The politics of fiction | Elif Shafak

Translator: Luiza Hakobyan Reviewer: Kristine Sargsyan

I'm a storyteller.

Ես արձակագիր եմ:

That's what I do in life -- telling stories,

Դա այն է, ինչով ես զբաղվում եմ իմ կյանքում՝ պատմում եմ պատմվածքներ,

writing novels --

գրում եմ վեպեր:

and today I would like to tell you a few stories

Եվ այսօր ես ցանկանում եմ ձեզ պատմել մի քանի պատմվածքներ

about the art of storytelling

արձակագրության արվեստի մասին,

and also some supernatural creatures

եւ նաեւ որոշ գերբնական արարածների մասին,

called the djinni.

որոնց "ջինն" են անվանում:

But before I go there, please allow me to share with you

Սակայն մինչ դրան անցնելը, թույլ տվեք կիսվեմ

glimpses of my personal story.

իմ անձնական պատմության մի քանի դրվագներով:

I will do so with the help of words, of course,

Իհարկե ես դա կանեմ բառերի օգնությամբ,

but also a geometrical shape, the circle,

սակայն կօգտագործեմ նաեւ երկրաչափական մարմին՝ շրջանը:

so throughout my talk,

Խոսքիս ընթացքում

you will come across several circles.

դուք կառընչվեք մի քանի շրջանների:

I was born in Strasbourg, France

Ես ծնվել եմ Ստրասբուրգում, Ֆրանսիայում

to Turkish parents.

թուրքական ընտանիքում:

Shortly after, my parents got separated,

Որոշ ժամանակ անց ծնողներս բաժանվեցին միմյանցից

and I came to Turkey with my mom.

եւ ես վերադարձա Թուրքիա մորս հետ:

From then on, I was raised

Այդ պահից ի վեր ես մեծացել եմ

as a single child by a single mother.

որպես միայնակ մոր միակ երեխա:

Now in the early 1970s, in Ankara,

Վաղ 1970-ականներին, Անկարայում,

that was a bit unusual.

դա մի քիչ արտասովոր երեւույթ էր:

Our neighborhood was full of large families,

Մեզ շրջապատող հարեւանությունը լի էր բազմանդամ ընտանիքներով,

where fathers were the heads of households,

որտեղ հայրերն էին ղեկավարում ընտանիքը:

so I grew up seeing my mother as a divorcee

Այսպիսով, ես մեծանում էի՝ տեսնելով բաժանված մորս

in a patriarchal environment.

նահապետական միջավայրում:

In fact, I grew up observing

Փաստորեն, ես մեծացել եմ ծանոթանալով

two different kinds of womanhood.

կանանց երկու տեսակներին:

On the one hand was my mother,

Մի կողմից մայրս էր՝

a well-educated, secular, modern, westernized, Turkish woman.

լավ կրթված, աշխարհիկ, ժամանակակից, արեւմտյան արժեքներով թուրք կին:

On the other hand was my grandmother,

Իսկ մյուս կոզմից՝ տատիկս,

who also took care of me

ով նույնպես շատ հոգատար էր իմ նկատմամբ,

and was more spiritual, less educated

սակայն ավելի հոգեւոր արժեքներով, քիչ կրթված

and definitely less rational.

եւ, իհարկե, ավելի քիչ ռացիոնալ:

This was a woman who read coffee grounds to see the future

Նա մի կին էր, ով բախտ էր գուշակում սուրճի բաժակով

and melted lead into mysterious shapes

եւ խորհրդավոր պատկերներ ստանում հալեցված մոմից,

to fend off the evil eye.

չար աչքը քշելու համար:

Many people visited my grandmother,

Շատերն էին գալիս տատիկիս այցելության՝

people with severe acne on their faces

խիստ պզուկոտ երեսներով մարդիկ

or warts on their hands.

կամ խիլերով՝ ձեռքների վրա:

Each time, my grandmother would utter some words in Arabic,

Ամեն անգամ տատիկս ինչ-որ բառեր էր արտասանում արաբերեն,

take a red apple and stab it

վերցնում էր մի կարմիր խնձոր եւ խոցում էր այն

with as many rose thorns

վարդի փշերով այնքան քանակությամբ,

as the number of warts she wanted to remove.

ինչքան խիլ ցանկանում էին վերացնե մաշկի վրայից:

Then one by one, she would

Այնուհետեւ, նա մեկ առ մեկ

encircle these thorns with dark ink.

այդ փշերը մուգ թանաքով նկարած օղակի մեջ էր առնում:

A week later, the patient would come back

Մեկ շաբաթ անց հիվանդը գալիս էր

for a follow-up examination.

հետագա զննմանը:

Now, I'm aware that I should not be saying such things

Հիմա ես գիտեմ, որ չպետք է խոսեմ այսպիսի բաների մասին

in front of an audience of scholars and scientists,

գիտնականների լսարանի դիմաց,

but the truth is, of all the people

սակայն ճշմարտությունը կայանում է նրանում, որ այն բոլոր մարդկանց,

who visited my grandmother for their skin conditions,

ովքեր դիմում էին իմ տատիկին մաշկային խնդիրներով,

I did not see anyone go back

ես չեմ տեսել, որ ետ գնան

unhappy or unhealed.

դժգոհ կան չբուժված:

I asked her how she did this. Was it the power of praying?

Ես հարցնում էի տատիկիս, թե ինչպես է նա անում դա: Արդյո՞ք դա աղոթքի ուժն էր:

In response she said, "Yes, praying is effective,

Ի պատասխան նա ասում էր. "Այո՛, աղոթքը օգնում է:

but also beware of the power of circles."

Սակայն դու պետք է գիտենաս նաեւ շրջագծերի ուժի մասին":

From her, I learned, amongst many other things,

Տատիկիցս, բացի բազմաթիվ դասերից, որ սովորել եմ,

one very precious lesson --

մի շատ թանկագին դաս եմ առել:

that if you want to destroy something in this life,

Դա այն է, որ եթե ցանկանում ես ոչնչացնել որեւէ մի բան քո կյանքում,

be it an acne, a blemish

լինի դա բշտիկ, թերություն,

or the human soul,

կամ մարդկային հոգի,

all you need to do is to surround it with thick walls.

ապա դու պետք է շրջափակես այն հաստ պատերով:

It will dry up inside.

Եվ այն ներսից կչորանա:

Now we all live in some kind of a social and cultural circle.

Հիմա մենք բոլորս ապրում ենք, կարծես թե, մի սոցիալական եւ մշակությաին շրջագծի մեջ:

We all do.

Այո, մենք բոլորս:

We're born into a certain family, nation, class.

Մենք բոլորս ծնվում ենք մի որոշակի ընտանիքում, պատկանում ենք որոշակի ազգությանը եւ դասի:

But if we have no connection whatsoever

Սակայն, եթե մենք չունենայինք որեւէ կապ

with the worlds beyond the one we take for granted,

մեզ պարգեւած արտաքին աշխարհների հետ,

then we too run the risk

ապա մեզ էլ կարող էր սպառնալ

of drying up inside.

ներսից չորանալու վտանգը:

Our imagination might shrink;

Մեր երեւակայությունը կնեղանար:

our hearts might dwindle,

Մեր սրտերը կփոքրանային:

and our humanness might wither

Մեր մարդկությունը կթառամեր,

if we stay for too long

եթե մենք երկար ժամանակ

inside our cultural cocoons.

զերծ մնայինք մեր մշակութային բոժոժներից:

Our friends, neighbors, colleagues, family --

Մեր ընկերները, հարեւանները, գործընկերները, ընտանիքի անդամները՝

if all the people in our inner circle resemble us,

մեզ մոտիկ բոլոր մարդիկ, եթե նմանվեին մեզ,

it means we are surrounded

ապա մենք շրջապատված կլինեինք

with our mirror image.

մեր հայելեպատկերներով:

Now one other thing women like my grandma do in Turkey

Եվս մի բան, ինչ անում են տատիկիս պես կանայք Թուրքիայում՝

is to cover mirrors with velvet

նրանք ծածկում են հայելիները թավշյա կտորով

or to hang them on the walls with their backs facing out.

կամ կախում են պատից այնպես, որպեսզի պատկերը ետեւի կողմից արտացոլվի:

It's an old Eastern tradition

Դա հին արեւմտյան սովորույթ է,

based on the knowledge that it's not healthy

հիմնված այն հավատքի վրա, որ

for a human being to spend too much time

մարդու համար առողջարար չէ շատ ժամանակ անց կացնել

staring at his own reflection.

հայելու դիմաց:

Ironically, [living in] communities of the like-minded

Ճակատագրի հեգնանքով, նման հայացքների տեր մարդիկ, որոնք ապրում են համայնքներում,

is one of the greatest dangers

հանդիսանում են ամենամեծ վտանգը

of today's globalized world.

ժամանակակից գլոբալիզացվող աշխարհում:

And it's happening everywhere,

Եվ դա տեղի է ունենում ամենուրեք՝

among liberals and conservatives,

լիբերալների եւ պահպանողականների,

agnostics and believers, the rich and the poor,

ագնոստիկների եւ հավատացյալների, հարուստների եւ աղքատների շրջաններում,

East and West alike.

Արեւելքում եւ Արեւմուտքում:

We tend to form clusters

Մենք տենչում ենք կազմել կլաստերներ,

based on similarity,

որոնք հիմնված են նմանության վրա

and then we produce stereotypes

եւ այնուհետեւ հորինել կարծրատիպեր

about other clusters of people.

այլ կլաստերներին պատկանող մարդկանց մասին:

In my opinion, one way of transcending

Իմ կարծիքով, միակ ձեւը հաղթահարելու

these cultural ghettos

այս մշակութային գետտոները՝

is through the art of storytelling.

դա արձակագրության արվեստի միջոցով է:

Stories cannot demolish frontiers,

Պատմվածքները չեն կարող քանդել սահմանները,

but they can punch holes in our mental walls.

սակայն նրանք կարող են լրացնել բացթողումները մեր մտավոր պատերի մեջ:

And through those holes, we can get a glimpse of the other,

Եվ ահա այդ բացթողումների միջոցով մենք կարող ենք լուաբանել այլ ոլորտներ

and sometimes even like what we see.

եւ նույնիսկ համակրել նրան, ինչ տեսնում ենք:

I started writing fiction at the age of eight.

Ես սկսել եմ գրել 8 տարեկանից:

My mother came home one day with a turquoise notebook

Մի օր մայրս եկավ տուն բերելով մի փիրուզագույն օրագիր

and asked me if I'd be interested in keeping a personal journal.

եւ հարցրեց. արդյո՞ք ես կցանկանայի օրագիր պահել:

In retrospect, I think she was slightly worried

Երբ նայում եմ ետ, կարծում եմ, որ նա թեւթեւակիորեն անհանգստացած էր

about my sanity.

իմ հոգեկան վիճակի մասին:

I was constantly telling stories at home, which was good,

Ես անըդհատ պատմվածքներ էի պատմում տանը, ինչը միանշանակ լավ էր,

except I told this to imaginary friends around me,

սակայն ես այն պատմում էի իմ երեւակայական ընկերներին,

which was not so good.

ինչը միանշանակ վատ էր:

I was an introverted child,

Ես ինքնամփոփ երեխա էի,

to the point of communicating with colored crayons

այն առումով, որ խոսում էի գունավոր մատիտների հետ

and apologizing to objects

եւ ներողություն խնդրում առարկաներից,

when I bumped into them,

երբ զարկվում էի նրանց:

so my mother thought it might do me good

Այսպիսով մայրս մտածում էր, որ ինձ համար լավ կլինի,

to write down my day-to-day experiences

եթե ես գրի առնեմ իմ առօրյա բացահայտումներն

and emotions.

ու զգացմունքները:

What she didn't know was that I thought my life was terribly boring,

Սակայն նա չգիտեր, որ ես իմ կյանքը համարում էի սարսափելի ձանձրալի,

and the last thing I wanted to do

եւ վերջին բանը, ինչի մասին ես կցանկանայի գրել՝

was to write about myself.

դա իմ մասին է:

Instead, I began to write about people other than me

Փոխարենը՝ ես սկսեցի գրել իմ շրջապատի մարդկանց մասին

and things that never really happened.

եւ այն իրադարձությունների, որոնք երբեք տեղի չէին ունեցել:

And thus began my life-long passion

Եվ դա դարձավ իմ ամբողջ կյանքի իմաստը՝

for writing fiction.

պատմվածքներ գրելը:

So from the very beginning, fiction for me

Ամենասկզբից էլ արձակագրությունը իմ համար

was less of an autobiographical manifestation

ինքնակենսագրական դրսեւորում էր,

than a transcendental journey

քան տրանսցենդենտալ ճամփորդություն

into other lives, other possibilities.

դեպի այլ կյանքեր, այլ հնարավորություններ:

And please bear with me:

Խնդրելու եմ, որ մի քիչ համբերությամբ զինվեք:

I'll draw a circle and come back to this point.

Ես կնկարեմ մի շրջագիծ եւ քիչ ուշ կանրադառնամ դրան:

Now one other thing happened around this same time.

Հետ գնանք իմ պատմությանը, այդ ժամանակահատվածում, մեկ այլ բան էլ կատարվեց:

My mother became a diplomat.

Մայրս դարձավ դիվանագետ:

So from this small, superstitious,

Եվ ես այս փոքր, սնոտիապաշտ,

middle-class neighborhood of my grandmother,

միջին խավին պատկանող հարեւանությունից, որտեղ ապրում էր տատիկս,

I was zoomed into this

տեղափոխվեցի ահա այս

posh, international school [in Madrid],

հիասքանչ Մադրիդի միջազգային դպրոցը,

where I was the only Turk.

որտեղ միայն ես էի թուրք:

It was here that I had my first encounter

Այնտեղ ես առաջին անգամ առընչվեցի

with what I call the "representative foreigner."

«արտասահմանյան ներկայացուցիչ» հասկացության հետ:

In our classroom, there were children from all nationalities,

Մեր դասարանում սովորում էին տարբեր ազգություններին պատկանող երեխաներ:

yet this diversity did not necessarily lead

Այնուամենայնիվ, այս բազմազանությունը անքան էլ չհանգեցրեց

to a cosmopolitan, egalitarian

կոսմոպոլիտ, հավասարազոր

classroom democracy.

ժողովրդավարության մեր դասարանում:

Instead, it generated an atmosphere

Հակառակը՝ այն ստեղծում էր մի մթնոլորտ,

in which each child was seen --

որտեղ ամեն երեխա դիտարկվում էր

not as an individual on his own,

ոչ թե առանձին անհատ,

but as the representative of something larger.

այլ մի մեծ բանի ներկայացուցիչ:

We were like a miniature United Nations, which was fun,

Մենք կարծես փոքր ՄԱԿ-ը լինեինք, ինչը շատ զվարճալի էր,

except whenever something negative,

հաշվի չառնելով այն բացասական պահերը,

with regards to a nation

որոնք պատահում էին տվյալ ազգության

or a religion, took place.

կամ հավատքի տեր մարդու հետ:

The child who represented it was mocked,

Այս կամ այն երեխան հաճախ դառնում էր անվերջ ծաղրանքի

ridiculed and bullied endlessly.

առարկա եւ կռիվների մեջ էր ընկնում :

And I should know, because during the time I attended that school,

Եվ ես դա լավ գիտեի, քանզի այն ժամանակ, երբ ես հաճախում էի այդ դպրոցը,

a military takeover happened in my country,

իմ երկրում ռազմական հեղաշրջություն էր տեղի ունենում՝

a gunman of my nationality nearly killed the Pope,

իմ ազգությանը պատկանող մի մարդ ատրճանակով քիչ էր մնացել սպաներ Հռոմի Պապին

and Turkey got zero points in [the] Eurovision Song Contest.

եւ Եվրատեսիլի ժամանակ Թուրքիան զերո միավոր էր հավաքել:

(Laughter)

/Ծիծաղ/

I skipped school often and dreamed of becoming a sailor

Այդ օրերին ես հաճախ էի բացակայում դասերից եւ

during those days.

երազում էի դառնալ նավաստի:

I also had my first taste

Այնտեղ ես առաջին անգամ զգացի նաեւ

of cultural stereotypes there.

մշակութային կարծրատիպերի դառնությունը:

The other children asked me about the movie

Մյուս երեխաները ինձ հարցնում էին

"Midnight Express," which I had not seen;

«Կեսգիշերյան Էքսպրես» ֆիլմի մասին, որը ես չէի տեսել:

they inquired how many cigarettes a day I smoked,

Իրենք հետաքրքրվում էին, թե օրական քանի սիգարետ եմ ծխում,

because they thought all Turks were heavy smokers,

քանզի կարծում էին, որ բոլոր թուրքերը մոլի ծխողներ են:

and they wondered at what age

Եվ նրանք զարմանում էին, թե որ տարիքից սկսած

I would start covering my hair.

ես պետք է սկսեմ ծածկել գլուխս:

I came to learn that these were

Այսպիսով, ես եկա այն եզրակացության, որ

the three main stereotypes about my country:

իմ երկրի մասին կան երեք կարծրատիպեր՝

politics, cigarettes

քաղաքականությունը, սիգարետները

and the veil.

եւ գլխաշորը:

After Spain, we went to Jordan, Germany

Իսպանիայից հետո մենք տեղափոխվեցինք Հորդանան, Գերմանիա

and Ankara again.

եւ կրկին Անկարա:

Everywhere I went, I felt like

Ամենուր ես զգում էի,

my imagination was the only suitcase

որ իմ երեւակայությունը այն միակ ճամպրուկն է,

I could take with me.

որը կարող եմ տեղափոխել ինձ հետ:

Stories gave me a sense of center,

Պատմվածքները ինձ ընձեռում էին

continuity and coherence,

կենտրոնացված լինելու, շարունակականության եւ հաջորդականության զգացում՝

the three big Cs that I otherwise lacked.

սրանք այն երեք բաները էին, ինչի կարիքը ես միշտ զգում էի:

In my mid-twenties, I moved to Istanbul,

Երբ ես քսան տարեկան էի, տեղափոխվեցի Ստամբուլ՝

the city I adore.

քաղաք, որը պաշտում եմ:

I lived in a very vibrant, diverse neighborhood

Ես ապրում էի շատ կենսախինդ, բազմազան միջավայրում,

where I wrote several of my novels.

որտեղ ես գրեցի իմ վեպերից մի քանիսը:

I was in Istanbul when the earthquake hit

Ես Ստամբուլում էի, երբ տեղի ունեցավ

in 1999.

1999 թ.-ի երկրաշարժը:

When I ran out of the building at three in the morning,

Երբ առավոտյան ժամը 3-ին դուրս վազեցի տնից,

I saw something that stopped me in my tracks.

աչքիս զարնվեց մի այնպիսի տեսարան, որ ինձ գամեց տեղումս:

There was the local grocer there --

Մի տեղացի նպարավաճառ ունեինք՝

a grumpy, old man who didn't sell alcohol

մի դժկամ, ծեր մարդ, ով երբեք ոգելից խմիչք չէր վաճառում

and didn't speak to marginals.

եւ երբեք չէր խոսում հանրության թերմացքների հետ:

He was sitting next to a transvestite

Նա նաստած էր մի տրանսվիստիտի կողքին,

with a long black wig

ով մի երկար ու սեւ կեղծամ էր հագել

and mascara running down her cheeks.

ու թարթիչների սեւաներկը ծորում էր ներքեւ նրա այտերի վրայով:

I watched the man open a pack of cigarettes

Ես տեսա, թե ինչպես այդ մարդը դողացող ձեռքերով բացեց

with trembling hands

սիգարետի տուփը

and offer one to her,

եւ հյուրասիրեց մեկը նրան:

and that is the image of the night of the earthquake

Գիշերային երկրաշարժի այդ պատկերը

in my mind today --

մինչեւ հիմա հիշողությանս մեջ է՝

a conservative grocer and a crying transvestite

պահպանողական նպարավաճառը եւ լացող տրանսվիստիտը

smoking together on the sidewalk.

միասին ծխում էին նստած մայթի վրա:

In the face of death and destruction,

Մահվան եւ կործանման առջեւ

our mundane differences evaporated,

մեր երկրային տարբերություններ ցնդում են

and we all became one

եւ բոլորս միասնական ենք դառնում,

even if for a few hours.

նույնիսկ, եթե դա տեւում է մի քանի ժամ:

But I've always believed that stories, too, have a similar effect on us.

Սակայն ես միշտ հավատացել եմ, որ պատմվածքները նույնպես կարող են նման ազդեցություն ունենալ մեր վրա:

I'm not saying that fiction has the magnitude of an earthquake,

Չեմ ասում, որ արձակագրությունը ունի նույն կշիռը, ինչ երկրաշարժը:

but when we are reading a good novel,

Սակայն լավ վեպ կարդալուց,

we leave our small, cozy apartments behind,

մենք թողնում ենք մեր փոքրիկ, հարմարավետ բնակարանները ետեւում

go out into the night alone

եւ միայնակ դուրս ենք գալիս գիշերվա խավարի մեջ

and start getting to know people we had never met before

ու սկսում ենք ծանոթանալ այնպիսի մարդկանց հետ, ում երբեւէ չենք հանդիպել նախկինում

and perhaps had even been biased against.

կամ գուցե, ում նկատմամբ կողմնակալ ենք եղել:

Shortly after, I went

Այս դեպքից քիչ անց, ես սկսեցի հաճախել

to a women's college in Boston, then Michigan.

կանանց քոլեջը Բոստոնում այնուհետեւ՝ Միչիգանինում:

I experienced this, not so much as a geographical shift,

Ես ավելի շատ զգում էի ոչ թե աշխարհագրական փոփոխություններ,

as a linguistic one.

այլ լեզվական:

I started writing fiction in English.

Ես սկսեցի գրել պատմվածքներ անգլերեն լեզվով:

I'm not an immigrant, refugee or exile --

Ես ոչ էմիգրանտ եմ, ոչ փախստական եւ ոչ էլ աքսորյալ:

they ask me why I do this --

Ինձ հարցնում էին. ինչու՞ եմ ես անում դա:

but the commute between languages

Փոխելով լեզուները

gives me the chance to recreate myself.

ես հնարավորություն եմ ստանում վերաստեղծելու ինքս ինձ:

I love writing in Turkish,

Ես սիրում եմ գրել թուրքերեն լեզվով,

which to me is very poetic and very emotional,

որն իմ համար շատ պոետիկ եւ զգացմունքային է:

and I love writing in English, which to me

Եվ ես սիրում եմ գրել անգլերեն լեզվով, որը իմ համար

is very mathematical and cerebral.

շատ մաթեմատիկական է եւ բանական:

So I feel connected to each language in a different way.

Ես տարբեր տեսակի կապվածություն եմ զգում երկու լեզուների նկատմամբ:

For me, like millions of other people

Ինձ համար անգլերենը՝ ինչպես մնացած միլիոնավոր մարդկանց համար

around the world today,

այս աշխարհում,

English is an acquired language.

համընդհանուր ընդունված լեզու է:

When you're a latecomer to a language,

Երբ ինչ-որ մի լեզվի մեջ սկսնակ ես,

what happens is you live there

ապա ստացվում է, որ դու ապրում ես

with a continuous

անընդհատ

and perpetual frustration.

եւ հավիտենական հիասթափություն:

As latecomers, we always want to say more, you know,

Քանզի, որպես սկսնակ, մենք միշտ ցանկանում ենք ասել ավելին,

crack better jokes, say better things,

ավելի լավ կատակներ անել, ավելի լավ բաներ ասել:

but we end up saying less

Բայց ստացվում է, որ մենք քիչ ենք արտահայտվում,

because there's a gap between the mind and the tongue.

քանի որ մի մեծ անդունդ կա մտքի եւ խոսքի միջեւ:

And that gap is very intimidating.

Եվ այդ անդունդը շատ վախեցնող է:

But if we manage not to be frightened by it,

Սակայն, եթե մենք հաղթահարենք այդ վախը,

it's also stimulating.

այն խթան կարող է դառնալ:

And this is what I discovered in Boston --

Սա այն է, ինչ ես բացահայտեցի Բոստոնում ՝

that frustration was very stimulating.

հիսաթափությունը շատ խթանիչ է:

At this stage, my grandmother,

Այդ ժամանակ տատիկս,

who had been watching the course of my life

ով հետեւում էր կյանքիս ընթացքին,

with increasing anxiety,

աճող անհանգստությամբ

started to include in her daily prayers

սկսեց ներառել իր աղոտքների մեջ այն,

that I urgently get married

որ ես շուտ ամուսնանամ,

so that I could settle down once and for all.

այնպես որ ես կարողանամ հաստատվեմ մեկ տեղ, եւ ընդմիշտ:

And because God loves her, I did get married.

Եվ քանի որ Աստված շատ է սիրում տատիկիս, ես ամուսնացա:

(Laughter)

/Ծիծաղ/

But instead of settling down,

Սակայն մի տեղ հաստատվելու փոխարեն,

I went to Arizona.

ես տեղափոխվեցի Արիզոնա:

And since my husband is in Istanbul,

Եվ քանի որ իմ ամուսինն էլ է Ստամբուլից,

I started commuting between Arizona and Istanbul --

ես սկսեցի հերթափոխել կյանքը Արիզոնայում եւ Ստամբուլում:

the two places on the surface of earth

Աշխարհի այս երկու տեղերը

that couldn't be more different.

շատ են տարբերվում միմյանցից:

I guess one part of me has always been a nomad,

Կարծում եմ, իմ մի կեսը միշտ եղել է քոչվոր՝

physically and spiritually.

ֆիզիկապես թե հոգեպես:

Stories accompany me,

Պատմվածքները միշտ ուղեկցում են ինձ,

keeping my pieces and memories together,

միաձուլ պահելով իմ բոլոր մասնիկներն ու հիշողությունները՝

like an existential glue.

դրանք գործում է ինչպես էկզիստենցիալ սոսինձ:

Yet as much as I love stories,

Որքան էլ շատ եմ սիորւմ պատմվածքներ,

recently, I've also begun to think

վերջերս սկսել եմ մտածել այն մասին,

that they lose their magic

որ նրանք կորցնում են իրենց կախարդանքը:

if and when a story is seen as more than a story.

"եթե" կամ "երբ" պատմությունը դիտվում է ավելին, քան որպես պատմություն:

And this is a subject that I would love

Սրա մասին ես կցանկանայի, որ

to think about together.

բոլորս միասին մտածենք:

When my first novel written in English came out in America,

Երբ իմ առաջին պատմվածքը հրատարակվեց Ամերիկայում,

I heard an interesting remark from a literary critic.

շատ հետաքրքիր դիտողություն լսեցի մի գրական քննադատի կողմից:

"I liked your book," he said, "but I wish you had written it differently."

"Ինձ դուր է գալիս Ձեր գիրքը", ասաց նա, "սակայն ես կցանկանայի, որ Դուք գրեք այն այլ կերպ":

(Laughter)

/Ծիծաղ/

I asked him what he meant by that.

Ես հարցրեցի նրան, թե ինչ նկատի ունի այդպես ասելով:

He said, "Well, look at it. There's so many

Նա պատասխանեց. "Տեսեք: Գրքում

Spanish, American, Hispanic characters in it,

այնքան շատ իսպանական, ամերիկյան, լատինամերիկյան կերպարներ կան,

but there's only one Turkish character and it's a man."

եւ ընդամենը մեկ թուրք կերպար կա, այն էլ տղամարդ":

Now the novel took place on a university campus in Boston,

Քանի որ վեպի իրադարձությունները տեղի էին ունենում Բոստոնի համալսարանում,

so to me, it was normal

իմ համար նորմալ էր,

that there be more international characters in it

որ այլազգի կերպարները շատ պիտի լինեն,

than Turkish characters,

քան թուրքերը:

but I understood what my critic was looking for.

Սակայն ես հասկացա ինչ էր փնտրում իմ քննադատը:

And I also understood that I

Ինչպես նաեւ հասկացա, որ

would keep disappointing him.

շարունակելու եմ հիասթափեցնել նրան:

He wanted to see the manifestation of my identity.

Նա ցանկանում էր տեսնել իմ ինքնության դրսեւորումը:

He was looking for a Turkish woman in the book

Գրքում նա փնտրում էր թուրք կնոջ կերպար,

because I happened to be one.

որովհետեւ այն ես էի:

We often talk about how stories change the world,

Հաճախ ենք խոսում այն մասին, թե ինչպես պատմվածքները փոխում են աշխարհը:

but we should also see how the world of identity politics

Սակայն մենք նաեւ պետք է տեսնենք, թե ինչպես է ինքնության քաղաքականությունը

affects the way stories

ազդում այն բանի վրա, թե ինչպես են պատմվածքները

are being circulated,

տարածվում,

read and reviewed.

ընթերցվում եւ վերանայվում:

Many authors feel this pressure,

Շատ հեղինակներ են զգում այս ճնշումը,

but non-Western authors feel it more heavily.

սակայն ոչ-Արեւմտյան հեղինակները այդ ավելի շատ են զգում:

If you're a woman writer from the Muslim world, like me,

Եթե դու կին գրող ես մահմեդական աշխարհից, ինչպիսին ես եմ,

then you are expected to write

ապա քեզանից ակնկալում են, որ դու գրես

the stories of Muslim women

պատմվածքներ մահմեդական կանանց մասին,

and, preferably, the unhappy stories

եւ նախընտրելի է՝ դժբախտ մահմեդական կանանց

of unhappy Muslim women.

դժբախտ պատմություններ:

You're expected to write

Քեզանից սպասում են, որ դու գրես

informative, poignant and characteristic stories

տեղեկատվական, կծու եւ տիպիկ պատմություններ,

and leave the experimental and avant-garde

եւ շրջանցես փորձնական եւ ավանգարդ ոճով աշխատող

to your Western colleagues.

քո արեւմտյան գործընկերներին:

What I experienced as a child in that school in Madrid

Այն, ինչ ես զգացել էի մանուկ հասակում Մադրիդի դպրոցում,

is happening in the literary world today.

ներկայումս կատարվում է գրական աշխարհում:

Writers are not seen

Գրողներին չեն դիտարկում

as creative individuals on their own,

որպես անկախ ստեղծագործող անձիք,

but as the representatives

այլ դիտարկում են որպես

of their respective cultures:

իրենց մշակույթի ներկայացուցիչներ:

a few authors from China, a few from Turkey,

Մի քանի հեղինակներ Չինաստանից, մի քանիսը՝ Թուրքիայից,

a few from Nigeria.

մի քանիսը՝ Նիգերիայից:

We're all thought to have something very distinctive,

Մեզանից բոլորից էլ սպասում են, որ ունենանք որեւէ հատկանշական բան,

if not peculiar.

եթե ոչ բնորոշ:

The writer and commuter James Baldwin

Արձակագիր Ջեյմս Բոլդուինին

gave an interview in 1984

1984 թ.-ի հարցազրույցերից մեկի ժամանակ

in which he was repeatedly asked about his homosexuality.

բազմիցս հարց էին ուղղել համասեռամոլության մասին:

When the interviewer tried to pigeonhole him

Երբ լրագրողը փորձում էր մի քանի անգամ մատնանշել այն փաստը,

as a gay writer,

որ նա գեյ գրող է,

Baldwin stopped and said,

Բոլդուինը ընդհատեց նրան եւ ասաց.

"But don't you see? There's nothing in me

"Մի՞ թե չեք տեսնում: Իմ մեջ ոչ մի

that is not in everybody else,

արտասովոր բան չկա, որ տարբերակի ինձ ուրիշներից,

and nothing in everybody else

եւ ուրիշների մեջ էլ չկա ոչ մի բան,

that is not in me."

ինչ չունեմ ես":

When identity politics tries to put labels on us,

Երբ ինքնության քաղաքականությունը փորձում է պիտակներ դնել մեր վրա,

it is our freedom of imagination that is in danger.

վտանգվում է մեր երեւակայության ազատությունը:

There's a fuzzy category called

Գոյություն ունի մի անորոշ կատեգորիա, որը կոչվում է

multicultural literature

բազմամշակույթային գրականություն,

in which all authors from outside the Western world

որտեղ արեւմտյան աշխարհից դուրս բոլոր հեղինակները

are lumped together.

հավաքված են միասին:

I never forget my first multicultural reading,

Երբեք չեմ մոռանա իմ առաջին բազմամշակույթային ընթերցանությունը

in Harvard Square about 10 years ago.

Հարվարդի հրապարակում 10 տարի առաջ:

We were three writers, one from the Philippines,

Երեք հեղինակներով էինք՝ մեկը Ֆիլիպիններից,

one Turkish and one Indonesian --

ես՝ Թուրքիայից, եւ մյուսը՝ Ինդոնեզիայից --

like a joke, you know.

ինչպես անեկդոտներում, գիտեք:

(Laughter)

/Ծիծաղ/

And the reason why we were brought together

Մեզ համախմբել էր ոչ թե այն պատճառը,

was not because we shared an artistic style

որ մենք գրում էինք նույն գեղարվեստական ոճով

or a literary taste.

կամ գրական ճաշակով:

It was only because of our passports.

Մեզ համախմբել էր մեր անձնագրերը:

Multicultural writers are expected to tell real stories,

Բազմամշակույթային հեղինաներից սպասում են, որ իրենք գրեն իրական պատմություններ,

not so much the imaginary.

ոչ այնքան հորինվածքներ:

A function is attributed to fiction.

Հորինվածքին ֆունկցիա է վերագրվում:

In this way, not only the writers themselves,

Այդ կերպ՝ ոչ միայն հեղինակներին,

but also their fictional characters

այլ նաեւ հորինված կերպարներին,

become the representatives of something larger.

որպեսզի իրենք դառնան որեւէ մեծ բանի ներկայացուցիչներ:

But I must quickly add

Սակայն պետք է ավելացնեմ նաեւ,

that this tendency to see a story

որ պատմվածքի մեջ

as more than a story

ավելին տեսնելու միտումը

does not solely come from the West.

չի գալիս միայն Արեւմուտքից:

It comes from everywhere.

Այն գալիս է ամեն տեղից:

And I experienced this firsthand

Առաջին անգամ ես դա զգացի

when I was put on trial in 2005

2005-ին, երբ ինձ կանգնեցրեցին դատարանի առաջ

for the words my fictional characters uttered in a novel.

իմ հորինած կերպարների ասած խոսքերի դիմաց պատասխան տալու համար:

I had intended to write

Ինձանից սպասում էին, որ ես պետք է գրեմ

a constructive, multi-layered novel

կառուցողական, բազմաշերտանի մի վեպ

about an Armenian and a Turkish family

հայ եւ թուրք ընտանիքների մասին՝

through the eyes of women.

կնոջ աչքերով դիտարկված:

My micro story became a macro issue

Իմ միկրո պատմությունը մակրո կարեւորություն ձեռք բերեց,

when I was prosecuted.

երբ ինձ հետապնդում էին:

Some people criticized, others praised me

Ոմանք քննադատում էին ինձ, մյուսները ՝ բարձր գնահատում

for writing about the Turkish-Armenian conflict.

հայ-թուրքական հակամարտության մասին գրելու համար:

But there were times when I wanted to remind both sides

Երբեմն իմ մոտ ցանկություն էր առաջանում երկու կողմերին էլ հիշեցնել

that this was fiction.

որ դա ուղղակի հորինվածք է:

It was just a story.

Դա ուղղակի մի պատմություն է:

And when I say, "just a story,"

Եւ երբ ես ասում եմ "ուղղակի պատմություն",

I'm not trying to belittle my work.

ես չեմ փորձում թերակշռել իմ աշխատանքը:

I want to love and celebrate fiction

Ես ցանկանում եմ սիրել եւ մեծաբանել արձակագրությունը

for what it is,

դրա բուն էության համար,

not as a means to an end.

այլ ոչ թե այն բանի համար ինչ դրանից կստացվի:

Writers are entitled to their political opinions,

Գրողները իրավասու են արտահայտելու իրենց քաղաքական տեսանկյունը,

and there are good political novels out there,

եւ կան շատ լավ քաղաքական վեպեր այդ ոճում,

but the language of fiction

սակայն արձակագրության լեզուն

is not the language of daily politics.

դա ամենօրյա քաղաքականության լեզուն չէ:

Chekhov said,

Չեխովն ասել է.

"The solution to a problem

"Խնդրի լուծումը

and the correct way of posing the question

եւ ճիշտ հարցադրումը

are two completely separate things.

բոլորովին տարբեր բաներ են:

And only the latter is an artist's responsibility."

Եւ միայն վերջինս է ընկնում հեղինակի պատասխանատվության տակ":

Identity politics divides us. Fiction connects.

Ինքնության քաղաքականությունը բաժանում է մեզ: Արձակագրությունը՝ միաբանում:

One is interested in sweeping generalizations.

Մեկը կարեւորում է անխտիր ընդանրացումները,

The other, in nuances.

մյուսը՝ մանրամասները:

One draws boundaries.

Մեկը կառուցում է սահմաններ,

The other recognizes no frontiers.

իսկ մյուսը չի ճանաչում սահմաններ:

Identity politics is made of solid bricks.

Ինքնության քաղաքականությունը կարծես թե կառուցված է կարծր աղյուսներից:

Fiction is flowing water.

Իսկ արձակագրությունը նման է հոսող ջրի:

In the Ottoman times, there were itinerant storytellers called "meddah."

Օսմանյան ժամանակաշրջանում կային թափառաշրջիկ պատմասացներ, որոնց անվանում էին մեդդահներ:

They would go to coffee houses,

Նրանք գնում էին սրճելու սրահներ,

where they would tell a story in front of an audience,

պատմվածքներ պատմում ունկնդիրներին՝

often improvising.

շատ անգամ հորինելով այդ պատմվածքները հենց տեղում:

With each new person in the story,

Ամեն նոր կերպարին ներկայացնելու համար

the meddah would change his voice,

մեդդահը փոխում էր իր ձայնը,

impersonating that character.

ընդօրինակելով այդ կերպարը:

Everybody could go and listen, you know --

Բոլորը կարող էին գնալ եւ լսել նրանց՝

ordinary people, even the sultan, Muslims and non-Muslims.

հասարակ մարդիկ, նույնիսկ սուլթանը, մահմեդականները, ոչ մահմեդականները:

Stories cut across all boundaries,

Պատմվածքները սփռվում էին սահմաններից այն կողմ:

like "The Tales of Nasreddin Hodja,"

Օրինակ՝ Հոջա Նասրեդդինի հեքիաթների նման,

which were very popular throughout the Middle East,

որոնք շատ տարածված էին ամբողջ Մերձավոր Արեւելքի տարածքում,

North Africa, the Balkans and Asia.

հյուսիսային Աֆրիկայում, Բալկաններում եւ Ասիայում:

Today, stories continue

Այսօր պատմվածքները շարունակում են

to transcend borders.

հաղթահարել սահմանները:

When Palestinian and Israeli politicians talk,

Երբ խոսում են Պաղեստինի եւ Իսրայելի քաղաքական գործիչները,

they usually don't listen to each other,

սովորաբար նրանք միմյանց չեն լսում:

but a Palestinian reader

Սակայն պաղեստինցի ընթերցողը

still reads a novel by a Jewish author,

մինչեւ հիմա կարդում է հրեա հեղինակի գրքերը,

and vice versa, connecting and empathizing

եւ հակառակը՝ միանալով եւ կարեկցելով

with the narrator.

պատմողին:

Literature has to take us beyond.

Գրականությունը տանում է մեզ անդին:

If it cannot take us there,

Եթե այն անկարող է դա անել,

it is not good literature.

ապա դա վատ գրականություն է:

Books have saved the introverted,

Գրքերը փրկեցին ինտրովերտ,

timid child that I was -- that I once was.

ամաչկոտ աղջկան, ինչպիսին ես էի ժամանակին:

But I'm also aware of the danger

Սակայն ես նաեւ ծանոթ եմ

of fetishizing them.

գրքերի ֆետիշացման վտանգին:

When the poet and mystic, Rumi,

Երբ բանաստեղծ եւ միստիկ, Ռումին

met his spiritual companion, Shams of Tabriz,

հանդիպեց իր հոգեւոր ուղեկցին՝ Շամզին Թավրիզից,

one of the first things the latter did

առաջին իսկ բանը ինչ նա արեց՝

was to toss Rumi's books into water

այն էր, որ նետեց Ռումիի գրքերը ջուրը

and watch the letters dissolve.

նայելով, թե ինչպես են տառերը անհետանում ջրի մեջ:

The Sufis say, "Knowledge that takes you not beyond yourself

Սուֆիստները ասում են. "Այն գիտելիքը, որը չի տանում քեզ անդին

is far worse than ignorance."

ավելի մեծ չարիք է, քան անտեղյակությունը":

The problem with today's cultural ghettos

Ժամանակակից մշակույթային գետտոների խնդիրը

is not lack of knowledge --

չի կայանում գիտելիքի պակասի մեջ:

we know a lot about each other, or so we think --

Մենք միմյանց մասին շատ բաներ գիտենք, կամ էլ կարծում ենք, որ գիտենք:

but knowledge that takes us not beyond ourselves:

Սակայն այն գիտելիքը, որը չի տանում մեզ անդին

it makes us elitist,

դարձնում է մեզ

distant and disconnected.

հեռավոր եւ մեկուսացված:

There's a metaphor which I love:

Կա մի փոխաբերություն, որը ես շատ եմ սիրում.

living like a drawing compass.

կյանքը նման է կողմնացույցի՝

As you know, one leg of the compass is static, rooted in a place.

կողմնացույցի մի ոտքը անշարժ է, ամրացված է մի տեղում:

Meanwhile, the other leg

Մինչդեռ, մյուս ոտքը

draws a wide circle, constantly moving.

անընդհատ շարժման մեջ է գտնվում, լայն շրջան գծում:

Like that, my fiction as well.

Այդպիսին է նաեւ իմ արձակագրությունը:

One part of it is rooted in Istanbul,

Մի մասը արմրացված է Ստամբուլում

with strong Turkish roots,

ամուր թուրքական արմատներով:

but the other part travels the world,

Իսկ մյուս մասը ճանապարհորդում է ամբողջ աշխարհով մեկ՝

connecting to different cultures.

կապելով իրար հետ այլ մշակույթները:

In that sense, I like to think of my fiction

Այս առումով, ինձ հաճելի է այն միտքը, որ իմ արձակագրությունը

as both local and universal,

ինչպես տեղական է, այնպես էլ համաշխարհային,

both from here and everywhere.

այստեղից եւ ամենուրեքից:

Now those of you who have been to Istanbul

Նրանք, ովքեր եղել են Ստամբուլում,

have probably seen Topkapi Palace,

հավանաբար տեսել են Թոփկափի պալատը,

which was the residence of Ottoman sultans

որը եղել է Օսմանյան սուլթանների նստավայրը

for more than 400 years.

ավելի քան 400 տարվա ընթացքում:

In the palace, just outside the quarters

Պալատում, քիչ այն կողմ

of the favorite concubines,

սիրելի հարճերից,

there's an area called The Gathering Place of the Djinn.

կա մի տեղ, որը կոչվում էր Ջիննի ապաստարան:

It's between buildings.

Այն գտնվում է շենքերի միջեւ:

I'm intrigued by this concept.

Այս հասկացությունը ինձ շատ է ոգեւորում:

We usually distrust those areas

Սովորաբար մենք անվստահույամբ ենք լցված նման երեւույթների նկատմամաբ,

that fall in between things.

որոնք ինչ որ բաների արանքներում են:

We see them as the domain

Մենք դրանք դիտարկում ենք, որպես ապաստարան

of supernatural creatures like the djinn,

գերբնական արարածների համար՝ ինչպիսին ջինն է,

who are made of smokeless fire

ով կարծես ծխից լինի

and are the symbol of elusiveness.

եւ մարմնավորում է խուսափողականությունը:

But my point is perhaps

Սակայն

that elusive space

նման ապաստարանների առավել կարիքը

is what writers and artists need most.

զգում են գրողներն ու նկարիչները:

When I write fiction

Երբ ես ստեղծագործում եմ

I cherish elusiveness and changeability.

ես խրախուսում եմ խուսափողականությունն ու փոփոխականությունը:

I like not knowing what will happen 10 pages later.

Ինձ դուր է գալիս այն միտքը, որ ես չգիտեմ, թե ինչ կկատարվի 10 էջ հետո:

I like it when my characters surprise me.

Ես սիրում եմ, երբ իմ կերպարները զարմացնում են ինձ:

I might write about

Ես միգուցե գրեմ

a Muslim woman in one novel,

մի մահմեդական կնոջ մասին վեպերիցս մեկում:

and perhaps it will be a very happy story,

Եվ հավանաբար այն կստացվի մի շատ երջանիկ պատմություն:

and in my next book, I might write

Մյուս գիրքը ես միգուցե կգրեմ

about a handsome, gay professor in Norway.

մի գրավիչ, համասեռամոլ նորվեգացի պրոֆեսորի մասին:

As long as it comes from our hearts,

Եթե պատմությունները բխում են մեր սրտերից,

we can write about anything and everything.

մենք կարող ենք գրել ցանկացած բանի մասին:

Audre Lorde once said,

Օդրի Լորդը մի անգամ ասել է.

"The white fathers taught us to say,

<<Մեծերից մեկը սովորեցրել է մեզ ասել՝

'I think, therefore I am.'"

Ես մտածում եմ, ուստի ես ապրում եմ>>:

She suggested, "I feel, therefore I am free."

Իսկ նա առաջարկեց՝ <<Ես զգում եմ, ուստի ես ազատ եմ>>:

I think it was a wonderful paradigm shift.

Իմ կարծիքով դա պարադիգմայի հիանալի փոփոխություն է:

And yet, why is it that,

Սակայն, ինչու՞

in creative writing courses today,

այսօր ստեղծագործական գրության դասընթացների ժամանակ

the very first thing we teach students is

առաջին իսկ բանը, ինչ ուսուցանում են ուսանողներին՝

"write what you know"?

դա գրել այն, ինչի մասին գիտես:

Perhaps that's not the right way to start at all.

Թերեւս, դա բոլորովին էլ ճիշտ ուղի չէ սկսնակների համար:

Imaginative literature is not necessarily about

Երեւակայական գրականությունը պարտադիր չի լինի նրա մասին,

writing who we are or what we know

թե ով ենք մենք կամ ինչ մենք գիտենք,

or what our identity is about.

կամ ինչպիսին է մեր ինքնությունը:

We should teach young people and ourselves

Մենք պետք է սովորեցնենք երիտասարդներին եւ ինքներս մեզ

to expand our hearts

բացել մեր սրտերը

and write what we can feel.

եւ գրել նրա մասին, ինչ զգում ենք:

We should get out of our cultural ghetto

Մենք պետք է դուրս գանք մեր մշակույթային գետտոներից

and go visit the next one and the next.

եւ ուսումնասիրենք ուրիշինը:

In the end, stories move like whirling dervishes,

Ի վերջո, պատմությունները նման են պտտվող դերվիշների,

drawing circles beyond circles.

ովքեր շրջանակներ են գծում իրենց պտույտներով:

They connect all humanity,

Նրանք միավորում են ողջ մարդկությունը,

regardless of identity politics,

անկախ ինքնությունից:

and that is the good news.

Դա լավ լուր է:

And I would like to finish with an old Sufi poem:

Ես կցանկանայի ավարտել իմ ելույքը մի հին սուֆիստական բանաստեղծությամբ.

"Come, let us be friends for once;

<<Արի՛, ե՛կ գոնե մեկ անգամ ընկերներ դառնանք ,

let us make life easy on us;

ե՛կ հեշտացնենք յուրաքանչուրիս կյանքը,

let us be lovers and loved ones;

ե՛կ սիրվենք եւ սիրենք,

the earth shall be left to no one."

մե՜կ է, երկիրը ոչ ոքիս չի մնաու>>:

Thank you.

Շնորհակալություն

(Applause)

/Ծափահարություններ/