Gayle Tzemach Lemmon: Women entrepreneurs, example not exception

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

We do not invest in victims,

ئێمە قوربانی نادەین لە پێناو سەرمایەداری دا

we invest in survivors.

سەرمایەداری دەکەین بۆ ڕزگاربوون

And in ways both big and small,

هەرچۆنێک بێت، داستانەکە گرنگ بێت یان نا

the narrative of the victim

داستانی قوربانی

shapes the way we see women.

ڕێگایەک بونیاد دەنێت کە ئافرەتی تێدا ببینین

You can't count what you don't see.

ناتوانین بڕیار لەسەر ئەو شتانە بدەین کە نایانبینین

And we don't invest in what's invisible to us.

ناتوانین سەرمایەداری لەسەر بابەتێک بکەین کە نایبینین

But this is the face

ئەمەش وێنای دەموچاوێکی

of resilience.

نەرم و نیانە

Six years ago,

شەش ساڵ لەمەوبەر

I started writing about women entrepreneurs

دەستم کرد بە نوسین دەربارەی ئەو ئافرەتانەی کە سەرکەوتوون لە کارەکانیاندا

during and after conflict.

لە ساتەکانی ململانێ وە دواتریش

I set out to write a compelling economic story,

هەستام بە نوسینی چیرۆکی ئابوری

one that had great characters, that no one else was telling,

کە زۆر کەسایەتی گرنگ لە خۆ دەگرد کە هیچ کەس باسی نەکردون

and one that I thought mattered.

منیش بە کەسایەتی زۆر گرنگم دەزانین

And that turned out to be women.

دواتر دەرکەوت کە ئەو کەسایەتیانەش ئافرەتن

I had left ABC news and a career I loved at the age of 30

وازم لە کەناڵی دەنگوباسی (ئەی بی سی) ‌‌هێنا، کە لە تەمەنی ٣٠ ساڵی دا حەزم لێی بوو

for business school,

تاکو بچمە کۆلێژی بازرگانی

a path I knew almost nothing about.

مەبەستم ئەو بەشەیە کە هیچ شتێکم لە بارەیەوە نەدەزانی

None of the women I had grown up with in Maryland

هیچ کام لەو ئافرەتانەی کە لەگەڵیاندا گەورە بووم لە ماری لاند

had graduated from college,

کەسیان زانکۆیان تەواو نەکردبوو

let alone considered business school.

چ جا کۆلێژی بازرگانی

But they had hustled to feed their kids

ئەوان گیریان خواردبوو بە دەست بەخێو کردنی منداڵ و

and pay their rent.

کڕێی خانووەکانیانەوە

And I saw from a young age

هەر لە منداڵییەوە بۆم دەرکەوتووە

that having a decent job and earning a good living

بە دەست هێنانی کارێک کە ڕێزی تێدا بێت و ژیانت دابین بکات

made the biggest difference

گۆڕانکارییەکی گەورە لە ژیانتدا درووست دەکات

for families who were struggling.

بە تایبەت بۆ ئە خێزانانەی کە بەرەنگاری ژیان دەبنەوە

So if you're going to talk about jobs,

کەواتە، ئەگەر بتەوێت کە باس لە کار بکەیت

then you have to talk about entrepreneurs.

دەبێت باس لە بازرگانی بکەین

And if you're talking about entrepreneurs

ئەگەر ویستمان قسە بکەین دەربارەی ڕابەری لە کاردا

in conflict and post-conflict settings,

بێگومان لە کاتی جەنگ و دواتریش

then you must talk about women,

دەبێت دەربارەی ئافرەت قسە بکەن

because they are the population you have left.

لەبەرئەوەی لەدوای مەینەتی بە تەنها ئافرەت دەمێنێتەوە

Rwanda in the immediate aftermath of the genocide

لەدوای ئەو کوشتارگەیەی کە لە ڕواندا ڕوویدا

was 77 percent female.

لە %٧٧ ی ڕزگاربووەکان ئافرەت بوون

I want to introduce you

دەمەوێت ئاشناتان بکەم

to some of those entrepreneurs I've met

بەو بازرگانانەی کە چاو پێ کەوتنم لەگەڵ کردوون

and share with you some of what they've taught me over the years.

وە هەندێک لەو شتانەتان پێ بلێم کە لە ماوەی ئەو چەند ساڵەدا فێریان کردووم

I went to Afghanistan in 2005

لە ساڵی ٢٠٠٥ چووم بۆ ئەفغانستان

to work on a Financial Times piece,

بۆ ئەوەی ڕاپۆرتێک بنوسم بۆ ڕۆژنامەی فاينانشيال تايمز

and there I met Kamila,

لەوێ جاوم بە کامیلا کەوت

a young women who told me she had just turned down

ئافرەتێکی گەنج بوو پێی وتم کە ڕازی نەبووم

a job with the international community

بە کار کردن لەگەڵ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی

that would have paid her nearly $2,000 a month --

کە ڕەنگە دەستکەوتی مانگانەی بگەیشتایە ٢٠٠٠ دۆلار

an astronomical sum in that context.

ئەوەش داهاتێکی زۆرە بوو بۆ وەها شوێنێک

And she had turned it down, she said,

بەڵام ئەم ڕەتی کردەوە کە کاریان لەگەڵدا بکات

because she was going to start her next business,

لەبەر ئەوەی ئەو بە نیاز بوو کاری داهاتووی خۆی دەست پێ بکات

an entrepreneurship consultancy

ئەویش مەڵبەندی راوێژکاری بازرگانی بوو

that would teach business skills

کە لێهاتووی بازرگانی فێری

to men and women all around Afghanistan.

پیاوان و ژنان بکات لە سەر تا سەری ئەفغانستان

Business, she said,

بە پێێ وتەی ئەو، ئابوری

was critical to her country's future.

کارێکی زۆر گرنگە بۆ دواڕۆژی وڵاتەکەی

Because long after this round of internationals left,

لەبەر ئەوەی کاتێک لایەنە نێو دەڵەتێکان ئەوێ جێ دەهێڵن

business would help keep her country

ئابوری یاریدەدەر دەبێت لە پاراستن و

peaceful and secure.

سەقامگیرکردنی وڵاتەکەیدا

And she said business was even more important for women

ئەو وتی : بازرگانی بۆ ئافرەتان گرنگترە

because earning an income earned respect

چونکە بەدەست هێنانی داهات، بەدەستهینانی ڕێزە

and money was power for women.

پارە مانای هێزی ئافرەتانە

So I was amazed.

منیش بەم قسەیە سەرم سوڕما

I mean here was a girl who had never lived in peace time

مەبەستم ئەوەیە ئەم ئافرەتە بۆ تەنها ساتێک لە ئاشتیدا نەژیاوە

who somehow had come to sound like a candidate from "The Apprentice."

کە ئەمیش لەیەکێک لە پێشبڕکێکارەکانی بەرنامەی ( ماوەی شاگردی ) دەچوو

(Laughter)

پێکەنین

So I asked her, "How in the world do you know this much about business?

من پرسیارم لێ کرد وتم : چۆن لەم جیهانەدا هێندە لەبارەی بازرگانییەوە دەزانیت

Why are you so passionate?"

بۆچی تۆ هێندە بە پەرۆشیت؟

She said, "Oh Gayle, this is actually my third business.

وتی : گەیل لە ڕاستیدا ئەمە سێهەمەین کاری منە

My first business was a dressmaking business

یەکەم پڕۆژەم دیزاینی جلوبەرگ بوو

I started under the Taliban.

من لە ژێر دەسەڵاتی طالیبان دەستم بە کارکردن کرد

And that was actually an excellent business,

لە ڕاستیدا کارەکانم نایاب بوون

because we provided jobs for women all around our neighborhood.

لەبەر ئەوەی ئێمە کارمان بۆ هەموو ئافرەتی گەڕەک دەدۆزییەوە

And that's really how I became an entrepreneur."

هەر ئەمەش بوو وای لێکردم کە ببمە بازرگان

Think about this:

بیر لەمە بکەنەوە

Here were girls who braved danger

لەوێ چەندین ئافرەت هەبوون کە هیلاکی زۆریان چەشتووە

to become breadwinners

تاکو بژێوی ڕۆژانەیان دابین بکەن

during years in which they couldn't even be on their streets.

لەو ماوەیەی کە تەنانەت نەیاندەتوانی بێنە سەر شەقامەکانیش

And at a time of economic collapse

هەروەها لە کاتی ڕوخانی ئابوریدا

when people sold baby dolls and shoe laces

ئەو کاتەی خەڵکی دەستیان کرد بە فرۆشتنی یاری منداڵ و پێڵاو و

and windows and doors

تەنانەت دەرگاو پەنجەرەکانیشیان

just to survive,

تەنها بۆ ئەوەی بە زیندویی بمێننەوە

these girls made the difference

ئەم ئافرەتانە جیاوازییەکی زۆریان دروست کرد

between survival and starvation

لە نێوان ژیان و لە برسا مردن دا

for so many.

بۆ زۆرێکیان

I couldn't leave the story, and I couldn't leave the topic either,

نەم دەتوانی لەم چیرۆک دوور بکەومەوە، لە ناونیشانەکەش

because everywhere I went I met more of these women

لەبەرئەوەی بۆ هەرشوێنێک دەڕۆشتم لەو ئافرەتانەم دەبینی

who no one seemed to know about,

کە لەوە دەچوو کەس هیچ دەربارەی ئەم ئافرەتانە نەزانن

or even wish to.

تەنانەت حەزیش نەکەن کە بزانن

I went on to Bosnia,

سەردانی بۆسنەم کرد

and early on in my interviews I met with an IMF official

لە سەرەتای کارەکەم چاوم بە بەرپرسی بانک کەوت

who said, "You know, Gayle,

ئەویش پێی وتم: دەزانی چی گەیڵ

I don't think we actually have women in business in Bosnia,

من بڕوا ناکەم هیچ ئافرەتێک بدۆزیتەوە لە بۆسنەدا بازرگانی بکات

but there is a lady selling cheese nearby

بەڵام لەم نزیکانە ئافرەتێکی لێیە کە پەنیر دەفرۆشێت

on the side of the road.

لە لایەکی شەقامەکەوە

So maybe you could interview her."

لەوانەیە تۆ بتوانی چاوپێکەوتنی لەگەڵ بکەیت

So I went out reporting

دوای ئەوە چومە دەرێ بۆ ئەوەی ڕاپۆرت ئامادە بکەم

and within a day I met Narcisa Kavazovic

هەر لە یەک ڕۆژدا چاوم بە (نارسیسا کاڤازۆڤیک) کەوت

who at that point was opening a new factory

کە لەو کاتەدا خەریکی کردنەوەی کارگەیەکی تازە بوو

on the war's former front lines in Sarajevo.

لە و ناوچەیەی هێڵەکانی پێشەوەی جەنگی ساراجیڤۆ

She had started her business

دەستی کرد با کارەکانی خۆی

squatting in an abandoned garage,

کە لە گەراجێکی چۆڵدا بوو

sewing sheets and pillow cases

لەوێ سەرقاڵی دورین و بڕینی چەرچەف و بەرگە پشتی بوو

she would take to markets all around the city

ئەو شتانەشی دەبرد بۆ بازاڕەکانی شارەکە

so that she could support

تاکو بتوانێت

the 12 or 13 family members

خێزانێک کە پێک هاتبوو لە ١٢-١٣ کەس، بەخێو بکات

who were counting on her for survival.

کە پشتیان بەم ئافرەتە بەستبوو تاکو بە زیندویی بمێننەوە

By the time we met, she had 20 employees,

کاتیک من چاوم پێ کەوت ئەو ٢٠ کارمەندی هەبوو

most of them women,

زۆربایان ئافرەت بوون

who were sending their boys and their girls to school.

کە منداڵەکانیان دەنارد بۆ خوێندنگە

And she was just the start.

ئەو تەنها دەتپێکی ئەم کارە بوو

I met women running essential oils businesses,

من چاوم بە چەند ئافرەتێک کەوت کە بازرگانی ڕۆنی سروشتی و

wineries

بازرگانی شەراب و

and even the country's largest advertising agency.

گەورەترین کاری ئاژانسی ڕیکلامیشیان لە وڵاتدا بەڕێوە دەبر

So these stories together

کەواتە، سەرجەمی ئەم چیرۆکانە

became the Herald Tribune business cover.

کرانە کتێبێکی بازرگانی بە ناوی هێراڵد تریبیون

And when this story posted,

دوای بڵاو بونەوەی ئەو چیرۆکە

I ran to my computer to send it to the IMF official.

چوومە سەر لاپتۆپەکەم و چیرۆکەکانم نارد بۆ بەرپرسی بانقی فەرماندەیی

And I said, "Just in case you're looking for entrepreneurs

پێم وت : با ئەمەت لابێت، نەوەک بە دوای بازرگاندا بگەڕێیت

to feature at your next investment conference,

لە کۆنگرەی وەبەرهێنانی داهاتووتدا

here are a couple of women."

با ئەم ئافرەتانەت لەبەرچاو بێت

(Applause)

چەپڵە

But think about this.

بەڵام بیر لەمەیان بکەنەوە

The IMF official is hardly the only person

فە رمانبەری بانقی نێودەوڵەتی تەنها کەس نییە

to automatically file women under micro.

کە بە شێوەیەک بیتوانیایە سەیری ئافرەت بکات

The biases, whether intentional or otherwise,

ئەگەربە مەبەست بێت یاخود بێ مەبەست

are pervasive,

کارێکی بەربڵاوە

and so are the misleading mental images.

هەروەها ئەمەش گومراکردنێکی بەرچاوە

If you see the word "microfinance,"

کاتێک وشەی '' پڕۆژەی بچوک '' دەبینیت

what comes to mind?

یەکەم شت کە دێت بە خەیاڵتدا

Most people say women.

ئەو پڕۆژەیە یە کە ئافرەتی تێدایە

And if you see the word "entrepreneur,"

هەروەها وشەی '' پێشەنگ ، بەتوانا '' دێتە بەرچاوت

most people think men.

هەموان بیر لە پیاوان دەکەنەوە

Why is that?

بۆچی ئەمە وایە؟

Because we aim low and we think small

لەبەرئەوەی بەشێوەیەکی نا یەکسانی و ماف

when it comes to women.

خواردنی ئافرەتانەوە بیردەکەینەوە

Microfinance is an incredibly powerful tool

پاڵپشتی کردنی پڕۆژە بچوکەکان کارێکی زۆر چاک و بەسودە

that leads to self-sufficiency and self-respect,

ئەوەش دەبێتەهۆی جێبەچی کردنی پێویستیەکان

but we must move beyond micro-hopes

بەڵام ئێمە دەبێت هیوای گەورەمان نەبێت

and micro-ambitions for women,

ئاواتەکان سنووردارن کاتێک پەیوەندی دەبێت بە ئافرەتەوە

because they have so much greater hopes for themselves.

ئەوان لەناخەوە ‌‌‌‌‌‌‌‌هیوا و ئاواتێکی زۆریان هەیە

They want to move from micro to medium and beyond.

ئەوان ئارەزوو دەکەن کە ئیشەکانیان لە کەمێکەوە ببێت بە زۆرتر و زۆرتریش بێت

And in many places,

لە زۆربەی شوێنەکان

they're there.

ئافرەتی بەتوانا هەن کە ئەو کارەیان پێبکرێت

In the U.S., women-owned businesses

لە ویلایەتە یەک گرتووەکان ئەو ئافرەتانەی کار بەڕێوە دەبەن

will create five and a half million new jobs by 2018.

هەلی کار بۆ پێنج ملێون و نیو دابین دەکەن لە ساڵی ٢٠١٨ دا

In South Korea and Indonesia,

لە کۆریای باشور و ئەندەنوسیا دا

women own nearly half a million firms.

ئافرەت خاوەنی نیوەی کۆمپانیاکانی دەوڵەتن

China, women run 20 percent

%٢٠ ئافرەتان لە چین

of all small businesses.

پڕۆژە بچوکەکان بەڕێوە دەبەن

And in the developing world overall,

وە لە وڵاتە دواکەوتووەکانی ڕێژەکەی دەگاتە

That figure is 40 to 50 percent.

%٤٠ بۆ % ٥٠

Nearly everywhere I go,

لە زۆربەی ئەو جێگایانەی کە من سەردانی دەکەم

I meet incredibly interesting entrepreneurs

چاوم بە ئەو ئافرەتی بەتواناو پێشەنگ دەکەوێت

who are seeking access to finance, access to markets

کە دەیانەوێت بڕۆنە ناو جیهانی ئابووری و کارەوە

and established business networks.

بۆ ئەوەی تۆری ئابوری خۆیان دروست بکەن

They are often ignored

بەڵام زۆر بەی کات پشت گوێ دەخرێن

because they're harder to help.

لەبەر ئەوەی زەحمەتە کە یارمەتییان بدەن

It is much riskier to give a 50,000 dollar loan

پێدانی قەرزی ٥٠.٠٠٠ دۆلاری کارێکی مەترسییە

than it is to give a 500 dollar loan.

لە جیاتی ئەوە ٥٠٠ دۆلاریان دەدەنێ

And as the World Bank recently noted,

وەکو ئەوەی بانکی نێودەوڵتی ئاماژەی پێدا ماوەیەک لەمەوپێش

women are stuck in a productivity trap.

ئەم ئافرەتانە گیریان خواردوە لەناو بەرهەم هێناندا

Those in small businesses

ئەو پرۆژە بچووکانە

can't get the capital they need to expand

پارەی بەرهەمهێنانی پێویستیان نییە بۆ گەشەکردن و پەرەسەندن

and those in microbusiness

ئەو پرۆژە بچووکانە

can't grow out of them.

ناتوانێت دەست بەرداریان بین

Recently I was at the State Department in Washington

لەم دواییانەدا لە کۆشکی وڵاتی واشنتۆن بووم

and I met an incredibly passionate entrepreneur from Ghana.

ئافرەتێکی بەتوانا و پێشەنگی ترم بینی کە لە ‌غانا وە هاتبوو

She sells chocolates.

ئەو شیرینی دەفرۆشت

And she had come to Washington,

هاتبوو بۆ واشنتۆن

not seeking a handout and not seeking a microloan.

نەهاتبوو بۆ پارەیەکی کەم و سادە بەدەست بهێنێت

She had come seeking serious investment dollars

بەڵکو بۆ وەبەرهێنانێکی زەخم و بەهێز هاتبوو

so that she could build the factory

بۆ ئەوەی بتوانێت کارگەیەک بکڕێت بۆ دروست کردنی شیرینی

and buy the equipment she needs

هەروەها کڕینی پێداویستیەکان

to export her chocolates

تابتوانێت شیرینیەکە هاوردە بکات

to Africa, Europe, the Middle East

بۆ ئەفەریقا و ئەوروپا و خۆرهەڵاتی ناوەراست

and far beyond --

دورتریش لەوە

capital that would help her to employ

دەگەڕا بە شوێن سەرمایەدارێک کە توانای دامەزراندنی

more than the 20 people

زیاتر لە بیست کەسی هەبێت

that she already has working for her,

کە ئێستا کاردەکەن لەگەڵی

and capital that would fuel her own country's

سەرمایەدارێک بێت کە یارمەتی گەشەپیدانی ئابوری

economic climb.

وڵاتەکەی خۆی بدات

The great news is

هەوالە خۆشەکە ئەوەیە

we already know what works.

ئێمە دەزانین چی سەرکەوتوو دەبێت

Theory and empirical evidence

لە ڕێگەی ئەزمون و تاقیکردنەوە

Have already taught us.

کە فێری ئەوەی کردین

We don't need to invent solutions because we have them --

ئێمە پێویستمان بەوە نیە بگەرێین بە شوێن ڕێگە چارەیەک چونکە ڕێگە چارەمان لایە

cash flow loans

وەک بینا کردنی قەرزی پارە

based in income rather than assets,

قەرزەکان با لەسەر دەستکەوت بن نەک لەسەر سەرمایەدار

loans that use secure contracts rather than collateral,

با قەرزدان لەسەر بنەمای بەڵگەنامە بن نەک لەسەر بنەمای بارمتە

because women often don't own land.

لەبەرئەوەی زۆربەی ئافرەتەکان زەویان نییە

And Kiva.org, the microlender,

پێگەی (کینا. ئۆرگ) هەڵدەستێ بە پێدانی قەرزی بچووک

is actually now experimenting with crowdsourcing

ئێستا ئەو بە ئاپۆرای جەماوەریدا تێدەپەرێ

small and medium sized loans.

بۆدانی قەرزی بچووک و مام ناوەندی

And that's just to start.

ئەمە تەنها پێشەکییە کە

Recently it has become very much in fashion

بەم دواییانە بوە بە شتێکی باو

to call women "the emerging market of the emerging market."

بۆ پیاهەڵدانی ئافرەت بە '' ئابوریەکی بەرز لە وڵاتانی ئابوری نزم ''

I think that is terrific.

من واهەست دەکەم ئەمە کارێکی خراپە

You know why?

ئایا دەزانن بۆچی؟

Because -- and I say this as somebody who worked in finance --

من لەبەر ئەوەی لە بواری ئابووری دا کارم کردووە

500 billion dollars at least

کە پێنچ سەد ملیار بەلای کەمەوە

has gone into the emerging markets in the past decade.

لە سەدەی پێشودا ئابوری توشی شکست بوو

Because investors saw the potential for return

لەبەر ئەوەی ئەوانەی وەبەرهێنانیان دەکرد سودیان لەمە بینی

at a time of slowing economic growth,

لە کاتێکدا کە ئابوری بەرەو دواوە دەچوو

and so they created financial products

هەڵسان بە دروست کردنی کەرەستەی دراو

and financial innovation

پارەی تازەیان داهێنا

tailored to the emerging markets.

ئەمە هاوردە کرا بۆ بازاڕی وڵاتە دواکەوتووەکان

How wonderful would it be

چەندێک جوان دەبوو ئەگەر

if we were prepared to replace all of our lofty words

بێتو لە جیاتی ئەوەی ئاواتەکانمان تەنها قسە بێت

with our wallets

ببێت بە بەرهەمهێنانی ڕاسەقینە

and invest 500 billion dollars

وە ٥٠٠ بلیۆنمان خستە کار

unleashing women's economic potential?

لە بازاڕی کاری ئافرەت، کە سودێکی زۆری هەیە

Just think of the benefits

تەنها بیر لەو دەستکەوتانە بکەرەوە کە لەو ڕێگەیەدا دەستیان دەکەوێت

when it comes to jobs, productivity,

کاتێک کار دەبێ، بەرهەمهێنان

employment, child nutrition,

بەخێوکردنی منداڵ، بێکاری

maternal mortality, literacy

تەندروستی دەرونی و فێربونی ڕەوشت

and much, much more.

وە زۆر شتی تریش

Because, as the World Economic Forum noted,

لەبەرئەوەی کاتێک ئاماژەی پێکرا لە لایەن ئابوری جیهانییەوە

smaller gender gaps are directly correlated

جیاوازی کردن لە نێوان هەردوو ڕەگەزەکەدا

with increased economic competitiveness.

بەندە بە ئاستی پێشبڕکێی ئابوری لە وڵاتەکاندا

And not one country in all the world

وە هیچ وڵاتێک نیە لە دونیادا

has eliminated its economic participation gap --

بەتەواوەتی بێ فەرق و جیاوازی بێت لە نێوان هەردوو ڕەگەزەکەدا

not one.

هیچ وڵاتێک نییە

So the great news

هەواڵە خۆشەکە ئەوەیە

is this is an incredible opportunity.

ئەوە مانای ئەوە دەگەیەنێت هێشتا هەلێکمان ماوە

We have so much room to grow.

وە هەلی گەشەسەندنمان هەیە

So you see,

هەروەک دەبینن

this is not about doing good,

ئەم کارە تەنها بۆ پەیاکردنی پارە نییە

this is about global growth

بەڵکو گەشەسە ندنی جیهانی و

and global employment.

کاری جیهانی

It is about how we invest

ئەمە دەربارەی ئەوەیە کە چۆن وەبەرهێنان دەکەین

and it's about how we see women.

و چۆنیەتی تێڕوانین لە ئافرەت

And women can no longer be

ئافرەت لەوە زیاتر ناتوانێت ببێت

both half the population

بە نیوەی دانیشتوانی کۆمەڵگا و

and a special interest group.

سەرمایەداری تایبەت و سنوردار

(Applause)

چەپڵە

Oftentimes I get into very interesting discussions with reporters

هەندێ کات دەکەومە ناو گفتوگۆیەکی خۆشەوە لەگەڵ برادەرە ڕۆژنامەنوسەکانم

who say to me, "Gayle, these are great stories,

کاتێک پێم دەڵێن گەیل ئەم چیرۆکانە زۆرجوانن

but you're really writing about the exceptions."

بەڵام تۆ دەربارەی شتی نامۆ دەنوسێت

Now that makes me pause for just a couple reasons.

ئەمەش دەبێتە هۆی وەستانم و توڕەبوونم لەبەر دوو هۆکار

First of all, for exceptions,

یەکەمیان لەبەرئەوەی وشەی نامۆ

there are a lot of them

زۆر شتی نامۆ هەبوە

and they're important.

بووە بە کاری گرنگ

Secondly, when we talk about men who are succeeding,

دووەمیان، کاتێک دەربارەی پیاوێکی سەرکەوتوو قسە دەکەین

we rightly consider them

زۆربەی کات ئەوانەن کە

icons or pioneers or innovators

بت و پێشەنگ و داهێنەرن

to be emulated.

ئێمەش دەبێت شوێن پێی ئەوان بکەوین

And when we talk about women,

بەڵام کاتێک باس لە ئافرەت دەکەین

they are either exceptions to be dismissed

هەموو کات بە نامۆ دایان دەنێین و سەیری سەرکەوتنەکانیان ناکەین

or aberrations to be ignored.

یاخود پشتگوێیان دەخەین

And finally,

لە کۆتایدا

there is no society anywhere in all the world

هیچ کۆمەڵگەیەک نیە لە جیهاندا

that is not changed

کە دوچاری گۆڕان نەبێتەوە

except by its most exceptional.

بەهۆی بونی شتە نامۆکانیانەوە

So why wouldn't we celebrate and elevate

جا لەبەرچی ئەو ئافرەتە پێشەنگانە، ئەوانەی گۆڕان دروست دەکەن

these change makers and job creators

بەرزنەکرێنەوە و پشتگیری نەکرێن

rather than overlook them?

لەجیاتی ئەوەی تەنها ستایش بکرێن

This topic of resilience is very personal to me

ئەم مامەڵە نەرمە بە نیسبەت منەوە کارێکی تایبەتییە

and in many ways has shaped my life.

بەشێوەیەک ئەمە ژیانی منی دروست کرد

My mom was a single mom

دایکم بە بێ باوک بەخێوی کردم

who worked at the phone company during the day

بە ڕۆژ وەکو کارمەندی بەدالە کاری دەکرد

and sold Tupperware at night

بە شەوانیش قوتوی معلەباتی دەفرۆشت

so that I could have every opportunity possible.

بۆئەوەی من پێبگەیەنێت،بۆئەوەی سەرکەوم لە ژیانمدا

We shopped double coupons

لەو بازاڕانەدا شتمان دەکڕی کە داشکانی تێدا بوو

and layaway and consignment stores,

دەگەڕاین بۆ ئەو دوکانەی شتیان بە جووت دەفرۆشت

and when she got sick with stage four breast cancer

کاتێک دایکم تووشی سەرەتانی سنگ بوو لە دەرەجەی چوارەم

and could no longer work,

نەیتوانی کە دەرێژە بە کارەکانی بدا

we even applied for food stamps.

داوایەکمان پێشکەس کرد بۆ ئەوەی یارمەتی خۆراکیمان بدەن

And when I would feel sorry for myself

هەستم بە دڵ تەنگی دەکرد بۆ ئەو حاڵەی کە تێیدا بووین

as nine or 10 year-old girls do,

کچێکی تەمەن ٩ بۆ ١٠ ساڵان دەبووم

she would say to me, "My dear, on a scale of major world tragedies,

هەموو کات دایکم پێی دەوتم بە بەراورد لەگەڵ کێشەی خەڵک لە دونیادا

yours is not a three."

تۆ هێشتا نەگەیشتویتە ٣ لە ١٠

(Laughter)

پێکەنین

And when I was applying to business school

کاتێک زانیاریەکانم پێشکەس بە کۆلێژی ئابوری دەکرد

and felt certain I couldn't do it

وام هەست دەکرد کە ناتوانم بخوێنم و کۆلێج تەواو بکەم

and nobody I knew had done it,

هیچ کەس لە خزمەکانم نەیانتوانیبوو کۆلێج تەواو بکەن و بگەن بەو ئاستە

I went to my aunt who survived years of beatings at the hand of her husband

بە سەردانێک چووە ماڵی پورێکم کە چەندەها ساڵە بەهۆی لێدانی مێردەکەیەوە دەناڵێنێت

and escaped a marriage of abuse

وە ڕایکردبوو لە ماڵەکەی ، لەدەست ئەو مێردەی کە خراپ مامەڵەی لەگەڵ دەکرد

with only her dignity intact.

هیچی لەگەڵ خۆی نەبرد بێجگە لەو کەرامەتەی کە هەیبوو

And she told me,

پێی وتم

"Never import other people's limitations."

''هەرگیز ڕازی نەبیت کە کەسانی تر بت بەستنەوە و سنورت بۆ دابنێن''

And when I complained to my grandmother,

کتێک لای نەنکم خەمی دڵم هەڵڕشت

a World War II veteran

نەنکم یەکێکە لە دەرچوانی جەنگی دووەمی جیهانی

who worked in film for 50 years

کە بۆ ماوەی ٥٠ ساڵ کاری کردبوو لە بواری هونەردا

and who supported me from the age of 13,

نەنکم لە ١٣ ساڵییەوە منی بە خێو کرد

that I was terrified

کاتێک پێم وت هەست بە بێتوانای و ترس دەکەم

that if I turned down a plum assignment at ABC

ئەگەر بێتکارەکەم لە ئەی بی سی جێبێڵم

for a fellowship overseas,

بچم بۆ خوێندن لە دەرەوەی وڵات

I would never ever, ever find another job,

من هیچ کات ناتوانم کارێکی تر بدۆزمەوە لە ژیانمدا

she said, "Kiddo, I'm going to tell you two things.

پێی وتم بچکۆلەکەم من دوو شت بە تۆ دەڵێم

First of all, no one turns down a Fulbright,

یەکەم شت هیچ کەس هەلی خوێندنی لە دەرەوەی وڵات بۆ دەربچێت ڕەتی ناکاتەوە

and secondly, McDonald's is always hiring."

دووەم شت هەموو کات ماکدولنز پێ ویستی بە فەرمانبەر هەیە

(Laughter)

پێکەنین

"You will find a job. Take the leap."

''ئیش دەدۆزیتەوە ، ڕاکە بڕۆ''

The women in my family

ئافرەت لە خێزانەکەی مندا

are not exceptions.

نمونەی نین

The women in this room and watching in L.A.

ئەو ئافرەتانەی لەم هۆڵەدان لە لۆس ئەنجلۆسدان نمونەی نین

and all around the world

لە هەموو گۆی زەویداش

are not exceptions.

نمونەی نین

We are not a special interest group.

ئێمە ئافرەتی کۆمەڵەی تایبەت نین

We are the majority.

ئێمە زۆرینەین

And for far too long,

بۆ ماوەیەکی درێژخایەنە

we have underestimated ourselves

قەدری خۆمان نەزانیوە

and been undervalued by others.

کەسانی تربە کەمتر لەخۆمان سەیرمان دەکەن

It is time for us to aim higher

ئێستا کاتێکی گونجاوە بۆ ئەوەی ئامانجەکانمان بهێنینە دی

when it comes to women,

کاتێک کارەکە پەیوەندی بە ئافرەتانەوە هەیە

to invest more and to deploy our dollars

بۆ ئەوەی زیاتر بەشداری لە پڕۆژەکاندا بکەین دۆلاری زیاتر بەدەست بهێنن

to benefit women all around the world.

بۆئەوەی پشتیوانی هەموو ئافرەتانی جیهان بین

We can make a difference,

بۆئەوەی بتوانین سودبەخش بین

and make a difference, not just for women,

سودبەخش بین نەک تەنها بۆ ئافرەت

but for a global economy

بەڵکو بۆ ئابوری هەموو جیهان

that desperately needs their contributions.

کە پێویستی زۆری هەیە بە یارمەتی ئێوە

Together we can make certain

بەیەکەوە دەتوانین دڵنیای کەینەوە کە

that the so-called exceptions

نمونەی بوون

begin to rule.

دەگاتە لوتکە

When we change the way we see ourselves,

ئەگەر بێت و شێوازەکە بگۆڕین کە سەیری خۆمانی پێدەکەین

others will follow.

خەڵکانیش بەو شێوازە سەیرمان دەکەن

And it is time for all of us

ئێستا کاتێکی گونجاوە

to think bigger.

بۆ ئەوەی بیرمان فراوانتر بکەین کاتێک کارەکە پەیوەندی بە ئافرەتانەوە هەبێت

Thank you very much.

زۆر سوپاس

(Applause)

چەپڵە