The politics of fiction | Elif Shafak

Translator: Taban Khidr Reviewer: halo fariq

I'm a storyteller.

من چیرۆک گێڕەرەوەم.

That's what I do in life -- telling stories,

من ئەمە دەكەم لە ژيانمدا --چیرۆک دەهۆنمەوە

writing novels --

و نوسينى رِۆمان

and today I would like to tell you a few stories

دەمەويێت چەند چيرۆكيَكتان بۆ بگێرِمەوە

about the art of storytelling

لەسەر هونەرى چيرۆك گێرِانەوە

and also some supernatural creatures

هەروەها چەند دروستكراوێكى نەبينراوى

called the djinni.

سروشت كە پێيان دەوترێت جنۆكە.

But before I go there, please allow me to share with you

بەڵام لەپێش ئەوە رِێگەم بدەن هەندێك

glimpses of my personal story.

چيرۆكى ژيانم باس بكەم.

I will do so with the help of words, of course,

بێگومان بە يارمەتى وشە ئەمە دەكەم،

but also a geometrical shape, the circle,

بەڵام بە يارمەتى شێوەیەكى جيۆمەتريش كە بازنەيە

so throughout my talk,

لە درێژەى قسەكانمدا ئێوە .

you will come across several circles.

بە چەند بازنەيەكدا دەڕۆن.

I was born in Strasbourg, France

من لە ستراسبۆرگ لە فرەنسا

to Turkish parents.

لە دايك و باوكێكى تورك لەدايكبووم.

Shortly after, my parents got separated,

دايك و باوكم جيابوونەوە،

and I came to Turkey with my mom.

و من لەگەڵ دايكمدا هاتم بۆ توركيا.

From then on, I was raised

وەك منداڵێك، لەو كاتەوە

as a single child by a single mother.

تاقانە لەلايەن دايكێكى سەڵتەوە بەخێوكرام.

Now in the early 1970s, in Ankara,

ئەمە لە سەرەتاى حەفتاكاندا لە ئەنقەرە،

that was a bit unusual.

.تۆزێك شتێكى نا باو بوو

Our neighborhood was full of large families,

گەڕەكەكەمان پڕبوو لە خێزانى گەورە،

where fathers were the heads of households,

كە باوكەكان سەرۆكى خێزانەكە بوون.

so I grew up seeing my mother as a divorcee

من لەگەڵ دايكيێكى جيابووەوە گەورە بووم

in a patriarchal environment.

لە ژینگەيەكى پياوسالاريدا.

In fact, I grew up observing

لە ڕاستيدا من لە گەورەبوونمدا

two different kinds of womanhood.

دوو نموونەى جياوازى ژن لەبەردەممدا بوون.

On the one hand was my mother,

لەلايەك دايكم كە خوێندنى

a well-educated, secular, modern, westernized, Turkish woman.

تەواو كردبوو و ژنێكى سيێكيولارى مۆدێرنەى رِۆژئاوايى بوو.

On the other hand was my grandmother,

لەلايەكى تر نەنكم و

who also took care of me

كە ئاگاى لێمدەبوو

and was more spiritual, less educated

زياتر رۆحانى بوو كەمى خويێندبوو

and definitely less rational.

.و كەمتر لۆجيكى بوو

This was a woman who read coffee grounds to see the future

قاوەى دەخوێندەوە بۆ ئەوەى داهاتوو بزانێت و

and melted lead into mysterious shapes

قورِقوشمى دەتواندەوە بۆ ئەوەى

to fend off the evil eye.

كاريگەرى چاوى پیس نەهێڵێت.

Many people visited my grandmother,

زۆر خەڵك سەردانى نەنكميان دەكرد

people with severe acne on their faces

هەبوو زيپكەى زۆر بە دەمووچاويانەوە بوو

or warts on their hands.

يان بالوكە بە دەستيانەوە بوو.

Each time, my grandmother would utter some words in Arabic,

نەنكم هەندێك وشەى بە زمانى عەرەبى دەگوت

take a red apple and stab it

و سێوێكى سوری دەهێنا

with as many rose thorns

درڕكى گوڵەباخى پێوە دەكرد

as the number of warts she wanted to remove.

و بە ژمارەى ئەو زيپكە يان بالوكانەى دەيويست لابچن.

Then one by one, she would

دواتر یەک لە دوای یەک

encircle these thorns with dark ink.

بە مەرەكەبى ڕەش بازنەى دەهێنا بەسەر ئەو درِكانەدا.

A week later, the patient would come back

هەفتەیەک دواتر، نەخۆشەکە دەگەڕایەوە

for a follow-up examination.

بۆ پشکنینی چاودێريكردن.

Now, I'm aware that I should not be saying such things

ئێستا من دەزانم كە نابێت لەم قسانە بڵێم

in front of an audience of scholars and scientists,

لەبەردەم ئامادەبووانى توێژەر و زانايان،

but the truth is, of all the people

بەڵام لەناو هەموو ئەو كەسانە

who visited my grandmother for their skin conditions,

سەردانى نەنكميان دەكرد بۆ چارەسەرى دۆخەکانی پێستيان

I did not see anyone go back

كەسێكم نەدەدى كە بڕواتەوە

unhappy or unhealed.

و دڵخۆش نەبێت و يان .كێشەكەى چارەسەر نەبووبێت

I asked her how she did this. Was it the power of praying?

من لێم پرسى چۆن ئەوەى دەكرد؟ ئايا ئەوە هێزى نزاکان بوو؟

In response she said, "Yes, praying is effective,

لە وەڵامدا گوتى "بەڵى، نزا كاريگەرە،

but also beware of the power of circles."

بەڵام ئاگادارى هێزى بازنەكانيش بە".

From her, I learned, amongst many other things,

لەوەوە من زۆر شتی تر فێر بووم،

one very precious lesson --

یەکێک لە وانە بەنرخەکان ئەوە بوو--

that if you want to destroy something in this life,

گەر دەتەوێت شتێک لە ژیاندا لە ناو بەریت

be it an acne, a blemish

جا زیپکەیەک بێت یان گرفتێک بێت

or the human soul,

یان ڕۆحی مرۆڤێک،

all you need to do is to surround it with thick walls.

پێویستە دیوارێکی ئەستوور دروست بکەیت بە دەوریدا.

It will dry up inside.

ئەویش لە ناوەوە وشک بێتەوە.

Now we all live in some kind of a social and cultural circle.

ئێستا ئێمە هەموومان لە بازنەيەكى كۆمەڵايەتى و كلتوريدا دەژين،

We all do.

هەموومان ئەمە دەکەین.

We're born into a certain family, nation, class.

ئێمە هەريەك لە خێزان و .نەتەوە و ئاستێکەوە لەدايكبووين

But if we have no connection whatsoever

بەڵام گەرهيچ پەيوەنديیەكمان

with the worlds beyond the one we take for granted,

لەگەڵ جيهانى دەرەوەى بازنەکانمان نەبێت،

then we too run the risk

ئەوا ئێمەش مەترسى

of drying up inside.

وشكبوونەوەمان لە ناوەوە دروستدەبێت،

Our imagination might shrink;

ڕەنگە خەیاڵمان بچێتەوە یەک،

our hearts might dwindle,

لەوانەیە دڵەکانمان تەسک بێتەوە،

and our humanness might wither

هەستی مرۆڤانەمان لاواز بێت

if we stay for too long

گەر بۆ ماوەیەکی زۆر

inside our cultural cocoons.

بمێنینەوە لە نێو قۆزاخەی کەلتوریمان.

Our friends, neighbors, colleagues, family --

هاوڕێکانمان و دراوسێکانمان و هاوکار و خێزانەکانمان

if all the people in our inner circle resemble us,

گەر ئەو کەسانە لە بازنەی ناوەوەی خۆمان بچن

it means we are surrounded

مانای وایە ئێمە دەورەدراوین

with our mirror image.

بە وێنە هاوێنەییەکانی خۆمان.

Now one other thing women like my grandma do in Turkey

ئێستا شتێکی تر کە ژنەکانی تر دەیکەن وەکو داپیرەم لە تورکیا

is to cover mirrors with velvet

کە ئاوێنەکانیان دادەپۆشن بە قوماش

or to hang them on the walls with their backs facing out.

یان هەڵیان دەواسن بە دیوارەکان بەجۆرێ دیوی پشتەوە لە دەرەوە بێ.

It's an old Eastern tradition

ئەمە نەریتێکی دێرینی ڕۆژهەڵاتییە

based on the knowledge that it's not healthy

لەسەر بنەمای ئەو زانستەی کە دروست نییە

for a human being to spend too much time

بۆ ئەو مرۆڤانەی کە کاتی زۆریان بەسەر دەبەن

staring at his own reflection.

دەڕوانن لە هاوێنەی خۆیان.

Ironically, [living in] communities of the like-minded

لەمەوە ژيان لەو كۆمەڵگايانەى بەم شێوەيەن

is one of the greatest dangers

یەکێکن لەگەورەترين مەترسیيەکان

of today's globalized world.

لە جيهانى ئەمڕۆدا،

And it's happening everywhere,

لە هەموو شوێنێکەوە ڕوودەدەن،

among liberals and conservatives,

لە نێو لێبڕاڵ و پارێزگاریکارانەوە،

agnostics and believers, the rich and the poor,

لای بڕوادار، بێباوەڕ دەوڵەمەند، هەژار

East and West alike.

ڕۆژئاوا و ڕۆژهەڵات وەکو یەک.

We tend to form clusters

مەیلی ئەوە دەکەین کۆمەڵگا لەسەر

based on similarity,

بنەمای لێکچوون بنیاد بنێین.

and then we produce stereotypes

و دواتر هەمان شت بەرهەمدەهێنن

about other clusters of people.

لەسەر بنەمای کۆمەڵانی تر.

In my opinion, one way of transcending

بەبۆچونی من، ڕێگایەک بۆ دەربازبوون

these cultural ghettos

لەم بەربەستە کلتورییانە

is through the art of storytelling.

ڕێگای چیرۆک گێڕانەوەیە.

Stories cannot demolish frontiers,

چیرۆک ناتوانێت بەربەستەکان لەناوببات.

but they can punch holes in our mental walls.

بەڵام دەتوانێت درز دروست بکات لە دیواری مێشکمان.

And through those holes, we can get a glimpse of the other,

لەڕێگەی ئەو درزانەوە دەتوانین ئەوانی تریش ببینین،

and sometimes even like what we see.

تەنانەت هەندێ جاریش حەز بەوە دەکەین کە دەیبینین.

I started writing fiction at the age of eight.

لە تەمەنی هەشت ساڵیم دەستم کرد بە نوسینی ئەدەبیات.

My mother came home one day with a turquoise notebook

ڕۆژێک دایکم هاتەوە ماڵەوە بە پەڕاوێکی پیرۆزەیی

and asked me if I'd be interested in keeping a personal journal.

و پرسیاری لێکردم لەسەر نوسینی یادەوەری ڕۆژانەم.

In retrospect, I think she was slightly worried

پێم وایە ئەو دەترسا لە

about my sanity.

لە تەندروستی ئەقڵیم.

I was constantly telling stories at home, which was good,

من بەردەوام چیرۆکم دەگێرایەوە لە ماڵەوە، کە شتێکی باش بوو.

except I told this to imaginary friends around me,

بۆ هاوڕێ خەیاڵییەکانی دەوروبەرم دەگێڕایەوە

which was not so good.

کە ئەمەیان زۆر باش نەبوو.

I was an introverted child,

من منداڵێکی زۆر بەهەست بووم،

to the point of communicating with colored crayons

بەو ڕادەیەی کەئاخاوتنم دەکرد لەگەڵ قەڵەمی بۆیەکانم

and apologizing to objects

و داوای لێبوردنم دەکرد لە شتەکان

when I bumped into them,

کاتێک خۆم پێدا دەکێشان

so my mother thought it might do me good

بۆیە دایکم وا بیری دەکردەوە کە ڕەنگە

to write down my day-to-day experiences

نوسینی ئەزمونی ڕۆژانە بۆ خۆم و

and emotions.

و هەستەکانم باش بێت.

What she didn't know was that I thought my life was terribly boring,

شتێک ئەو نەیدەزانی، من وا بیرم دەکردەوە ژیانم زۆر بێزارکەرە،

and the last thing I wanted to do

و دواین شت کە دەمویست بیکەم

was to write about myself.

ئەوە بوو کە دەربارەی خۆم بنوسم.

Instead, I began to write about people other than me

لەبری ئەوە دەستم کرد بە نوسین دەربارەی خەڵکانی دیکە

and things that never really happened.

ئەو شتانەی کە هەرگیز ڕوویان نەداوە.

And thus began my life-long passion

دەستم کرد بە خۆشەویستی درێژخایەنم

for writing fiction.

بۆ نوسینی ئەدەبیات.

So from the very beginning, fiction for me

هەر لە سەرەتاوە، بۆ من نوسینی ئەدەبیات

was less of an autobiographical manifestation

دەرخستەی ژیانی تایبەتی کەسانی تر نەبوون

than a transcendental journey

بەڵکو زیاتر گەشتێک بوو

into other lives, other possibilities.

بۆ ژیانی تر و ئەگەری تر.

And please bear with me:

و تکایە لەگەڵم بمێننەوە:

I'll draw a circle and come back to this point.

من بازنەیەک دەکێشم و دەگەڕێمەوە سەر هەمان خاڵ.

Now one other thing happened around this same time.

لە هەمان کاتدا شتێکی دیکەم بەسەردا هات.

My mother became a diplomat.

دایکم بوو بە دیپلۆمات.

So from this small, superstitious,

بۆیە لەم شوێنە بچوکە، گۆشکراو بە ئەفسانە

middle-class neighborhood of my grandmother,

دەوروبەرە ئاست ناوەندەی ماڵی داپیرەم،

I was zoomed into this

من گوازرامەوە بۆ

posh, international school [in Madrid],

قوتابخانەیەکی نێودەوڵەتی لە مەدرید،

where I was the only Turk.

کە تەنها من تورک بووم.

It was here that I had my first encounter

لەوێ یەکەم بەرکەوتنم هەبوو

with what I call the "representative foreigner."

لەگەڵ کە من ناوی دەنێم نوێنەری بێگانەکان.

In our classroom, there were children from all nationalities,

لە پۆلەکەمدا، منداڵی هەموو نەتەوەکانی لێ بوو،

yet this diversity did not necessarily lead

لەگەڵ ئەوەشدا ئەم فرەڕەنگییە نە بووە

to a cosmopolitan, egalitarian

هۆی پۆلێکی فرەکولتور

classroom democracy.

دوور لە ناوچەگەری و دیموکراسی

Instead, it generated an atmosphere

لەبری ئەمە کەشێکی وا دروست بووبوو

in which each child was seen --

کە هەر منداڵێک

not as an individual on his own,

وەکو خۆی نەدەبینرا،

but as the representative of something larger.

بەڵام وەکو نوێنەری شتێکی گەورەتر.

We were like a miniature United Nations, which was fun,

ئێمە وەک وێنەیەکی نەتەوە یەکگرتووەکان وابووین،

except whenever something negative,

جگە لەوەی کە شتێکی نەرێنی

with regards to a nation

دەربارەی نەتەوەیەک

or a religion, took place.

یان ئاینێک ڕووی دەدا.

The child who represented it was mocked,

ئەو منداڵەی کە نوێنەرایەتی دەکرد، گاڵتەی پێدەکرا،

ridiculed and bullied endlessly.

گێچەڵ و گاڵتەپێکردنی بەردەوام.

And I should know, because during the time I attended that school,

دەبوو بمزانیبایە، چونکە لەو کاتەی من لە قوتابخانە بووم

a military takeover happened in my country,

ڕوداوێکی سەربازی ڕوویدا لە ووڵاتەکەم،

a gunman of my nationality nearly killed the Pope,

چەکدارێک، لە نەتەوەی من، نزیک بوو لەوەی پاپا بکوژێت،

and Turkey got zero points in [the] Eurovision Song Contest.

تورکیا هیچ خاڵیکی بەدەست نەهێنا بوو لە پێشبڕکێی گۆرانی یۆرۆڤیژن

(Laughter)

(پێکەنین)

I skipped school often and dreamed of becoming a sailor

زۆرجار نەدەچووم بۆ قوتابخانە خەونم بوو ببمە دەریاوان

during those days.

لەو ڕۆژانەدا

I also had my first taste

بۆ یەکەم جار تامی

of cultural stereotypes there.

کولتوری جیاوازم کرد لەوێ

The other children asked me about the movie

منداڵەکانی تر پرسیاریان دەربارەی فیلم

"Midnight Express," which I had not seen;

"نیوەشەوی خێرا" کە من نەم بینی بوو؛

they inquired how many cigarettes a day I smoked,

پرسیاریان دەکرد چەند جگەرە دەکێشم ڕۆژانە،

because they thought all Turks were heavy smokers,

چونکە پێیان وابوو هەموو تورکەکان جگەرەکێشی سەرسەختن،

and they wondered at what age

دەیاویست بزانن لە کام تەمەن

I would start covering my hair.

سەرم دادەپۆشم

I came to learn that these were

فێبربووم کە ئەمانە

the three main stereotypes about my country:

سێ جیاوازی سەرەکین دەربارەی وڵاتەکەم

politics, cigarettes

سیاسەت، جگەرە

and the veil.

و پەچە.

After Spain, we went to Jordan, Germany

پاس ئیسپانیا، چوینە ئوردەن و ئەڵمانیا

and Ankara again.

و دواتر ئەنقەرە.

Everywhere I went, I felt like

هەرشوێنێ دەڕۆیشتم هەستم دەکرد

my imagination was the only suitcase

خەیاڵەکانم تاکە جانتامە

I could take with me.

کە دەتوانم بیبەم لەگەڵ خۆم.

Stories gave me a sense of center,

چیڕۆکەکان هەستی چەق و

continuity and coherence,

بەردەوامی و پەیوەست بوونیان پێدەبەخشیم،

the three big Cs that I otherwise lacked.

ئەم سێ ( C ) گەورانەی من نەم بوو

لە ناوەڕاستی بیستەکانی تەمەنم چومەوە ئیستانبۆل

In my mid-twenties, I moved to Istanbul,

the city I adore.

ئەو شارەی زۆرم خۆش دەوێ.

I lived in a very vibrant, diverse neighborhood

من لە شارێکی جیاواز و پڕ چالاکی ژیاوم

where I wrote several of my novels.

لەوێ زۆر ڕۆمانی خۆمم نوسی.

I was in Istanbul when the earthquake hit

من لە ئیستانبۆڵ بووم کە بومەلەرزەکە ڕوویدا

in 1999.

لە ساڵی ١٩٩٩.

When I ran out of the building at three in the morning,

کاتێک لە باڵەخانەکە هاتمە دەرەوە سێی بەیانی بوو.

I saw something that stopped me in my tracks.

شتێکم بینی کە منی وەستاندا لەو شوێنەدا،

There was the local grocer there --

سەوزە فرۆشی ناوچەکە لەوێ بوو--

a grumpy, old man who didn't sell alcohol

پیاوێکی توڕەی پیر کە کحولی نەدەفرۆشت

and didn't speak to marginals.

و قسەی نەدەکرد لەگەڵ پەراوێزخراوەکان.

He was sitting next to a transvestite

دانیشتبوو لە تەنیشت ترانسجێندەرێکەوە

with a long black wig

کە باروکەیەکی درێژی ڕەشی لەسەربوو

and mascara running down her cheeks.

و ماسکەرەش هاتبووە سەر کوڵمەکانی.

I watched the man open a pack of cigarettes

بینیم پیاوەکە پاکەتێک جگەرەی کردەوە

with trembling hands

بە دەستێکی لەرزۆکەوە

and offer one to her,

پێشکەشی ترانسجێندەرەکەی کرد،

and that is the image of the night of the earthquake

ئەمە وێنەی شەوی بومەلەرزەکە بوو.

in my mind today --

لە مێشکمدا ئەمڕۆ--

a conservative grocer and a crying transvestite

بەقاڵێکی پارێزگاریکار لەگەڵ ترانسجێندەرێکی گریاو

smoking together on the sidewalk.

جگەرەیان دەکێشا لەسەر شۆستەکە.

In the face of death and destruction,

لە بەرامبەر مەرگ و کاول بووندا،

our mundane differences evaporated,

جیاوازییە دونیایەکانمان وون دەبێت،

and we all became one

و هەموومان دەبین بە یەک

even if for a few hours.

تەنانەت ئەگەر بۆ چەند کاتژمێرێکیش بێت.

But I've always believed that stories, too, have a similar effect on us.

بەڵام هەمیشە باوەڕم وابووە کە دوو چیرۆک هەمان کاریگەرییان هەیە.

I'm not saying that fiction has the magnitude of an earthquake,

ناڵێم ئەدەبیات هەمان هێزی بومەلەرزەی هەیە،

but when we are reading a good novel,

بەڵام کاتێ ڕۆمانێکی باش دەخوێنیتەوە،

we leave our small, cozy apartments behind,

ئەپارتمێنتە بچوک و خنجیلانەکە بەجێدێڵین،

go out into the night alone

بە تەنها بەناو شەودا دەڕۆین

and start getting to know people we had never met before

و ئەو خەڵکانە دەناسین کە پێشتر هەرگیز نەمان بینیبوون

and perhaps had even been biased against.

ڕەنگە زۆر دژیان بووبین.

Shortly after, I went

هەندێک دوای ئەمە چومە

to a women's college in Boston, then Michigan.

کۆلیژی ئافرەتان لە بۆستن ئینجا میشەگان.

I experienced this, not so much as a geographical shift,

ئەزموونی ئەمەم کرد نەک بەهۆی گۆڕانە جوگرافییەکان،

as a linguistic one.

بەڵكو وەکو زمانناسێک.

I started writing fiction in English.

دەستم کرد بە نوسینی ئەدەبیات بە ئینگلیزی.

I'm not an immigrant, refugee or exile --

من کۆچبەر، پەنابەر یان دورخراوە نەبووم--

they ask me why I do this --

پرسیاریان لێکردم بۆ ئەمە دەکەم---

but the commute between languages

بەڵام ئاڵوگۆڕی لە نێوان زمانەکان

gives me the chance to recreate myself.

چانسی خۆدروستکردنی پێم دا.

I love writing in Turkish,

حەزم دەکرد بە تورکی بنوسم،

which to me is very poetic and very emotional,

کە بۆ من زمانێکی شاعیرانە و بەسۆز بوو،

and I love writing in English, which to me

و حەز دەکەم بە ئینگلیزی بنوسم کە

is very mathematical and cerebral.

زمانێکی ورد و ماتماتیکی بوو.

So I feel connected to each language in a different way.

هەستم دەکرد پەیوەستم بە هەریەکەیان بە ڕێگەی جیاواز.

For me, like millions of other people

بۆ من وەکو ملیۆنان خەڵکی دیکە

around the world today,

لە جیهاندا،

English is an acquired language.

ئینگلیزی زمانێ بوو فێری بووبووم.

When you're a latecomer to a language,

کاتێک تۆ درەنگ فێری زمانێک دەبیت،

what happens is you live there

ئەوەی بەسەرت دێت لەگەڵی دەژیت

with a continuous

بەردەوام

and perpetual frustration.

وەک ترسێکی جاویدانی.

As latecomers, we always want to say more, you know,

کە درەنگ فێردەبیت، هەمیشە دەمانەوێت زیاتر بڵین

crack better jokes, say better things,

شتی باشتر و نوکتەی زیرەکانە بڵێین،

but we end up saying less

بەڵام بە کەمتر قسەکردن کۆتایی دێت

because there's a gap between the mind and the tongue.

چونکە بۆشایەک هەیە لە نێوان مێشک و زمان.

And that gap is very intimidating.

ئەم بۆشاییە زۆر ترسناکە.

But if we manage not to be frightened by it,

بەڵام گەر توانیمان کۆنترۆڵی ئەم ترسە بکەین

it's also stimulating.

ئەمە هاندەرانەیە.

And this is what I discovered in Boston --

و درکی ئەمەم کرد لە بۆستن --

that frustration was very stimulating.

ئەم ترسە زۆر وروژێنەرە.

At this stage, my grandmother,

لەم قۆناخەدا داپیرەم،

who had been watching the course of my life

کە سەیری ئاڕاستەی ژیانمی دەکرد

with increasing anxiety,

،بە دڵەڕاوکێیەکی زۆرەوە

started to include in her daily prayers

خستییە ناو لیستی نزاکانی ڕۆژانە

that I urgently get married

کە پێویستە من هاوسەرگیری بکەم

so that I could settle down once and for all.

بۆ ئەوەی کە من لە شوێنێکدا جێگیر ببم.

And because God loves her, I did get married.

و چونکە خودا خۆشی دەویست، من هاوسەرگیریم کرد.

(Laughter)

(پێکەنین)

But instead of settling down,

بەڵام لە جیاتی ئەوەی جێگیر ببم،

I went to Arizona.

چووم بۆ ئەریزۆنا.

And since my husband is in Istanbul,

لە کاتێکدا هاوسەرەکەم لە ئیستانبۆڵ بوو،

I started commuting between Arizona and Istanbul --

هاتووچۆم دەکرد لە نێوان ئەریزۆنا و ئیستانبۆڵ--

the two places on the surface of earth

دوو شوێن لەسەر ڕووی زەوی

that couldn't be more different.

کە زۆر جیاواز بوون.

I guess one part of me has always been a nomad,

پێم وایە بەشێک لە من هەمیشە گەڕیدە بووە،

physically and spiritually.

لە ڕووی جەستەیی و ڕۆحییەوە.

Stories accompany me,

چیرۆکەکان هاوڕێیەتیم دەکەن،

keeping my pieces and memories together,

تا پارچە و یادگارییەکانم ،پێکەوە بپارێزن

like an existential glue.

وەکو کەتیرەیەکی بوون.

Yet as much as I love stories,

لەگەڵ ئەوەی کە چیرۆک زۆر ئازیز بوو لام،

recently, I've also begun to think

لەم دواییانە وابیرم دەکردەوە

that they lose their magic

کە هێزە جادووییەکەی لە دەست دەدات

if and when a story is seen as more than a story.

گەر چیڕۆکێک زیاتر لە چیرۆکێک بێت.

And this is a subject that I would love

ئەمە بابەتێکە حەزدەکەم

to think about together.

هەموومان بیری لێبکەینەوە پێکەوە.

When my first novel written in English came out in America,

کاتێک یەکەم ڕۆمانم بە ئینگلیزی دەرچوو لە ئەمەریکا،

I heard an interesting remark from a literary critic.

گوێم لە لێدوانێکی سەرنج ڕاکێش بوو لە ڕەخنەگرێکی ئەدەبی.

"I liked your book," he said, "but I wish you had written it differently."

گوتی "کتێبەکەتم بەدڵ بوو، بەڵام "خۆزگە جیاوازتر دەتنوسی

(Laughter)

(پێکەنین)

I asked him what he meant by that.

پرسیارم لێکرد مەبەستی چییە لەمە.

He said, "Well, look at it. There's so many

گوتی "باشە، سەیرکە. زۆر

Spanish, American, Hispanic characters in it,

کارەکتەری ئیسپانی و ئەمەریکی و ئسپانی هەن

but there's only one Turkish character and it's a man."

بەڵام تەنها یەک کارەکتەری تورکی هەیە کە پیاوێکە."

Now the novel took place on a university campus in Boston,

ئێستا ڕوداوەکان لە کەمپەسی زانکۆیەک لە لەندەن ڕوو دەدەن،

so to me, it was normal

بۆیە بۆ من شتێکی ئاسایی بوو

that there be more international characters in it

کە کارەکتەری فرەنەتەوەیی تیدا بێت

than Turkish characters,

زیاتر لە کارەکتەری تورک،

but I understood what my critic was looking for.

تێگەیشم کە ڕەخنەگرەکەم .بەدوای چیدا دەگەڕا

And I also understood that I

هەروەها تێگەیشتم کە

would keep disappointing him.

بەردەوام بێ هیوای دەکەم.

He wanted to see the manifestation of my identity.

ئەو دەیویست نمایشی شوناسم ببینێت.

He was looking for a Turkish woman in the book

دەگەڕا بۆ ئافرەتێکی تورک لە ناو کتێبەکەدا

because I happened to be one.

چونکە من یەکێک بووم لەوان.

We often talk about how stories change the world,

بەزۆری قسەدەکەین دەربارەی چۆن چیڕۆکەکان جیهانیان گۆڕیووە،

but we should also see how the world of identity politics

بەڵام پێویستە جیهانی شوناسی سیاسەت ببینین

affects the way stories

کە چۆن کاریگەرییان هەیە لەسەر چیڕۆکەکان

are being circulated,

کە دەستاو دەست دەکات،

read and reviewed.

و خوێندنەوەی بۆ دەکرێت.

Many authors feel this pressure,

زۆر نوسەر هەست بەم پاڵەپەستۆیە دەکەن،

but non-Western authors feel it more heavily.

بەڵام نوسەرە نا ڕۆژئاواییەکان زیاتر هەستی پێدەکەن.

If you're a woman writer from the Muslim world, like me,

گەر تۆ ژنێکی نوسەر بیت لە جیهانی ئیسلامی وەکو من،

then you are expected to write

وەها چاوەڕوان دەکرێت کە

the stories of Muslim women

چیڕۆکی ئافرەتانی موسڵمان بنوسیت

and, preferably, the unhappy stories

کە باشتر وایە چیڕۆکی خەمباربێت

of unhappy Muslim women.

دەربارەی کەساسی ئافرەتی موسڵمانان.

You're expected to write

دەبێت وەها بنوسیت

informative, poignant and characteristic stories

پڕ زانیاری و توند و تایبەتمەندی چیڕۆکەکان

and leave the experimental and avant-garde

و ئەزمونی و نوێکاری جێدە‌ێڵیت

to your Western colleagues.

بۆ هاوکارە ڕۆژئاواییەکانت.

What I experienced as a child in that school in Madrid

ئەوەی من ئەزمونم کرد وەکو منداڵێک کە لە قوتابخانە بووم لە مەدرید

is happening in the literary world today.

ئەمڕۆ لە دونیایی ئەدەبدا ڕودەدات.

Writers are not seen

نوسەرەکان نابیندرێن

as creative individuals on their own,

وەکو تاکی داهێنەر بۆ خۆیان،

but as the representatives

بەڵام وەکو نوێنەری

of their respective cultures:

کەلتوری تایبەتی خۆیان:

a few authors from China, a few from Turkey,

هەندێک نوسەر لە چین، هەندێک نوسەری تر لە تورکیا،

a few from Nigeria.

ژمارەیەکی کەم لە نێجیریا.

We're all thought to have something very distinctive,

پێمان وایە شتێکی زۆر دیاریکراومان هەیە،

if not peculiar.

ئەگەر سەیر نەبێت.

The writer and commuter James Baldwin

جەیمس بۆڵدوینی نوسەر و ڕێبوار

gave an interview in 1984

چاوپێکەوتنێکی ئەنجامدا لە ساڵی ١٩٨٤

in which he was repeatedly asked about his homosexuality.

کە بەردەوام پرسیاری لێدەکرا دەربارەی .هۆمۆسێکسواڵیتییەکەی

When the interviewer tried to pigeonhole him

کە بێژەرەکە هەوڵی دەدات تەنگی پێهەڵبچنێت

as a gay writer,

وەکو نوسەرێکی هاورەگەزباز،

Baldwin stopped and said,

بۆڵدوین ڕاوەستا و گوتی،

"But don't you see? There's nothing in me

"بەڵام نامبینی؟ هیچ شتێک لە من نییە کە

that is not in everybody else,

لە ئەوانی دیکەش نەبێت،

and nothing in everybody else

هیچ شتێک نییە لە ئەوانی دیکە

that is not in me."

لە مندا نەبێت."

When identity politics tries to put labels on us,

کاتێک سیاسەتی شوناس ئێمە نیشانە دەکات،

it is our freedom of imagination that is in danger.

ئەوا ئازادی ئەندێشەمان دەکەوێتە بەر مەترسی.

There's a fuzzy category called

پۆلێکی ناڕون هەیە پێی دەڵێن

multicultural literature

ئەدەبی فرەکەلتوری

in which all authors from outside the Western world

بە جۆرێ هەموو نوسەرەکانی دەرەوەی ڕۆژئاوا

are lumped together.

دەگرێتە خۆ بەیەکەوە.

I never forget my first multicultural reading,

یەکەم خوێندنەوەی فرەکەلتوری لە بیرناکەم،

in Harvard Square about 10 years ago.

لە گۆڕەپانی هارڤەرد ١٠ ساڵ پێش ئێستا.

We were three writers, one from the Philippines,

ئێمە سێ نوسەر بووین یەک لە فلیپین،

one Turkish and one Indonesian --

یەک تورک و یەک ئەندەنوسی--

like a joke, you know.

وەکو نوکتەیەک، دەزانی.

(Laughter)

(پێکەنین)

And the reason why we were brought together

هۆکاری کۆکردنەوەی ئێمە بەیەکەوە

was not because we shared an artistic style

ئەوە نەبوو کە هەمان ستایلی هونەریمان هەبوو

or a literary taste.

یان تام و چێژی ئەدەبی.

It was only because of our passports.

تەنها لەبەر پاسەپۆرتەکانمان بوو.

Multicultural writers are expected to tell real stories,

نوسەرانی فرەکەلتور دەبوو ،چیڕۆکی ڕاستەقینە بگێڕنەوە

not so much the imaginary.

لەجیاتی چیڕۆکی خەیاڵاوی.

A function is attributed to fiction.

کە بنەمای چیڕۆکی دەدرایە پاڵ.

In this way, not only the writers themselves,

بەم شێوەیە، نەک تەنها نوسەرەکان خۆیان،

but also their fictional characters

بەڵکو کارەکتەرە خەیاڵییەکانیانیش

become the representatives of something larger.

دەبوونە نوێنەری شتێکی گەورەتر.

But I must quickly add

بەڵام پێویستە ئەوەش زیاد بکەم

that this tendency to see a story

سەودای بینینی چیڕۆکێک

as more than a story

کە زیاترە لە چیڕۆک

does not solely come from the West.

بەتەنها لە ڕۆژئاوا سەری هەڵنەداوە.

It comes from everywhere.

لە هەموو شوێنێکەوە هەیە

And I experienced this firsthand

یەکەم جار ئەزمونم کرد

when I was put on trial in 2005

کە دادگایی کرام لە ساڵی ٢٠٠٥

for the words my fictional characters uttered in a novel.

لەسەر وشەکانی کارەکتەرێکی خەیاڵی ناو ڕۆمانێک

I had intended to write

کە من بە مەبەست نوسیبووم

a constructive, multi-layered novel

ڕۆمانێکی بنیاتنەر و فرەچین

about an Armenian and a Turkish family

دەربارەی ئەرمەنیەک و خێزانێکی تورک

through the eyes of women.

لە چاوی ئافرەتانەوە.

My micro story became a macro issue

ئەم چیڕۆکە بچوکەم بووە کێشەیەکی گەورە

when I was prosecuted.

کاتێک شکایەتم لێکرا.

Some people criticized, others praised me

هەنێک ڕەخنەیان گرت و هەندێک پێیاندا هەڵدەدام

for writing about the Turkish-Armenian conflict.

بۆ نوسین دەربارەی ململانێی نێوان ئەرمەنی و تورک

But there were times when I wanted to remind both sides

بەڵام زۆر جار بەبیر هەردوولام دەهێناوە

that this was fiction.

کە ئەمە تەنها ئەفسانەیە.

It was just a story.

ئەمە تەنها چیڕۆکە.

And when I say, "just a story,"

کاتێ دەڵێم تەنها چیڕۆکە

I'm not trying to belittle my work.

هەوڵ نادەم لە بەهای کارەکەم کەم بکەمەوە.

I want to love and celebrate fiction

دەمەوێت ئەفسانەم خۆش بوێت.

for what it is,

وەک ئەوەی هەیە،

not as a means to an end.

نەک وەکو هۆکارێک.

Writers are entitled to their political opinions,

نوسەرەکان بەهۆی بیڕوڕای سیاسی دیاریدەکرێن،

and there are good political novels out there,

زۆر ڕۆمانی سیاسی باش هەنە،

but the language of fiction

بەڵام زمانی خەیاڵ

is not the language of daily politics.

جیایە لە زمانی ڕۆژانەی سیاسەت.

Chekhov said,

چیخۆڤ گوتی،

"The solution to a problem

"چارەسەری کێشەیەک

and the correct way of posing the question

و ڕێگەی ڕاست بۆ ئاڕاستەکردنی پرسیارێک.

are two completely separate things.

دوو شتی زۆر لە یەک جیاوازن.

And only the latter is an artist's responsibility."

تەنها دووەمیان بەرپرسیارێتی هونەرمەندە"

Identity politics divides us. Fiction connects.

شوناسی سیاسی دابەشمان دەکات. .خەیاڵ بەیەکمان دەگەیەنێت

One is interested in sweeping generalizations.

یەکێک ئارەزوی ڕاماڵینی گشتاندن دەکات.

The other, in nuances.

یەکێک تر ئارەزوی جیاکارییە.

One draws boundaries.

یەکێکی دی سنور دروست دەکات.

The other recognizes no frontiers.

یەکێکی دیکە هیچ تخوبێک ناناسێتەوە.

Identity politics is made of solid bricks.

شوناسی سیاسی لە خشتی پتەو دروستکراوە.

Fiction is flowing water.

خەیاڵ وەکو ڕوبارێکی بە خوڕە.

In the Ottoman times, there were itinerant storytellers called "meddah."

سەردەمی عوسمانیەکان، چیڕۆکخوانی گەڕیدە هەبوون پێیان دەگوترا "مێدە"

They would go to coffee houses,

دەچوونە قاوەخانەکان،

where they would tell a story in front of an audience,

چیڕۆکیان دەگوت لەبەردەم گوێگرێک

often improvising.

بەزۆری بەبێ خۆئامادەکردن.

With each new person in the story,

لەگەڵ باسی هەرکەسەکی نوێ لە چیڕۆکەکە،

the meddah would change his voice,

مێدەکە دەنگی خۆی دەگۆڕی،

impersonating that character.

دەنگی کارەکتەرەکەی بەرجەستە دەکرد.

Everybody could go and listen, you know --

وەک دەزانن، هەموو دەیانتوانی گوێ بگرن

ordinary people, even the sultan, Muslims and non-Muslims.

خەڵکی ئاسایی، سوڵتان، موسڵمان و ناموسڵمان.

Stories cut across all boundaries,

،چیڕۆکەکان هەموو سنورەکانیان تێپەڕدەدا

like "The Tales of Nasreddin Hodja,"

وەکو چیڕۆکی نەسرەدین هۆجە،

which were very popular throughout the Middle East,

کە زۆر بەناوبانگە لە ڕۆژهەڵاتی ناوین،

North Africa, the Balkans and Asia.

باکوری ئەفریقا، ئاسیا و بەلقان.

Today, stories continue

ئەمڕۆش چیڕۆکەکان بەردەوامن

to transcend borders.

بۆ بڕینی سنورەکان.

When Palestinian and Israeli politicians talk,

کاتێ سیاسیەکانی فەلەستین و ئیسرائیل قسەدەکەن،

they usually don't listen to each other,

بە گشتی گوێ بۆ یەکتر ناگرن،

but a Palestinian reader

بەڵام خوێنەرێکی فەڵەستینی

still reads a novel by a Jewish author,

هێشتا ڕۆمانێک دەخوێنێتەوە کە هی نوسەرێکی جوە

and vice versa, connecting and empathizing

بە پێچەوانەشەوە، پەیوەست و هاوسۆز دەبێت

with the narrator.

لەگەڵ چیرۆکخوانەکە.

Literature has to take us beyond.

ئەدەب بۆ ئەودیو سنورەکان دەمانبات.

If it cannot take us there,

ئەگەر نەتوانێت ڕاپێجمان بکات،

it is not good literature.

ئەوا ئەدەبێکی باش نییە.

Books have saved the introverted,

کتێبەکان کەسە گۆشەگیرەکانیان ڕزگار کردووە،

timid child that I was -- that I once was.

منداڵی شەرمنی وەکو من-- جاران-

But I'm also aware of the danger

بەڵام بەئاگام لە ترسناکی

of fetishizing them.

زۆر پەسەند کردنیان.

When the poet and mystic, Rumi,

کاتێ ڕۆمی شاعیر و سۆفی؛

met his spiritual companion, Shams of Tabriz,

‌هاوڕێ گیانییەکەی بینی، شەمسی تەبرێزی،

one of the first things the latter did

یەکەمین شت کە شەمس کردی

was to toss Rumi's books into water

فڕێدانی کتێبەکانی ڕۆمی بۆ ناو ئاو بوو

and watch the letters dissolve.

و سەیری شیبونەوەی پیتەکانی دەکرد.

The Sufis say, "Knowledge that takes you not beyond yourself

سۆفییەکان دەڵێن "زانینێك کە بەرەو سەرو خۆتت نەبات

is far worse than ignorance."

خراپترە لە نەفامی."

The problem with today's cultural ghettos

کێشەی ئەمڕۆی کەلتوری شوێنی کەمایەتییە نەتەوەکان

is not lack of knowledge --

ئەوە نییە کە زانیاریان کەمە--

we know a lot about each other, or so we think --

ئێمە زۆر دەزانین دەربارەی یەکدی، یان وا بیردەکەینەوە

but knowledge that takes us not beyond ourselves:

بەڵام زانینێک کە بەرەو سەروتری خۆمان نەبات

it makes us elitist,

دەمانکاتە خۆ بەزلزان،

distant and disconnected.

ساردوسڕ و لێکمان جیادەکاتەوە.

There's a metaphor which I love:

مێتافۆڕێك هەیە کە زۆر حەزی پێدەکەم:

living like a drawing compass.

بژی وەکو پرگاڵ.

As you know, one leg of the compass is static, rooted in a place.

وەکو دەزانن پڕگاڵ یەک لای جێگیرە لە شوێنێ.

Meanwhile, the other leg

لە کاتێکدا، لاکەی تری

draws a wide circle, constantly moving.

بازنەیەکی فراوان دەکێشێت و بەردەوام دەجوڵێت.

Like that, my fiction as well.

چیڕۆکە خەیاڵییەکانی منیش وەکو ئەون

One part of it is rooted in Istanbul,

بەشێکم لە ئەستانبۆڵ جێگیرە،

with strong Turkish roots,

بە ڕیشەیەکی بەهێزی تورکی،

but the other part travels the world,

بەڵام لاکەی ترم دەگەڕێت بە دونیا دا،

connecting to different cultures.

کەلتورە جیاوازەکان بەیەکەوە دەبەستێتەوە.

In that sense, I like to think of my fiction

بەجۆرێ، حەزدەکەم بیر لە خەیاڵەکانم بکەمەوە

as both local and universal,

هەم خۆجێی و هەم جیهانی،

both from here and everywhere.

هەم لێرە و هەم لە هەموو شوێنێک.

Now those of you who have been to Istanbul

ئێستا ئەوانەی چونەتە ئیستانبۆڵ

have probably seen Topkapi Palace,

ڕەنگە چووبنە کۆشکی تۆپکاپی،

which was the residence of Ottoman sultans

کە شوێنی نیشتەجێی سوڵتانەکانی عوسمانی بووە

for more than 400 years.

بۆ ماوەی زیاتر لە ٤٠٠ ساڵ.

In the palace, just outside the quarters

لەم کۆشکەی کە لە دەرەوەی شوێنی

of the favorite concubines,

هەڵبژێردراوی دۆستەکانە،

there's an area called The Gathering Place of the Djinn.

ناوچەیەک هەیە پێی دەڵێن شوێنی کۆبونەوەی جنەکان

It's between buildings.

لە نێوان باڵەخانەکان.

I'm intrigued by this concept.

من بەم ئەندێشەیە فریوو دروام.

We usually distrust those areas

بەگشتی ئێمە گومانمان هەیە لەم شوێنانەی

that fall in between things.

کە دەکەوێتە نێوان شتەکان.

We see them as the domain

وەکو کانگا دەیان بینین

of supernatural creatures like the djinn,

کە بوەنەوەری نادیاری وەکو جن

who are made of smokeless fire

کە دروست کروان لە ئاگری بێ دووکەڵ

and are the symbol of elusiveness.

و سیمبولی فریوو دانن.

But my point is perhaps

بە مەبەستی من ڕەنگە

that elusive space

ئەم بۆشایەی فریوودان

is what writers and artists need most.

کە نوسەرەکان و هونەرمەندان زۆر پێوستیانە.

When I write fiction

کاتێک من چیڕۆکی خەیاڵی دەنوسم

I cherish elusiveness and changeability.

بەردەوام ئاگەداری فریوودان و گۆڕانکاریمە.

I like not knowing what will happen 10 pages later.

حەزم لێ نییە بزانم کە ١٠ لاپەڕەی داهاتوو چی ڕودەدات.

I like it when my characters surprise me.

حەزم لێیە کاتێک کارەکتەرەکان سەرسامم دەکەن.

I might write about

ڕەنگە دەربارەی

a Muslim woman in one novel,

ئافرەتێکی موسڵمان بنوسم لە ڕۆمانێک،

and perhaps it will be a very happy story,

و لەوانەیە کۆتایەکی زۆر خۆشی هەبێت،

and in my next book, I might write

ڕەنگە لە کتێبێکی دیکە کە دەینوسم

about a handsome, gay professor in Norway.

دەربارەی پڕۆفیسۆرێکی قۆزی نەرویجی بێت کە هاوڕەگەزبازە.

As long as it comes from our hearts,

هەرشتێک لە دڵمانەوە دەربچێت

we can write about anything and everything.

دەتوانین دەربارەیان بنوسین، جا هەرشتێک بێت.

Audre Lorde once said,

جارێکیان ئۆدری لۆرد گوتی،

"The white fathers taught us to say,

"باوکە سپیەکان ئێمەیان فێرکرد بڵێین،

'I think, therefore I am.'"

'بیردەکەمەوە، کەواتە منم'"

She suggested, "I feel, therefore I am free."

ئەو پێشنیاری کرد "هەست دەکەم، کەواتە من ئازادم"

I think it was a wonderful paradigm shift.

پێم وایە ئەمە گۆڕینێکی نمونەیی دڵڕفێنە.

And yet, why is it that,

لەگەڵ ئەوەشدا، بۆ بەو جۆرەیە،

in creative writing courses today,

لە کۆرسەکانی نوسینی داهێنەرانە ئێستا

the very first thing we teach students is

یەکەم شت کە فێری قوتابیەکانی دەکەین

"write what you know"?

"چی دەزانیت بنوسە"؟

Perhaps that's not the right way to start at all.

ڕەنگە ئەمە باشترین ڕێگە .نەبێت بۆ دەستپێکردن

Imaginative literature is not necessarily about

ئەدەبی خەیاڵ فراوان پێویستی بە

writing who we are or what we know

نوسینی ئێمە کێین و چی دەزانین نییە

or what our identity is about.

یان شوناسمان دەربارەی چییە.

We should teach young people and ourselves

پێویستە خۆمان و فێرخوازە گەنجەکان فێربکەین

to expand our hearts

دڵمان فراوان بکەین

and write what we can feel.

بنوسین کە دەتوانین هەست بە چی بکەین.

We should get out of our cultural ghetto

پێویستە دەربچین لە --

and go visit the next one and the next.

و سەردانی دوای ئەو و ئەوانی دیکە بکەین.

In the end, stories move like whirling dervishes,

لە کۆتایدا، چیڕۆکەکان دەخولێنەوە وەکو دەروێشەکان

drawing circles beyond circles.

بازنە لە دوای بازنە دەکێشن

They connect all humanity,

هەموو مرۆڤایەتی بەیەک دەگەینن،

regardless of identity politics,

بەبێ ڕەچاوکردنی شوناسی سیاسی،

and that is the good news.

ئەمە هەواڵێکی دڵخۆشکەرە.

And I would like to finish with an old Sufi poem:

دەمەوێت کۆتایی بێنم :بە شیعرێکی کۆنی سۆفی

"Come, let us be friends for once;

"وەرە، باببین بە هاوڕێ بۆ جارێک

let us make life easy on us;

با ژیان ئاسان بکەین لەسەر شانمان؛

let us be lovers and loved ones;

با ببین بە دڵدار و یەکمان خۆشبوێت؛

the earth shall be left to no one."

"زەوی با بۆ کەس جێنەمێنێت

Thank you.

سوپاس.

(Applause)

(چەپڵەلێدان)