Why we love, why we cheat | Helen Fisher

Translator: Besnik Bleta Reviewer: Dita Bytyci

I'd like to talk today about the two biggest social trends

Sot dua t'ju flas mbi dy prirjet më të mëdha shoqërore të shekullit të ardhshëm,

in the coming century,

and perhaps in the next 10,000 years.

dhe ndoshta për 10 mijë vjetët e ardhshëm.

But I want to start with my work on romantic love,

Por dua t'ia filloj me punimet e mia rreth dashurisë romantike,

because that's my most recent work.

ngaqë këto janë punimet e mia më të reja.

What I and my colleagues did was put 32 people, who were madly in love,

Ajo çka bëmë unë dhe kolegët e mi qe vënia e 32 personave, të dashuruar marrëzisht,

into a functional MRI brain scanner.

në një skaner MRI truri.

17 who were madly in love and their love was accepted;

17 që qenë të dashuruar marrëzisht dhe që dashuria u kish ecur mbarë;

and 15 who were madly in love and they had just been dumped.

dhe 15 që qenë marrosur pas dashurisë, por që nuk ua kishin pranuar.

Pra dua t'ju rrëfej për këtë së pari,

And so I want to tell you about that first,

and then go on into where I think love is going.

dhe mandej të eci më tej, drejt asaj ku mendoj se po shkon dashuria.

(Laughter)

"What 'tis to love?" Shakespeare said.

"Ç'do të thotë të duash?" pyeste Shekspiri.

I think our ancestors --

Mendoj se paraardhësit tanë -- mendoj se qeniet njerëzore e kanë vrarë mendjen për këtë çështje

I think human beings have been wondering about this question

qëkur zunë të ulen rreth zjarrit ose të këqyrnin yjet shtrirë, këtu e një milion vjet të shkuar.

since they sat around their campfires

or lay and watched the stars a million years ago.

I started out by trying to figure out what romantic love was

Ia fillova duke u përpjekur të kuptoj se ç'qe dashuria romantike

by looking at the last 45 years of the psychological research

duke parë kërkimet për të në 45 vitet e fundit -- thjesht kërkimet psikologjike,

and as it turns out,

dhe siç del, ka një grup shumë specifik gjërash që ndodhin kur bini në dashuri.

there's a very specific group of things that happen when you fall in love.

The first thing that happens is,

Gjëja e parë që ndodh është ajo që e quaj --

a person begins to take on what I call, "special meaning."

një person fillon të marrë atë që e quaj, "kuptim të veçantë."

As a truck driver once said to me,

Siç më tha njëherë një shofer kamionësh,

"The world had a new center, and that center was Mary Anne."

"Qendra e botës u zhvendos gjetkë, dhe kjo qendër tanimë qe Meri An."

George Bernard Shaw said it differently.

Xhorxh Bernard Shou e shprehu pakëz më ndryshe.

"Love consists of overestimating the differences

Ai thosh, "Dashuria konsiston në mbivlerësimin e dallimeve mes një gruaje dhe një tjetre."

between one woman and another."

Dhe vërtet, kjo është ajo që bëjmë. (Të qeshura)

And indeed, that's what we do.

(Laughter)

And then you just focus on this person.

Dhe ju mandej thjesht fokusoheni në këtë person.

You can list what you don't like about them,

Mund të radhisni ç'nuk ju pëlqen në ta,

but then you sweep that aside and focus on what you do.

por mandej kësaj i bini vizë dhe përqendroheni në punën tuaj.

As Chaucer said, "Love is blind."

Si thosh Chaucer-i, "Dashuria është e verbër."

In trying to understand romantic love,

Duke u përpjekur të kuptoj dashurinë romantike,

I decided I would read poetry from all over the world,

vendosa të lexoj poezi nga gjithë bota,

and I just want to give you one very short poem

dhe dua t'ju jap një poezi shumë të shkurtër nga Kina e shekullit të tetë,

from eighth-century China,

because it's an almost perfect example

ngaqë është thuajse një shembull i përkryer i një burri që është fokusuar tërësisht te një grua e dhënë.

of a man who is focused totally on a particular woman.

It's a little bit like when you are madly in love with somebody

Ngjan paksa me rastin kur jeni marrosur pas dikujt

and you walk into a parking lot --

dhe hyni në një parkim.

their car is different from every other car in the parking lot.

Makina e tij është ndryshe nga e gjithkujt tjetër.

Their wine glass at dinner

Gota e verës gjatë një darke është ndryshe nga çdo gotë vere në pritjen e dhënë.

is different from every other wine glass at the dinner party.

And in this case, a man got hooked on a bamboo sleeping mat.

Dhe në rastin tonë, një burrë u fiksua me dyshekun prej bambuje.

And it goes like this.

Është e një tipi të quajtur Juan Çen dhe fillon kështu:

It's by a guy called Yuan Zhen.

"Nuk bëj dot pa dyshekun prej bambuje.

"I cannot bear to put away the bamboo sleeping mat.

The night I brought you home, I watched you roll it out."

Ditën që të prura në shtëpi, të pashë ta shtroje."

He became hooked on a sleeping mat,

U fiksua me një dyshek,

probably because of elevated activity of dopamine in his brain,

me gjasa për shkak të aktivitetit të lartë të dopaminës në tru,

just like with you and me.

njësoj si ju dhe unë.

But anyway, not only does this person take on special meaning,

Sidoqoftë, ky person jo vetëm që merr kuptim të veçantë,

you focus your attention on them.

vëmendja juaj fokusohet në ta.

You aggrandize them.

I lartësoni ata. Por keni energji të fuqishme.

But you have intense energy.

As one Polynesian said, "I felt like jumping in the sky."

Siç tha një polinezian njëherë, "M'u duk se kërceva në qiell."

You're up all night. You're walking till dawn.

Gjithë natën zgjuar. Lart e poshtë më këmbë deri në agim.

You feel intense elation when things are going well;

Ndjeheni thellësisht i ekzaltuar kur gjërat ju shkojnë mbarë,

mood swings into horrible despair when things are going poorly.

por humori ndërron në dëshpërim të tmerrshëm kur gjërat venë ters.

Varësi e vërtetë nga ky person.

Real dependence on this person.

As one businessman in New York said to me,

Siç më tha një biznesmen dikur në Nju Jork, "Çfarëdo që i pëlqente asaj, e pëlqeja."

"Anything she liked, I liked."

Simple. Romantic love is very simple.

E thjeshtë. Dashuria romantike është shumë e thjeshtë.

You become extremely sexually possessive.

Bëheni tejet posesiv seksualisht.

You know, if you're just sleeping with somebody casually,

E keni parasysh, nëse, me raste, e ndani shtratin me dikë,

you don't really care if they're sleeping with somebody else.

nuk pyesni fort nëse ky apo ajo e bën këtë edhe me dikë tjetër.

But the moment you fall in love,

Por në çastin që bini në dashuri,

you become extremely sexually possessive of them.

bëheni tejet posesiv seksualisht për ta.

I think there's a Darwinian purpose to this.

Mendoj se ka një kuptim darvinist për këtë.

The whole point of this is to pull two people together

Gjithë kuptimi i kësaj është të bëhen tok dy vetë

strongly enough to begin to rear babies as a team.

aq tok sa për të filluar e rritur bebe, si një ekip.

But the main characteristics of romantic love are craving:

Por karakteristika qendrore e dashurisë romantike është të lakmuarit:

an intense craving to be with a particular person,

një lakmi e fuqishme për të qenë me një person të dhënë, jo thjesht seksualisht, por emocionalisht.

not just sexually, but emotionally.

It would be nice to go to bed with them,

Do të donit më mirë -- edhe të shkonit në shtrat me të do të ishte bukur,

but you want them to call you on the telephone, to invite you out, etc.,

po doni që t'ju marrë në telefon, t'ju ftojë të dilni, etj.

to tell you that they love you.

T'ju thotë që ju do.

The other main characteristic is motivation.

Karakteristika tjetër kryesore është motivimi.

The motor in the brain begins to crank, and you want this person.

Motori në mendjen tuaj fillon e xhiron, dhe e dëshironi atë person.

And last but not least, it is an obsession.

Dhe e fundit, por jo nga rëndësia, është një lloj fiksimi.

Before I put these people in the MRI machine,

Kur i vendos këta persona në skaner, përpara se t'i vendos në skanerin MRI,

I would ask them all kinds of questions.

U bëj lloj-lloj pyetjesh.

But my most important question was always the same.

Por pyetja ime më e rëndësishme gjithnjë ka qenë po ajo:

It was: "What percentage of the day and night do you think about this person?"

"Sa përqind të ditës dhe natës mendoni rreth këtij personi?"

Dhe në fakt, përgjigja është "Ditë e natë. Nuk e heq dot mendjen prej tij apo saj."

And indeed, they would say,

"All day. All night.

I can never stop thinking about him or her."

And then, the very last question --

Dhe mandej, pyetja e fundit që u bëj --

I would always have to work myself up to this question,

Përherë do të më duhej ta përgatisja veten për këtë pyetje,

because I'm not a psychologist.

ngaqë nuk jam psikologe.

I don't work with people in any kind of traumatic situation.

Dhe nuk merrem me persona që janë në gjendje traumatike.

My final question was always the same.

Dhe pyetja ime e fundit qe përherë po ajo.

I would say, "Would you die for him or her?"

U thosha, "Jeni gati të vdisni për të?"

And, indeed, these people would say "Yes!"

Dhe, në fakt, këta persona më thoshin "Po!,"

as if I had asked them to pass the salt.

si t'u kisha kërkuar të më jepnin pak kripën.

I was just staggered by it.

Nga kjo kam mbetur me gojë hapur.

So we scanned their brains,

Pra, skanuam trurin e tyre, teksa vështronin një foto të të dashurit/dashurës dhe një pa lidhje,

looking at a photograph of their sweetheart

and looking at a neutral photograph,

me diçka për heqje vëmendje në mes.

with a distraction task in between.

Pra mund të gjenim -- shihnim të njëjtin tru kur qe në gjendje të eksituar

So we could look at the same brain when it was in that heightened state

and when it was in a resting state.

dhe kur qe në gjendje të qetësuar.

And we found activity in a lot of brain regions.

Dhe pamë aktivitet në mjaft zona të trurit.

Në fakt, një nga më të rëndësishmet qe një zonë e trurit

In fact, one of the most important was a brain region

that becomes active when you feel the rush of cocaine.

që aktivizohet kur ndjeni gulçet e kokainës.

And indeed, that's exactly what happens.

Dhe vërtet, kjo është pikërisht ajo çka ndodh.

I began to realize that romantic love is not an emotion.

Zura të kuptoj që dashuria romantike nuk është një emocion.

Në fakt, përherë kam menduar që është një varg emocionesh,

In fact, I had always thought it was a series of emotions,

nga shumë të forta në ato shumë të dobëta.

from very high to very low.

But actually, it's a drive.

Por në të vërtetë, është një nxitje. Që vjen nga motori i mendjes,

It comes from the motor of the mind,

the wanting part of the mind, the craving part of the mind.

nga pjesa e mendjes e lidhur me dëshirën, pjesa e mendjes e lidhur me lakminë.

The kind of part of the mind

Ajo lloj mendje -- pjesë e mendjes --

when you're reaching for that piece of chocolate,

kur përpiqeni të kapni një çokollatë,

when you want to win that promotion at work.

kur doni të fitoni një ngritje në pozitë në punë.

The motor of the brain.

Motori i trurit. Është një nxitës.

It's a drive.

And in fact, I think it's more powerful than the sex drive.

Dhe në fakt, mendoj se është më i fuqishëm se sa shtysa seksuale.

E dini, nëse i kërkoni dikujt të shkojë në shtrat me ju dhe ju përgjigjen, "Jo, faleminderit,"

You know, if you ask somebody to go to bed with you,

and they say, "No, thank you,"

sigurisht që nuk ia hiqni vetes dhe as përfundoni në depresion klinik.

you certainly don't kill yourself or slip into a clinical depression.

But certainly, around the world,

Por qartazi, anembanë botës, njerëz me dashuri të mohuar do të vrisnin për të.

people who are rejected in love will kill for it.

People live for love.

Njerëzit rrojnë për dashurinë. Ata vrasin nga dashuria. Vdesin për dashurinë.

They kill for love.

They die for love.

They have songs, poems, novels,

Kanë këngë, poema, romane, skulptura, piktura, mite, legjenda.

sculptures, paintings, myths, legends.

In over 175 societies,

Në mbi 175 qytete, njerëzit kanë lënë shenjën e tyre të këtij sistemi të fuqishëm trunor.

people have left their evidence of this powerful brain system.

I have come to think

Kam filluar të mendoj se është një nga sistemet trunorë më të fuqishëm në planet

it's one of the most powerful brain systems on Earth

for both great joy and great sorrow.

si në rast lumturie të madhe, ashtu edhe për trishtim të madh.

And I've also come to think

Dhe mendoj gjithashtu që është një prej tre,

that it's one of three basically different brain systems

sistemeve trunore, në thelb të ndryshëm, të rrjedhur nga çiftimi dhe riprodhimi.

that evolved from mating and reproduction.

One is the sex drive: the craving for sexual gratification.

Njëri është nxitja seksuale: lakmia për kënaqësi seksuale.

W.H. Auden called it an "intolerable neural itch,"

W.H. Auden e quante "sëmbim nevror i patolerueshëm,"

and indeed, that's what it is.

dhe në fakt, ashtu është.

Ju bezdis nga pak vazhdimisht, njësoj si kur jeni të uritur.

It keeps bothering you a little bit, like being hungry.

The second of these three brain systems is romantic love:

I dyti prej këtyre sistemeve trunore është dashuria romantike:

that elation, obsession of early love.

ky lartësim, obsesion i dashurisë së hershme.

And the third brain system is attachment:

Dhe sistemi i tretë trunor është lidhja:

that sense of calm and security you can feel for a long-term partner.

ajo ndjenjë paqeje dhe sigurie prej një partneri që e keni prej shumë kohësh.

And I think that the sex drive evolved to get you out there,

Dhe mendoj se shtysa seksuale evoluoi që t'ju hedhë atje tej,

looking for a whole range of partners.

në kërkim të një dore të tërë partnerësh.

You can feel it when you're just driving along in your car.

E keni parasysh, mund t'ju vijë edhe kur jeni thjesht duke ngarë makinën.

It can be focused on nobody.

Mund të mos ketë lidhje fare me dikë konkret.

I think romantic love evolved to enable you to focus your mating energy

Mendoj se dashuria romantike evoluoi që t'ju mundësojë të përqendroni energjinë e çiftimit

on just one individual at a time,

në vetëm një individ në herë,

thereby conserving mating time and energy.

duke ruajtur kështu kohë dhe energji çiftimi.

And I think that attachment, the third brain system,

Dhe mendoj se të qenët i lidhur pas dikujt, sistemi i tretë trunor,

evolved to enable you to tolerate this human being

evoluoi për t'ju bërë të mundur tolerimin e kësaj qenie njerëzore -- (Të qeshura) --

at least long enough to raise a child together as a team.

të paktën për aq kohë sa duhet për të rritur një fëmijë, tok, si një skuadër.

So with that preamble,

Me këtë si hyrje, dua të vazhdoj me diskutimin e dy prirjeve më të thella shoqërore.

I want to go into discussing the two most profound social trends.

One of the last 10,000 years

Njëra, e 10 mijë vjetëve të fundit, dhe tjetra -- sigurisht e 25 viteve të fundit --

and the other, certainly of the last 25 years,

that are going to have an impact on these three different brain systems:

që do të kenë ndikim në këto tre sisteme të ndryshme trunore:

lust, romantic love and deep attachment to a partner.

epshi, dashuria romantike dhe përkushtimi i thellë ndaj një partneri.

The first is women working, moving into the workforce.

E para është gruaja në punë, kalimi i saj si krah pune.

Kam vëzhguar 150 -- 130 shoqëri përmes anuarëve demografikë të Kombeve të Bashkuara.

I've looked at 130 societies

through the demographic yearbooks of the United Nations.

Everywhere in the world, 129 out of 130 of them,

Dhe kudo në botë, në 129 nga 130 prej tyre, gratë jo thjesht po bëhen pjesë e tregut të punës --

women are not only moving into the job market --

sometimes very, very slowly, but they are moving into the job market --

ndonjëherë shumë, shumë ngadalë, por po bëhen pjesë e tregut të punës --

and they are very slowly closing that gap between men and women

dhe po zhdukin shumë ngadalë këtë dallim mes burrave dhe grave

in terms of economic power, health and education.

për sa i takon pushtetit ekonomik, shëndetit dhe arsimit.

It's very slow.

Po ngjet shumë ngadalë.

For every trend on this planet, there's a counter-trend.

Për çdo prirje -- në këtë planet, ka një kundërprirje.

We all know of them, but nevertheless --

Të gjithë e dimë, por s'prish punë -- thënia e vjetër arabe.

the Arabs say, "The dogs may bark, but the caravan moves on."

Arabi thotë, "Qentë le të lehin, karvani bën tej."

And, indeed, that caravan is moving on.

Dhe, vërtet, ky karvan po shkon përpara.

Women are moving back into the job market.

Gratë po i kthehen tregut të punës.

And I say back into the job market, because this is not new.

Dhe them po i kthehen tregut të punës, ngaqë kjo s'është e re.

For millions of years, on the grasslands of Africa,

Për miliona vjetë, në kullotat e Afrikës,

gratë shkonin në punë për të mbledhur fruta.

women commuted to work to gather their vegetables.

They came home with 60 to 80 percent of the evening meal.

Ktheheshin në shtëpi me 60 deri 80 përqind të ushqimit të darkës.

The double income family was the standard.

Familja me dy të ardhura qe standardi.

And women were regarded as just as economically,

Dhe gratë shiheshin po aq të fuqishme ekonomikisht, shoqërisht dhe seksualisht sa dhe burrat.

socially and sexually powerful as men.

In short, we're really moving forward to the past.

Shkurt, po bëjmë vërtet përpara drejt të shkuarës.

Then, women's worst invention was the plow.

Mandej, shpikja më e keqe për gratë qe plugu.

With the beginning of plow agriculture, men's roles became extremely powerful.

Me fillimin e bujqësisë me plug, roli i burrit u bë tejet i fuqishëm.

Women lost their ancient jobs as collectors,

Gratë humbën punën e tyre të lashtë si mbledhëse,

por së fundi, me revolucionin industrial dhe revolucionin pasindustrial

but then with the industrial revolution and the post-industrial revolution

they're moving back into the job market.

ato po rikthehen në tregun e punës.

In short, they are acquiring the status that they had a million years ago,

Shkurt, po fitojnë statusin që kanë pasur një milion vjetë më parë,

10,000 years ago, 100,000 years ago.

10 mijë vjetë më parë, 100 mijë vjetë më parë.

We are seeing now one of the most remarkable traditions

Tani po vëmë re një nga traditat më të dalluara në historinë e kafshës njerëzore.

in the history of the human animal.

Dhe kjo do të ketë ndikim.

And it's going to have an impact.

I generally give a whole lecture

Zakonisht jap leksion të plotë mbi ndikimin e grave në bashkësinë e biznesit.

on the impact of women on the business community.

I'll say just a couple of things, and then go on to sex and love.

Do të them vetëm nja dy gjëra, për të vazhduar mandej me seksin dhe dashurinë.

There's a lot of gender differences;

Ka plot dallime mes dy gjinive;

anybody who thinks men and women are alike

cilido që mendon se meshkujt dhe femrat janë njësoj, thjesht nuk ka pasur kurrë bij apo bija.

simply never had a boy and a girl child.

I don't know why they want to think that men and women are alike.

Nuk e di përse duan të mendohet që meshkujt dhe femrat janë njësoj.

There's much we have in common,

Ka plot gjëra që i kemi njësoj, por ka plot të tjera që nuk i kemi --

but there's a whole lot that we do not have in common.

që nuk i kemi njësoj.

We are -- in the words of Ted Hughes,

Jemi -- me fjalët e Ted Hughes-it,

"I think that we are like two feet. We need each other to get ahead."

Mendoj se jemi krijuar që të jemi -- të jemi si dy këmbët. Kemi nevojë për njëri-tjetrin që të shkojmë përpara."

But we did not evolve to have the same brain.

Por nuk evoluuam për të pasur të njëjtin tru.

And we're finding more and more gender differences in the brain.

Dhe po gjejmë gjithnjë e më tepër dallime gjinore në tru.

I'll only just use a couple and then move on to sex and love.

Do të përdor vetëm ca dhe mandej do të hidhem te seksi dhe dashuria.

One of them is women's verbal ability.

Një prej tyre është aftësia verbale e femrave. Femrat munden të bisedojnë.

Women can talk.

Women's ability to find the right word rapidly, basic articulation

Aftësia e femrave për të gjetur shpejt fjalën e duhur, artikulim i thjeshtë

goes up in the middle of the menstrual cycle,

shtohet në mes të ciklit menstrual, kur kulmon niveli i estrogjenit.

when estrogen levels peak.

But even at menstruation, they're better than the average man.

Por edhe gjatë menstruacionit, ato janë më të afta se mashkulli mesatar.

Women can talk.

Femrat munden të flasin.

They've been doing it for a million years; words were women's tools.

Këtë e kanë bërë gjatë miliona vitesh; fjalët qenë mjetet e femrave.

They held that baby in front of their face,

I mbanin foshnjat para fytyrës,

cajoling it, reprimanding it, educating it with words.

për t'i përkëdhelur, për t'i qortuar, për t'i edukuar me anë të fjalës.

And, indeed, they're becoming a very powerful force.

Dhe kështu u bënë një forcë shumë e fuqishme.

Even in places like India and Japan,

Madje edhe në vende si India dhe Japonia,

where women are not moving rapidly into the regular job market,

ku femrat nuk po kalojnë shpejt në tregun e rregullt të punës,

they're moving into journalism.

po kalojnë në gazetari.

And I think that the television is like the global campfire.

Dhe mendoj se televizioni është si një lloj zjarri global kampimi.

We sit around it and it shapes our minds.

Ulemi përreth tij dhe na modelon mendjen.

Almost always, when I'm on TV, the producer who calls me,

Thuajse përherë, kur jam në një TV, producenti që më thirri,

who negotiates what we're going to say,

që merret me se çfarë do të them, është një femër.

is a woman.

In fact, Solzhenitsyn once said,

Në fakt, Solzhenicini tha dikur,

"Të kesh një shkrimtar të madh, është si të kesh një tjetër qeveri."

"To have a great writer is to have another government."

Today 54 percent of people who are writers in America are women.

Sot në Amerikë 54 përqind e njerëzve që shkruajnë janë femra.

Është një prej shumë karakteristikave që kanë gratë

It's one of many, many characteristics that women have

that they will bring into the job market.

që do t'i kthejë ato në tregun e punës.

They've got incredible people skills, negotiating skills.

Ato kanë aftësi të pabesueshme për t'u marrë me njerëzit, me negociata.

They're highly imaginative.

Përfytyrimi i tyre është i fortë.

We now know the brain circuitry of imagination, of long-term planning.

E njohim tashmë qarkun trunor të përfytyrimit, planifikim afatgjatë.

They tend to be web thinkers.

Priren të mendojnë në mënyrë rrjetësore.

Because the female parts of the brain are better connected,

Ngaqë pjesët femërore të trurit janë të lidhura më mirë,

they tend to collect more pieces of data when they think,

ato priren të grumbullojnë më shumë pjesë të dhënash gjatë të menduarit,

put them into more complex patterns, see more options and outcomes.

t'i vendosin ato në rregullsi më komplekse, të shohin më tepër mundësi dhe përfundime.

They tend to be contextual, holistic thinkers,

Ato priren të jenë mendimtare kontekstuale, holistike, ajo çka i quaj mendimtare rrjetësore.

what I call web thinkers.

Men tend to -- and these are averages --

Meshkujt priren -- dhe kjo vlen për mesataren -- priren të heqin qafe atë çka e shohin si të tepërt,

tend to get rid of what they regard as extraneous,

focus on what they do,

të përqendrohen në atë që kanë në dorë, dhe të ecin më tepër sipas një rregullsie të menduari hap pas hapi.

and move in a more step-by-step thinking pattern.

They're both perfectly good ways of thinking.

Që të dyja janë mënyra të mira të menduari.

We need both of them to get ahead.

Na duhen të dyja që të ecim përpara.

In fact, there's many more male geniuses in the world.

Në fakt, në botë ka më tepër gjeni meshkuj.

And there's also many more male idiots in the world.

Kur -- dhe ka po ashtu plot idiotë meshkuj në botë. (Të qeshura)

(Laughter)

When the male brain works well, it works extremely well.

Kur truri i mashkullit punon mirë, punon tejet mirë.

And what I really think that we're doing is,

Dhe ajo që mendoj se po bëjmë në të vërtetë është se po shkojmë drejt një shoqërie bashkëpunuese,

we're moving towards a collaborative society,

a society in which the talents of both men and women

një shoqëri në të cilën talentet, si meshkuj, ashtu edhe femra, po kuptohen më mirë

are becoming understood and valued and employed.

vlerësohen dhe punësohen më mirë.

But in fact, women moving into the job market

Por në fakt, hedhja e femrave në tregun e punës po ka një ndikim të pamat

is having a huge impact on sex and romance and family life.

te seksi, marrëdhëniet dashurore dhe jeta familjare.

Foremost, women are starting to express their sexuality.

Mbi të gjitha, femrat po zënë ta shprehin seksualitetin e tyre.

I'm always astonished when people come to me and say,

Gjithmonë habitem kur vijnë e më pyesin,

"Why is it that men are so adulterous?"

"Pse tradhtojnë kaq shumë meshkujt?"

"Why do you think more men are adulterous than women?"

Dhe u them, "Pse mendoni që ka më shumë meshkuj se femra që tradhtojnë?"

"Well, men are more adulterous!"

"Eh, mirë -- meshkujt janë më shumë tradhtarë!"

Dhe u them, "Me kë mendoni se ju tradhtojnë këta meshkujt?"

And I say, "Who do you think these men are sleeping with?"

Dhe -- hesap i thjeshtë! (Të qeshura)

(Laughter)

And -- basic math!

Anyway.

Kështu pra.

In the Western world,

Në Perëndim, vajzat e reja fillojnë --

women start sooner at sex, have more partners,

femrat e fillojnë seksin më herët, kanë më shumë partnerë,

express less remorse for the partners that they do,

shprehin më pak keqardhje për partnerët, se sa këta për to,

marry later, have fewer children,

martohen më të mëdha, bëjnë më pak fëmijë, braktisin një martesë të dështuar për një të mbarë.

leave bad marriages in order to get good ones.

We are seeing the rise of female sexual expression.

Po shihet rritje e shprehjes seksuale femërore.

And, indeed, once again we're moving forward to the kind of sexual expression

Dhe, në fakt, edhe njëherë po shkojmë drejt asaj shprehje të seksualitetit

that we probably saw on the grasslands of Africa a million years ago,

që, me gjasa, do të shihnim në kullotat e Afrikës miliona vjetë më parë,

because this is the kind of sexual expression that we see

ngaqë ky është lloji i shprehjes së seksualitetit që shohim

in hunting and gathering societies today.

sot në shoqëri me bazë gjuetinë dhe mbledhjen e frutave.

We're also returning to an ancient form of marriage equality.

Po i kthehemi gjithashtu një forme të lashtë barazie martesore.

They're now saying that the 21st century

Tani thuhet se shekulli i 21-të

is going to be the century of what they call the "symmetrical marriage,"

do të jetë shekulli i asaj që e quajnë "martesë simetrike,"

or the "pure marriage," or the "companionate marriage."

ose "martesë e kulluar," ose the "martesë shokësh."

This is a marriage between equals,

Kjo është një martesë mes të barabartësh,

moving forward to a pattern

që shkon drejt një rregullsie që përputhet shumë me frymë e lashtë njerëzore.

that is highly compatible with the ancient human spirit.

We're also seeing a rise of romantic love.

Po shohim gjithashtu një ngritje të dashurisë romantike.

91 percent of American women and 86 percent of American men

91 përqind e femrave dhe 86 përqind e meshkujve në Amerikë

would not marry somebody who had every single quality

nuk do të martoheshin me dikë që ka gjithë cilësitë të cilat i kërkojnë në një partner,

they were looking for in a partner,

if they were not in love with that person.

nëse nuk do ta dashuronin atë person.

People around the world, in a study of 37 societies,

Njerëz anembanë botës, nga një studim me 37 shoqëri,

want to be in love with the person that they marry.

duan të dashurojnë personin me të cilin martohen.

Indeed, arranged marriages are on their way off this braid of human life.

Vërtet, martesat me shkuesi janë duke u lënë prapa këtij shtegu të jetës njerëzore.

I even think that marriages might even become more stable

Unë madje mendoj se martesat mund të bëhen edhe më të qëndrueshme

because of the second great world trend.

për shkak të prirjes së dytë të fuqishme botërore.

The first one being women moving into the job market,

E para qe kalimi i femrave në tregun e punës,

the second one being the aging world population.

e dyta është mplakja e popullsisë botërore.

They're now saying that in America,

Tani thonë që në Amerikë,

that middle age should be regarded as up to age 85.

mosha e mesme duhet parë si ajo deri në 85 vjeç.

Because in that highest age category of 76 to 85,

Ngaqë në këtë kategori të moshës më të madhe, 76 deri 85, vetëm --

as much as 40 percent of people have nothing really wrong with them.

deri 40 përqind e personave nuk gjejnë te ta asgjë që nuk shkon.

So we're seeing there's a real extension of middle age.

Pra po vërejmë që ka një shtim real të moshës së mesme.

For one of my books, I looked at divorce data in 58 societies.

Dhe shqyrtova -- për një nga librat e mi, shqyrtova të dhëna divorcesh nga 85 shoqëri.

And as it turns out, the older you get, the less likely you are to divorce.

Dhe nga sa del, sa më i madh në moshë, aq më pak gjasa të divorcoheni.

So the divorce rate right now is stable in America,

Niveli i divorceve tani për tani në Amerikë është i qëndrueshëm,

and it's actually beginning to decline.

dhe po fillon të bjerë.

It may decline some more.

Mund të bjerë edhe ca.

Mund ta thosha këtë me Viagran, me ndërrim estrogjeni, ndërrim ijësh

I would even say that with Viagra,

estrogen replacement, hip replacements

and the incredibly interesting women

dhe me femrat kaq interesante sa nuk besohet

-- women have never been as interesting as they are now.

-- femrat nuk kanë qenë kurrë më interesante se sa janë tani.

Not at any time on this planet have women been so educated,

Asnjëherë në këtë planet femrat nuk kanë qenë kaq të arsimuara, kaq interesante, kaq të afta.

so interesting, so capable.

And so I honestly think that if there really was ever a time in human evolution

Dhe pra, sinqerisht, mendoj se nëse ka pasur vërtet një epokë në evolucionin njerëzor

when we have the opportunity to make good marriages, that time is now.

kur të kishim mundësinë të bëjmë martesa të mbara, kjo kohë është tani.

However, there's always kinds of complications in this.

Sidoqoftë, përherë ka ndërlikime në kësi gjërash.

These three brain systems -- lust, romantic love and attachment --

Në këto tre sisteme të trurit: epsh, dashuri romantike dhe lidhje --

don't always go together.

jo gjithmonë shkojnë tok.

They can go together, by the way.

Mund të shkojnë tok, meqë ra fjala.

That's why casual sex isn't so casual.

Për këtë arsye seksi rastësor nuk është edhe aq i rastit.

With orgasm you get a spike of dopamine.

Orgazma ju jep një kulmim të dopaminës.

Dopamine's associated with romantic love,

Dopamina i përshoqërohet dashurisë romantike,

and you can just fall in love with somebody

dhe mund të bini në dashuri me dikë me të cilin thjesht bëtë seks rastësor.

who you're just having casual sex with.

With orgasm, then you get a real rush of oxytocin and vasopressin --

Me orgazmën mandej keni një vërshim të vërtetë oksitocine dhe vazopresine --

those are associated with attachment.

këto i përshoqërohen lidhjes me dikë.

This is why you can feel such a sense of cosmic union with somebody

Prej saj ju vjen ndjesia e një bashkimi kozmik me dikë

after you've made love to them.

pasi keni bërë dashuri me të.

But these three brain systems: lust, romantic love and attachment,

Por këto tre sisteme të trurit: epshi, dashuria romantike dhe lidhja,

aren't always connected to each other.

jo gjithmonë janë të lidhur me njëri-tjetrin.

You can feel deep attachment to a long-term partner

Mund të ndjeheni thellësisht i lidhur me një partner që e keni prej kohësh

while you feel intense romantic love for somebody else,

ndërkohë që ndjeni dashuri të fuqishme romantike për dikë tjetër,

while you feel the sex drive for people unrelated to these other partners.

teksa ndjeni pasionin seksual për persona pa lidhje me këta partnerët më sipër.

In short, we're capable of loving more than one person at a time.

Shkurt, jemi të aftë të duam më shumë se një person në herë.

In fact, you can lie in bed at night

Në fakt, mund të rrini shtrirë në shtrat natën

and swing from deep feelings of attachment for one person

dhe të hidheni nga ndjesitë e thella të lidhjes për një person

to deep feelings of romantic love for somebody else.

në ndjesi të thella të dashurisë romantike për dikë tjetër.

It's as if there's a committee meeting going on in your head

Pak a shumë sikur në kokën tuaj të bëhej mbledhje

as you are trying to decide what to do.

për të vendosur se çfarë të bëni.

So I don't think, honestly,

Pra nuk mendoj, sinqerisht, se jemi një kafshë e krijuar për të qenë e lumtur;

we're an animal that was built to be happy;

we are an animal that was built to reproduce.

jemi një kafshë që u krijua për t'u riprodhuar.

I think the happiness we find, we make.

Mendoj se lumturinë që gjejmë, e bëjmë vetë.

And I think, however,

Dhe mendoj që, sido qoftë, mund të ndërtojmë marrëdhënie të mira me njëri-tjetrin.

we can make good relationships with each other.

So I want to conclude with two things.

Pra dua ta përfundoj me këto dy gjëra.

Dua ta përfundoj me një shqetësim.

I want to conclude with a worry,

Kam një shqetësim -- dhe një histori të mrekullueshme.

and with a wonderful story.

Shqetësimi lidhet me antidepresantët.

The worry is about antidepressants.

Në Shtetet e Bashkuara shkruhen mbi 100 milionë receta antidepresantësh në vit.

Over 100 million prescriptions of antidepressants

are written every year in the United States.

And these drugs are going generic.

Dhe këto barna po bëhen të rëndomta.

They are seeping around the world.

Po përmbytin botën ngado.

I know one girl who's been on these antidepressants,

Njoh një vajzë që merr nga këta antidepresantë, shtim serotonine --

SSRIs, serotonin-enhancing antidepressants -- since she was 13.

SSRI, antidepresantë për shtim serotonine -- që prej moshës 13 vjeç.

She's 23. She's been on them ever since she was 13.

Është 23 tani. I merr që kur qe 13 vjeçe.

I've got nothing against people who take them short term,

Nuk kam asgjë me personat që i marrin për pak kohë,

when they're going through something horrible.

kur po kalojnë diçka vërtet të tmerrshme.

They want to commit suicide or kill somebody else.

Kur duan të bëjnë vetëvrasje ose do të donin të vrisnin dikë.

I would recommend it.

Do t'ua këshilloja madje.

But more and more people in the United States

Por në Shtetet e Bashkuara gjithnjë e më tepër persona po i marrin për shumë kohë.

are taking them long term.

Dhe vërtet, ajo çka bëjnë këto barna është rritja e nivelit të serotoninës.

And indeed, what these drugs do is raise levels of serotonin.

And by raising levels of serotonin, you suppress the dopamine circuit.

Dhe duke rritur nivelin e serotoninës, ju bllokoni qarkun e dopaminës.

Everybody knows that.

Kjo dihet nga të gjithë.

Dopamine is associated with romantic love.

Dopamina i përshoqërohet dashurisë romantike.

Not only do they suppress the dopamine circuit,

Jo vetëm që bllokojnë qarkun e dopaminës, por vrasin edhe dëshirën për seks.

but they kill the sex drive.

And when you kill the sex drive, you kill orgasm.

Dhe po vratë dëshirën për seks, asgjësoni orgazmën.

And when you kill orgasm,

Dhe po asgjësuat orgazmën, asgjësoni atë rrëke kimike përshoqëruar lidhjes me dikë.

you kill that flood of drugs associated with attachment.

The things are connected in the brain.

Në tru gjërat janë të lidhura me njëra-tjetrën.

And when you tamper with one brain system,

Dhe kur fusni hundët në një sistem të trurit,

you're going to tamper with another.

do të ngatërroni punë në një tjetër.

I'm just simply saying that a world without love is a deadly place.

Thjesht po them që një botë pa dashuri është një vend i vdekur.

So now --

(Applause)

Pra, kështu -- (Duartrokitje) -- faleminderit.

Thank you.

Dua ta mbyll me një histori. E mandej, vetëm një koment.

I want to end with a story.

And then, just a comment.

I've been studying romantic love and sex and attachment for 30 years.

Për 30 vjetë jam marrë me studimin e dashurisë romantike, seksit dhe lidhjes.

Jam binjake; më intereson të njoh pse jemi të gjithë të ngjashëm.

I'm an identical twin; I am interested in why we're all alike.

Why you and I are alike, why the Iraqis and the Japanese

Pse ju dhe unë jemi të ngjashëm, pse irakianët dhe japonezët

and the Australian Aborigines and the people of the Amazon River

dhe aborigjenët e Australisë dhe tributë e lumit të Amazonës janë të ngjashëm.

are all alike.

And about a year ago,

Dhe rreth një vit më parë, një shërbim Interneti takimesh, Match.com, erdhi

an Internet dating service, Match.com, came to me

and asked me if I would design a new dating site for them.

dhe më pyeti nëse mund të konceptoja për ta një site të ri shërbimi takimesh.

I said, "I don't know anything about personality. You know?

U thashë, "Nuk di asgjë rreth personalitetit. Apo nuk e dini?

I don't know. Do you think you've got the right person?"

Nuk di asgjë. Mendoni se jam personi i duhur?"

They said, "Yes."

Më thanë, "Po."

It got me thinking about why it is that you fall in love

Kjo më bëri të mendohem rreth faktit se pse biem në dashuri me një person dhe jo me dikë tjetër.

with one person rather than another.

That's my current project; it will be my next book.

Ky është projekti im i tanishëm; që do të jetë libri im i ardhshëm.

There's all kinds of reasons

Ka një qerre me arsye pse bini në dashuri me dikë dhe jo me një tjetër.

that you fall in love with one person rather than another.

Timing is important. Proximity is important.

Ora biologjike ka rëndësi. Ka rëndësi afërsia.

Mystery is important.

Misteri ka rëndësi. Bini në dashur me dikë që në një farë mënyre është misterioz,

You fall in love with somebody who's somewhat mysterious,

pjesërisht ngaqë misteri e rrit nivelin e dopaminës në tru,

in part because mystery elevates dopamine in the brain,

probably pushes you over that threshold to fall in love.

dhe, me gjasa, ju shtyn tej pragut të rënies në dashuri.

You fall in love with somebody

Bini në dashuri me dikë që bie brenda asaj që e quaj "harta juaj e dashurisë,"

who fits within what I call your "love map,"

an unconscious list of traits

një listë tiparesh që krijohet gjatë fëmijërisë në rritje e sipër, dhe për të cilën jeni të pandërgjegjshëm.

that you build in childhood as you grow up.

And I also think that you gravitate to certain people,

Dhe mendoj gjithashtu që përfundoni në --

vini qark disa personash, në fakt, me sisteme truri njëfarësoj komplementare.

actually, with somewhat complementary brain systems.

And that's what I'm now contributing to this.

Dhe këtu po kontribuoj tani.

But I want to tell you a story, to illustrate.

Por desha t'ju tregoj një histori -- për ilustrim.

I've been carrying on here about the biology of love.

U mora këtu me biologjinë e dashurisë.

I wanted to show you a little bit about the culture of it, too,

Doja t'ju tregoja pakëz edhe për kulturën e saj --

the magic of it.

magjinë e saj.

It's a story that was told to me

Është një rast që ma ka treguar dikush që e dëgjoi prej dikujt tjetër --

by somebody who had heard it just from one --

probably a true story.

ka gjasa të jetë e vërtetë.

Bëhet fjalë për një student -- unë dhe dy kolegët e mi jemi në Rutgers --

It was a graduate student -- I'm at Rutgers and my two colleagues --

Art Aron is at SUNY Stony Brook.

Art Aron punon në SUNY Stony Brook.

That's where we put our people in the MRI machine.

Kjo këtu është makina ku skanojmë personat në MRI.

And this graduate student was madly in love with another graduate student,

Dhe ky student qe marrisht i dashuruar me një tjetër studente,

and she was not in love with him.

që nuk qe e dashuruar me të.

And they were all at a conference in Beijing.

Dhe të dy qenë në një konferencë në Pekin.

Dhe ky e dinte nga punimet tona që po se se bëni diçka vërtet të re me dikë,

And he knew from our work

that if you go and do something very novel with somebody,

you can drive up the dopamine in the brain,

mund ta rrisni nivelin e dopaminës në tru.

and perhaps trigger this brain system for romantic love.

Dhe ndoshta ta vini në punë sistemin trunor të dashurisë romantike. (Të qeshura)

(Laughter)

Kështu që vendosi ta vinte shkencën në funksionim,

So he decided he'd put science to work.

dhe e ftoi atë vajzë për një xhiro me shtyje-hiqe.

And he invited this girl to go off on a rickshaw ride with him.

And sure enough -- I've never been in one,

Dhe merret me mend -- unë nuk kam hipur ndonjëherë,

but apparently they go all around the buses and the trucks

por kuptohet që gjarpëruan mes autobusëve dhe kamionëve

and it's crazy and it's noisy and it's exciting.

mes zhurmës dhe rrëmujës, të ngazëllyer.

He figured that this would drive up the dopamine,

Dhe miku mendonte që kjo do t'ia shtonte dopaminën,

and she'd fall in love with him.

dhe zoga do të binte në dashuri me të.

So off they go and she's squealing and squeezing him

Dhe ja ku filluan, ajo duke gërthitur dhe duke e shtrënguar pas vetes

mes të qeshurash, duke u dëfryer sa mundej.

and laughing and having a wonderful time.

An hour later they get down off of the rickshaw,

Pas një ore zbritën prej shtyje-hiqes,

and she throws her hands up and she says,

dhe ajo me duart përpjetë i thotë, "A s'qe e mrekullueshme?"

"Wasn't that wonderful?"

And, "Wasn't that rickshaw driver handsome!"

Dhe, "A nuk qe i pashëm ai i djali i shtyje-hiqes?!"

(Laughter)

(Të qeshura) (Duartrokitje)

(Applause)

There's magic to love!

Dashuria ka brenda magji!

(Applause)

But I will end by saying that millions of years ago,

Por do ta mbyll duke thënë që miliona vjetë më parë, evolucioni na pajisi me tre shtysa themelore:

we evolved three basic drives:

the sex drive, romantic love

shtysa për seks, dashuria romantike dhe lidhja me një partner për shumë kohë.

and attachment to a long-term partner.

Këto qarqe janë të ngulitura thellë në trurin njerëzor.

These circuits are deeply embedded in the human brain.

They're going to survive as long as our species survives

Do të mbijetojnë për sa kohë specia jonë mbijeton

on what Shakespeare called "this mortal coil."

në atë që Shekspiri e quajti "kjo pështjellë e mortme."

Thank you.

Faleminderit. (Duartrokitje)

Chris Anderson: Helen Fisher!

(Applause)