The politics of fiction | Elif Shafak

Translator: Sneha Kulkarni Reviewer: Gayatri Natu

I'm a storyteller.

मी एक कथाकार आहे.

That's what I do in life -- telling stories,

तेच करते मी आयुष्यात - गोष्टी सांगते,

writing novels --

कादंबर्‍या लिहिते.

and today I would like to tell you a few stories

आणि आज मला काही गोष्टी सांगायच्या आहेत,

about the art of storytelling

कथाकथनाच्या कलेविषयी,

and also some supernatural creatures

आणि जिनी नावाच्या

called the djinni.

मायावी राक्षसांविषयी.

But before I go there, please allow me to share with you

पण तिकडे वळण्यापूर्वी

glimpses of my personal story.

माझ्या स्वतःच्याच गोष्टीची एक झलक मला दाखवायची आहे

I will do so with the help of words, of course,

हे मी अर्थातच शब्दांतून व्यक्त करेन,

but also a geometrical shape, the circle,

आणि एका आकारातूनही, तो म्हणजे वर्तुळ.

so throughout my talk,

त्यामुळे माझ्या संपूर्ण भाषणात

you will come across several circles.

तुम्हाला बरीच वर्तुळं सापडतील.

I was born in Strasbourg, France

फ्रान्समधल्या स्ट्रॉसबर्गमध्ये

to Turkish parents.

तुर्की आई-वडिलांपोटी माझा जन्म झाला.

Shortly after, my parents got separated,

त्यानंतर थोड्याच कालावधीत माझे आई-वडील वेगळे झाले

and I came to Turkey with my mom.

आणि मी माझ्या आईबरोबर तुर्कस्तानला आले.

From then on, I was raised

तेव्हापासून एकट्या आईने

as a single child by a single mother.

एकुलत्या मला वाढवलं.

Now in the early 1970s, in Ankara,

आता १९७० च्या काळातल्या अंकारामध्ये

that was a bit unusual.

ते थोडं जगावेगळं होतं.

Our neighborhood was full of large families,

आमच्या शेजारी बरीच मोठी कुटंबं राहायची,

where fathers were the heads of households,

ज्यांच्यामध्ये वडील हेच प्रमुख असायचे.

so I grew up seeing my mother as a divorcee

त्यामुळे मी मोठं होताना माझ्या आईला

in a patriarchal environment.

पितृसत्ताक वातावरणात एक घटस्फोटिता म्हणून पाहिलेलं आहे.

In fact, I grew up observing

खरंतर मी मोठं होताना

two different kinds of womanhood.

दोन वेगळ्या प्रकारच्या स्त्रिया पाहिल्या.

On the one hand was my mother,

एका बाजूला होती माझी आई,

a well-educated, secular, modern, westernized, Turkish woman.

सुशिक्षित, धर्मनिरपेक्ष, आधुनिक, पाश्चात्य विचारसरणीची तुर्की स्त्री

On the other hand was my grandmother,

दुसर्‍या बाजूला होती माझी आजी,

who also took care of me

माझं हवं-नको बघणारी,

and was more spiritual, less educated

थोडी जास्त धार्मिक, कमी शिकलेली

and definitely less rational.

आणि नक्कीच कमी बुध्दिवादी असणारी.

This was a woman who read coffee grounds to see the future

ती कॉफीपूड पाहून भविष्यं सांगायची

and melted lead into mysterious shapes

आणि वाईट नजरेवर उतारा म्हणून

to fend off the evil eye.

शिसं गूढ आकारात वितळवून द्यायची.

Many people visited my grandmother,

माझ्या आजीकडे लोकांचा राबता असायचा,

people with severe acne on their faces

चेहर्‍यावरच्या मुरुमांनी त्रासलेल्या

or warts on their hands.

किंवा हातावर चामखीळ असणार्‍या लोकांचा.

Each time, my grandmother would utter some words in Arabic,

दरवेळेला माझी आजी अरबीमध्ये काही मंत्र म्हणायची,

take a red apple and stab it

एक लाल सफरचंद घ्यायची

with as many rose thorns

आणि जितके चामखीळ काढायचे असतील

as the number of warts she wanted to remove.

तितके गुलाबाचे काटे त्याला टोचायची.

Then one by one, she would

त्यानंतर एकेका काट्याभोवती

encircle these thorns with dark ink.

गडद शाईने ती वर्तुळ काढायची.

A week later, the patient would come back

एका आठवड्याने रोगी

for a follow-up examination.

परत तपासणीला येई.

Now, I'm aware that I should not be saying such things

आता मला माहीत आहे की

in front of an audience of scholars and scientists,

मी विद्वानांच्या आणि शास्त्रज्ञांच्या समोर असं बोलू नये,

but the truth is, of all the people

पण खरं सांगायचं तर

who visited my grandmother for their skin conditions,

माझ्या आजीला जे लोक त्वचाविकारांसाठी भेटायला यायचे

I did not see anyone go back

त्यातल्या कुणालाही मी

unhappy or unhealed.

दु:खी किंवा गुण न येताच परत जाताना असं पाहिलेलं नाही.

I asked her how she did this. Was it the power of praying?

मी विचारलं तिला, की ती कसं काय करते हे. ही प्रार्थनेची शक्ती म्हणायची का?

In response she said, "Yes, praying is effective,

उत्तरादाखल तिनं सांगितलं, '' हो, प्रार्थनेचा गुण तर आहेच,

but also beware of the power of circles."

पण वर्तुळांमध्ये देखील शक्ती असते बरं."

From her, I learned, amongst many other things,

बाकीच्या बर्‍याच गोष्टींबरोबरच

one very precious lesson --

एक मोलाचा धडा शिकले मी तिच्याकडून.

that if you want to destroy something in this life,

तुम्हाला जर आयुष्यात एखादी गोष्ट नष्ट करायची असेल ना,

be it an acne, a blemish

मग ते मुरूम असो, एखादा डाग असो,

or the human soul,

किंवा मानवी आत्मा असो,

all you need to do is to surround it with thick walls.

तर त्याच्या भोवती एक भक्कम तटबंदी उभारायची.

It will dry up inside.

वठून जाईल तो आतल्याआत.

Now we all live in some kind of a social and cultural circle.

आता आपण सगळे कुठल्या ना कुठल्या सामाजिक आणि सांस्कृतिक वर्तुळात राहतो.

We all do.

आपण सगळेच.

We're born into a certain family, nation, class.

आपला जन्म एखाद्या विशिष्ट कुटुंबात, देशात, सामाजिक वर्गात होतो.

But if we have no connection whatsoever

पण जर आपण हे आपलं सवयीचं जग सोडून

with the worlds beyond the one we take for granted,

बाहेरच्या जगाशी संबंध ठेवले नाहीत

then we too run the risk

तर धोका हा आहे की

of drying up inside.

आपणही आतल्याआत वठून जाऊ.

Our imagination might shrink;

आपली कल्पनाशक्ती खुरटत जाईल.

our hearts might dwindle,

आपली मनं आकसत जातील.

and our humanness might wither

आणि आपण असेच

if we stay for too long

आपल्या सांस्कृतिक कोशात खूप जास्त काळ राहिलो ना

inside our cultural cocoons.

तर आपली माणुसकीदेखील आटून जाईल.

Our friends, neighbors, colleagues, family --

जर आपले मित्र, शेजारी, सहकारी, कुटुंब

if all the people in our inner circle resemble us,

अशी सगळी जवळची माणसं आपल्याच सारखी असतील,

it means we are surrounded

तर त्याचा अर्थ आपल्याभोवती

with our mirror image.

आपल्या प्रतिबिंबांचीच गर्दी झालेली आहे.

Now one other thing women like my grandma do in Turkey

आता माझ्या आजीसारख्या तुर्कस्तानातल्या बायका

is to cover mirrors with velvet

अजून एक गोष्ट करतात, त्या आरसे मखमलीने झाकून तरी टाकतात

or to hang them on the walls with their backs facing out.

किंवा भिंतीवर पाठमोरे तरी टांगतात.

It's an old Eastern tradition

पद्धत आहे ही एक पूर्वेकडची,

based on the knowledge that it's not healthy

तिच्या मागचा समज असा की

for a human being to spend too much time

माणसाने फार वेळ

staring at his own reflection.

स्वतःचं प्रतिबिंब बघत राहणं बरं नव्हे.

Ironically, [living in] communities of the like-minded

विसंगती खरी, पण आजच्या जागतिकीकरणाच्या काळाचा

is one of the greatest dangers

एक मोठा धोका हा आहे की

of today's globalized world.

एकसारखाच विचार करण्यार्‍या लोकांनी आपापली कोंडाळी करून राहणं.

And it's happening everywhere,

आणि हे सगळीकडे होतं आहे,

among liberals and conservatives,

उदारमतवादी आणि सनातनी यांच्यात,

agnostics and believers, the rich and the poor,

अज्ञेयवादी आणि आस्तिकांच्यात,श्रीमंत आणि गरीबांच्यात,

East and West alike.

तसंच पूर्व आणि पश्चिमेतही.

We tend to form clusters

आपला कल असतो

based on similarity,

काही सारखेपणा दिसला की गट बनवण्याकडे,

and then we produce stereotypes

आणि नंतर दुसर्‍या गटातल्या लोकांबद्द्ल

about other clusters of people.

सरसकट पूर्वग्रह बनत जातात.

In my opinion, one way of transcending

माझ्या मते हा सांस्कृतिक विळखा

these cultural ghettos

पार करण्याचा एक मार्ग

is through the art of storytelling.

म्हणजे कथाकथन, साहित्यकला.

Stories cannot demolish frontiers,

कथाकहाण्या काही तट धुळीला मिळवू शकत नाहीत,

but they can punch holes in our mental walls.

पण त्या आपल्या मानसिक भिंतींत भगदाडं पाडू शकतात.

And through those holes, we can get a glimpse of the other,

आणि याच भगदाडांतून आपण बाहेरची झलक पाहू शकतो,

and sometimes even like what we see.

आणि कधीकधी तो देखावा आपल्याला आवडतोसुध्दा.

I started writing fiction at the age of eight.

मी आठ वर्षांची होते तेंव्हा लिहायला सुरुवात केली.

My mother came home one day with a turquoise notebook

एके दिवशी माझी आई एक मोरचुदी [रंगाची] वही घेऊन घरी आली

and asked me if I'd be interested in keeping a personal journal.

आणि म्हणाली की मला माझ्या वैयक्तिक नोंदी ठेवायला आवडतील का?

In retrospect, I think she was slightly worried

मागे वळून पहाताना, मला असं वाटतंय की तिला जराशी काळजी वाटत असावी

about my sanity.

माझं डोकं ताळ्यावर असण्याची.

I was constantly telling stories at home, which was good,

चांगली गोष्ट अशी की मी कायम घरी गोष्टी सांगत असायचे.

except I told this to imaginary friends around me,

फक्त विचित्र इतकंच होतं की मी माझ्या आसपास असणार्‍या

which was not so good.

काल्पनिक मित्रांना गोष्टी सांगायचे.

I was an introverted child,

मी इतकी एकलकोंडी होते

to the point of communicating with colored crayons

की रंगीत खडूंशी बोलायचे

and apologizing to objects

आणि वस्तूंना धडकल्यावर

when I bumped into them,

त्यांची माफी मागायचे.

so my mother thought it might do me good

त्यामुळे आईला असं वाटलं की

to write down my day-to-day experiences

माझ्या रोजच्या अनुभवांना, भावनांना वहीत उतरवले

and emotions.

तर बरं होईल.

What she didn't know was that I thought my life was terribly boring,

पण तिला काय कल्पना की मला माझं आयुष्य प्रचंड कंटाळवाणं वाटायचं

and the last thing I wanted to do

आणि स्वतःबद्द्ल लिहायला तर

was to write about myself.

मला अजिबातच आवडत नव्हतं.

Instead, I began to write about people other than me

त्याऐवजी मी लिहायला सुरूवात केली ती बाकीच्या लोकांविषयी

and things that never really happened.

आणि अशा घटनांबद्द्ल ज्या मुळात कधी घडल्याच नव्हत्या.

And thus began my life-long passion

गोष्टी लिहिणं हे जे माझा आयुष्यभर जीव-की-प्राण बनलंय,

for writing fiction.

त्याची सुरूवात ही अशी झाली.

So from the very beginning, fiction for me

त्यामुळे अगदी सुरवातीपासूनच साहित्य हे माझ्यासाठी

was less of an autobiographical manifestation

आत्मप्रकटीकरण नसून

than a transcendental journey

दुसर्‍यांच्या आयुष्यात डोकावायची,

into other lives, other possibilities.

बाकीच्या शक्यता चाचपून पहाण्याची गोष्ट होती.

And please bear with me:

आता थोडा धीर धरा,

I'll draw a circle and come back to this point.

मी इथे एक वर्तुळ रेखाटतेय आणि नंतर या मुद्याकडे परत येईन मी.

Now one other thing happened around this same time.

आता त्याच वेळी अजून एक झालं.

My mother became a diplomat.

माझ्या आईला राजनैतिक अधिकारी म्हणून काम मिळालं.

So from this small, superstitious,

त्यामुळे माझ्या आजीच्या छोट्याशा, अंधश्रध्दाळू,

middle-class neighborhood of my grandmother,

मध्यमवर्गीय वातावरणातून

I was zoomed into this

माझी रवानगी थेट

posh, international school [in Madrid],

[माद्रिदमधल्या] एका चकाचक आंतरराष्ट्रीय शाळेत झाली,

where I was the only Turk.

जिथे तुर्की मी एकटीच होते.

It was here that I had my first encounter

ज्या प्रकाराला मी "प्रातिनिधिक परदेशी" म्हणते,

with what I call the "representative foreigner."

त्याचा मला आलेला हा पहिला अनुभव.

In our classroom, there were children from all nationalities,

आमच्या वर्गात सगळ्याच देशांची मुलं होती.

yet this diversity did not necessarily lead

पण या विविधतेतून वर्गात

to a cosmopolitan, egalitarian

बहुरंगी, समताधिष्ठित लोकशाही

classroom democracy.

वगैरे काही आली नाही.

Instead, it generated an atmosphere

त्याऐवजी असं वातावरण तयार झालं की

in which each child was seen --

ज्यात प्रत्येक मूल

not as an individual on his own,

हे फक्त मूल न राहता

but as the representative of something larger.

त्यापेक्षा काहीतरी मोठ्या गोष्टींचं प्रतीक बनलं.

We were like a miniature United Nations, which was fun,

आम्ही म्हणजे संयुक्त राष्ट्रसंघाचीच छोटी आवृत्ती होतो, यात मजा यायची.

except whenever something negative,

पण जोपर्यंत एखाद्या देशाच्या

with regards to a nation

किंवा धर्माच्या बाबत

or a religion, took place.

काही वाईट घडत नसे तोपर्यंतच.

The child who represented it was mocked,

असं काही झालं तर मग ते मूल ज्या देशाचं किंवा धर्माचं असायचं, त्याची चेष्टा करून,

ridiculed and bullied endlessly.

टिंगल करून त्याला जीव नकोसा करून टाकायचे.

And I should know, because during the time I attended that school,

मला याचा चांगलाच अनुभव आहे, कारण मी शाळेत असताना

a military takeover happened in my country,

माझ्या देशात सैन्यानं सत्ता बळकावली,

a gunman of my nationality nearly killed the Pope,

माझ्या एका देशबांधवानं पोपवर प्राणघातक हल्ला केला,

and Turkey got zero points in [the] Eurovision Song Contest.

आणि तुर्कस्थानला गाण्याच्या युरोव्हिजन स्पर्धेत भोपळा मिळाला.

(Laughter)

(हशा)

I skipped school often and dreamed of becoming a sailor

त्या दिवसांत मी शाळा चुकवायचे बर्‍याचदा आणि स्वप्नं बघायचे,

during those days.

खलाशी व्हायची.

I also had my first taste

मला सांस्कृतिक पूर्वग्रहांची ओळखसुध्दा

of cultural stereotypes there.

पहिल्यांदा तिथेच झाली.

The other children asked me about the movie

बाकीची मुलं मला "मिडनाईट एक्स्प्रेस" चित्रपटाबद्दल विचारायची,

"Midnight Express," which I had not seen;

जो मी पाहिलेलाच नव्हता.

they inquired how many cigarettes a day I smoked,

मी किती सिगारेट ओढते याची ते चौकशी करायचे

because they thought all Turks were heavy smokers,

कारण सगळे तुर्की लोक प्रचंड धूम्रपान करतात असंच त्यांना वाटायचं

and they wondered at what age

आणि माझे केस मी केंव्हापासून झाकायला सुरवात करेन

I would start covering my hair.

या बाबत त्यांचे तर्कवितर्क चालायचे.

I came to learn that these were

मला माझ्या देशाबद्दल असलेले

the three main stereotypes about my country:

हे तीन मोठे पूर्वग्रह हळूहळू उमगत गेले:

politics, cigarettes

राजकारण, सिगारेट

and the veil.

आणि बुरखा.

After Spain, we went to Jordan, Germany

स्पेननंतर आम्ही गेलो जॉर्डनला, जर्मनीला

and Ankara again.

आणि पुन्हा अंकाराला.

Everywhere I went, I felt like

प्रत्येक ठिकाणी मी गेले तेव्हा मला जाणवलं की

my imagination was the only suitcase

असं कुठंही जाताना फक्त माझ्या कल्पनाशक्तीचं गाठोडंच

I could take with me.

मी बरोबर नेऊ शकते.

Stories gave me a sense of center,

कथांनीच माझ्या विचारांना स्थिर संदर्भ पुरवले,

continuity and coherence,

सातत्य दिले आणि सुसंघटितपणा आणला,

the three big Cs that I otherwise lacked.

नाहीतर हे तीन 'स'कार मला नसते मिळाले.

In my mid-twenties, I moved to Istanbul,

मी साधारण विशीच्या मध्यात होते जेंव्हा मी इस्तंबूलला गेले,

the city I adore.

माझ्या लाडक्या शहरात.

I lived in a very vibrant, diverse neighborhood

मी रहायचे तो भाग अगदी सळसळता, रंगीबेरंगी होता.

where I wrote several of my novels.

तिथं मी माझ्या बर्‍याचशा कादंबर्‍या लिहिल्या.

I was in Istanbul when the earthquake hit

१९९९ मधल्या भूकंपात मी

in 1999.

इस्तंबूलमध्येच होते.

When I ran out of the building at three in the morning,

रात्रीच्या ३ वाजता मी इमारतीमधून पळत बाहेर आले

I saw something that stopped me in my tracks.

आणि दिसलेल्या एका दृष्याने तिथेच थबकले.

There was the local grocer there --

तिथे एक गावातला खडूस म्हातारा दुकानदार होता -

a grumpy, old man who didn't sell alcohol

हा दारू विकायचा नाही

and didn't speak to marginals.

आणि धड कुठल्याच नसलेल्या उपर्‍यांशी बोलायचाही नाही.

He was sitting next to a transvestite

तो एका तृतीयपंथी "बाई" शेजारी बसला होता

with a long black wig

तिने एक लांब काळा केसांचा टोप घातला होता

and mascara running down her cheeks.

आणि तिच्या गालांवरून मस्कारा ओघळत होता.

I watched the man open a pack of cigarettes

मी पाहिलं की त्या माणसानं सिगारेटचं पाकीट उघडून

with trembling hands

थरथरत्या हाताने सिगारेट काढली

and offer one to her,

आणि त्या व्यक्तीला दिली.

and that is the image of the night of the earthquake

आणि माझ्या मनात आजही

in my mind today --

भूकंपाच्या रात्रीचं तेच चित्र आहे --

a conservative grocer and a crying transvestite

रस्त्याच्या बाजूला एकत्र सिगारेटी ओढत बसलेले दोघं,

smoking together on the sidewalk.

एक जुन्या वळणाचा दुकानदार आणि एक रडणारी तृतीयपंथी.

In the face of death and destruction,

मृत्यूच्या आणि विनाशाच्या सावटाखाली असताना

our mundane differences evaporated,

काही तासांसाठी का होईना पण आपले क्षुल्लक मतभेद विरून जातात

and we all became one

आणि आपण

even if for a few hours.

एकत्र येतो.

But I've always believed that stories, too, have a similar effect on us.

पण माझी अशी श्रद्धा आहे की कथांचाही असाच परिणाम होतो.

I'm not saying that fiction has the magnitude of an earthquake,

मी असं नाही म्हणत की साहित्य भूकंपाच्या तोडीचा परिणाम घडवतं.

but when we are reading a good novel,

पण जेंव्हा एखादी चांगली कादंबरी वाचत असताना

we leave our small, cozy apartments behind,

आपण आपलं छोटंसं, सुखासीन आयुष्य मागे टाकून

go out into the night alone

एकटेच रात्री बाहेर पडतो

and start getting to know people we had never met before

तेंव्हा ज्या लोकांना आपण कधीही भेटलेले नसतो

and perhaps had even been biased against.

किंवा कदाचित ज्यांच्याबद्द्ल पूर्वग्रह आहे अशा लोकांना भेटत जातो.

Shortly after, I went

त्यानंतर थोड्या दिवसांनी,

to a women's college in Boston, then Michigan.

मी आधी बॉस्टन आणि नंतर मिशिगनमधल्या मुलींच्या महाविद्यालयात जाऊ लागले.

I experienced this, not so much as a geographical shift,

हा बदल मला भौगोलिक बदल असा म्हणून फारसा न जाणवता

as a linguistic one.

भाषिक बदल म्हणून जाणवला.

I started writing fiction in English.

मी इंग्रजीमध्ये लिहायला सुरवात केली.

I'm not an immigrant, refugee or exile --

मी स्थलांतरित, निर्वासित नव्हते किंवा देशोधडीलाही लागलेले नव्हते.

they ask me why I do this --

मला विचारलं जायचं की मग मी असं का म्हणून करतेय.

but the commute between languages

पण माझ्यासाठी, ही भाषांमधली भटकंती

gives me the chance to recreate myself.

म्हणजे स्वतःला परत घडवायची संधी असते.

I love writing in Turkish,

मला लिहायला आवडतं

which to me is very poetic and very emotional,

ते अतिशय काव्यात्म आणि भावनिक असणार्‍या तुर्कीमधून.

and I love writing in English, which to me

आणि अतिशय गणिती

is very mathematical and cerebral.

व बौध्दिक असणार्‍या इंग्लिशमधूनही.

So I feel connected to each language in a different way.

प्रत्येक भाषेशी माझी नाळ वेगळ्या प्रकारे जोडली गेलेली आहे.

For me, like millions of other people

जगातल्या लाखो लोकांप्रमाणे माझ्यासाठीही

around the world today,

इंग्लिश ही प्रयत्नपूर्वक

English is an acquired language.

आत्मसात केलेली भाषा आहे.

When you're a latecomer to a language,

जेव्हा तुम्ही एखादी भाषा उशीरा शिकायला सुरवात करता,

what happens is you live there

तेव्हा होतं काय की

with a continuous

तुम्ही कायम,

and perpetual frustration.

सतत एक खंत बाळगून असता.

As latecomers, we always want to say more, you know,

एखादी भाषा उशीरा शिकणार्‍या लोकांना कायमच काही अधिक सांगायचं असतं,

crack better jokes, say better things,

उत्तम विनोद, अधिक चांगल्या गोष्टी.

but we end up saying less

पण आपण सरतेशेवटी कमीच बोलतो

because there's a gap between the mind and the tongue.

कारण मन आणि वाचा यात सततच एक अंतर पडलेलं असतं.

And that gap is very intimidating.

,आणि या अंतराची प्रचंड धास्ती वाटत राहते.

But if we manage not to be frightened by it,

पण जर, आपण त्याला जर जुमानायचंच नाही असं ठरवलं,

it's also stimulating.

तर तेच अंतर उमेद देतं.

And this is what I discovered in Boston --

आणि मला बॉस्टनमध्ये कळालं ते हेच --

that frustration was very stimulating.

ही निराशा, तगमग उमेद वाढवणारीच होती.

At this stage, my grandmother,

आता वेळ अशी आली, की माझ्या आजीने

who had been watching the course of my life

- माझ्या आयुष्याची तर्‍हा पाहून

with increasing anxiety,

तिचा जीव खालीवर होत चाललेला होता -

started to include in her daily prayers

रोज प्रार्थना करताना देवाला साकडं घालायला सुरूवात केली की

that I urgently get married

माझं ताबडतोब लग्न होऊन जाऊ दे,

so that I could settle down once and for all.

म्हणजे माझं बस्तान बसेल एकदाचं.

And because God loves her, I did get married.

आणि ती देवाची लाडकी असल्याने माझं लग्न झालंही.

(Laughter)

(हशा)

But instead of settling down,

पण बस्तान बसण्याऐवजी

I went to Arizona.

मी गेले अरीझोनाला.

And since my husband is in Istanbul,

आणि माझा नवरा इस्तंबूलमध्येच असल्यामुळे

I started commuting between Arizona and Istanbul --

माझ्या अरीझोना ते इस्तंबूल अशा फेर्‍या सुरू झाल्या.

the two places on the surface of earth

जगाच्या पाठीवरच्या

that couldn't be more different.

दोन टोकाच्या अशा या दोन जागा.

I guess one part of me has always been a nomad,

वाटतं की माझ्यातला एक अंश कायमचाच भटक्या राहिलेला आहे,

physically and spiritually.

शरीरानेही आणि मनानेही.

Stories accompany me,

कथा मला सोबत करतात,

keeping my pieces and memories together,

माझ्या अशा अंशांना आणि स्मृतींना एकत्र गुंफतात,

like an existential glue.

अस्तित्वाच्या विणीसारख्या.

Yet as much as I love stories,

जरी मला गोष्टी कितीही आवडत असल्या तरी,

recently, I've also begun to think

आताशा, मला असं वाटू लागलं आहे की

that they lose their magic

त्यांची जादू हरवून जाते जर

if and when a story is seen as more than a story.

एखाद्या गोष्टीकडे फक्त गोष्ट म्हणून न पाहता वेगळ्या नजरेने पाहिलं तर.

And this is a subject that I would love

आणि मला मनापासून आवडेल या विषयावर

to think about together.

एकत्र येऊन विचार करायला.

When my first novel written in English came out in America,

जेव्हा माझी पहिली इंग्रजी कादंबरी अमेरिकेत प्रकाशित झाली तेव्हा

I heard an interesting remark from a literary critic.

तेव्हा मला एका समीक्षकाकडून एक मार्मिक शेरा ऐकायला मिळाला.

"I liked your book," he said, "but I wish you had written it differently."

तो म्हणाला ''मला आवडलं तुझं पुस्तक पण वाटलं की तू ते खरं वेगळ्या पद्धतीनं लिहायला हवं होतंस."

(Laughter)

(हशा)

I asked him what he meant by that.

मी त्याला विचारलं की त्याला नक्की म्हणायचंय काय.

He said, "Well, look at it. There's so many

तो म्हणाला, ''बघ हं, त्यात अनेक

Spanish, American, Hispanic characters in it,

स्पॅनिश, अमेरिकी, दक्षिण अमेरिकी पात्रं आहेत.

but there's only one Turkish character and it's a man."

पण एकच पात्र तुर्की आहे आणि तोही एक पुरुष.''

Now the novel took place on a university campus in Boston,

आता कादंबरी घडते बोस्टनमधल्या एका विद्यापिठाच्या परिसरात,

so to me, it was normal

तेव्हा माझ्या मते साहजिकच

that there be more international characters in it

त्यात दुसर्‍या देशांची पात्रं जास्त असणार होती

than Turkish characters,

तुर्की पात्रांपेक्षा.

but I understood what my critic was looking for.

पण मला समजलं त्या समीक्षकाला काय अपेक्षित होतं ते.

And I also understood that I

आणि मला हेही जाणवलं की मी

would keep disappointing him.

त्याचा अपेक्षाभंग करत रहाणार आहे.

He wanted to see the manifestation of my identity.

त्याला माझ्या [तुर्की] अस्मितेचे प्रतिबिंब अपेक्षित होतं.

He was looking for a Turkish woman in the book

तो पुस्तकात एक तुर्की स्त्री शोधत होता

because I happened to be one.

कारण [लिहिणारी] मी [तुर्की स्त्रीच] होते.

We often talk about how stories change the world,

साहित्यामुळे जग कसं बदलतं याविषयी आपण कायम बोलतो.

but we should also see how the world of identity politics

पण आपण हे ही बघायला हवं की खुज्या अस्मितांच्या राजकारणांमुळे

affects the way stories

साहित्याच्या प्रसारावर,

are being circulated,

वाचनावर आणि समीक्षेवर

read and reviewed.

कायकाय परिणाम होतो.

Many authors feel this pressure,

खूप लेखकांना याचं दडपण येतं,

but non-Western authors feel it more heavily.

पण पाश्चात्येतर लेखकांना ते जास्त करून जाणवतं.

If you're a woman writer from the Muslim world, like me,

आता जर तुम्ही मुस्लीम जगातून आलेल्या एक लेखिका असाल, माझ्यासारख्या,

then you are expected to write

तर अपेक्षा अशी असते की

the stories of Muslim women

तुम्ही मुस्लीम स्त्रियांबद्दलच लिहावं,

and, preferably, the unhappy stories

आणि त्यातही, दु:खी मुस्लीम

of unhappy Muslim women.

स्त्रियांच्या दर्दभर्‍या कहाण्या पाडाव्या.

You're expected to write

अपेक्षा अशी असते की

informative, poignant and characteristic stories

तुम्ही तपशीलवार, करूण आणि व्यवच्छेदक लिखाण करावं

and leave the experimental and avant-garde

आणि प्रायोगिक किंवा नव्या मुशी घडवणारं लिखाण

to your Western colleagues.

तुमच्या पाश्चात्य सहकार्‍यांवर सोडून द्यावं.

What I experienced as a child in that school in Madrid

लहान असताना जे काही मी अनुभवलं माद्रिदमधल्या शाळेत,

is happening in the literary world today.

तेच चाललंय साहित्यविश्वात आज.

Writers are not seen

लेखकांकडे

as creative individuals on their own,

स्वयंभू, सर्जनशील व्यक्ती म्हणून न पाहता

but as the representatives

त्यांच्याच संस्कृतीचे प्रतिनिधी

of their respective cultures:

म्हणून पाहिलं जातंय.

a few authors from China, a few from Turkey,

चीन मधले मूठभर लेखक, मूठभर तुर्कस्थानातले

a few from Nigeria.

आणि मूठभर नायजेरियामधले.

We're all thought to have something very distinctive,

अशी कल्पना असते की आम्हा सगळ्यात काहीतरी वैशिष्ट्यपूर्ण असणार,

if not peculiar.

ते नसेल, तर काहीतरी वेगळं तरी.

The writer and commuter James Baldwin

लेखक आणि मुशाफिर जेम्स बाल्डविनने

gave an interview in 1984

१९८४ मध्ये एक मुलाखत दिलेली,

in which he was repeatedly asked about his homosexuality.

त्यात त्याला सतत त्याच्या समलैंगिकतेविषयीच विचारत होते.

When the interviewer tried to pigeonhole him

जेव्हा मुलाखत घेणारा त्याला एक समलिंगी लेखक अशा चौकटीत

as a gay writer,

कोंबायला धडपडू लागला

Baldwin stopped and said,

तेव्हा बाल्डविन थांबला आणि म्हणाला,

"But don't you see? There's nothing in me

''पण तुला दिसत नाहीये का?

that is not in everybody else,

माझ्यात जगावेगळं असं काहीच नाहीये

and nothing in everybody else

आणि बाकी लोकांच्यातही असं काहीच नाहीये जे

that is not in me."

माझ्यात नाही.''

When identity politics tries to put labels on us,

जेव्हा अस्मितांच्या राजकारणांमुळे आपल्यावर शिक्के उमटवले जातात,

it is our freedom of imagination that is in danger.

तेव्हा आपल्या कल्पनांचं स्वातंत्र्य धोक्यात येतं.

There's a fuzzy category called

बहुसांस्कृतिक साहित्य अशी काहीतरी

multicultural literature

धूसर वर्गवारी करून

in which all authors from outside the Western world

पाश्चात्य जगाबाहेरच्या सगळ्या लेखकांची

are lumped together.

एकत्र मोट त्यात बांधली जाते.

I never forget my first multicultural reading,

दहा वर्षापूर्वीचं हार्वर्ड स्क्वेअरमधलं माझं पहिलं बहुसांस्कृतिक अभिवाचन

in Harvard Square about 10 years ago.

मी कधीच विसरत नाही.

We were three writers, one from the Philippines,

तीन लेखक होतो आम्ही, एक फिलिपीन्सचा,

one Turkish and one Indonesian --

एक तुर्की आणि एक इंडोनेशियाचा --

like a joke, you know.

जसा काही विनोदच होता तो एक!

(Laughter)

(हशा)

And the reason why we were brought together

आम्हाला एकत्र आणायचं कारण हे नव्हतं की

was not because we shared an artistic style

आमची शैली किंवा

or a literary taste.

साहित्यिक जाणिवा सारख्या होत्या.

It was only because of our passports.

फक्त आम्ही परकीय होतो एवढंच कारण.

Multicultural writers are expected to tell real stories,

बहुसांस्कृतिक लेखकांनी म्हणे खर्‍याखुर्‍या गोष्टी सांगाव्यात,

not so much the imaginary.

काल्पनिक नकोत.

A function is attributed to fiction.

त्यांनी लिहिलेल्या साहित्यामागे एक हेतू असावाच.

In this way, not only the writers themselves,

अशा प्रकारे फक्त लेखकच नव्हे तर

but also their fictional characters

त्यांनी रेखाटलेली पात्रंसुध्दा

become the representatives of something larger.

कशाचीतरी प्रतीकं होऊन जातात.

But I must quickly add

पण मी हे लगेचच स्पष्ट केलेलं बरं की

that this tendency to see a story

ही जी गोष्टीकडे फक्त एक गोष्ट म्हणून न पाहता

as more than a story

वेगळ्या नजरेने बघायची जी वृत्ती आहे

does not solely come from the West.

ती काही फक्त पश्चिमेकडून आलेली नाही.

It comes from everywhere.

ती सगळीकडूनच येते.

And I experienced this firsthand

आणि माझा स्वानुभव आहे हा,

when I was put on trial in 2005

माझ्यावर खटला भरला गेला होता २००५ साली,

for the words my fictional characters uttered in a novel.

माझ्या कादंबरीतल्या कल्पित पात्रांच्या तोंडच्या शब्दांमुळे.

I had intended to write

एक सकारात्मक,

a constructive, multi-layered novel

बहुपदरी कादंबरी लिहायची होती मला

about an Armenian and a Turkish family

एका आर्मेनियन आणि एका तुर्की कुटुंबाबद्दल,

through the eyes of women.

स्त्रियांच्या नजरेतून.

My micro story became a macro issue

पण खटल्यादरम्यान माझ्या गोष्टीबाबत

when I was prosecuted.

पराचा कावळा करण्यात आला.

Some people criticized, others praised me

काहींनी नावं ठेवली,

for writing about the Turkish-Armenian conflict.

तुर्की-आर्मेनियन संघर्षाविषयी लिहिलं म्हणून, तर काहींनी कौतुकही केलं.

But there were times when I wanted to remind both sides

ण काही वेळा मला दोन्ही बाजूंना सांगावसं वाटायचं की

that this was fiction.

बाबांनो, हे साहित्य आहे.

It was just a story.

एक गोष्ट आहे ही निव्वळ.

And when I say, "just a story,"

आणि जेव्हा मी म्हणतेय की "निव्वळ एक गोष्ट"

I'm not trying to belittle my work.

तेव्हा मी माझ्या कामाला कमी लेखत नाहीये.

I want to love and celebrate fiction

माझं साहित्यावर प्रेम आहे, मला त्यातून आनंद मिळतो,

for what it is,

ते निखळ साहित्य म्हणून,

not as a means to an end.

ते कशाचंतरी साधन आहे म्हणून नाही.

Writers are entitled to their political opinions,

लेखकांना त्यांची स्वत:ची राजकीय मतं मांडायचा हक्क आहेच,

and there are good political novels out there,

तशा चांगल्या राजकीय कादंबर्‍याही आहेत,

but the language of fiction

पण साहित्याची भाषा

is not the language of daily politics.

ही काही व्यवहारातल्या राजकारणाची भाषा नव्हे.

Chekhov said,

चेकॉव्ह म्हणाला होता,

"The solution to a problem

''एखाद्या समस्येचं उत्तर

and the correct way of posing the question

आणि प्रश्न मांडायची योग्य पध्दत

are two completely separate things.

या दोन पूर्णपणे भिन्न गोष्टी आहेत.

And only the latter is an artist's responsibility."

आणि यातली केवळ दुसरी बाब ही कलाकाराची जबाबदारी आहे.''

Identity politics divides us. Fiction connects.

अस्मितांच्या राजकारणांमुळे आपल्यात फूट पडते.साहित्य जोडणारं असतं.

One is interested in sweeping generalizations.

एकाला सरसकट मतं बनवायची हौस असते,

The other, in nuances.

तर दुसर्‍याला तरल फरकही भावतात.

One draws boundaries.

एक सीमा आखणारं.

The other recognizes no frontiers.

दुसरं असीम.

Identity politics is made of solid bricks.

अस्मितेचं राजकारण हे दगडविटांनी बनतं.

Fiction is flowing water.

साहित्य म्हणजे वाहतं पाणी.

In the Ottoman times, there were itinerant storytellers called "meddah."

ऑटोमन काळात भटके कथाकार असायचे 'मेद्दा' नावाचे.

They would go to coffee houses,

ते कॉफीगृहात जायचे,

where they would tell a story in front of an audience,

तिथे बघ्यांच्या समोर किस्सेकहाण्या ऐकवायचे,

often improvising.

बर्‍याचदा त्यात उत्स्फूर्तपणे बदलही करायचे.

With each new person in the story,

गोष्टीत एखादं नवीन पात्र आलं की

the meddah would change his voice,

मेद्दा वेगळा आवाज काढून

impersonating that character.

त्या व्यक्तिरेखेला जिवंत करीत.

Everybody could go and listen, you know --

कुणीही जाऊन ते ऐकू शकायचं -

ordinary people, even the sultan, Muslims and non-Muslims.

सामान्य जनता, अगदी सुलतान, मुस्लीम लोक आणि मुस्लीम नसलेलेही.

Stories cut across all boundaries,

कथा सगळ्या सीमा ओलांडतात.

like "The Tales of Nasreddin Hodja,"

"मुल्ला नसिरूद्दीनच्या गोष्टीं"सारख्या,

which were very popular throughout the Middle East,

त्या तर मध्य-पूर्वेत,

North Africa, the Balkans and Asia.

उत्तर आफ्रिकेत, बाल्कन प्रदेशात आणि आशियात प्रसिध्द होत्या.

Today, stories continue

आजही कथा

to transcend borders.

सीमांच्या पल्याड जातात.

When Palestinian and Israeli politicians talk,

जेव्हा पॅलेस्तिनी आणि इस्रायली नेते बोलतात,

they usually don't listen to each other,

तेव्हा ते बर्‍याच वेळा एकमेकांचे ऐकतच नाहीत.

but a Palestinian reader

पण एखादा पॅलेस्तिनी वाचक

still reads a novel by a Jewish author,

अजूनही एखाद्या ज्यू लेखकाचे पुस्तक वाचतो,

and vice versa, connecting and empathizing

त्याच्या भावना जाणून घेऊ शकतो, त्यांचे धागे जुळतात,

with the narrator.

तीच बाब एखाद्या ज्यूची देखील.

Literature has to take us beyond.

साहित्याने आपल्याला [भेदांच्या] पलीकडे न्यायला हवे.

If it cannot take us there,

जर तसे होत नसेल

it is not good literature.

तर ते चांगले साहित्य नव्हेच.

Books have saved the introverted,

एकेकाळच्या एका आत्मकेंद्री,

timid child that I was -- that I once was.

आणि भित्र्या मुलीला, मला, पुस्तकांनी वाचवलं आहे.

But I'm also aware of the danger

पण मला याची कल्पना आहे की

of fetishizing them.

त्यांच्या अती आहारी जाण्यातही धोका असतो.

When the poet and mystic, Rumi,

जेव्हा कवी आणि गूढवादी रूमी,

met his spiritual companion, Shams of Tabriz,

त्याच्या आध्यात्मिक गुरुतुल्य मित्राला, शम्स-ए-तब्रीज याला भेटला,

one of the first things the latter did

तेव्हा त्याने पहिल्यांदा काय केलं असेल

was to toss Rumi's books into water

तर रूमीची पुस्तकं पाण्यात फेकून दिली

and watch the letters dissolve.

आणि अक्षरं विरघळून जाताना पहात राहिला.

The Sufis say, "Knowledge that takes you not beyond yourself

सूफी म्हणतात, 'जे ज्ञान तुम्हाला तुमच्या 'स्व'च्या पलीकडे घेऊन जाऊ शकत नाही

is far worse than ignorance."

ते अज्ञानापेक्षाही भयंकर आहे'.

The problem with today's cultural ghettos

आजकालच्या सांस्कृतिक कोंडवाड्यांमुळे

is not lack of knowledge --

उभा ठाकलेला प्रश्न अज्ञान हा नाही.

we know a lot about each other, or so we think --

आपल्याला एकमेकांबद्द्ल खूप काही माहीत असतं, निदान आपल्याला तसं वाटतं तरी.

but knowledge that takes us not beyond ourselves:

पण जे ज्ञान आपल्याला आपल्यापलीकडे बघायला शिकवत नाही

it makes us elitist,

ते आपल्याला तथाकथित उच्चभ्रू,

distant and disconnected.

अलिप्त आणि बाकीच्यांपासून तोडत जातं.

There's a metaphor which I love:

मला एक रूपक आवडतं:

living like a drawing compass.

कंपासप्रमाणे जगणं.

As you know, one leg of the compass is static, rooted in a place.

तुम्हाला माहीती आहे की कंपासचं एक टोक एका जागी स्थिर असतं.

Meanwhile, the other leg

त्याचवेळी दुसरं टोक

draws a wide circle, constantly moving.

सतत फिरत मोठं वर्तुळ रेखत जातं.

Like that, my fiction as well.

माझ्या साहित्याचंही तसंच आहे.

One part of it is rooted in Istanbul,

त्याचा एक भाग तुर्की मुळांनी

with strong Turkish roots,

घट्ट इस्तंबूलमध्ये धरून ठेवला आहे.

but the other part travels the world,

पण दुसरा भाग

connecting to different cultures.

निरनिराळ्या संस्कृतीशी बंध जोडत जगभर प्रवास करतो.

In that sense, I like to think of my fiction

त्या अर्थाने मला म्हणावसं वाटतं की माझं साहित्य

as both local and universal,

हे प्रादेशिकही आहे आणि वैश्विकही आहे,

both from here and everywhere.

इथलंही आहे आणि सगळीकडचंच आहे.

Now those of you who have been to Istanbul

आता तुमच्यापैकी जे कुणी इस्तंबूलला आले असाल

have probably seen Topkapi Palace,

त्यांनी टोपकऽपः महाल पाहिला असेल कदाचित,

which was the residence of Ottoman sultans

तो ४०० हून अधिक वर्षे

for more than 400 years.

ऑटोमन सुलतानांचे निवासस्थान होता.

In the palace, just outside the quarters

महालात,

of the favorite concubines,

नाटकशाळांच्या खणालगत,

there's an area called The Gathering Place of the Djinn.

एक जागा आहे, त्या जागेला "जिनींची भेटायची जागा" म्हणतात.

It's between buildings.

ती इमारतींच्या मधली जागा आहे.

I'm intrigued by this concept.

या कल्पनेने मला भुरळ पाडली.

We usually distrust those areas

शक्यतो आपण दोन वस्तूंमधल्या

that fall in between things.

मोकळ्या अवकाशावर विश्वास ठेवायला जात नाही.

We see them as the domain

आपल्याला अशा जागा

of supernatural creatures like the djinn,

जिनींसारख्या अमानवी शक्तींच्या अंमलाखाली असल्यासारख्या भासतात,

who are made of smokeless fire

तेच जिनी, ज्यांचे सर्वांग अग्नीमय आहे,

and are the symbol of elusiveness.

जे मूर्तिमंत भ्रम आहेत.

But my point is perhaps

पण माझा मुद्दा असा आहे की कदाचित

that elusive space

ही अशी अनाकलनीय जागाच

is what writers and artists need most.

लेखक आणि कलाकारांना हवीशी असते.

When I write fiction

लिहिताना

I cherish elusiveness and changeability.

ही अनाकलनीयता आणि बदलत जाण्याची शक्यता मला जपावीशी वाटते.

I like not knowing what will happen 10 pages later.

मला आवडतं [लिहिताना] पुढच्या १० पानात काय होणार आहे, हे ही माहिती नसलेलं.

I like it when my characters surprise me.

माझ्या पात्रांनी मलाच चकित केलेलं मला आवडतं.

I might write about

मी एखाद्या मुस्लीम बाईबद्दल

a Muslim woman in one novel,

लिहीनही एखाद्या कादंबरीत.

and perhaps it will be a very happy story,

आणि कदाचित ती हलकीफुलकी, आनंदी कथा असेल.

and in my next book, I might write

आणि माझ्या पुढच्या पुस्तकात मी कदाचित

about a handsome, gay professor in Norway.

नॉर्वेमधल्या एखाद्या देखण्या, समलिंगी प्राध्यापकाविषयीही लिहीन.

As long as it comes from our hearts,

जोपर्यंत लिखाण मनापासून येतं आहे,

we can write about anything and everything.

तोपर्यंत आपण कशाहीबद्दल लिहू शकतो.

Audre Lorde once said,

ऑड्रे लॉर्ड एकदा म्हणाली होती,

"The white fathers taught us to say,

''आपल्याला श्वेतवर्णीय पूर्वसुरींनी असं म्हणायला शिकवलं की

'I think, therefore I am.'"

'माझ्या विचारांमुळेच माझे अस्तित्व आहे'".

She suggested, "I feel, therefore I am free."

तिनं सुचवलं,''माझ्या तरल जाणिवांमुळेच मी मुक्त आहे.'"

I think it was a wonderful paradigm shift.

मला वाटतं हे विचारांतलं एक अद्भुतसं स्थित्यंतर आहे.

And yet, why is it that,

आणि तरीही असं का की,

in creative writing courses today,

सर्जनशील लेखनाच्या शि़क्षणात

the very first thing we teach students is

आपण विद्यार्थ्यांना पहिल्यांदा काय शिकवतो

"write what you know"?

तर तुम्हाला जे माहीत आहे तेच लिहा. का बरं?

Perhaps that's not the right way to start at all.

कदाचित हा मार्गच बरोबर नाही सुरुवात करण्याचा.

Imaginative literature is not necessarily about

कल्पनारम्य साहित्य

writing who we are or what we know

हे आपण कोण आहोत किंवा आपल्याला काय माहीत आहे

or what our identity is about.

किंवा आपली ओळख काय आहे याबाबतच लिहावं असं नाही.

We should teach young people and ourselves

आपण तरुणांना आणि आपल्यालाही शिकवायला हवं की

to expand our hearts

खुल्या दिलानं

and write what we can feel.

जे वाटतं ते लिहा.

We should get out of our cultural ghetto

आपण आपल्या सांस्कृतिक रिंगणातून बाहेर पडलं पाहिजे,

and go visit the next one and the next.

आणि बाकीच्या ठिकाणीही डोकावलं पाहिजे.

In the end, stories move like whirling dervishes,

शेवटी कथा या भटकणार्‍या फकिरांसारख्या असतात,

drawing circles beyond circles.

वर्तुळांमागून वर्तुळं काढत जाणार्‍या.

They connect all humanity,

त्या सार्‍या माणुसकीला कवेत घेतात,

regardless of identity politics,

अस्मितांच्या राजकारणांची पर्वा न करता.

and that is the good news.

आणि ही किती चांगली गोष्ट आहे!

And I would like to finish with an old Sufi poem:

आणि शेवट मला एका सूफी कविता सांगावीशी वाटते,

"Come, let us be friends for once;

''या, सारे एकदातरी मित्र बनुया,

let us make life easy on us;

जगणं सोपं करूया,

let us be lovers and loved ones;

प्रेम देऊया, प्रेम घेऊया,

the earth shall be left to no one."

मग जग सगळ्यांचेच होऊन जाईल"

Thank you.

धन्यवाद.

(Applause)

टाळ्या