Why we love, why we cheat | Helen Fisher

Tłumaczenie: Dominika Erazmus Korekta: Rysia Wand

I'd like to talk today about the two biggest social trends

Opowiem dziś o dwóch najważniejszych trendach społecznych nadchodzącego stulecia

in the coming century,

and perhaps in the next 10,000 years.

a być może najbliższych 10 tys. lat.

But I want to start with my work on romantic love,

Zacznę od pracy nt. romantycznej miłości,

because that's my most recent work.

ponieważ tym zajmowałam się ostatnio.

What I and my colleagues did was put 32 people, who were madly in love,

Podłączyliśmy 32 szaleńczo zakochane osoby

into a functional MRI brain scanner.

do skanera rezonansu magnetycznego mózgu.

17 who were madly in love and their love was accepted;

17 osób było zakochanych z wzajemnością,

and 15 who were madly in love and they had just been dumped.

a 15 właśnie dostało kosza.

Później przejdę do przemyśleń,

And so I want to tell you about that first,

and then go on into where I think love is going.

w jakim kierunku zmierza miłość.

(Laughter)

"What 'tis to love?" Shakespeare said.

"Cóż znaczy, kochać?", mówił Szekspir.

I think our ancestors --

Ludzie zastanawiali się nad tym od zawsze,

I think human beings have been wondering about this question

siedząc przy ognisku albo patrząc w gwiazdy.

since they sat around their campfires

or lay and watched the stars a million years ago.

I started out by trying to figure out what romantic love was

Próbowałam zrozumieć romantyczną miłość

by looking at the last 45 years of the psychological research

analizując ostatnie 45 lat badań psychologicznych.

and as it turns out,

Okazuje się, że zakochaniu towarzyszą specyficzne zjawiska.

there's a very specific group of things that happen when you fall in love.

The first thing that happens is,

Po pierwsze, obiekt uczucia nabiera,

a person begins to take on what I call, "special meaning."

jak to nazywam, "specjalnego znaczenia".

As a truck driver once said to me,

Pewien kierowca ciężąrówki ujął to tak:

"The world had a new center, and that center was Mary Anne."

"Cały świat skupił się wokół Mary Anne."

George Bernard Shaw said it differently.

Słowami G.B. Shaw: "Miłość to przecenianie różnic między kobietami".

"Love consists of overestimating the differences

Słowami G.B. Shaw: "Miłość to przecenianie różnic między kobietami".

between one woman and another."

I tak właśnie robimy. (Śmiech)

And indeed, that's what we do.

(Laughter)

And then you just focus on this person.

Skupiamy się na tej osobie.

You can list what you don't like about them,

Możemy wymieniać wady,

but then you sweep that aside and focus on what you do.

by zaraz skupić się na zaletach.

As Chaucer said, "Love is blind."

Chaucer powiedział: "Miłość jest ślepa".

In trying to understand romantic love,

Próbując zrozumieć romantyczną miłość,

I decided I would read poetry from all over the world,

czytałam poezję z całego świata.

and I just want to give you one very short poem

Chcę zacytować króciutki wiersz z VIII-wiecznych Chin.

from eighth-century China,

because it's an almost perfect example

Świetny przykład skupienia się na konkretnej kobiecie.

of a man who is focused totally on a particular woman.

It's a little bit like when you are madly in love with somebody

To tak, jakby ktoś szalenie zakochany

and you walk into a parking lot --

wchodził na parking.

their car is different from every other car in the parking lot.

Samochód ukochanej różni się od pozostałych.

Their wine glass at dinner

Jej kieliszek wina jest inny od reszty.

is different from every other wine glass at the dinner party.

And in this case, a man got hooked on a bamboo sleeping mat.

Tutaj zakochanego zaprząta bambusowa mata do spania.

And it goes like this.

Autorem jest facet o nazwisku Yuan Chen.

It's by a guy called Yuan Zhen.

"Bambusowa mata, nie mogę wypuścić jej z rąk.

"I cannot bear to put away the bamboo sleeping mat.

The night I brought you home, I watched you roll it out."

Patrzyłem, jak ją rozwijasz w tamtą pierwszą noc."

He became hooked on a sleeping mat,

Sfiksował na punkcie maty,

probably because of elevated activity of dopamine in his brain,

pewnie przez podniesioną aktywność dopaminy,

just like with you and me.

podobnie jak u wszystkich ludzi.

But anyway, not only does this person take on special meaning,

Obiekt uczuć nabiera specjalnego znaczenia.

you focus your attention on them.

Skupiasz na niej uwagę. Wywyższasz.

You aggrandize them.

Rozpiera cię energia.

But you have intense energy.

As one Polynesian said, "I felt like jumping in the sky."

Pewien Polinezyjczyk chciał "skakać aż pod niebo".

You're up all night. You're walking till dawn.

Nie śpisz całą noc. Chodzisz aż do świtu.

You feel intense elation when things are going well;

Roznosi cię euforia, gdy wszystko idzie dobrze,

mood swings into horrible despair when things are going poorly.

wpadasz w czarną rozpacz, gdy idzie źle.

Uzależniasz się od tej osoby.

Real dependence on this person.

As one businessman in New York said to me,

Biznesmenowi z Nowego Jorku podobało się "wszystko to, co jej".

"Anything she liked, I liked."

Simple. Romantic love is very simple.

Romantyczna miłość jest bardzo prosta.

You become extremely sexually possessive.

Stajesz się zaborczy seksualnie.

You know, if you're just sleeping with somebody casually,

Sypiając z kimś bez zaangażowania,

you don't really care if they're sleeping with somebody else.

nie dbasz czy sypia też z innymi.

But the moment you fall in love,

Ale gdy się zakochasz,

you become extremely sexually possessive of them.

stajesz się zaborczy.

I think there's a Darwinian purpose to this.

Myślę, że powód jest darwinistyczny.

The whole point of this is to pull two people together

Chodzi o zbliżenie pary tak,

strongly enough to begin to rear babies as a team.

by razem zaczęli wychowywać dzieci.

But the main characteristics of romantic love are craving:

Główna cecha miłości to pożądanie,

an intense craving to be with a particular person,

chęć bycia razem, seksualnie i emocjonalnie.

not just sexually, but emotionally.

It would be nice to go to bed with them,

Chętnie pójdziesz też do łóżka,

but you want them to call you on the telephone, to invite you out, etc.,

ale ważniejsze, żeby zadzwonił, zaprosił itp.

to tell you that they love you.

Żeby powiedział, że cię kocha.

The other main characteristic is motivation.

Inna główna cecha to motywacja.

The motor in the brain begins to crank, and you want this person.

Odpala silnik w głowie i pragniesz tej osoby.

And last but not least, it is an obsession.

I, wreszcie, jest to obsesja.

Before I put these people in the MRI machine,

Zanim podłączyłam badanych do MRI,

I would ask them all kinds of questions.

zadawałam im przeróżne pytania.

But my most important question was always the same.

Najważniejsze było zawsze takie samo.

It was: "What percentage of the day and night do you think about this person?"

"Ile procent dnia i nocy myślisz o tej osobie?"

Słyszałam: "Cały dzień. Całą noc. Nie mogę przestać."

And indeed, they would say,

"All day. All night.

I can never stop thinking about him or her."

And then, the very last question --

Do ostatniego pytania

I would always have to work myself up to this question,

musiałam się mobilizować,

because I'm not a psychologist.

bo nie jestem psychologiem.

I don't work with people in any kind of traumatic situation.

Nie pracuję z ludźmi w traumie.

My final question was always the same.

Ostatnie pytanie było zawsze takie samo.

I would say, "Would you die for him or her?"

"Czy umarłbyś za nią lub za niego?"

And, indeed, these people would say "Yes!"

Badani odpowiadali: "Tak!",

as if I had asked them to pass the salt.

jakby chodziło o podanie soli.

I was just staggered by it.

Byłam po prostu wstrząśnięta.

So we scanned their brains,

Skanowaliśmy gdy patrzyli na zdjęcia ukochanych

looking at a photograph of their sweetheart

and looking at a neutral photograph,

i, po małej przerwie, zdjęcia neutralne,

with a distraction task in between.

żeby zaobserwować moment uniesienia,

So we could look at the same brain when it was in that heightened state

and when it was in a resting state.

jak również stan spoczynku.

And we found activity in a lot of brain regions.

Aktywowało się wiele regionów mózgu.

Jednym z najważniejszych był ten,

In fact, one of the most important was a brain region

that becomes active when you feel the rush of cocaine.

który reaguje na odlot po kokainie.

And indeed, that's exactly what happens.

Tak się rzeczywiście dzieje.

I began to realize that romantic love is not an emotion.

Zrozumiałam, że romantyczna miłość to nie emocja,

ani nawet nie szereg emocji,

In fact, I had always thought it was a series of emotions,

od euforii po depresję.

from very high to very low.

But actually, it's a drive.

W istocie to popęd, pochodzący z siły napędowej

It comes from the motor of the mind,

the wanting part of the mind, the craving part of the mind.

tej części umysłu, która chce i pragnie.

The kind of part of the mind

Części umysłu działającej,

when you're reaching for that piece of chocolate,

gdy sięgasz po kawałek czekolady,

when you want to win that promotion at work.

gdy marzysz o awansie.

The motor of the brain.

Siła napędowa mózgu. Popęd.

It's a drive.

And in fact, I think it's more powerful than the sex drive.

Jest silniejszy niż popęd seksualny.

Jeśli na propozycję pójścia do łóżka, słyszysz "Nie, dziękuję",

You know, if you ask somebody to go to bed with you,

and they say, "No, thank you,"

nie zabijesz się, ani nie popadniesz w depresję.

you certainly don't kill yourself or slip into a clinical depression.

But certainly, around the world,

Powszechnie zaś, odtrąceni kochankowie mogliby za miłość zabić.

people who are rejected in love will kill for it.

People live for love.

Ludzie żyją dla miłości. Zabijają dla miłości. Umierają dla miłości.

They kill for love.

They die for love.

They have songs, poems, novels,

Mamy piosenki, wiersze, powieści, rzeźby, obrazy, mity, legendy.

sculptures, paintings, myths, legends.

In over 175 societies,

W 175 społeczeństwach znajdujemy ślady tego stanu.

people have left their evidence of this powerful brain system.

I have come to think

To jeden z silniejszych systemów umysłowych na ziemi,

it's one of the most powerful brain systems on Earth

for both great joy and great sorrow.

który niesie wielką radość i wielki smutek.

And I've also come to think

To jeden z trzech systemów

that it's one of three basically different brain systems

powstałych z łączenia się w pary i reprodukcji.

that evolved from mating and reproduction.

One is the sex drive: the craving for sexual gratification.

Pierwszy to popęd seksualny: potrzeba zaspokojenia.

W.H. Auden called it an "intolerable neural itch,"

W.H. Auden nazwał go "nieznośnym swędzeniem nerwów".

and indeed, that's what it is.

Rzeczywiście, na tym to polega.

Doskwiera człowiekowi jak głód.

It keeps bothering you a little bit, like being hungry.

The second of these three brain systems is romantic love:

Drugi to miłość romantyczna:

that elation, obsession of early love.

uniesienie, obsesja wczesnej miłości.

And the third brain system is attachment:

Trzeci to przywiązanie:

that sense of calm and security you can feel for a long-term partner.

spokój i bezpieczeństwo, odczuwane z wieloletnim partnerem.

And I think that the sex drive evolved to get you out there,

Popęd wyewoluował, by wyciągnąć nas z domu

looking for a whole range of partners.

w poszukiwaniu partnerów.

You can feel it when you're just driving along in your car.

Jak jeżdżenie bez celu samochodem.

It can be focused on nobody.

Nie skupiasz się na nikim.

I think romantic love evolved to enable you to focus your mating energy

Romantyczna miłośc skupia energię godową

on just one individual at a time,

na jednej osobie naraz,

thereby conserving mating time and energy.

oszczędzając czas i energię.

And I think that attachment, the third brain system,

Przywiązanie, trzeci system,

evolved to enable you to tolerate this human being

wyewoluowało, byśmy mogli się znieść (śmiech),

at least long enough to raise a child together as a team.

przynajmniej tak długo, by wychować dziecko.

So with that preamble,

Teraz chcę omówić dwa najważniejsze trendy społeczne.

I want to go into discussing the two most profound social trends.

One of the last 10,000 years

Jeden z ostatnich 10 tys., drugi z 25 lat,

and the other, certainly of the last 25 years,

that are going to have an impact on these three different brain systems:

wpływające na te 3 systemy umysłowe:

lust, romantic love and deep attachment to a partner.

chuć, romantyczną miłość i głębokie przywiązanie.

The first is women working, moving into the workforce.

Pierwszy trend: kobiety aktywne zawodowo.

Przejrzałam roczniki demograficzne ONZ dla 130 społeczeństw.

I've looked at 130 societies

through the demographic yearbooks of the United Nations.

Everywhere in the world, 129 out of 130 of them,

w 129 na 130, kobiety wchodzą na rynek pracy,

women are not only moving into the job market --

sometimes very, very slowly, but they are moving into the job market --

czasem bardzo powoli, ale wchodzą.

and they are very slowly closing that gap between men and women

Powoli niweluja różnicę między mężczyznami i kobietami

in terms of economic power, health and education.

pod względem siły ekonomicznej, zdrowia i edukacji.

It's very slow.

To powolny proces.

For every trend on this planet, there's a counter-trend.

Każdemu trendowi odpowiada kontr-trend.

We all know of them, but nevertheless --

Jak mówi stare arabskie przysłowie:

the Arabs say, "The dogs may bark, but the caravan moves on."

"Psy szczekają, ale karawana jedzie dalej".

And, indeed, that caravan is moving on.

Faktycznie, karawana jedzie dalej.

Women are moving back into the job market.

Kobiety wracają na rynek pracy.

And I say back into the job market, because this is not new.

Mówię "wracają", bo to nic nowego.

For millions of years, on the grasslands of Africa,

Przez miliony lat, na sawannie,

kobiety szły zbierać warzywa.

women commuted to work to gather their vegetables.

They came home with 60 to 80 percent of the evening meal.

Zdobywały 60-80% wieczornego posiłku.

The double income family was the standard.

Podwójny dochód w rodzinie był standardem.

And women were regarded as just as economically,

Kobiety dorównywały mężczyznom ekonomicznie, społecznie i seksualnie.

socially and sexually powerful as men.

In short, we're really moving forward to the past.

Czyli w istocie wracamy do przeszłości.

Then, women's worst invention was the plow.

Najgorszym wynalazkiem kobiet był pług.

With the beginning of plow agriculture, men's roles became extremely powerful.

Wraz z rolnictwem pozycja mężczyzn spotężniała.

Women lost their ancient jobs as collectors,

Kobiety straciły odwieczną pracę zbieraczek,

ale rewolucja przemysłowa i postindustrialna

but then with the industrial revolution and the post-industrial revolution

they're moving back into the job market.

przywróciła je na rynek pracy.

In short, they are acquiring the status that they had a million years ago,

Odzyskują status sprzed miliona lat,

10,000 years ago, 100,000 years ago.

sprzed 10 tys., 100 tys.lat.

We are seeing now one of the most remarkable traditions

Obserwujemy niezwykłą tradycję ludzkiego zwierzęcia.

in the history of the human animal.

Będzie miała wpływ na wiele spraw.

And it's going to have an impact.

I generally give a whole lecture

Zwykle poświęcam cały wykład na wpływ kobiet na świat biznesu.

on the impact of women on the business community.

I'll say just a couple of things, and then go on to sex and love.

Poruszę tylko kilka spraw i przejdę do seksu i miłości.

There's a lot of gender differences;

Płcie bardzo się różnią.

anybody who thinks men and women are alike

Zgodzi się z tym każdy, kto miał syna i córkę.

simply never had a boy and a girl child.

I don't know why they want to think that men and women are alike.

Nie wiem, czemu twierdzi się inaczej.

There's much we have in common,

Mamy wiele cech wspólnych,

but there's a whole lot that we do not have in common.

i wiele różnic.

We are -- in the words of Ted Hughes,

Słowami Teda Hughesa:

"I think that we are like two feet. We need each other to get ahead."

"Jesteśmy jak dwie stopy. Potrzebujemy się nawzajem, by iść na przód".

But we did not evolve to have the same brain.

Nasze mózgi nie rosły tak samo.

And we're finding more and more gender differences in the brain.

Znajdujemy coraz więcej różnic płci w mózgu.

I'll only just use a couple and then move on to sex and love.

Wymienię kilka zanim przejdę do seksu i miłości.

One of them is women's verbal ability.

Kobiety lepiej rozwijaja się werbalnie. Umieją rozmawiać.

Women can talk.

Women's ability to find the right word rapidly, basic articulation

Umieją szybko dobrać słowa. Wymowność wzrasta

goes up in the middle of the menstrual cycle,

w połowie cyklu, gdy poziom estrogenu jest najwyższy.

when estrogen levels peak.

But even at menstruation, they're better than the average man.

Nawet menstruując są wymowniejsze niż przeciętny mężczyzna.

Women can talk.

Nawet menstruując są wymowniejsze niż przeciętny mężczyzna.

They've been doing it for a million years; words were women's tools.

Robią to od miliona lat; słowa były narzędziami kobiet.

They held that baby in front of their face,

Trzymały w ramionach niemowlę,

cajoling it, reprimanding it, educating it with words.

namawiały, upominały, uczyły za pomocą słów.

And, indeed, they're becoming a very powerful force.

Istotnie, słowa nabieraja potężnej siły.

Even in places like India and Japan,

Nawet w krajach jak Indie czy Japonia,

where women are not moving rapidly into the regular job market,

gdzie kobiety nie zalewają rynku pracy,

they're moving into journalism.

zostają dziennikarkami.

And I think that the television is like the global campfire.

Telewizja jest jak globalne ognisko.

We sit around it and it shapes our minds.

skupia nas i kształtuje umysły.

Almost always, when I'm on TV, the producer who calls me,

Gdy wystepuję w telewizji, producenci, z którymi ustalam

who negotiates what we're going to say,

co będziemy mówić, to przeważnie kobiety.

is a woman.

In fact, Solzhenitsyn once said,

Sołżenicyn powiedział:

"Mieć wielkiego pisarza, to mieć drugi rząd".

"To have a great writer is to have another government."

Today 54 percent of people who are writers in America are women.

Dzisiaj 54% pisarzy w USA to kobiety.

To jedna z wielu kobiecych cech,

It's one of many, many characteristics that women have

that they will bring into the job market.

wnoszonych na rynek pracy:

They've got incredible people skills, negotiating skills.

zdolność do obchodzenia się z ludźmi, negocjacji,

They're highly imaginative.

duża wyobraźnia.

We now know the brain circuitry of imagination, of long-term planning.

Wiemy już, jak mózg zawiaduje wyobraźnią i planowaniem.

They tend to be web thinkers.

Kobiety myślą sieciowo.

Because the female parts of the brain are better connected,

Ponieważ części mózgu kobiety są lepiej połączone,

they tend to collect more pieces of data when they think,

myśląc zbierają więcej informacji,

put them into more complex patterns, see more options and outcomes.

układają je w skomplikowane wzory, widzą więcej opcji i wyników.

They tend to be contextual, holistic thinkers,

Myślą kontekstualnie, holistycznie, sieciowo.

what I call web thinkers.

Men tend to -- and these are averages --

Mężczyźni odrzucają zwykle to, uznali za nieistotne,

tend to get rid of what they regard as extraneous,

focus on what they do,

skupiają się na tym, co robią. Działają i myślą w sposób liniowy.

and move in a more step-by-step thinking pattern.

They're both perfectly good ways of thinking.

Oba sposoby są dobre.

We need both of them to get ahead.

Potrzebujemy obydwu, by iść do przodu.

In fact, there's many more male geniuses in the world.

Wśród mężczyzn znajdziemy więcej geniuszy.

And there's also many more male idiots in the world.

I o wiele więcej idiotów. (Śmiech)

(Laughter)

When the male brain works well, it works extremely well.

Sprawny męski mózg działa znakomicie.

And what I really think that we're doing is,

Ewoluujemy w stronę społeczeństwa współpracującego,

we're moving towards a collaborative society,

a society in which the talents of both men and women

w którym talenty tak mężczyzn, jak i kobiet zaczynamy rozumieć,

are becoming understood and valued and employed.

cenić i wykorzystywać.

But in fact, women moving into the job market

Jednak wejście kobiet na rynek pracy ma ogromny wpływ

is having a huge impact on sex and romance and family life.

na seks, miłość i życie rodzinne.

Foremost, women are starting to express their sexuality.

Kobiety zaczynają wyrażać seksualność.

I'm always astonished when people come to me and say,

Zdumiewa mnie pytanie:

"Why is it that men are so adulterous?"

"Czemu mężczyźni tak często zdradzają?"

"Why do you think more men are adulterous than women?"

Odpowiadam: "Czy częściej od kobiet?"

"Well, men are more adulterous!"

Odpowiadam: "Czy częściej od kobiet?"

"Z kim, wg ciebie, sypiają ci mężczyźni?"

And I say, "Who do you think these men are sleeping with?"

Prosty rachunek! (Śmiech)

(Laughter)

And -- basic math!

Anyway.

Prosty rachunek! (Śmiech)

In the Western world,

Na Zachodzie, dziewczęta stają się

women start sooner at sex, have more partners,

aktywne seksualnie wcześniej, mają więcej partnerów,

express less remorse for the partners that they do,

mniej wyrzutów sumienia, później wychodzą za mąż,

marry later, have fewer children,

mają mniej dzieci, opuszczają złe małżeństwa, szukają lepszych.

leave bad marriages in order to get good ones.

We are seeing the rise of female sexual expression.

Widzimy początek kobiecej ekspresji seksualnej.

And, indeed, once again we're moving forward to the kind of sexual expression

Powracamy do rodzaju ekspresji seksualnej

that we probably saw on the grasslands of Africa a million years ago,

obecnej na sawannie milion lat temu,

because this is the kind of sexual expression that we see

bo przypomina tę, która obserwujemy dziś

in hunting and gathering societies today.

u plemion łowiecko-zbierackich.

We're also returning to an ancient form of marriage equality.

Powraca też dawna forma równości małżeńskiej.

They're now saying that the 21st century

Podobno XXI wiek

is going to be the century of what they call the "symmetrical marriage,"

ma być wiekiem tzw. "małżeństwa symetrycznego"

or the "pure marriage," or the "companionate marriage."

lub "czystego" czy też "partnerskiego".

This is a marriage between equals,

To małżeństwo dwojga równych sobie ludzi,

moving forward to a pattern

wg. dawnych duchowych wzorców.

that is highly compatible with the ancient human spirit.

We're also seeing a rise of romantic love.

Obserwujemy też rozkwit miłości romantycznej.

91 percent of American women and 86 percent of American men

91% kobiet i 86% mężczyzn w Ameryce

would not marry somebody who had every single quality

nie poślubiłoby ideału partnera,

they were looking for in a partner,

if they were not in love with that person.

jeśli nie byliby w tej osobie zakochani.

People around the world, in a study of 37 societies,

Wg badań, ludzie z 37 społeczeństw

want to be in love with the person that they marry.

chcą być zakochani w przyszłym małżonku.

Indeed, arranged marriages are on their way off this braid of human life.

Aranżowane małżeństwa odchodzą do lamusa.

I even think that marriages might even become more stable

Małżeństwa stają się stabilniejsze

because of the second great world trend.

na skutek drugiego światowego trendu.

The first one being women moving into the job market,

Pierwszym było więcej pracujących kobiet,

the second one being the aging world population.

drugim zaś starzejąca się populacja.

They're now saying that in America,

Podobno w Ameryce

that middle age should be regarded as up to age 85.

wiek średni należy rozciągnąć do 85 lat.

Because in that highest age category of 76 to 85,

Wśród osób w wieku 76 do 85 lat

as much as 40 percent of people have nothing really wrong with them.

aż 40% nie ma problemów zdrowotnych.

So we're seeing there's a real extension of middle age.

Wiek średni bardzo się wydłużył.

For one of my books, I looked at divorce data in 58 societies.

Pisząc książkę szukałam danych nt. rozwodów w 58 krajach.

And as it turns out, the older you get, the less likely you are to divorce.

Odkryłam, że im jesteśmy starsi, tym rzadziej się rozwodzimy.

So the divorce rate right now is stable in America,

Liczba rozwodów w USA jest stała

and it's actually beginning to decline.

a nawet zaczyna spadać.

It may decline some more.

Może spadnie jeszcze bardziej.

Viagra, substytuty estrogenu, sztuczne biodra

I would even say that with Viagra,

estrogen replacement, hip replacements

and the incredibly interesting women

i niezwykle interesujące kobiety,

-- women have never been as interesting as they are now.

jak nigdy dotąd.

Not at any time on this planet have women been so educated,

Nigdy dotąd kobiety nie były tak wykształcone, interesujące i zdolne.

so interesting, so capable.

And so I honestly think that if there really was ever a time in human evolution

Uważam, że jeśli kiedykolwiek w historii

when we have the opportunity to make good marriages, that time is now.

była szansa na dobre małżeństwa, to właśnie teraz.

However, there's always kinds of complications in this.

Zawsze są pewne komplikacje.

These three brain systems -- lust, romantic love and attachment --

3 systemy umysłowe - chuć, romantyczna miłość i przywiązanie

don't always go together.

nie zawsze idą w parze.

They can go together, by the way.

A mogą.

That's why casual sex isn't so casual.

Przygodny seks nie jest całkiem przygodny.

With orgasm you get a spike of dopamine.

Orgazm to jak zastrzyk dopaminy,

Dopamine's associated with romantic love,

kojarzonej z romantyczną miłością.

and you can just fall in love with somebody

Można się zakochać w przygodny kochanku.

who you're just having casual sex with.

With orgasm, then you get a real rush of oxytocin and vasopressin --

Orgazm powoduje przypływ oksytocyny i wazopresyny,

those are associated with attachment.

kojarzonych z przywiązaniem.

This is why you can feel such a sense of cosmic union with somebody

Dlatego czujemy kosmiczne zespolenie z kimś,

after you've made love to them.

z kim właśnie się kochało.

But these three brain systems: lust, romantic love and attachment,

Jednak chuć, romantyczna miłość i przywiązanie

aren't always connected to each other.

nie zawsze są ze sobą połączone.

You can feel deep attachment to a long-term partner

Można czuć przywiązanie do długoletniego partnera,

while you feel intense romantic love for somebody else,

romantyczną miłość do kogoś innego,

while you feel the sex drive for people unrelated to these other partners.

jednocześnie pożądając jeszcze kogo innego.

In short, we're capable of loving more than one person at a time.

Można kochać więcej niż jedną osobę naraz.

In fact, you can lie in bed at night

W trakcie jednego wieczoru można

and swing from deep feelings of attachment for one person

oscylować między przywiązaniem do jednej osoby,

to deep feelings of romantic love for somebody else.

a romantycznymi uczuciami wobec drugiej.

It's as if there's a committee meeting going on in your head

Coś jak zebranie komitetu we własnej głowie,

as you are trying to decide what to do.

gdy zastanawiasz się, co robić.

So I don't think, honestly,

Nie uważam, że człowiek to zwierzę stworzone do szczęścia;

we're an animal that was built to be happy;

we are an animal that was built to reproduce.

to zwierzę stworzone do rozmanażania.

I think the happiness we find, we make.

Szczęście stwarzamy sobie sami.

And I think, however,

Uważam, że potrafimy tworzyć dobre związki.

we can make good relationships with each other.

So I want to conclude with two things.

Na koniec dwie konkluzje:

Na koniec dwie konkluzje:

I want to conclude with a worry,

zmartwienie i wspaniała historia.

and with a wonderful story.

Zmartwienie dotyczy antydepresantów.

The worry is about antidepressants.

W USA przepisuje się ponad 100 mln antydepresantów rocznie.

Over 100 million prescriptions of antidepressants

are written every year in the United States.

And these drugs are going generic.

Leki stają się powszechne.

They are seeping around the world.

Rozprzestrzeniają się po świecie.

I know one girl who's been on these antidepressants,

Znam dziewczynę, biorąca leki na podwyższenie serotoniny,

SSRIs, serotonin-enhancing antidepressants -- since she was 13.

tzw. SSRI, odkąd skończyła 13 lat.

She's 23. She's been on them ever since she was 13.

Ma 23 lata. Bierze je od 10 lat.

I've got nothing against people who take them short term,

Nie mam nic przeciw zażywaniu jakiś czas,

when they're going through something horrible.

w naprawdę trudnych okresach.

They want to commit suicide or kill somebody else.

Przy skłonnościach samobójczych lub morderczych.

I would recommend it.

Przy skłonnościach samobójczych lub morderczych.

But more and more people in the United States

Ale coraz więcej ludzi w USA bierze je ciągle.

are taking them long term.

Leki te podwyższają poziom serotoniny,

And indeed, what these drugs do is raise levels of serotonin.

And by raising levels of serotonin, you suppress the dopamine circuit.

ograniczając krążenie dopaminy.

Everybody knows that.

Każdy to wie.

Dopamine is associated with romantic love.

Dopamina jest związana z romantyczną miłością.

Not only do they suppress the dopamine circuit,

Ograniczając dopaminę, leki likwidują popęd płciowy.

but they kill the sex drive.

And when you kill the sex drive, you kill orgasm.

Bez popędu płciowego nie ma orgazmu.

And when you kill orgasm,

Bez orgazmu nie ma substancji kojarzonych z przywiązaniem.

you kill that flood of drugs associated with attachment.

The things are connected in the brain.

Te rzeczy wiążą się w mózgu ze sobą.

And when you tamper with one brain system,

Mieszając w jednym systemie umysłowym,

you're going to tamper with another.

mieszamy w innym.

I'm just simply saying that a world without love is a deadly place.

Świat bez miłości to martwe miejsce.

So now --

(Applause)

(Brawa) Dziękuję.

Thank you.

Na koniec historia. I mały komentarz.

I want to end with a story.

And then, just a comment.

I've been studying romantic love and sex and attachment for 30 years.

Badam romantyczną miłość, seks i przywiązanie od 30 lat.

Mam siostrę bliźniaczkę; interesują mnie podobieństwa.

I'm an identical twin; I am interested in why we're all alike.

Why you and I are alike, why the Iraqis and the Japanese

Czemu jesteśmy podobni, czemu Irakijczycy i Japończycy,

and the Australian Aborigines and the people of the Amazon River

Aborygeni i ludzie z dorzecza Amazonki są do siebie podobni.

are all alike.

And about a year ago,

Rok temu, internetowy serwis matrymonialny Match.com

an Internet dating service, Match.com, came to me

and asked me if I would design a new dating site for them.

poprosił o projekt nowej strony.

I said, "I don't know anything about personality. You know?

Powiedziałam, że nie znam się na osobowości.

I don't know. Do you think you've got the right person?"

Czy na pewno o mnie im chodzi?

They said, "Yes."

Powiedzieli, że tak.

It got me thinking about why it is that you fall in love

Zaczęłam myśleć dlaczego zakochujemy się w tej, a nie innej osobie.

with one person rather than another.

That's my current project; it will be my next book.

Tym się teraz zajmuję, o tym napiszę następną książke.

There's all kinds of reasons

Z wielu przyczyn zakochujemy się w danej osobie.

that you fall in love with one person rather than another.

Timing is important. Proximity is important.

Liczy się moment. Liczy się bliskość.

Mystery is important.

Liczy się tajemniczość. Kochamy osoby tajemnicze,

You fall in love with somebody who's somewhat mysterious,

bo tajemniczość podnosi poziom dopaminy,

in part because mystery elevates dopamine in the brain,

probably pushes you over that threshold to fall in love.

jest ostatnią kroplą do zakochania.

You fall in love with somebody

Zakochujemy się w kimś, kto pasuje do naszej "miłosnej mapy",

who fits within what I call your "love map,"

an unconscious list of traits

nieuświadomionej listy cech, spisywanej od dzieciństwa.

that you build in childhood as you grow up.

And I also think that you gravitate to certain people,

Uważam też, że ciągnie nas

do ludzi dopełniających nas umysłowo.

actually, with somewhat complementary brain systems.

And that's what I'm now contributing to this.

Nad tym pracuję.

But I want to tell you a story, to illustrate.

Opowiem historię - ilustrację.

I've been carrying on here about the biology of love.

Mówiłam dziś sporo o biologii miłości.

I wanted to show you a little bit about the culture of it, too,

Chcę pokazać też trochę jej kultury,

the magic of it.

i magii.

It's a story that was told to me

To historia zasłyszana, ale chyba prawdziwa.

by somebody who had heard it just from one --

probably a true story.

To historia zasłyszana, ale chyba prawdziwa.

Pracuję na uniwersytecie Rutgers.

It was a graduate student -- I'm at Rutgers and my two colleagues --

Art Aron is at SUNY Stony Brook.

Art Aron pracuje w SUNY Stony Brook.

That's where we put our people in the MRI machine.

To tam podłączamy ludzi do MRI.

And this graduate student was madly in love with another graduate student,

Pewien student był śmiertelnie zakochany w koleżance,

and she was not in love with him.

bez wzajemności.

And they were all at a conference in Beijing.

Pojechali na konferencję do Pekinu.

Z naszych badań wiedział, że robiąc coś zupełnie nowego,

And he knew from our work

that if you go and do something very novel with somebody,

you can drive up the dopamine in the brain,

można podnieść poziom dopaminy w mózgu.

and perhaps trigger this brain system for romantic love.

co może zapoczątkować romantyczną miłość. (Śmiech)

(Laughter)

Postanowił zaprząc naukę do pracy

So he decided he'd put science to work.

i zaprosił dziewczynę na przejażdżkę rikszą.

And he invited this girl to go off on a rickshaw ride with him.

And sure enough -- I've never been in one,

Nigdy nie jechałam rikszą.

but apparently they go all around the buses and the trucks

Podobno lawiruje się między autobusami i ciężarówkami.

and it's crazy and it's noisy and it's exciting.

To szalone, hałaśliwe i ekscytujące.

He figured that this would drive up the dopamine,

Chłopak wykombinował, że podniesie jej dopaminę

and she'd fall in love with him.

i ona się w nim zakocha.

So off they go and she's squealing and squeezing him

Więc ruszają. Ona piszczy i ściska go za rękę,

śmieje się i świetnie się bawi.

and laughing and having a wonderful time.

An hour later they get down off of the rickshaw,

Po godzinie wysiadają

and she throws her hands up and she says,

a ona mówi z podnieceniem: "Było cudownie!

"Wasn't that wonderful?"

And, "Wasn't that rickshaw driver handsome!"

Ależ ten rikszarz przystojny!"

(Laughter)

(Śmiech) (Brawa)

(Applause)

There's magic to love!

Oto magia miłości!

(Applause)

But I will end by saying that millions of years ago,

Miliony lat temu, wykształciliśmy 3 podstawowe popędy:

we evolved three basic drives:

the sex drive, romantic love

popęd płciowy, romantyczną miłość i przywiązanie do wieloletniego partnera.

and attachment to a long-term partner.

Te systemy tkwią głęboko w ludzkim mózgu.

These circuits are deeply embedded in the human brain.

They're going to survive as long as our species survives

Przetrwają póty, póki istnieć będzie nasz gatunek

on what Shakespeare called "this mortal coil."

w, słowami Szekspira, "doczesnym zamęcie".

Thank you.

Dziękuję. (Brawa)

Chris Anderson: Helen Fisher!

(Applause)