Gayle Tzemach Lemmon: Women entrepreneurs, example not exception

Tłumaczenie: Martyna Bajek Korekta: Sławomir Apel

We do not invest in victims,

Nie inwestujemy w ofiary,

we invest in survivors.

tylko w tych, którzy przetrwali.

And in ways both big and small,

Na dużą i małą skalę

the narrative of the victim

to narracja ofiary

shapes the way we see women.

kształtuje nasz sposób widzenia kobiet.

You can't count what you don't see.

Nie bierze się pod uwagę tego, czego nie widać.

And we don't invest in what's invisible to us.

Nie inwestujemy w rzeczy niewidzialne.

But this is the face

Oto twarz

of resilience.

odporności życiowej.

Six years ago,

Sześć lat temu

I started writing about women entrepreneurs

zaczęłam pisać o biznesmenkach

during and after conflict.

podczas konfliktów i po ich zakończeniu.

I set out to write a compelling economic story,

Podjęłam się ciekawego tematu ekonomicznego,

one that had great characters, that no one else was telling,

o którym nikt nie wspominał,

and one that I thought mattered.

i o którego wadze byłam przekonana.

And that turned out to be women.

Tym tematem były kobiety.

I had left ABC news and a career I loved at the age of 30

Mając 30 lat porzuciłam pracę reporterki ABC,

for business school,

pracę którą uwielbiałam, dla szkoły handlowej,

a path I knew almost nothing about.

dziedziny, o której prawie nic nie wiedziałam.

None of the women I had grown up with in Maryland

Żadna z kobiet, wśród których dorastałam,

had graduated from college,

nie skończyła studiów,

let alone considered business school.

o szkole handlowej nie wspominając.

But they had hustled to feed their kids

Ale starały się ze wszystkich sił,

and pay their rent.

by wykarmić dzieci i opłacić czynsz.

And I saw from a young age

Od najmłodszych lat widziałam,

that having a decent job and earning a good living

że porządna praca i przyzwoite zarobki

made the biggest difference

znacząco wpływały na los

for families who were struggling.

rodzin walczących o swój byt.

So if you're going to talk about jobs,

Skoro więc mowa o pracy,

then you have to talk about entrepreneurs.

mowa jednocześnie o przedsiębiorcach.

And if you're talking about entrepreneurs

A gdy mowa o przedsiębiorcach

in conflict and post-conflict settings,

podczas i po konfliktach zbrojnych,

then you must talk about women,

naturalnie mowa o kobietach,

because they are the population you have left.

bo to one zostają przy życiu.

Rwanda in the immediate aftermath of the genocide

Tuż po ludobójstwie w Rwandzie

was 77 percent female.

kobiety stanowiły 77% ludności.

I want to introduce you

Pragnę wam przedstawić

to some of those entrepreneurs I've met

kilka przedsiębiorczych kobiet

and share with you some of what they've taught me over the years.

i podzielić się tym, czego mnie przez te lata nauczyły.

I went to Afghanistan in 2005

W 2005 r. pojechałam do Afganistanu,

to work on a Financial Times piece,

by napisać artykuł dla Financial Times.

and there I met Kamila,

Poznałam wtedy Kamilę,

a young women who told me she had just turned down

młodą kobietę, która opowiedziała mi,

a job with the international community

że odrzuciła posadę w międzynarodowej korporacji,

that would have paid her nearly $2,000 a month --

gdzie zarabiałaby 2 tys. dolarów miesięcznie,

an astronomical sum in that context.

a w tym kontekście to suma astronomiczna.

And she had turned it down, she said,

A odrzuciła tę ofertę,

because she was going to start her next business,

by rozkręcić nowy interes,

an entrepreneurship consultancy

związany z doradztwem

that would teach business skills

i treningiem biznesowym

to men and women all around Afghanistan.

dla mężczyzn i kobiet w Afganistanie.

Business, she said,

Dla Kamili biznes ma kluczowe znacznie dla przyszłości jej kraju.

was critical to her country's future.

Dla Kamili biznes ma kluczowe znacznie dla przyszłości jej kraju.

Because long after this round of internationals left,

Długo po wyjeździe grupy międzynarodowej

business would help keep her country

właśnie biznes pomoże utrzymać jej kraj

peaceful and secure.

w stanie pokoju i bezpieczeństwa.

And she said business was even more important for women

Mówiła też, że biznes znaczy nawet więcej dla kobiet,

because earning an income earned respect

bo zyskując środki finansowe zyskują szacunek,

and money was power for women.

a pieniądze to dla kobiet władza.

So I was amazed.

Byłam zdumiona.

I mean here was a girl who had never lived in peace time

Dziewczyna, która nigdy nie zaznała pokoju,

who somehow had come to sound like a candidate from "The Apprentice."

a mówi jak z programu "Zostań milionerem”.

(Laughter)

(Śmiech)

So I asked her, "How in the world do you know this much about business?

Zapytałam więc: „Skąd tyle o tym wiesz?

Why are you so passionate?"

Skąd w tobie tyle pasji?”.

She said, "Oh Gayle, this is actually my third business.

Ona na to: "To moja trzecia firma.

My first business was a dressmaking business

Najpierw miałam zakład krawiecki,

I started under the Taliban.

założyłam go pod rządami Talibów.

And that was actually an excellent business,

To był świetny interes,

because we provided jobs for women all around our neighborhood.

bo zapewniałam pracę kobietom z sąsiedztwa.

And that's really how I became an entrepreneur."

Tak właśnie zostałam biznesmenką".

Think about this:

Pomyślcie tylko.

Here were girls who braved danger

młode dziewczyny stawiają czoła niebezpieczeństwu,

to become breadwinners

by zarobić na chleb,

during years in which they couldn't even be on their streets.

w okresie, gdy nie wolno im nawet wyjść na ulicę.

And at a time of economic collapse

W okresie zapaści ekonomicznej,

when people sold baby dolls and shoe laces

kiedy ludzie sprzedawali lalki,

and windows and doors

sznurówki, drzwi i okna,

just to survive,

żeby tylko przeżyć,

these girls made the difference

te dziewczęta

between survival and starvation

ocaliły przed głodem

for so many.

tak wiele osób.

I couldn't leave the story, and I couldn't leave the topic either,

Nie mogłam porzucić tego tematu,

because everywhere I went I met more of these women

bo podczas wszystkich podróży

who no one seemed to know about,

spotykałam więcej takich kobiet,

or even wish to.

o których nikt nie wiedział.

I went on to Bosnia,

Podczas podróży do Bośni,

and early on in my interviews I met with an IMF official

w trakcie jednego z wywiadów

who said, "You know, Gayle,

urzędnik MFW powiedział mi,

I don't think we actually have women in business in Bosnia,

że nie sądzi, bym znalazła w Bośni kobiety interesu,

but there is a lady selling cheese nearby

ale nieopodal przy drodze

on the side of the road.

pewna pani sprzedaje ser,

So maybe you could interview her."

więc mogę z nią przeprowadzić wywiad.

So I went out reporting

Wyruszyłam na poszukiwania

and within a day I met Narcisa Kavazovic

i zaraz spotkałam Narcisę Kavazovic,

who at that point was opening a new factory

która wtedy otwierała nową fabrykę

on the war's former front lines in Sarajevo.

na byłej linii frontu w Sarajewie.

She had started her business

Przygodę z biznesem zaczęła

squatting in an abandoned garage,

w nielegalnie zajmowanym garażu,

sewing sheets and pillow cases

gdzie szyła pościel,

she would take to markets all around the city

a później zawoziła ją na miejskie bazary,

so that she could support

żeby móc utrzymać

the 12 or 13 family members

12 albo 13 członków rodziny,

who were counting on her for survival.

których przeżycie zależało od niej.

By the time we met, she had 20 employees,

Gdy się poznałyśmy, zatrudniała już 20 osób,

most of them women,

głównie kobiet,

who were sending their boys and their girls to school.

których dzieci chodziły do szkoły.

And she was just the start.

To był dopiero początek.

I met women running essential oils businesses,

Później poznałam kobiety prowadzące wytwórnie

wineries

olejków eterycznych albo win,

and even the country's largest advertising agency.

a nawet największą w kraju agencję reklamową.

So these stories together

Wszystkie te historie trafiły na okładkę

became the Herald Tribune business cover.

dodatku biznesowego Herald Tribune.

And when this story posted,

A gdy reportaż trafił do druku,

I ran to my computer to send it to the IMF official.

wysłałam go temu urzędnikowi MFW.

And I said, "Just in case you're looking for entrepreneurs

Napisałam: „Gdyby szukał pan przedsiębiorców

to feature at your next investment conference,

do kolejnej konferencji inwestycyjnej,

here are a couple of women."

oto kilka kobiet”.

(Applause)

(Brawa)

But think about this.

Ale zastanówcie się.

The IMF official is hardly the only person

Nie tylko ten przedstawiciel MFW

to automatically file women under micro.

automatycznie umieszcza kobiety w kategorii „mikro”.

The biases, whether intentional or otherwise,

Uprzedzenia, nie tylko te zamierzone,

are pervasive,

są wszechobecne,

and so are the misleading mental images.

podobnie jak błędne wyobrażenia.

If you see the word "microfinance,"

Z czym kojarzy wam się

what comes to mind?

określenie "mikrofinansowanie”?

Most people say women.

Częsta odpowiedź to: kobiety.

And if you see the word "entrepreneur,"

Natomiast określenie "przedsiębiorca”

most people think men.

kojarzy się z mężczyznami.

Why is that?

Czemu tak jest?

Because we aim low and we think small

Bo nasze oczekiwania wobec kobiet

when it comes to women.

i oceny ich możliwości są niskie.

Microfinance is an incredibly powerful tool

Mikrofinansowanie to potężne narzędzie,

that leads to self-sufficiency and self-respect,

dające samowystarczalność i szacunek,

but we must move beyond micro-hopes

ale musimy wyjść poza mikro-nadzieje

and micro-ambitions for women,

i mikro-ambicje wobec kobiet,

because they have so much greater hopes for themselves.

bo one same chcą dla siebie więcej.

They want to move from micro to medium and beyond.

Chcą przejść od małych firm do średnich, i dalej.

And in many places,

W wielu miejscach

they're there.

udaje im się to.

In the U.S., women-owned businesses

W USA to właśnie zakłady należące do kobiet

will create five and a half million new jobs by 2018.

do roku 2018 stworzą 5,5 mln. nowych miejsc pracy.

In South Korea and Indonesia,

W Korei Płd. i Indonezji

women own nearly half a million firms.

blisko połowa firm należy do kobiet.

China, women run 20 percent

W Chinach kobiety prowadzą

of all small businesses.

20% małych firm.

And in the developing world overall,

A we wszystkich krajach rozwijających się

That figure is 40 to 50 percent.

ta liczba sięga 40-50%.

Nearly everywhere I go,

Prawie wszędzie, gdzie jadę,

I meet incredibly interesting entrepreneurs

spotykam fascynujące przedsiębiorcze kobiety,

who are seeking access to finance, access to markets

które zabiegają o dostęp do kapitału, do rynku,

and established business networks.

do stabilnych kontaktów handlowych.

They are often ignored

Często się je ignoruje,

because they're harder to help.

bo trudniej im pomóc.

It is much riskier to give a 50,000 dollar loan

Większym ryzykiem jest udzielenie kredytu

than it is to give a 500 dollar loan.

na 50 000 dolarów niż na 500 dolarów.

And as the World Bank recently noted,

Bank Światowy zauważył ostatnio,

women are stuck in a productivity trap.

że kobiety wpadają w pułapkę wydajności.

Those in small businesses

Te zaangażowane w mały biznes

can't get the capital they need to expand

nie mogą zebrać kapitału na rozwój,

and those in microbusiness

a te w mikrobiznesie -

can't grow out of them.

nie mogą się wydostać ponad niego.

Recently I was at the State Department in Washington

Niedawno w Departamencie Stanu w Waszyngtonie

and I met an incredibly passionate entrepreneur from Ghana.

spotkałam pełną pasji biznesmenkę z Ghany.

She sells chocolates.

Handluje czekoladkami.

And she had come to Washington,

Przyjechała do Waszyngtonu

not seeking a handout and not seeking a microloan.

nie po jałmużnę i nie po mikrokredyt,

She had come seeking serious investment dollars

ale po konkretną sumę od inwestora,

so that she could build the factory

za którą mogłaby zbudować

and buy the equipment she needs

odpowiednio wyposażoną fabrykę

to export her chocolates

i eksportować swoje wyroby

to Africa, Europe, the Middle East

do Afryki, Europy,

and far beyond --

Środkowego Wschodu, a nawet dalej.

capital that would help her to employ

Ten kapitał pozwoliłby jej zatrudnić

more than the 20 people

ponad 20 osób,

that she already has working for her,

które obecnie dla niej pracują.

and capital that would fuel her own country's

Przyczyniłby się do wzrostu gospodarczego jej kraju.

economic climb.

Przyczyniłby się do wzrostu gospodarczego jej kraju.

The great news is

Świetnie, że już wiemy,

we already know what works.

co działa.

Theory and empirical evidence

Teoria i praktyka

Have already taught us.

już nas tego nauczyły.

We don't need to invent solutions because we have them --

Nie musimy wymyślać rozwiązań, one już istnieją.

cash flow loans

Np. przepływy gotówkowe,

based in income rather than assets,

przyznawane w oparciu o dochód, a nie aktywa,

loans that use secure contracts rather than collateral,

kredyty zabezpieczane umową, a nie pod zastaw,

because women often don't own land.

bo kobiety rzadko posiadają ziemię.

And Kiva.org, the microlender,

Mikro-kredytodawca Kiva.org

is actually now experimenting with crowdsourcing

eksperymentuje z finansowaniem społecznościowym

small and medium sized loans.

małych i średnich kredytów.

And that's just to start.

A to dopiero początek.

Recently it has become very much in fashion

Ostatnio modne stało się określanie kobiet

to call women "the emerging market of the emerging market."

jako "wschodzącego rynku na wschodzącym rynku".

I think that is terrific.

Moim zdaniem to świetne.

You know why?

A wiecie dlaczego?

Because -- and I say this as somebody who worked in finance --

Mówię to ze znajomością tematu:

500 billion dollars at least

bo co najmniej 500 mld dolarów

has gone into the emerging markets in the past decade.

zasiliło wschodzące rynki w zeszłej dekadzie.

Because investors saw the potential for return

Inwestorzy widzieli tam potencjalny zysk

at a time of slowing economic growth,

w okresie powolnego wzrostu gospodarczego,

and so they created financial products

więc tworzyli produkty finansowe

and financial innovation

i wprowadzali innowacje

tailored to the emerging markets.

zakrojone na miarę wschodzących rynków.

How wonderful would it be

Byłoby pięknie,

if we were prepared to replace all of our lofty words

gdybyśmy byli gotowi

with our wallets

zastąpić wzniosłe słowa konkretami

and invest 500 billion dollars

i zainwestować 500 mld. dolarów

unleashing women's economic potential?

w uwolnienie potencjału ekonomicznego kobiet.

Just think of the benefits

Pomyślcie tylko o korzyściach

when it comes to jobs, productivity,

w kwestii pracy, wydajności,

employment, child nutrition,

zatrudnienia, żywienia dzieci,

maternal mortality, literacy

umieralności matek przy porodzie,

and much, much more.

piśmienności i wielu innych problemów.

Because, as the World Economic Forum noted,

Na Światowym Forum Ekonomicznym zauważono,

smaller gender gaps are directly correlated

że zmniejszenie różnić między kobietami a mężczyznami

with increased economic competitiveness.

wiąże się ściśle ze wzrostem konkurencyjności ekonomicznej.

And not one country in all the world

Nie ma ani jednego kraju,

has eliminated its economic participation gap --

który w pełni zniwelowałby tę rozbieżność.

not one.

Ani jednego.

So the great news

Ale dobre wieści są takie,

is this is an incredible opportunity.

że mamy do tego sposobność.

We have so much room to grow.

Istnieje przestrzeń dla wzrostu.

So you see,

Jak widzicie,

this is not about doing good,

nie chodzi tylko o czynienie dobra,

this is about global growth

ale o globalny rozwój

and global employment.

i globalne zatrudnienie.

It is about how we invest

Chodzi o inwestycje

and it's about how we see women.

i o postrzeganie kobiet.

And women can no longer be

Kobiety powinny przestać być

both half the population

jednocześnie połową populacji

and a special interest group.

i specjalną grupą interesu.

(Applause)

(Brawa)

Oftentimes I get into very interesting discussions with reporters

Często wdaję się w dyskusje z reporterami,

who say to me, "Gayle, these are great stories,

którzy chwalą mnie za świetne historie,

but you're really writing about the exceptions."

ale mówią, że tak naprawdę opisuję wyjątki.

Now that makes me pause for just a couple reasons.

Wtedy muszę przerwać, z kilku powodów.

First of all, for exceptions,

Po pierwsze, co do wyjątków,

there are a lot of them

jest ich wiele

and they're important.

i są ważne.

Secondly, when we talk about men who are succeeding,

Po drugie, mężczyzn odnoszących sukces

we rightly consider them

uważamy słusznie

icons or pioneers or innovators

za pionierów, innowatorów,

to be emulated.

za wzorce do naśladowania.

And when we talk about women,

A kiedy mowa o kobietach,

they are either exceptions to be dismissed

traktuje się je jak wyjątki albo odchylenia,

or aberrations to be ignored.

które można pominąć.

And finally,

Ostatni powód to fakt,

there is no society anywhere in all the world

że wszystkie społeczeństwa na świecie

that is not changed

przechodzą zmiany

except by its most exceptional.

dzięki tym wyjątkowym jednostkom.

So why wouldn't we celebrate and elevate

Czemu więc nie obdarzyć szacunkiem i estymą tych,

these change makers and job creators

którzy zmieniają świat na lepsze,

rather than overlook them?

zamiast ich pomijać?

This topic of resilience is very personal to me

Zaradność życiowa ma dla mnie znaczenie osobiste

and in many ways has shaped my life.

i to ona mnie ukształtowała.

My mom was a single mom

Moja mama wychowała mnie sama.

who worked at the phone company during the day

W dzień pracowała w firmie telekomunikacyjnej,

and sold Tupperware at night

wieczorami sprzedawała pojemniki kuchenne,

so that I could have every opportunity possible.

żeby dać mi wszystko, czego potrzebowałam.

We shopped double coupons

Kupowałyśmy za kupony wycinane z gazet

and layaway and consignment stores,

albo w sklepach z używanymi artykułami,

and when she got sick with stage four breast cancer

a kiedy mama zachorowała na raka piersi IV stopnia

and could no longer work,

i nie była zdolna do pracy,

we even applied for food stamps.

zgłosiłyśmy się po bony żywnościowe.

And when I would feel sorry for myself

Kiedy użalałam się nad sobą,

as nine or 10 year-old girls do,

jak to zdarza się dziesięciolatkom,

she would say to me, "My dear, on a scale of major world tragedies,

mówiła: "Kochanie, w skali światowych tragedii

yours is not a three."

twoja to nawet nie trzy”.

(Laughter)

(Śmiech)

And when I was applying to business school

Kiedy zdawałam na studia ekonomiczne,

and felt certain I couldn't do it

z przekonaniem, że nie dam rady,

and nobody I knew had done it,

i nie znając nikogo, komu by się udało,

I went to my aunt who survived years of beatings at the hand of her husband

zwróciłam się do ciotki, która uciekła od męża

and escaped a marriage of abuse

po latach znoszenia przemocy,

with only her dignity intact.

ocaliwszy tylko własną godność.

And she told me,

To ona powiedziała mi,

"Never import other people's limitations."

bym nigdy przyjmowała cudzych ograniczeń.

And when I complained to my grandmother,

Poskarżyłam się babci,

a World War II veteran

weterance II Wojny Światowej,

who worked in film for 50 years

która przepracowała 50 lat w przemyśle filmowym

and who supported me from the age of 13,

i utrzymywała mnie, odkąd miałam 13 lat,

that I was terrified

że strasznie się boję,

that if I turned down a plum assignment at ABC

że jeśli odrzucę ciepłą posadkę w ABC

for a fellowship overseas,

na rzecz zagranicznego stypendium,

I would never ever, ever find another job,

to w życiu nie znajdę innej pracy.

she said, "Kiddo, I'm going to tell you two things.

Odparła: "Powiem ci dwie rzeczy.

First of all, no one turns down a Fulbright,

Po pierwsze, nie odrzuca się stypendium Fullbrighta,

and secondly, McDonald's is always hiring."

a po drugie, w McDonaldzie zawsze mają wolne posady”.

(Laughter)

(Śmiech)

"You will find a job. Take the leap."

"Znajdziesz pracę. Śmiało, do przodu”.

The women in my family

Kobiety z mojej rodziny

are not exceptions.

wcale nie są wyjątkiem.

The women in this room and watching in L.A.

Kobiety na tej sali, te oglądające nas w Los Angeles

and all around the world

i wszędzie na świecie

are not exceptions.

wcale nie są wyjątkami.

We are not a special interest group.

Nie jesteśmy grupą szczególnego interesu.

We are the majority.

Jesteśmy większością.

And for far too long,

A już zbyt długo

we have underestimated ourselves

same siebie nie doceniamy

and been undervalued by others.

i nie doceniają nas inni.

It is time for us to aim higher

Nadszedł czas, żeby w sprawie kobiet

when it comes to women,

mierzyć wyżej,

to invest more and to deploy our dollars

inwestować więcej i lokować dolary

to benefit women all around the world.

z korzyścią dla kobiet na całym świecie.

We can make a difference,

Możemy wiele zmienić,

and make a difference, not just for women,

nie tylko dla kobiet,

but for a global economy

ale dla światowej gospodarki,

that desperately needs their contributions.

której rozpaczliwie potrzebny jest ich wkład.

Together we can make certain

Działając razem możemy sprawić,

that the so-called exceptions

że tak zwane wyjątki

begin to rule.

staną się regułą.

When we change the way we see ourselves,

Jeśli zmienimy własny obraz siebie,

others will follow.

reszta spojrzy na nas inaczej.

And it is time for all of us

Nadszedł czas,

to think bigger.

by odrzucić ograniczenia.

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Brawa)