Gayle Tzemach Lemmon: Women entrepreneurs, example not exception

Translator: Liridon Shala Reviewer: Robert Lokaj

We do not invest in victims,

Ne nuk investojmë në viktima,

we invest in survivors.

ne investojmë në mbijetues.

And in ways both big and small,

Dhe në menyra të mëdha dhe të vogla,

the narrative of the victim

tregimi i viktimes

shapes the way we see women.

ndryshon menyren sesi ne i shofim gratë.

You can't count what you don't see.

Ju nuk mund të numroni në atë që nuk e shihni.

And we don't invest in what's invisible to us.

Dhe ne nuk investojmë në diqka që është e pakdukshme.

But this is the face

Mirpo kjo është ftyra e

of resilience.

frymzimit,

Six years ago,

gjashtë vite më parë,

I started writing about women entrepreneurs

fillova të shkruaj për gratë ndërrmarrëse

during and after conflict.

gjatë dhe pasë konfliktit.

I set out to write a compelling economic story,

Unë vendos ta shkruaj një tregim ekonomik,

one that had great characters, that no one else was telling,

një i cili kishte karakteristika të shkelyqshme, që asnjë tjetvë nuk e kishte treguar,

and one that I thought mattered.

dhe një për të cilin mendova që ka rendësi.

And that turned out to be women.

Dhe ai u be të jetë grua.

I had left ABC news and a career I loved at the age of 30

E lash lajmet në ABC dhe një karier të cilen e kam dashur në moshen 30

for business school,

për një shkollë biznesi,

a path I knew almost nothing about.

një rrugë për të cilen nuk kam ditur asnjëlloje gjëje.

None of the women I had grown up with in Maryland

Asnjëra nga gratë me të cilat isha rritur unë në Maryland

had graduated from college,

nuk kishin diplomuar nga kolegji,

let alone considered business school.

e lash veten të konsiderohesha për një shkollë biznesi,

But they had hustled to feed their kids

Mirpo ato ishin të detyruara për ti ushqyer fëmijet e tyre

and pay their rent.

dhe paguar qeranë.

And I saw from a young age

Dhe unë e pash nga mosha a re

that having a decent job and earning a good living

që të kesh një punë të sigurt dhe të fitosh para të mira për jetes

made the biggest difference

bëri ndryshim të madhë

for families who were struggling.

për familjet të cilat kishin probleme.

So if you're going to talk about jobs,

Pra nese doni të flasim rreth punës,

then you have to talk about entrepreneurs.

pastaj duhet të flasim rreth ndërrmarrësis.

And if you're talking about entrepreneurs

Dhe nese jeni duke folur për ndërrmarrësi

in conflict and post-conflict settings,

në konflikt dhe pas-konfliktit,

then you must talk about women,

dhe pastaj duhet të flasës rreth grave,

because they are the population you have left.

sepse ato janë popullësia të cilen e kemi lën anash.

Rwanda in the immediate aftermath of the genocide

Rwanda menjëher pas genocidit

was 77 percent female.

ishte 77 përqind femra.

I want to introduce you

Dëshiroj t'ju njoftoj juve me

to some of those entrepreneurs I've met

disa prej ndërrmarrësve të cilat kam takuar

and share with you some of what they've taught me over the years.

dhe të ndaj me ju atë që ata më kanë mësuar mbi vite.

I went to Afghanistan in 2005

Ika në Afganistan në vitin 2005

to work on a Financial Times piece,

për të punuar në në një pjes të Financial Times,

and there I met Kamila,

dhe atj takova Kamila,

a young women who told me she had just turned down

një grua e re e cila më tha mu se ajo sapo ishte dorzuar

a job with the international community

një punë me komunitetin ndërkombëtar

that would have paid her nearly $2,000 a month --

e cila do kishte paguar atë rreth 2,000 dollar në muaj --

an astronomical sum in that context.

një shum astronomike në atë kontekst.

And she had turned it down, she said,

Dhe ajo kishte refuzuar, ajo tha,

because she was going to start her next business,

spese ajo kishte startuar me biznesin e saj të ardheshme,

an entrepreneurship consultancy

një ndërrmarrësi konsultuese

that would teach business skills

e cila do të mësonte aftësi biznesore

to men and women all around Afghanistan.

për burra dhe gra rreth e qark Afganistanit.

Business, she said,

Bizneset, ajo tha,

was critical to her country's future.

që ishin me rëndësi kryesore për shtetin e saj.

Because long after this round of internationals left,

Sepse pas largimit të gjat e të huajve,

business would help keep her country

biznesi do ti ndihmonte asaj të mbaj shtetin

peaceful and secure.

në paqe dhe siguri.

And she said business was even more important for women

Dhe ajo tha që biznesi ishte më teper i rendësishme për grat

because earning an income earned respect

sepse marrja e një page fiton rrespekt

and money was power for women.

dhe parja ishte fuqi për gratë.

So I was amazed.

Pra unë isha e mahnitur.

I mean here was a girl who had never lived in peace time

Mendova këtu ishte një grua e cila nuk kishte jetuar në paqe kurrnjëher

who somehow had come to sound like a candidate from "The Apprentice."

e cila disi tingëlloi të ishte kandidate nga "The Apprentice."

(Laughter)

(Qeshen)

So I asked her, "How in the world do you know this much about business?

Pra e pyta atë, " Si në botë di kaq shumë rreth biznesit?

Why are you so passionate?"

Përse je aq e pasjonuar?"

She said, "Oh Gayle, this is actually my third business.

Ajo tha, " Oh Galye, faktikisht ky është biznesi imë i tretë.

My first business was a dressmaking business

Biznesi imë i pari ishte biznes i ëndrrave të ndërtimit

I started under the Taliban.

Fillona nen regjimin e Talibanit.

And that was actually an excellent business,

Dhe ai ka qen një biznes i shkelyer,

because we provided jobs for women all around our neighborhood.

sepse ne sigurojmë punë për gra rreth e qark lagjes sonë.

And that's really how I became an entrepreneur."

Dhe ajo është saktësisht sesi unë u berë një ndërrmarrëse."

Think about this:

Mendoj rreth këti:

Here were girls who braved danger

Këtu ishin vajzat të cilat u ballafaquan me rreziku

to become breadwinners

për ti berë endrrat e tyre realitet

during years in which they couldn't even be on their streets.

gjat viteve në të cilat ato nuk mund të ishin edhe ne rregë.

And at a time of economic collapse

Dhe në kohen kur ekonomia deshtoi

when people sold baby dolls and shoe laces

kur njerëzit shiten kukullat e bebeve dhe këpucet e tyre

and windows and doors

dhe dyert dhe dritaret

just to survive,

vetem për të mbijetuar,

these girls made the difference

këto vajze berën ndryshimin

between survival and starvation

në mes të mbijetimit dhe vdekjes

for so many.

për aq shumë.

I couldn't leave the story, and I couldn't leave the topic either,

Smund ta lija tregimin, dhe temen gjithashtu,

because everywhere I went I met more of these women

spese gjdokund që shkoja takoj me teper gra të tilla

who no one seemed to know about,

të cilat askush nuk dinte per to,

or even wish to.

apo dëshironte të dinte.

I went on to Bosnia,

Pastaj shkova në Bosnje,

and early on in my interviews I met with an IMF official

dhe heret në intervisten time unë u takova me një zyrtar ministrie

who said, "You know, Gayle,

i cili that, " e dini , Gayle,

I don't think we actually have women in business in Bosnia,

Nuk mendoj se kemi gra në biznes këtu në Bosnje,

but there is a lady selling cheese nearby

mirpo është një gruar e cila shet djath këtu afer

on the side of the road.

në cepin e rrugës.

So maybe you could interview her."

Ndoshta mund ta intervistosh atë."

So I went out reporting

Pra fillova të raportoi

and within a day I met Narcisa Kavazovic

dhe brenda dites unë takova Narcisa Kavazovic

who at that point was opening a new factory

e cila në atë pika ishte duke hapur një fabrik të re

on the war's former front lines in Sarajevo.

në frontin e luftes në Sarajevë.

She had started her business

Ajo kishte filluar biznesin e saj

squatting in an abandoned garage,

në formen e mbledhjes së garazhave,

sewing sheets and pillow cases

jastër dhe mbajtse shtretrish

she would take to markets all around the city

ajo dërgonte nëper tregje rreth e qark qytetit

so that she could support

që ti mbaj

the 12 or 13 family members

23 apo 13 antarët e familjes

who were counting on her for survival.

të cilet e dinin atë për mbijetes.

By the time we met, she had 20 employees,

Në kohen kur une e takova, ajo ishte rreth 20 të punësuar,

most of them women,

shumica e tyre ishin gra,

who were sending their boys and their girls to school.

të cilat dergonin djemet dhe vajzat e tyre në shkollë.

And she was just the start.

Deh ajo ishte vetem fillimi.

I met women running essential oils businesses,

Takova gra të cilat udhëheqnin biznese të derivateve,

wineries

verërave

and even the country's largest advertising agency.

dhe madje edhe agjencionin më të madh në shtet për reklama.

So these stories together

Pra këto tregime sëbashku

became the Herald Tribune business cover.

behen një mbulesë triumfuese e biznesit.

And when this story posted,

Dhe kur ky rrëfim u postua,

I ran to my computer to send it to the IMF official.

E vendosa në kompjuterin tim dhe i'a dergova zyrtarit të ministrisë.

And I said, "Just in case you're looking for entrepreneurs

Dhe une thash, " Në rast se jeni duke kërkuar për ndërrmarrëse

to feature at your next investment conference,

për të marr pjes në konferencen e investimeve,

here are a couple of women."

këtu ke disa gra."

(Applause)

(Duartrokitje)

But think about this.

Mirpo mendo për këtë.

The IMF official is hardly the only person

Zyrtari i qeveris është përsoni i vetem

to automatically file women under micro.

i cili automatikisht i vlerëson grat nen mikro.

The biases, whether intentional or otherwise,

Bazat, se a më paramendim apo ndryshe,

are pervasive,

janë përvesive,

and so are the misleading mental images.

dhe kështu është imazhi mental i gabuar.

If you see the word "microfinance,"

Nese e shef fjalen " mikrofinancave,"

what comes to mind?

ajo që të jen në mend?

Most people say women.

Shumica e njerëzve thon gratë.

And if you see the word "entrepreneur,"

Dhe nese e shef fjalën " ndërrmarrës,"

most people think men.

shumica e njerëzve mendojnë burrat.

Why is that?

Përse është kjo?

Because we aim low and we think small

Sepse ne shpresojm posht dhe mendoj në menyr të vogël

when it comes to women.

kur vjen puna tek gratë.

Microfinance is an incredibly powerful tool

Mikrofinanca është një vegel shumë e fuqishme

that leads to self-sufficiency and self-respect,

e cila drejton tek vetbesimi dhe vetrrespekti,

but we must move beyond micro-hopes

mirpo ne duhet të lëvizmi përtej mikro-shpresimeve

and micro-ambitions for women,

dhe mikro ambicjeve për gratë,

because they have so much greater hopes for themselves.

spese ato kan shumë më teper shpresa për veteveten e tyre.

They want to move from micro to medium and beyond.

Ato dëshirojnë të lëvizin nga mikro tek ajo e mesme dhe përtej.

And in many places,

Dhe në shumë vende,

they're there.

ato janë atje.

In the U.S., women-owned businesses

Në SHBA, gratë janë pronare biznesesh

will create five and a half million new jobs by 2018.

ato do të krijojnë gjys miljoni punë të reje deri në 2018.

In South Korea and Indonesia,

Në Koren e jugut dhe Indonezi,

women own nearly half a million firms.

gratë posedojnë mbi gjysm miljoni firma.

China, women run 20 percent

Kinë, gratë udhëheqin 20 përqind

of all small businesses.

të të gjitha bizneseve të vogla.

And in the developing world overall,

Dhe në boten në zhvillim në përgjëthsi,

That figure is 40 to 50 percent.

Ajo figurë është 40 deri 50 përqind.

Nearly everywhere I go,

Pothuajse gjdokund ku unë shkoj,

I meet incredibly interesting entrepreneurs

unë takoj ndërrmarrëse shumë interesante

who are seeking access to finance, access to markets

të cilat janë duke kërkuar të ken akces në financa, dhe në trege

and established business networks.

dhe të themelojnë rrejtin e biznesve të tyre.

They are often ignored

Shpeshë janë të injoruara

because they're harder to help.

sepse janë të vështira ti ndihmosh.

It is much riskier to give a 50,000 dollar loan

Ëshë më e rrezikshem t'ju japim 50,000 dollar kredi

than it is to give a 500 dollar loan.

spesa t'ju japim 500 dolarë kredi.

And as the World Bank recently noted,

Dhe siq e kishte vrejtur edhe banka botrore kohëve të fundit,

women are stuck in a productivity trap.

gratë jan të stokuara në gracka të produktivitetit.

Those in small businesses

Ato në biznese të vogla

can't get the capital they need to expand

nuk mund të marrin kapitalin që i nevoitet për tu zgjeruar

and those in microbusiness

dhe ato në mikrobiznese

can't grow out of them.

nuk mund të dalin prej tyre.

Recently I was at the State Department in Washington

Kohëve të fundit ishte ne departamentein e shtetit në Washington

and I met an incredibly passionate entrepreneur from Ghana.

dhe takova një ndërrmarëse të pasjonuar nga Gana.

She sells chocolates.

Ajo shise qokollata.

And she had come to Washington,

Dhe ajo kishte ardhur në Washington,

not seeking a handout and not seeking a microloan.

jo për të kërkuar lemosh apo ndonje mikrokredi.

She had come seeking serious investment dollars

Ajo kishte ardhur për të kërkuar një investim serioz

so that she could build the factory

që të kishte mundësi të ndërtone një fabrikë

and buy the equipment she needs

dhe ti blente paisjen që asaj i nevoiteshin

to export her chocolates

për të eksportuar qokollaten e saj

to Africa, Europe, the Middle East

në Afrik, Evropë, dhe lindje të mesme

and far beyond --

e kështu me radhë --

capital that would help her to employ

kapital i cili do ti ndihmonte asaj të punsonte

more than the 20 people

më teper se 20 përsona

that she already has working for her,

të cilat tashme kanë punuar pët të,

and capital that would fuel her own country's

dhe kapital i cili do të mbushte shtetin e saj

economic climb.

për një ngritje ekonomike.

The great news is

Lajmi i mirë është

we already know what works.

se ne e tashme e dim se qfar funksionon.

Theory and empirical evidence

Teoria dhe evidenca empirike

Have already taught us.

tashme na kanë mësuar neve.

We don't need to invent solutions because we have them --

Neve nuk na duhet të invesojmë zgjedhje sepse ato i kemi --

cash flow loans

kredi në para të rrjedhëshme

based in income rather than assets,

të bazuara në të ardhuara sesa në asete,

loans that use secure contracts rather than collateral,

kredi të cilat përdorin sigurime kontraktuese sesa ato më kolaterale,

because women often don't own land.

spese gratë shpeshëher nuk i posedojnë kredit.

And Kiva.org, the microlender,

Dhe Kiva.org, mirkrokredi,

is actually now experimenting with crowdsourcing

faktikisht është duke eksperimentuar me mbilidhjen

small and medium sized loans.

të vogla dhe kredi të mesme.

And that's just to start.

Dhe ky ështe vetem fillimi.

Recently it has become very much in fashion

Kohëve të funidit është berë goxa shumë e modes

to call women "the emerging market of the emerging market."

për ta thirrur gratë " treget e bashkuara të tregjeve."

I think that is terrific.

Unë mendoj se kjo është e paparë.

You know why?

E dini përse?

Because -- and I say this as somebody who worked in finance --

Sepse - dhe une e them këtë si dikush që ka punuar në financa-

500 billion dollars at least

500 miljard dollarës më së paku

has gone into the emerging markets in the past decade.

kan shukuar neper tregjet e bashkuara në dekadat e kaluara.

Because investors saw the potential for return

Sepse investitoret e panë si potencjal kthyes

at a time of slowing economic growth,

në kohen e ekonomis së ngadalsuar,

and so they created financial products

dhe ata krijuan produkte financiare

and financial innovation

dhe inovacjone financiare

tailored to the emerging markets.

për tregjent e bashkuara.

How wonderful would it be

Sa e bukur do të ishte

if we were prepared to replace all of our lofty words

nese ne do ishim të gatëshem ti rivendosim të gjitha fjalet që nuk dihen

with our wallets

me kuletat tona

and invest 500 billion dollars

dhe to investojmë 500 miljard dollarë

unleashing women's economic potential?

lirimin e potencjalit të grave në ekonomi.

Just think of the benefits

Vetem mendoni për benifitet

when it comes to jobs, productivity,

kur vjen puna tek punët, produktiviteti,

employment, child nutrition,

punësimi, mbajtja e fëmijeve,

maternal mortality, literacy

materniteti mortaliteti,

and much, much more.

dhe shumkë më teper.

Because, as the World Economic Forum noted,

Sepse siq e kishte vrejtur edhe forumi i ekonomis botrore,

smaller gender gaps are directly correlated

hapsirat e vogla të gjinive janë duke i përmisuar

with increased economic competitiveness.

me rritjen e konkurences ekonomike.

And not one country in all the world

Dhe jo vetem shtetet në të gjith boten

has eliminated its economic participation gap --

kan eliminuar hapsirat e participimit

not one.

jo vetem një.

So the great news

Pra lajmi i mirë

is this is an incredible opportunity.

është se kjo është një mundësi shumë e mirë.

We have so much room to grow.

Kemi shumë hapsir për të rritur.

So you see,

Pra e shihni,

this is not about doing good,

kjo nuk është vetem berja mirë,

this is about global growth

kjo është rreth rritjes globale

and global employment.

dhe punësimit globalë.

It is about how we invest

Është se si ne investojmë

and it's about how we see women.

dhe është ajo se si ne i shofim gratë.

And women can no longer be

Dhe grat nuk munden më të jenë

both half the population

bash gjysma e popullësis

and a special interest group.

dhe një grup i veqant i interesit.

(Applause)

(Duartrokitje)

Oftentimes I get into very interesting discussions with reporters

Shpeshëher i unë në disa diskutime shumë interesante me raporter

who say to me, "Gayle, these are great stories,

të cilat me thonë, "Gayle, këto janë rrëfime shumë të mira,

but you're really writing about the exceptions."

mirpo ju me të vërtet po shkruani për pritshmerit e tyre."

Now that makes me pause for just a couple reasons.

Tani kjo më benë të pauzoj për disa arësyje.

First of all, for exceptions,

Së pari, për pritëshmerit,

there are a lot of them

janë shumë prej tyre

and they're important.

dhe ato janë të rendësishme.

Secondly, when we talk about men who are succeeding,

Së dyti, kur ne flasim për burrat të cilet janë të suksesëshem,

we rightly consider them

ne i konsiderojmë ata

icons or pioneers or innovators

ikona apo pionir të inovacjonit

to be emulated.

për tu ber të të pamundur.

And when we talk about women,

Dhe kur ne flasim për gratë,

they are either exceptions to be dismissed

ata janë ndoshta pritëshmerit për të zhdumur

or aberrations to be ignored.

apo arbitrimit për tu injoruar.

And finally,

Dhe më në fund,

there is no society anywhere in all the world

nuk ka shoqëri ndonje vend të botes

that is not changed

i cili nuk është ndryshuar

except by its most exceptional.

pritur nga më të pritshmet.

So why wouldn't we celebrate and elevate

Pra përse edhe ne të mos e festojmë rritjen

these change makers and job creators

këta ndryshues dhe punë krijues

rather than overlook them?

Sesa ti mbikqyrim ata?

This topic of resilience is very personal to me

Tema e resilences është diqka shumë përsonale për mua

and in many ways has shaped my life.

dhe në një menyr më ka ndryshuar jeten time.

My mom was a single mom

Mamaja ime ishte e vetme

who worked at the phone company during the day

e cila punoi në një kompani telefonike gjat dites

and sold Tupperware at night

dhe shiste uje në plastika gjat nates

so that I could have every opportunity possible.

pra që unë të kem gjdo mundësi të mundëshme.

We shopped double coupons

Ne blem kuponat e dyfisht

and layaway and consignment stores,

dhe menyra tjera të tregimit të rrëfimeve,

and when she got sick with stage four breast cancer

dhe kur ajo u sëmur me kancerin e katërt

and could no longer work,

dhe më nuk mundete të punonte

we even applied for food stamps.

ne madje aplikuam për ushqim të stampuar.

And when I would feel sorry for myself

Dhe kur unë ndihem keq për veten time

as nine or 10 year-old girls do,

si një nentë apo dhjetë vjeqare,

she would say to me, "My dear, on a scale of major world tragedies,

ajo do të më thoshte mua, "e dashur, në një madhësi të tragjedis botërore,

yours is not a three."

e juaja nuk është atje."

(Laughter)

(Qeshen)

And when I was applying to business school

Dhe kur unë po aplikosha në shkollen e biznesit

and felt certain I couldn't do it

dhe u ndiva e sigurt se nuk mund ta beja

and nobody I knew had done it,

dhe askush nuk e kishte berë,

I went to my aunt who survived years of beatings at the hand of her husband

Shkova tek tezja ime e cila mbijetoj rrahjes me dore nga burri i saj

and escaped a marriage of abuse

dhe u largua nga nje martes abuzive

with only her dignity intact.

vetem me dignitetin e saj.

And she told me,

Dhe ajo më tha mua,

"Never import other people's limitations."

" Kurr mos i importo limitet e njerëzve të tjerë."

And when I complained to my grandmother,

Dhe kur unë i ankohësha gjyshes sime,

a World War II veteran

një veteran i luftës së dytë botrore

who worked in film for 50 years

i cili punoi në një film për 50 vite

and who supported me from the age of 13,

dhe i cili për përkrahu mua që nga mosha e 13,

that I was terrified

që ishta e tmerruar

that if I turned down a plum assignment at ABC

nese i rrëzoja nja detyr kumbulle në ABC

for a fellowship overseas,

për një lidhje tejoqeanike,

I would never ever, ever find another job,

Une kurr nuk do të gjeja punë tjetër,

she said, "Kiddo, I'm going to tell you two things.

ajo më tha, " Kiddo, do ti them dy gjëra.

First of all, no one turns down a Fulbright,

Së pari,askush nuk e rrezon një të zonja,

and secondly, McDonald's is always hiring."

së dyti, McDonalds gjithmon punëson."

(Laughter)

(Qeshen)

"You will find a job. Take the leap."

Ti do të gjesh një pun. beje një hedhje."

The women in my family

Grua në familjen time

are not exceptions.

nuk kan pritëshmeri.

The women in this room and watching in L.A.

Gratë në këtë dhomë dha ato që na shiqojnë në Los Angjelos.

and all around the world

dhe ato në gjith boten

are not exceptions.

janë janë në pritshmeri.

We are not a special interest group.

Ne nuk jemi grup i veqant i interesit.

We are the majority.

Ne jemi shumica.

And for far too long,

Dhe për shumë më gjatë,

we have underestimated ourselves

kemi nenvlerësuar vetveten

and been undervalued by others.

dhe jemi nënvlerësuar nga të tjerët.

It is time for us to aim higher

Ka ardhu koha për ne të jemi lartë

when it comes to women,

kur vjen puna tek gratië,

to invest more and to deploy our dollars

të invesojm më teper dhe të zhvillojmë dollarët

to benefit women all around the world.

për të përfituar gratë e gjithë botës.

We can make a difference,

Ne mund të bejmë ndryshimin,

and make a difference, not just for women,

dhe bërja e ndryshimit, jo vetem për gratë,

but for a global economy

mirpo për një ekonomi globale

that desperately needs their contributions.

të cilës definitivisht i duhet kontributi ynë.

Together we can make certain

Sëbashku mund ta bejmë të sigurt

that the so-called exceptions

që ajo e quajtura pritëshmeri

begin to rule.

të filloj ndryshojë.

When we change the way we see ourselves,

Kur ne ndryshojmë menyren sesi ne e shofim veten tonë,

others will follow.

të tjerët do të na ndjekin.

And it is time for all of us

Dhe është koha për të gjithë ne

to think bigger.

për të menduar me të madhe

Thank you very much.

Faliminderit shumë.

(Applause)

(Duartrokitje)