had not seen;

"Geceyarısı Ekspresi" filmi hakkında sorular soruyorlardı.

they inquired how many cigarettes a day I smoked,

Günde kaç sigara içtiğimi sorguluyorlardı, çünkü

because they thought all Turks were heavy smokers,

bütün Türklerin sigara tiryakisi olduğunu sanıyorlardı.

and they wondered at what age

Kaç yaşından sonra başımı

I would start covering my hair.

kapayacağımı merak ediyorlardı.

I came to learn that these were

Bunların ülkem ile ilgili en temel

the three main stereotypes about my country:

üç klişe olduğunu da bu şekilde öğrenmiş oldum;

politics, cigarettes

politika, sigara

and the veil.

ve başörtüsü.

After Spain, we went to Jordan, Germany

İspanya'dan sonra Ürdün'e, Almanya'ya gittik

and Ankara again.

ve Ankara'ya döndük.

Everywhere I went, I felt like

Gittiğim her yere yanımda

my imagination was the only suitcase

taşıyabileceğim tek bavulum

I could take with me.

hayalgücümdü.

Stories gave me a sense of center,

Hikayeler bana başka türlü sahip

continuity and coherence,

olamayacağım bir merkeziyet

the three big Cs that I otherwise lacked.

devamlılık ve tutarlılık hissi verdi.

In my mid-twenties, I moved to Istanbul,

Yirmili yaşlarımda İstanbul'a taşındım,

the city I adore.

aşık olduğum şehir.

I lived in a very vibrant, diverse neighborhood

Çok canlı ve kozmopolit bir muhitte

where I wrote several of my novels.

yaşadım ve birkaç romanımı burada yazdım.

I was in Istanbul when the earthquake hit

1999'da deprem İstanbul'u vurduğunda

in 1999.

oradaydım.

When I ran out of the building at three in the morning,

Sabahın üçünde koşarak binadan çıktığımda,

I saw something that stopped me in my tracks.

sokakta gördüğüm bir şey hızımı kesti.

There was the local grocer there --

Mahallenin bakkalı oradaydı --

a grumpy, old man who didn't sell alcohol

huysuz ve alkol satmayan yaşlı bir adam vardı

and didn't speak to marginals.

marjinal tiplerle konuşmazdı.

He was sitting next to a transvestite

Uzun siyah bir peruk takmış ve

with a long black wig

rimelleri akmış

and mascara running down her cheeks.

bir transseksüelin yanında oturuyordu.

I watched the man open a pack of cigarettes

Adamın sigara paketini açıp titreyen elleriyle

with trembling hands

bir tane de ona

and offer one to her,

uzatmasını seyrettim.

and that is the image of the night of the earthquake

Ve depremin olduğu gece ile ilgili aklımda kalan temel

in my mind today --

görüntü budur --

a conservative grocer and a crying transvestite

muhafazakar bir bakkal ile ağlayan bir travestinin

smoking together on the sidewalk.

kaldırımda yan yana sigara içişleri.

In the face of death and destruction,

Ölüm ve yıkım ile yüzleştiğimizde

our mundane differences evaporated,

dünyevi farklılıklarımız buharlaşır,

and we all became one

ve bir kaç saat için bile olsa

even if for a few hours.

hepimiz Bir oluruz.

But I've always believed that stories, too, have a similar effect on us.

Ama ben her zaman hikayelerin de benzer bir etkisi olduğuna inanmışımdır.

I'm not saying that fiction has the magnitude of an earthquake,

Kurgunun bir deprem kadar gücü olduğunu söylemiyorum.

but when we are reading a good novel,

Ama iyi bir roman okuduğumuzda,

we leave our small, cozy apartments behind,

kendi küçük apartman dairelerimizi arkamızda bırakıp

go out into the night alone

daha önce hiç bir araya

and start getting to know people we had never met before

gelmemiş olduğumuz, hatta belki de ön yargılı olduğumuz

and perhaps had even been biased against.

kişileri tanımak için tek başımıza geceye dalarız.

Shortly after, I went

Bundan kısa süre sonra,

to a women's college in Boston, then Michigan.

önce Boston sonra da Michigan'a bir kadın kolejine gittim.

I experienced this, not so much as a geographical shift,

Bu yolculukları coğrafi bir değişimden ziyade dilsel

as a linguistic one.

bir değişim olarak yaşadım.

I started writing fiction in English.

İngilizce roman yazmaya başladım.

I'm not an immigrant, refugee or exile --

Göçmen, mülteci veya sürgün değilim.

they ask me why I do this --

Öyleyse bunu neden yaptığımı soruyorlar.

but the commute between languages

Ama diller arasında seyahat etmek

gives me the chance to recreate myself.

bana kendini yeniden yaratma şansı veriyor.

I love writing in Turkish,

Türkçe yazmayı çok seviyorum,

which to me is very poetic and very emotional,

bana göre çok şiirsel ve duygusal bir dil.

and I love writing in English, which to me

Ve İngilizce yazmayı da seviyorum;

is very mathematical and cerebral.

benim için matematiksel ve zihinsel.

So I feel connected to each language in a different way.

Yani her bir dil ile farklı bağlarım olduğunu hissediyorum.

For me, like millions of other people

Benim için İngilizce, tıpkı bugün dünyadaki

around the world today,

milyonlarca insan için olduğu gibi,

English is an acquired language.

“sonradan edinilmiş” bir dil.

When you're a latecomer to a language,

Bir dile

what happens is you live there

sonradan vardığınızda,

with a continuous

orada daimi bir

and perpetual frustration.

hayal kırıklığı yaşarsınız.

As latecomers, we always want to say more, you know,

“Sonradan gelenler” olarak, hep daha çok şey söylemek, daha iyi

crack better jokes, say better things,

şakalar patlatmak, kendimizi daha iyi ifade etmek isteriz.

but we end up saying less

Ama akıl ve dil arasında

because there's a gap between the mind and the tongue.

bir boşluk vardır ve

And that gap is very intimidating.

bu ayrılık göz korkutucudur.

But if we manage not to be frightened by it,

Ama, eğer bundan ürkmemeyi başarırsak

it's also stimulating.

aslında son derece de motive edicidir.

And this is what I discovered in Boston --

İşte benim Boston'da keşfettiğim buydu --

that frustration was very stimulating.

yaşadığım dilsel hüsran aynı zamanda motive ediciydi.

At this stage, my grandmother,

Bu aşamada, hayatımın seyrini

who had been watching the course of my life

giderek artan bir endişeyle seyreden anneannem,

with increasing anxiety,

günlük dualarına benim

started to include in her daily prayers

bir an önce evlenip bir yerlere

that I urgently get married

yerleşmemi de

so that I could settle down once and for all.

eklemeye başladı.

And because God loves her, I did get married.

Ve Allah’ın sevgili kulu olduğu için ben de evlendim.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

But instead of settling down,

Ama yerleşmek yerine,

I went to Arizona.

Arizona’ya gittim.

And since my husband is in Istanbul,

Ve kocam da İstanbul’da olduğu için,

I started commuting between Arizona and Istanbul --

İstanbul ve Arizona arasında gidip gelmeye başladım.

the two places on the surface of earth

Dünya üzerinde birbirinden daha farklı

that couldn't be more different.

iki yer daha olamaz sanırım.

I guess one part of me has always been a nomad,

Sanırım benim bir yanım hep göçebe oldu;

physically and spiritually.

hem fiziksel hem de ruhsal açıdan.

Stories accompany me,

Hikayeler bana eşlik eder;

keeping my pieces and memories together,

varoluş yapıştırıcısı gibi parçalarımı ve

like an existential glue.

hafızamı bir arada tutarlar.

Yet as much as I love stories,

Öte yandan, hikayeleri ne kadar çok sevsem de,

recently, I've also begun to think

bir hikayenin sadece bir hikayeden

that they lose their magic

fazla bir şey olarak algılanması halinde,

if and when a story is seen as more than a story.

sihrini de kaybettiğini düşünmeye başladım artık.

And this is a subject that I would love

Ve bu sizinle birlikte düşünmek

to think about together.

istediğim bir konu.

When my first novel written in English came out in America,

İngilizce yazdığım ilk romanım Amerika'da yayınlandığında,

I heard an interesting remark from a literary critic.

bir eleştirmenden ilginç bir yorum aldım.

"I liked your book," he said, "but I wish you had written it differently."

"Kitabını beğendim" dedi "ama keşke daha farklı yazmış olsaydın".

(Laughter)

(Kahkahalar)

I asked him what he meant by that.

Ne demek istediğini sordum.

He said, "Well, look at it. There's so many

"Şöyle bir baksana, romanda pek çok

Spanish, American, Hispanic characters in it,

İspanyol, Amerikan karakter olmasına rağmen

but there's only one Turkish character and it's a man."

sadece tek bir Türk karakter var, o da bir erkek."

Now the novel took place on a university campus in Boston,

Sözü edilen roman Boston'da bir üniversite kampüsünde geçiyordu.

so to me, it was normal

Bana göre Türk karakterlerden

that there be more international characters in it

ziyade enternasyonel karakterler içermesi

than Turkish characters,

konusundan dolayı normaldi.

but I understood what my critic was looking for.

Ama eleştirmenimin ne aradığını anladım.

And I also understood that I

Ve onu hayal kırıklığına

would keep disappointing him.

uğratmaya devam edeceğimi de anladım.

He wanted to see the manifestation of my identity.

Zira benim kimliğimin birebir yansımasını görmek istiyordu.

He was looking for a Turkish woman in the book

Yazar öyle olduğu için kitapta Türk

because I happened to be one.

bir kadın görmek istiyordu.

We often talk about how stories change the world,

Hikayelerin dünyayı nasıl değiştirdiğinden sıklıkla bahsederiz.

but we should also see how the world of identity politics

Ama kimlik politikalarıyla dolu dünyanın hikayelerin

affects the way stories

okunma ve eleştirilme

are being circulated,

süreçlerini nasıl

read and reviewed.

etkilediğini de görmeliyiz.

Many authors feel this pressure,

Pek çok yazar bu baskıyı hisseder,

but non-Western authors feel it more heavily.

ama özellikle batılı olmayan yazarlar bunu çok daha ağır hisseder.

If you're a woman writer from the Muslim world, like me,

Ama eğer benim gibi Müslüman bir dünyadan gelen

then you are expected to write

bir kadın yazarsanız, o zaman

the stories of Muslim women

sizden müslüman kadınların hikayelerini

and, preferably, the unhappy stories

- ve tercihen mutsuz hikayelerini -

of unhappy Muslim women.

yazmanız beklenir.

You're expected to write

Bilgilendiren, dokunaklı

informative, poignant and characteristic stories

ve karakteristik hikayeler yazmanız ve yeni, deneysel ve

and leave the experimental and avant-garde

avangard yazın türlerini Batılı meslektaşlarınıza

to your Western colleagues.

bırakmanız beklenir.

What I experienced as a child in that school in Madrid

Madrid'deki o okulda çocukluğumda deneyimlediğim

is happening in the literary world today.

şeyler şu anda edebiyat dünyasında yaşanıyor.

Writers are not seen

Yazarlar, farklı kişilikleri olan

as creative individuals on their own,

yaratıcı bireyler olarak görülmekten ziyade

but as the representatives

kendi kültürlerinin

of their respective cultures:

temsilciler olarak algılanıyorlar.

a few authors from China, a few from Turkey,

Çin'den bir kaç tane, Türkiye'den bir kaç tane,

a few from Nigeria.

Nijerya'dan birkaç tane...

We're all thought to have something very distinctive,

Hepimizin çok farklı, hatta “sıradışı” bir şeye

if not peculiar.

sahip olduğu sanılıyor.

The writer and commuter James Baldwin

Yazar ve göçebe James Baldwin 1984'de

gave an interview in 1984

bir röportaj sırasında sürekli

in which he was repeatedly asked about his homosexuality.

homoseksüelliği ile ilgili sorulara maruz kalmıştı.

When the interviewer tried to pigeonhole him

Gazeteci onu “gay bir yazar” olarak

as a gay writer,

yaftalamaya çalışınca

Baldwin stopped and said,

Baldwin durdu ve şöyle dedi,

"But don't you see? There's nothing in me

"Görmüyor musunuz? Başkalarında olmayan

that is not in everybody else,

hiç bir şeye sahip değilim,

and nothing in everybody else

ve benim sahip olduğum her şey de

that is not in me."

herkesinkiyle bir.”

When identity politics tries to put labels on us,

Kimlik politikaları bizlere etiketler takmaya çalıştığında

it is our freedom of imagination that is in danger.

hayal kurma özgürlüğümüz tehlikeye girer.

There's a fuzzy category called

"Çok kültürlü edebiyat" denilen ve

multicultural literature

Batı dünyası dışından gelen

in which all authors from outside the Western world

bütün yazarların doluşturduğu

are lumped together.

bir sanatsal kategori var.

I never forget my first multicultural reading,

Yaklaşık 10 sene önce, Harvard meydanında ilk

in Harvard Square about 10 years ago.

"çok kültürlü edebiyat okuması" deneyimimi asla unutmayacağım.

We were three writers, one from the Philippines,

Üç yazardık, birisi Filipinlerden,

one Turkish and one Indonesian --

bir Türk ve bir de Endonezyalıydık --

like a joke, you know.

fıkra başlangıcı gibi malum,

(Laughter)

(Gülüşmeler)

And the reason why we were brought together

Bir araya getirilmiş olma nedenimiz

was not because we shared an artistic style

aynı artistik zevkleri paylaşmamız ya da aynı edebi üslüba

or a literary taste.

sahip olmamız değildi.

It was only because of our passports.

Sadece pasaportlarımız yüzündendi.

Multicultural writers are expected to tell real stories,

Çok kültürlü yazarlardan gerçek hikayeler anlatmaları beklenir,

not so much the imaginary.

hayalgücü ürünü pek beklenilmez.

A function is attributed to fiction.

Kurguya bir misyon atfedilir.

In this way, not only the writers themselves,

Bu şekilde sadece yazarların kendileri değil

but also their fictional characters

onların kurguladıkları karakterler de

become the representatives of something larger.

daha büyük bir şeyin temsilcisi gibi algılanır.

But I must quickly add

Ama hemen eklemeliyim ki

that this tendency to see a story

bir hikayeyi bir hikayeden fazla bir şey

as more than a story

olarak görme eğilimi

does not solely come from the West.

sadece Batı'dan gelmiyor.

It comes from everywhere.

Bu heryerde böyle olabiliyor.

And I experienced this firsthand

2005 yılında kurgusal karakterlerimin

when I was put on trial in 2005

konuşmaları yüzünden mahkemelik olduğumda

for the words my fictional characters uttered in a novel.

bunu ilk elden deneyimlemiş oldum.

I had intended to write

Bir Ermeni ve bir Türk

a constructive, multi-layered novel

ailesinin hikayesini kadınların gözlerinden

about an Armenian and a Turkish family

anlatan, yapıcı, katmanlı bir roman

through the eyes of women.

yazmak istedim.

My micro story became a macro issue

Ama hakkımda dava açılınca benim mikro hikayem

when I was prosecuted.

bir makro meseleye dönüştü.

Some people criticized, others praised me

Ermeni-Türk çatışmasını yazdığım için

for writing about the Turkish-Armenian conflict.

kimileri beni yerdi, kimileri övdü. Oysa her iki kesime de

But there were times when I wanted to remind both sides

bunun sadece bir kurgudan ibaret olduğunu anımsatma gereği

that this was fiction.

hissettiğim zamanlar oldu.

It was just a story.

Sadece bir hikayeydi.

And when I say, "just a story,"

Ve "sadece bir hikayeydi" derken

I'm not trying to belittle my work.

işimi küçümsüyor da değilim.

I want to love and celebrate fiction

Ben edebiyatı kendisi için

for what it is,

sevmek istiyorum,

not as a means to an end.

bir araç gibi görmek değil.

Writers are entitled to their political opinions,

Yazarların politik görüşleri olabilir,

and there are good political novels out there,

hatta iyi politik romanlar da yazılabilir

but the language of fiction

ama edebiyatın dili ile

is not the language of daily politics.

siyasetin dili aynı şey değildir.

Chekhov said,

Chekhov, "Bir problemin

"The solution to a problem

çözümlemesi ile aynı problemi

and the correct way of posing the question

doğru bir şekilde sorabilmek tamamen

are two completely separate things.

iki farklı meseledir." demiştir.

And only the latter is an artist's responsibility."

"Ve sadece ikincisi sanatçının yapabileceği bir şeydir."

Identity politics divides us. Fiction connects.

Kimlik politikaları bizleri böler, hikayeler ise birleştiriyor.

One is interested in sweeping generalizations.

Birisi kallavi genellemelerle ilgileniyor.

The other, in nuances.

Diğeri ise nüanslarla.

One draws boundaries.

Biri sınırlar çiziyor.

The other recognizes no frontiers.

Diğeri ise hudut tanımıyor.

Identity politics is made of solid bricks.

Kimlik politikaları katı tuğlalardan örülüyor.

Fiction is flowing water.

Edebiyat ise akan bir su gibi.

In the Ottoman times, there were itinerant storytellers called "meddah."

Osmanlılar döneminde "meddah" adı verilen seyyar hikaye anlatıcları vardı.

They would go to coffee houses,

Kahvehanelere gider,

where they would tell a story in front of an audience,

izleyicilerin önünde hikayeler anlatırlar, çoğu zaman

often improvising.

doğaçlama yaparlardı.

With each new person in the story,

Hikayedeki her yeni karakterle birlikte,

the meddah would change his voice,

meddah sesini değiştirir,

impersonating that character.

o karakteri canlandırırdı.

Everybody could go and listen, you know --

Herkese açıktı, herkes seyredebilirdi --

ordinary people, even the sultan, Muslims and non-Muslims.

sıradan insanlar, hatta Sultan bile, müslümanlar ve Gayrimüslimler.

Stories cut across all boundaries,

Hikayeler sınırların ötesine geçer.

like "The Tales of Nasreddin Hodja,"

Tıpkı Orta Doğu'da, Kuzey Afrika,

which were very popular throughout the Middle East,

Balkanlar ve Asya'da çok yaygın ve popüler olan

North Africa, the Balkans and Asia.

"Nasreddin Hoca" hikayeleri gibi.

Today, stories continue

Bugün de dün olduğu gibi, hikayeler sınırları aşmaya

to transcend borders.

devam ediyorlar.

When Palestinian and Israeli politicians talk,

Filistinli ve İsrailli politikacıları konuştuğunda

they usually don't listen to each other,

genellikle birbirlerini dinlemiyorlar.

but a Palestinian reader

Ama Filistinli bir okur

still reads a novel by a Jewish author,

Yahudi bir yazarın kitabını hala okuyor

and vice versa, connecting and empathizing

ve Yahudi bir okur da Filistinli yazarınkini,

with the narrator.

empati kurarak.

Literature has to take us beyond.

Edebiyatın bizi daha da öteye taşıması lazım.

If it cannot take us there,

Eğer bunu başaramazsa zaten

it is not good literature.

iyi bir edebi eser değildir.

Books have saved the introverted,

Kitaplar beni bir zamanlar olduğum

timid child that I was -- that I once was.

o içine dönük çocukluktan kurtardılar.

But I'm also aware of the danger

Ama onları putlaştırma tehlikesinin de

of fetishizing them.

farkındayım.

When the poet and mystic, Rumi,

Şair ve mistik Rumi

met his spiritual companion, Shams of Tabriz,

ruhsal eşi Şems-i Tebrizi ile karşılaştığında,

one of the first things the latter did

Şems’in ilk yaptığı şeylerden birisi

was to toss Rumi's books into water

Rumi'nin kitaplarını suya atmak ve

and watch the letters dissolve.

harflerin yok oluşunu izlemek olmuştu.

The Sufis say, "Knowledge that takes you not beyond yourself

Sufiler şöyle der, "Sizi kendinizden öteye götürmeyen bilgi

is far worse than ignorance."

cehaletten beterdir."

The problem with today's cultural ghettos

Bugünün kültürel gettolarının sorunu

is not lack of knowledge --

bilgi eksikliği değil.

we know a lot about each other, or so we think --

Birbirimiz hakkında çok şey biliyoruz ya da bildiğimizi sanıyoruz.

but knowledge that takes us not beyond ourselves:

Ama bizi kendimizden daha öteye götürmeyen bilgi

it makes us elitist,

bizi elitist yapıyor,

distant and disconnected.

mesafeli ve uzak.

There's a metaphor which I love:

Çok sevdiğim bir metafor var;

living like a drawing compass.

Bir pergel gibi çizerek yaşamak.

As you know, one leg of the compass is static, rooted in a place.

Bilirsiniz, pergelin bir bacağı sabittir ve yere kök salmıştır;

Meanwhile, the other leg

ama bu arada diğer bacağı

draws a wide circle, constantly moving.

sürekli hareket ederek büyük bir çember çizer.

Like that, my fiction as well.

Ben kendi edebiyatımı da buna benzetiyorum.

One part of it is rooted in Istanbul,

Bir ayağım istanbul'da güçlü Türk

with strong Turkish roots,

kökenimle duruyor.

but the other part travels the world,

Ama diğer bacağım dünyayı geziyor,

connecting to different cultures.

farklı kültürler arasında köprüler kuruyor.

In that sense, I like to think of my fiction

Bu açıdan, kurgularımın hem bölgesel

as both local and universal,

hem de evrensel, hem buradan hem de heryerden

both from here and everywhere.

olduğunu düşünmeyi seviyorum.

Now those of you who have been to Istanbul

Aranızda İstanbul'u bilenler büyük ihtimalle

have probably seen Topkapi Palace,

Topkapı Sarayı'nı da görmüşlerdir,

which was the residence of Ottoman sultans

400 yıldan uzun bir süre boyunca Osmanlı

for more than 400 years.

Sultanları orada ikamet etmişlerdi.

In the palace, just outside the quarters

Sarayda, en gözde cariyerlerin

of the favorite concubines,

bulunduğu bölmelerin hemen dışında

there's an area called The Gathering Place of the Djinn.

binaların arasında "Cinlerin Meşveret Yeri" denilen

It's between buildings.

bir yer vardır.

I'm intrigued by this concept.

Bu kavram benim çok ilgimi çekiyor.

We usually distrust those areas

Birşeylerin arasında kalan bölgelere

that fall in between things.

bizler genellikle pek güvenmeyiz.

We see them as the domain

Onları belirsizlik simgesi olarak

of supernatural creatures like the djinn,

alma ve dumansız ateşten yapılmış

who are made of smokeless fire

Cin denilen doğa üstü yaratıklara

and are the symbol of elusiveness.

ait bölgeler olarak görme eğilimindeyiz.

But my point is perhaps

Ama bence biz yazar ve sanatçıların

that elusive space

en çok da böyle

is what writers and artists need most.

aradalıklara, belirsiz bir bölgeye ihtiyacı var.

When I write fiction

Kurgu yazdığımda ben bu belirsizliği ve

I cherish elusiveness and changeability.

değişkenliği sevgiyle kucaklıyorum.

I like not knowing what will happen 10 pages later.

10 sayfa sonra neler olacağını bilememekten zevk alıyorum.

I like it when my characters surprise me.

Karakterlerim beni şaşırttıklarında mutlu oluyorum.

I might write about

Bir romanımda Müslüman

a Muslim woman in one novel,

bir kadının hikayesini yazabilirim.

and perhaps it will be a very happy story,

Ve bu belki de çok mutlu bir hikaye olur.

and in my next book, I might write

Bir sonraki kitabımda ise Norveçten yakışıklı

about a handsome, gay professor in Norway.

ve gay bir profesörü yazıyor olabilirim.

As long as it comes from our hearts,

Kalpten geldiği sürece,

we can write about anything and everything.

her şey veya herhangi bir şey hakkında yazabiliriz.

Audre Lorde once said,

Audre Lorde bir defasında "Beyaz babalar

"The white fathers taught us to say,

bizlere düşünüyorum öyleyse varım

'I think, therefore I am.'"

demeyi öğrettiler" demişti.

She suggested, "I feel, therefore I am free."

Ama onun önerisi "Hissediyorum, öyleyse özgürüm" diyebilmek idi.

I think it was a wonderful paradigm shift.

ben bunun harika bir paradigma kayması olduğunu düşünüyorum.

And yet, why is it that,

Ama, o zaman neden

in creative writing courses today,

bugün hala yaratıcı yazım kurslarında

the very first thing we teach students is

öğrencilere öğrettiğimiz ilk şey şu oluyor:

"write what you know"?

Bildiğiniz şeyi yazın.

Perhaps that's not the right way to start at all.

Belki de bu başlamak için doğru bir yol değildir.

Imaginative literature is not necessarily about

Yaratıcı edebiyatta illa da bildiğimiz şeyi

writing who we are or what we know

ya da olduğumuz şeyi

or what our identity is about.

yazmamız gerekmiyor.

We should teach young people and ourselves

Gençlere - ve kendimize - kalplerimizi genişletmeyi

to expand our hearts

ve hissettiklerimizi yazmayı

and write what we can feel.

öğretmemiz gerekiyor.

We should get out of our cultural ghetto

Kendi küçük kültürel gettomuzdan

and go visit the next one and the next.

dışarıya çıkmalı ve gidip bir sonrakini ziyaret etmeliyiz ve bir sonrakini...

In the end, stories move like whirling dervishes,

Sonuçta, hikayeler dönen semazenler gibiler,

drawing circles beyond circles.

çember ötesi çemberler çizerler.

They connect all humanity,

Kimlik politikalarını aşarak

regardless of identity politics,

tüm insanlığı birleştirirler.

and that is the good news.

Ve bu da iyi haber.

And I would like to finish with an old Sufi poem:

Eski bir Sufi şiiri ile bitirmek istiyorum.

"Come, let us be friends for once;

"Gelin tanış olalım;

let us make life easy on us;

İşi kolay kılalım;

let us be lovers and loved ones;

Sevelim sevilelim;

the earth shall be left to no one."

Dünyaya kimse kalmaz."

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)