The surprising decline in violence | Steven Pinker

Translator: Ereblir Kadriu Reviewer: Kaltrina Kusari

Images like this, from the Auschwitz concentration camp,

Imazhe sikur ky, nga kampi i përqëndrimit Auschwitz,

have been seared into our consciousness during the 20th century

jane ngulitur në vetëdijën tonë gjatë shekullit të njëzetë

and have given us a new understanding of who we are,

dhe na kanë bërë të kuptojmë se kush jemi,

where we've come from and the times we live in.

prej nga vijmë, dhe kohërat në të cilat jetojmë.

During the 20th century, we witnessed the atrocities

Gjatë shekullit të njëzetë, ne ishim dëshmitar të barbarizmave

of Stalin, Hitler, Mao, Pol Pot, Rwanda and other genocides,

të Stalin-it, Hitler-it, Mao-t, Pol Pot-it, Rwandës dhe gjenocideve tjera,

and even though the 21st century is only seven years old,

dhe edhe pse shekulli i 21-të është vetëm shtatë vjeç,

we have already witnessed an ongoing genocide in Darfur

ne tashmë kemi qenë dëshmitar të një gjenocidi të vazhdueshëm në Dafur

and the daily horrors of Iraq.

dhe të tmerreve ditore në Irak.

This has led to a common understanding of our situation,

Kjo ka çuar në një kuptim të përbashkët të situates tonë.

namely, that modernity has brought us terrible violence,

Saktësisht, tashmë e dimë që modernizmi ka sjellur një dhunë të tmerëshme, dhe ndoshta

and perhaps that native peoples lived in a state of harmony

njerëzit indigjen jetuan në një gjendje harmonie prej së cilës ne jemi larguar, për të keqen tonë.

that we have departed from, to our peril.

Këtu është një shembull

Here is an example from an op-ed on Thanksgiving,

nga një artikull gazete për Ditën e Falenderimeve që u paraqit në Boston Globe

in the "Boston Globe" a couple of years ago,

disa vite më parë. Shkrimtari shkruajti, " Jeta indiane

where the writer wrote, "The Indian life was a difficult one,

ishte e vështirë, por nuk kishte probleme me punësim,

but there were no employment problems,

community harmony was strong, substance abuse unknown,

harmonia në komunitet ishte e zhvilluar, abuzimi i substancave ishte i panjohur,

crime nearly nonexistent.

krimi gati që nuk ekzistonte, lufta mes fiseve

What warfare there was between tribes was largely ritualistic

ishte kryesisht ritualistike dhe rrallë rezultonte në mbyetje të

and seldom resulted in indiscriminate or wholesale slaughter."

shumicës." Tani, të gjithë ju e dini për këtë kundërhelm.

Now you're all familiar with this treacle.

We teach it to our children.

Ne i'u mësojmë atë fëmijëve tanë. Ne e dëgjojmë atë në televizion

We hear it on television and in storybooks.

dhe në libra të tregimeve. Titulli origjinal i kësaj seance

Now, the original title of this session was, "Everything You Know is Wrong,"

ishte, " Gjithçka që dini është gabim," dhe unë do të ju prezantoj dëshmi

and I'm going to present evidence

that this particular part of our common understanding is wrong,

se kjo pjesë e veçantë e kuptimit tonë të përbashkët është gabim.

that, in fact, our ancestors were far more violent than we are,

Në fakt, paraardhësit tanë ishin shumë më të dhunshëm se sa ne,

that violence has been in decline for long stretches of time,

dhe dhuna ka përjetuar rënie për një periudhe të gjatë kohore,

and that today, we are probably living in the most peaceful time

dhe sot ndoshta ne jemi duke jetuar në kohën më të qetë të ekzistences se species tonë.

in our species's existence.

Në dekadën e Dafur-it dhe Irakut,

Now in the decade of Darfur and Iraq,

a statement like that might seem somewhere between hallucinatory and obscene,

një deklaratë si kjo mund të duket si iluzion

dhe e pahijëshme. Por unë do të provoj të ju bind

but I'm going to try to convince you that that is the correct picture.

që ajo është pamja e saktë. Rënia e dhunës

The decline of violence is a fractal phenomenon.

është një fenomen fraktal. Ju mund ta shihni atë gjatë mijëvjecarëve,

You can see it over millennia, over centuries, over decades

shekujve, dekadave dhe viteve,

and over years,

although there seems to have been a tipping point

edhe pse duket se ka qenë një pikë kthesë në fillim

at the onset of the Age of Reason in the 16th century.

të Kohës së Arsyes në shekullin e gjashtëmbëdhjetë. E shohim këtë

One sees it all over the world, although not homogeneously.

në gjithë botën, edhe pse jo në mënyrë homogjene.

It's especially evident in the West,

Është evidente veçanërisht në Perëndim, duke filluar me Anglinë

beginning with England and Holland around the time of the Enlightenment.

dhe Hollandën gjatë kohës së Sqarimit.

Let me take you on a journey of several powers of 10 --

Më lejoni të ju dërgoj në një udhëtim të disa fuqive të 10-tës--

from the millennium scale to the year scale --

nga shkalla e mijëvjecarit deri tek shkalla e vitit--

to try to persuade you of this.

në përpjekje për t'ju bindur për këtë. Deri 10.000 vite më parë, të gjithë njerëzit

Until 10,000 years ago, all humans lived as hunter-gatherers,

jetuan si gjuetarë dhe mbledhës, pa vendbanime të përhershme

without permanent settlements or government.

apo qeveri. Kjo është gjendja që zakonisht mendohet

And this is the state that's commonly thought to be one of primordial harmony.

të jetë një gjendje e harmonisë fillestare. Por arkelogu

But the archaeologist Lawrence Keeley,

Lawrence Keeley, që studion përqindjen e viktimave

looking at casualty rates among contemporary hunter-gatherers,

në mesin e gjuetarëve bashkëkohor, i cili është burimi ynë më i mirë

which is our best source of evidence about this way of life,

i dëshmive rreth kësaj mënyre të jetesës, ka treguar rezultate mjaft të ndryshme.

has shown a rather different conclusion.

Here is a graph that he put together,

Këtu është një diagram që ai e krijoj.

showing the percentage of male deaths due to warfare

E tregon përqindjen e vdekjes së mashkujve për shkak të betejave

in a number of foraging or hunting and gathering societies.

në disa shoqëri të kërkimit, të gjuetisë dhe mbledhjes.

The red bars correspond to the likelihood that a man will die

Shiritat e kuq korrespondojnë me gjasat se një njeri do të vdes

at the hands of another man,

në duart e një njeriu tjetër, në krahasim me

as opposed to passing away of natural causes,

vdekje nga çështje natyrore, në një shumëllojshmëri të shoqërive kërkuese

in a variety of foraging societies in the New Guinea highlands

në vendin malor të New Guinea dhe pyllin e Amazon-it.

and the Amazon rain forest.

And they range from a rate of almost a 60 percent chance that a man will die

Ato shtrihen nga një normë e gati 60% shansi që një njeri do të vdes

at the hands of another man

në duart e një personi tjetër. Në rastin e Gebusit,

to, in the case of the Gebusi, only a 15 percent chance.

ka vetëm 15% shans. Shiriti i vogël i kaltër në

The tiny little blue bar in the lower left-hand corner

pjesën e poshtëme të anës së majtë komploton statistikat korresponduese nga Shtetet e Bashkuara

plots the corresponding statistic from the United States and Europe

in the 20th century,

dhe Europa në shekullin e 20-të, dhe përfshin të gjitha vdekjet

and it includes all the deaths of both World Wars.

e të dy Luftrave Botërore. Nëse shkalla e vdekshmërisë në luftën fisnore kishte mbizotëruar

If the death rate in tribal warfare had prevailed during the 20th century,

gjatë shekullit të 20-të, atëherë do kishim dy miliard vdekje, jo 100 milion.

there would have been two billion deaths rather than 100 million.

Also on the millennium scale,

Gjithashtu në shkallën e mileniumit, ne mund të shikojmë

we can look at the way of life of early civilizations,

mënyrën e jetës së qytetërimeve të hershme; të tilla si ato të përshkruara

such as the ones described in the Bible.

në Bibël. Në këtë burim të supozuar të vlerave tona morale,

And in this supposed source of our moral values,

one can read descriptions of what was expected in warfare,

dikush mund të lexoj përshkrime të asaj që pritet në betejë,

such as the following, from Numbers 31:

të tilla si ato pas Numrit 31: "Dhe ata luftuan

"And they warred against the Midianites as the Lord commanded Moses,

kundër Madianiteve sikurse Zoti kishte komanduar Moisiun,

and they slew all the males.

dhe ata kthyen të gjithë mashkujt. Dhe Moisiu i'u tha atyre,

And Moses said unto them, 'Have you saved all the women alive?

'A i keni shpëtuar të gjitha gratë gjallë? Tani, si pasojë, vritni të gjithë meshkujt

Now, therefore, kill every male among the little ones

ndërmjet të vegjëlve, dhe vriteni çdo grua që ka njohur burrë

and kill every woman that hath known man by lying with him,

që është shtrirë me të, por të gjitha gratë e reja që nuk kanë njohur një burrë

but all the women children that have not known a man by lying with him,

duke u shtrirë me të, mbajini gjallë për veten tuaj.'' Me fjalë të tjera,

keep alive for yourselves.'"

In other words: kill the men, kill the children.

vritni burrat; vritni fëmijët; nëse shihni ndonjë të virgjër,

If you see any virgins, then you can keep them alive so that you can rape them.

atëherë ju mund t'i mbani ato gjallë, kështu që ju mund t'i dhunoni ato.

And you can find four or five passages in the Bible of this ilk.

Ju mund të gjeni katër ose pesë pjesë të tilla në Bibël.

Also in the Bible, one sees that the death penalty was the accepted punishment

Gjithashtu në Bibël, shohim që ndëshkimin me vdekje

ishte ndëshkimi i pranushem për krimet sikurse homoseksualiteti,

for crimes such as homosexuality,

adultery, blasphemy, idolatry, talking back to your parents --

tradhëtia bashkshortore, blasfimia, adhurimi, përleshje me prindërit tuaj--

(Laughter)

(Buzëqeshje)-- dhe ringjallja e shkopinjëve gjatë të Shtunave.

and picking up sticks on the Sabbath.

Well, let's click the zoom lens down one order of magnitude

E pra, le të klikojmë lentet e zmadhimit

dhe të shikoni rënditjen e shekujve.

and look at the century scale.

Now, although we don't have statistics for warfare

Megjithëse ne nuk kemi statistika për luftën që ndodhi gjatë

throughout the Middle Ages to modern times,

Kohës së mesjetës e deri në kohërat moderne,

we know just from conventional history

ne e dimë nga historia konvencionale që prova

that the evidence was under our nose all along

ishte nën hundët tona dhe tregonte që ka pasur një reduktim

that there has been a reduction in socially sanctioned forms of violence.

në format e sanksionuara të dhunës në shoqëri.

For example, any social history will reveal that mutilation and torture

Për shembull, çdo histori shoqërore do të zbuloj se gjymtimi dhe tortura

were routine forms of criminal punishment.

ishin forma të zakonshme të dënimit penal. Shkelje e tillë

The kind of infraction today that would give you a fine,

që sot do të rezultonte në një gjobë, në ato ditë do të rezultonte

in those days, would result in your tongue being cut out,

në prerje të gjuhës, të veshëve, verbim

your ears being cut off, you being blinded,

a hand being chopped off and so on.

apo në prerjen e dorës.

There were numerous ingenious forms of sadistic capital punishment:

Ka pasur forma të shumta e të zgjuara të ndëshkimit me vdekje:

burning at the stake, disemboweling, breaking on the wheel,

djegia në dru, heqja e organeve, rrahja me kamxhik,

being pulled apart by horses and so on.

tërheqja nga kuajt, e kështu me rradhe.

The death penalty was a sanction for a long list of nonviolent crimes:

Dënimi me vdekje ishte një miratim për një listë të gjatë të krimeve jo-të-dhunëshme:

criticizing the king, stealing a loaf of bread.

kritikimi i mbretit, vjedhja e bukës. Skllaveria,natyrisht,

Slavery, of course, was the preferred labor-saving device,

ishte e preferuar sa i përket punës, dhe mizoria ishte

and cruelty was a popular form of entertainment.

një formë e famshe e argëtimit. Ndoshta shëmbulli më i gjallë

Perhaps the most vivid example was the practice of cat burning,

ishte praktika e djegies së maces, në të cilën një mace ngrihej

in which a cat was hoisted on a stage and lowered in a sling into a fire,

në një skenë dhe lëshohej poshtë në zjarr.

and the spectators shrieked in laughter as the cat, howling in pain,

Spektatorët qeshnin me zë të lartë, përderisa macja që rënkonte nga dhimbja,

was burned to death.

digjej deri në vdekje.

What about one-on-one murder?

Po në lidhje me vrasje një- me- një? Mire, ka statistika të mira,

Well, there, there are good statistics,

because many municipalities recorded the cause of death.

sepse shumë komuna kanë regjistruar shkakun e vdekjes.

The criminologist Manuel Eisner

Kriminologu Manuel Eisner

scoured all of the historical records across Europe

kontrolloj të gjitha të dhënat historike në Evropë

for homicide rates in any village, hamlet, town, county that he could find,

për norma të vrasjes në çdo fshat, fshat të vogël, qytet

që ai ka mund të gjente, dhe plotësoj ato

and then he supplemented them with national data

me të dhëna kombetare, ku kombet filluan të mbajnë statistikat.

when nations started keeping statistics.

He plotted on a logarithmic scale,

Ai komplotoj në shkallë logaritmike, duke filluar nga 100 vdekje

going from 100 deaths per 100,000 people per year,

për 100.000 njerëz në vit, e cila ishte shkalla mesatare

which was approximately the rate of homicide in the Middle Ages,

e vrasjeve në Kohën e mesjetës. Kjo figurë bie

and the figure plummets down

to less than one homicide per 100,000 people per year

në më pak se një vrasje për 100.00 njerëz për vit

in seven or eight European countries.

në shtatë ose tetë vende europiane. Pastaj, ka një rritje të vogël

Then, there is a slight uptick in the 1960s.

në 1960-ën. Njerëzit të cilët thanë se rock'n'roll do të printe

The people who said that rock and roll would lead to the decline of moral values

në rënien e vlerave morale në fakt kishin të drejtë.

actually had a grain of truth to that.

But there was a decline from at least two orders of magnitude in homicide

Por rënia e vrasjeve prej Kohës se Mesjetës e deri tani

from the Middle Ages to the present,

është e një madhësie të madhe.

and the elbow occurred in the early 16th century.

Kjo kthesë ndodhi në filllim të shekullit të gjashtëmbëdhjetë.

Let's click down now to the decade scale.

Le të klikojmë tash në shkallën e dekadës.

According to nongovernmental organizations that keep such statistics,

Sipas organizatave jo-qeveritare

që i mbajnë statistikat e tilla, që nga viti 1945, në Evropë dhe në Amerikë,

since 1945, in Europe and the Americas,

there has been a steep decline in interstate wars,

ka pasur një rënie të madhe në luftërat ndërshtetërore,

in deadly ethnic riots or pogroms

në trazirat vdekjeprurëse etnike dhe masakrat, si dhe në grushtete ushtarake,

and in military coups, even in South America.

edhe në Amerikën Jugore. Në mbarë botën ka pasur një rënie

Worldwide, there's been a steep decline in deaths in interstate wars.

në numrin e vdekjeve të shkaktuara nga luftërat ndërshtetërore.

The yellow bars here show the number of deaths per war per year

Shiriti i verdhë tregon numrin e vdekjeve në luftë për vit, nga 1950 deri më sot.

from 1950 to the present.

And, as you can see, the death rate goes down

Dhe, siç po e shihni, shkalla e vdekshmërisë zvogëlohet nga 65 000 vdekje

from 65,000 deaths per conflict per year in the 1950s

për konflikt, për vit gjatë 1950-ve, në më pak se 2.000 vdekje

to less than 2,000 deaths per conflict per year in this decade,

për konflikt në vit në këtë dekadë, edhe pse kjo është tmerruese.

as horrific as it is.

Even in the year scale, one can see a decline of violence.

Edhe në shkallë të vitit, mund të shihni që dhuna ka rënë.

Since the end of the Cold War, there have been fewer civil wars,

Që nga fundi i Luftës së Ftohtë, ka pasur lufta të pakta civile,

fewer genocides -- indeed, a 90 percent reduction since post-World War II highs --

më pak gjenocide - në të vërtetë, shohim 90% zvogëlim që pas Luftës së Dytë Botërore -

and even a reversal of the 1960s uptick in homicide and violent crime.

dhe kthim të rritjes së vrasjeve që ndodhi në 1960.

This is from the FBI uniform crime statistics.

Kjo është nga Statistikat e Krimeve të FBI-së. Ju mund të shihni

You can see that there's a fairly low rate of violence in the '50s and the '60s,

që gjatë të 50-tave dhe të 60-tave përqindja e dhunës ishte e ulët,

then it soared upward for several decades

dhe pastaj u rrit për disa dekada. Filloi

and began a precipitous decline, starting in the 1990s,

të bie rrëmbyshëm duke filluar nga të 1990-ve, kështu qe u kthye prapë

so that it went back to the level that was last enjoyed in 1960.

në nivelin që se fundi ishte shijuar në 1960.

President Clinton, if you're here: thank you.

Presidenti Clinton, nëse ju jeni këtu, faleminderit

(Laughter)

(Qeshje)

So the question is:

Pra pyetja është, pse janë kaq shumë njerëz gabim

Why are so many people so wrong about something so important?

për diçka kaq të rëndësishme? Unë mendoj që ka një numër arsyesh.

I think there are a number of reasons.

One of them is we have better reporting.

Njëra ndër to është se ne kemi raportim më të mirë. Associated Press

The Associated Press is a better chronicler of wars

është një kronikë më e mirë e luftrave që ndodhin në Tokë,

over the surface of the earth

than 16th-century monks were.

sesa murgjet e shekullit të gjashtëmbëdhjetë.

(Laughter)

There's a cognitive illusion.

We cognitive psychologists know

Eshtë një iluzion mendor. Ne, psikologët njohës e dime që sa më e lehtë është

that the easier it is to recall specific instances of something,

të përkujtohen rastet e veçanta,

the higher the probability that you assign to it.

aq më i lartë është probabiliteti që ju përcaktoni për atë moment.

Things that we read about in the paper with gory footage

Gjërat që ne lexojmë në gazeta me pamje të përgjakuara

burn into memory more than reports of a lot more people dying

nguliten në kujtesën tonë më shumë sesa raportet e shumta të njerëzve që vdesin

in their beds of old age.

në shtretërit e tyre nga mosha e vjetër. Ka dinamika në opinionin

There are dynamics in the opinion and advocacy markets;

dhe në tregjet mbrojtëse: askush nuk ka tërhequr vëzhgues, avokat

no one ever attracted advocates and donors

dhe donator duke thënë

by saying, "Things just seem to be getting better and better."

që gjërat po përmisohen.

(Laughter)

(Qeshje)

There's guilt about our treatment of native peoples

Ndjehemi të fajshëm në lidhje me trajtimin tonë të popujve vendas

in modern intellectual life,

në jetën moderne intelektuale, dhe nuk dëshirojmë të pranojmë

and an unwillingness to acknowledge there could be anything good

që edhe kultura Perëndimore ka anën e saj pozitive.

about Western culture.

And, of course, our change in standards can outpace the change in behavior.

Natyrisht, ndryshimi jonë i standardeve mund të lë pas ndryshimin

One of the reasons violence went down

e sjelljes. Një ndër arsyet pse dhuna ka rënë

is that people got sick of the carnage and cruelty in their time.

është sepse njerëzit u lodhën nga masakrat dhe mizoritë e kohës së tyre.

That's a process that seems to be continuing,

Ky është një proces që duket se është duke vazhduar,

but if it outstrips behavior by the standards of the day,

por në qoftë se ajo mbizotëron sjelljen nga standardet e ditës,

things always look more barbaric than they would have been

gjërat gjithmonë duken më barbare sesa kanë qenë

by historic standards.

sipas standardet historike. Pra sot, ne ushtrohemi-- dhe siç duhet--

So today, we get exercised -- and rightly so --

if a handful of murderers get executed by lethal injection in Texas

në qoftë se disa vrasës ekzekutohen nëpërmjet ineksionit vdekjeprurës

në Texas pas një procesi 15 vjetor. Ne nuk e konsiderojmë

after a 15-year appeal process.

We don't consider that a couple of hundred years ago,

se disa vite më parë, ata mund të jenë djegur

they may have been burned at the stake for criticizing the king after a trial

në shtyla për kritikimin e mbretit pas një gjykimi

that lasted 10 minutes,

që ka zgjatur 10 minuta, dhe me të vertete, kjo ka mundur të përsëritet

and indeed, that that would have been repeated over and over again.

disa herë. Sot ne e shohim ndëshkimin me vdekje

Today, we look at capital punishment

as evidence of how low our behavior can sink,

si dëshmi se sa poshtë sjellja jonë mund të fundoset,

rather than how high our standards have risen.

sesa sa lartë standardet tona janë ngritur.

Well, why has violence declined?

Mirë, pse ka rënë dhuna? Askush nuk e di,

No one really knows, but I have read four explanations,

por unë kam lexuar katër sqarime, të cilat, unë mendoj,

all of which, I think, have some grain of plausibility.

kanë disa grimca të besushmërisë. E para është, ndoshta

The first is: maybe Thomas Hobbes got it right.

Thomas Hobbes i'a qëlloj. Ai ishte i pari i cili tha

He was the one who said

that life in a state of nature was "solitary, poor, nasty,

që jeta në gjendje të natyrës ishte "e vetmuar, e varfër, e qelbur, brutale

brutish and short."

dhe e shkurtër." Jo sepse, ai argumentoj,

(Laughter)

Not because, he argued,

humans have some primordial thirst for blood

njerëzit kanë disa etje primitive për gjak

or aggressive instinct or territorial imperative,

ose instikt agresiv ose domosdoshmëri territoriale,

but because of the logic of anarchy.

por për shkak të anarkisë. Në një shtet të anarkisë,

In a state of anarchy,

there's a constant temptation to invade your neighbors preemptively,

ka një tundim të vazhdueshëm për të pushtuar fqinjët tuaj,

before they invade you.

para se ata t'ju pushtojnë juve. Kohet e fundit, Thomas Schelling

More recently, Thomas Schelling gives the analogy

jep analogjinë e një qiradhënësi i cili ndëgjon një shushurimë

of a homeowner who hears a rustling in the basement.

Being a good American, he has a pistol in the nightstand,

në bodrum. Duke qenë një Amerikan i mirë, ai ka një pistoletë

në dollap, e nxjerr armën e tij, dhe zbret poshtë shkallëve.

pulls out his gun, walks down the stairs.

And what does he see but a burglar with a gun in his hand?

Ai sheh nje hajdut me një armë në dorë.

Now, each one of them is thinking,

Tani, secili prej tyre është duke menduar,

"I don't really want to kill that guy, but he's about to kill me.

"Unë nuk dua që ta vras atë djalë, por ai është gati të me vras mua.

Maybe I had better shoot him before he shoots me,

Ndoshta është më mirë ta gjuaj atë, para se ai të gjuaj në mua,

especially since, even if he doesn't want to kill me,

veçanërisht sepse, edhe nëse ai nuk dëshiron të më vret mua,

he's probably worrying right now that I might kill him before he kills me."

ai ndoshta është duke u brengosur së une mund ta vras atë

para se ai të më vret mua." Dhe kështu vazhdon.

And so on.

Hunter-gatherer peoples explicitly go through this train of thought

Njerëzit mbledhës në menyrë të qartë kalojnë nëpër këto mendime,

and will often raid their neighbors out of fear of being raided first.

dhe shpesh do të sulmojnë komshinjët e tyre nga frika se mos sulmohen ata së pari.

Now, one way of dealing with this problem is by deterrence.

Tani, një mënyrë për t'u marrë me këtë problem është nga përmbajtja.

You don't strike first, but you have a publicly announced policy

Ju nuk sulmoni së pari, por bëni një shpallje publike

that you will retaliate savagely if you are invaded.

se do të hakmerreni me ashpërsi nëse pushtoheni.

The only thing is that it's liable to having its bluff called,

Gjëja e vetme është se

disa herë ky mashtrim nuk punon, dhe për këtë arsye punon

and therefore can only work if it's credible.

vetëm nëse është e besueshme. Për ta bërë të besueshme, ju duhet të shpaguani të gjitha ofendimet

To make it credible, you must avenge all insults and settle all scores,

dhe të zgjidhëni të gjitha rezultatet, e cila çon në ciklet e hakmarrjes së përgjakshme.

which leads to the cycles of bloody vendetta.

Life becomes an episode of "The Sopranos."

Jeta bëhet një episodë e " The Sopranos." Zgjidhja e Hobbes,

Hobbes's solution, "Leviathan,"

"Vigani," ishte se nëse kompetenca për përdorimin legjitim

was that if authority for the legitimate use of violence

të dhunës i jepet një agjencije të vetme demokratike-- një vigani--

was vested in a single democratic agency -- a leviathan --

then such a state can reduce the temptation of attack,

pastaj një gjendje e tillë mund të zvogëloj tundimin për sulm,

because any kind of aggression will be punished,

sepse çdo lloj i agresionit do të ndëshkohet,

leaving its profitability zero.

duke lënë profitabilitetin e saj si zero. Kjo mund të heqë tundimin

That would remove the temptation to invade preemptively

për të pushtuar më përpara, nga frika se ata mund të sulmojnë së pari.

out of fear of them attacking you first.

It removes the need for a hair trigger for retaliation

E largon nevojën për hakmarrje

to make your deterrent threat credible,

për të bërë kërcënimin tënd tmerrues të besueshëm. Prandaj, kjo do dërgoj

and therefore, it would lead to a state of peace.

në një gjendje të paqes. Eisner-- njeriu i cili hartoj përqindjet e vrasjeve

Eisner -- the man who plotted the homicide rates

that you failed to see in the earlier slide --

të cilat nuk mund ti shihnit më parë--

argued that the timing of the decline of homicide in Europe

argumentoi se koha e rënies së vrasjeve në Evropë

coincided with the rise of centralized states.

përkoi me rritjen e shteteve të centralizuara.

So that's a bit of a support for the leviathan theory.

Pra është një mbështetje për teorinë e viganit.

Also supporting it is the fact that we today see eruptions of violence

Gjithashtu duke e mbështetur atë është fakti se ne sot shohim shpërthim të dhunës

in zones of anarchy, in failed states, collapsed empires,

në pjesët e anarkisë, në shtetet e dështuara, mbretërit e rrëzuara,

frontier regions, mafias, street gangs and so on.

kufi, mafi, banda të rrugës e kështu me rradhë.

The second explanation is that in many times and places,

Shpejgimi i dytë është se në shumë kohëra dhe vende,

there is a widespread sentiment that life is cheap.

mendohet që jeta është e lirë.

In earlier times, when suffering and early death were common in one's own life,

Në kohërat e mëhershme, kur vuajtjet dhe vdekshmëria e herëshme ishin të zakonshme

në jetën e dikujt, ai/ajo ka më pak brejtje të ndërgjegjës për shkaktimin e tyre

one has fewer compunctions about inflicting them on others.

tek tjetër kush. Pasi që teknologjia dhe efikasiteti ekonomik e bëjnë jetën

And as technology and economic efficiency make life longer and more pleasant,

më të gjatë dhe më të kënaqshme, dikush e vendos një vlerë më të lartë në jetë.

one puts a higher value on life in general.

This was an argument from the political scientist James Payne.

Ky ishte një argument nga shkenctari poltikan James Payne.

A third explanation invokes the concept of a nonzero-sum game,

Një shpjegim i tretë thërret konceptin e një loje me shumën zero

and was worked out in the book "Nonzero" by the journalist Robert Wright.

dhe ishte punuar në librin " Nonzero" nga gazetari

Robert Wright. Wright potencon se në situata të caktuara,

Wright points out that, in certain circumstances,

cooperation or nonviolence can benefit both parties in an interaction,

bashkëpunimi apo jo-dhuna mund të jenë të dobishme për të dy partitë

në një bashkëveprim, sikurse fitimet në tregti kur dy parti tregtojnë

such as gains in trade when two parties trade their surpluses

tepricen e tyre dhe të dyja dalin përpara, ose kur dy parti

and both come out ahead,

or when two parties lay down their arms

i shtrijnë duart e tyre dhe ndajnë të ashtuquajturën paqe

and split the so-called peace dividend

that results in them not having to fight the whole time.

duke rezultuar në mbarimin e përleshjeve.

Wright argues that technology has increased the number

Wright argumenton se teknologjia ka rritur numrin

of positive-sum games that humans tend to be embroiled in,

e lojërave me shumë pozitive në të cilat njerëzit priren të ngatrrohen,

by allowing the trade of goods, services and ideas

duke e lejuar tregtinë e mallërave, shërbimeve dhe ideve

over longer distances and among larger groups of people.

në distanca të largëta dhe përgjatë grupeve të mëdha të njerëzve.

The result is that other people become more valuable alive than dead,

Rezultati është se njerëzit tjerë u bënë më të vlefshëm të gjallë sesa të vdekur,

and violence declines for selfish reasons.

dhe dhuna bie për arsye vetanake. Siç thotë Wright,

As Wright put it,

"Among the many reasons that I think that we should not bomb the Japanese

"Ndërmjet shumë prej arsyeve që unë mendoj që ne nuk duhet të bombardojmë

Japonezët është sepse ata ndërtojnë kombi-busin tim."

is that they built my minivan."

(Laughter)

(Qeshje)

The fourth explanation is captured in the title of a book

Shpjegimi i katërt shihet në titullin e librit

called "The Expanding Circle," by the philosopher Peter Singer,

të quajtur " Rrethi që rritet," nga filozofi Peter Singer,

who argues that evolution bequeathed humans with a sense of empathy,

i cili argumenton se evolucioni i ka japur njerëzve një ndjenjë

të ndjeshmërisë, një aftësi për t'i trajtuar interesat e njerëzve

an ability to treat other people's interests as comparable to one's own.

si të krahasueshëm me interesat tonë. Fatkeqësisht, nga pakujdesia

Unfortunately, by default,

we apply it only to a very narrow circle of friends and family.

ne e aplikojmë atë vetëm në një rreth të ngushtë të shoqërise dhe familjes.

People outside that circle are treated as subhuman

Njerëzit jashtë atij rrethi trajtohen si nën-njerëzor,

and can be exploited with impunity.

dhe mund të shfrytëzohen me pandëshkushmeri. Por, gjatë historisë,

But, over history, the circle has expanded.

rrethi është zgjeruar. Dikush mund të shoh, në të dhënat historike,

One can see, in historical record,

it expanding from the village, to the clan, to the tribe, to the nation,

që rrethi zgjerohet nga fshati, në klan, në fis,

to other races, to both sexes and, in Singer's own arguments,

në shtet, në raca tjera, në dy gjinitë,

dhe, në argumentet e Singer-it, diçka që ne duhet të përhapim

something that we should extend to other sentient species.

tek speciet tjera të ndjeshme. Pyetja është,

So the question is:

If this has happened, what has powered that expansion?

nëse kjo ka ndodhur, çfare mundësoi këtë zgjerim?

And there are a number of possibilities,

Ka një numër të mundësive, sikurse rritja e rretheve

such as increasing circles of reciprocity

të reprocitetit në sensin që Robert Wright argumenton.

in the sense that Robert Wright argues for.

The logic of the Golden Rule --

Logjika e rregullit të artë-- aq më shumë që mendon dhe bashkëvepron

the more you think about and interact with other people,

me njerëz të tjerë, aq më shumë kuptoni që është e pa përshtatshme

the more you realize that it is untenable to privilege your interests over theirs,

të privelegjoni intersat tuaja mbi të atyre.

at least not if you want them to listen to you.

Së paku jo nëse ju dëshironi që ata të ju dëgjojnë. Ju nuk mund të

You can't say that my interests are special compared to yours

thoni që interesat e mija janë speciale në krahasim me të tuajat,

any more than you can say

më shumë se që mund të thoni se vendi i veçantë

the particular spot that I'm standing on is a unique part of the universe

në të cilin jam duke qëndruar është pjesë unike e universit

because I happen to be standing on it that very minute.

sepse unë qëndroj këtu në atë minutë.

It may also be powered by cosmopolitanism, by histories

Mund të jetë mundësuar nga kosmopolitizmi, nga historitë,

and journalism and memoirs and realistic fiction and travel and literacy,

dhe gazetaria, kujtimet, trillime realiste, udhëtimet,

dhe letërsia, të cilat ju'a lejojnë të projektoni veten tuaj në jetën

which allows you to project yourself into the lives of other people

e njerëzve të tjerë që më parë ndoshta i keni trajtuar si nën-njerëz,

that formerly you may have treated as subhuman,

and also to realize the accidental contingency of your own station in life,

dhe gjithashtu për të realizuar aksidentente të paparashikushme të stacionit tuaj

në jetë, kuptimi që "unë shkoj aty ku ka fat."

the sense that "There but for fortune go I."

Whatever its causes,

Çfarë do që e shkakton, rënien e dhunës, unë mendoj

the decline of violence, I think, has profound implications.

ka nënkuptim të thellë. Duhet të na shtyj të pyesim jo vetëm pse

It should force us to ask not just, "Why is there war?"

ka luftë? Por gjithashtu, pse ka paqe? Jo vetëm,

but also, "Why is there peace?"

Not just, "What are we doing wrong?"

çka jemi duke bërë gabim? Por gjithashtu, çka kemi qenë duke bërë në rregull?

but also, "What have we been doing right?"

Because we have been doing something right,

Sepse ne jemi duke bërë diçka në rregull,

and it sure would be good to find out what it is.

dhe sigurisht që do të ishte mirë të gjenim se çka është.

Thank you very much.

Shumë Faleminderit

(Applause)

(Duartrokitje).

Chris Anderson: I loved that talk.

Chris Anderson: Më pëlqeu fjalimi juaj. Unë mendoj që shumë njerëz këtu në sallë do të thonin

I think a lot of people here in the room would say

that that expansion you were talking about,

se ai zgjerimi për të cilin ju po flisnit

that Peter Singer talks about,

për të cilin Peter Singer flet, gjithashtu është nxitur nga, vetëm nga teknologjia

is also driven just by technology, by greater visibility of the other

me shikueshmëri më të madhe të të tjerëve, dhe kuptimin se bota

and the sense that the world is therefore getting smaller.

si pasojë është duke u zvogluar. Po mendoj, a është kjo gjithashtu nje grimcë e së vërtetës?

I mean, is that also a grain of truth?

Steven Pinker: Very much.

Steven Pinker: Po, është. Do të përshtateshin me teorinë e Wright,

It would fit both in Wright's theory,

that it allows us to enjoy the benefits of cooperation

që kjo na lejon të shijojmë të mirat e bashkëpunimit

over larger and larger circles.

mbi rrethe më të mëdha. Por gjithashtu, unë mendoj që do të na ndihmoj neve

But also, I think it helps us imagine what it's like to be someone else.

të imagjinojmë si do të ishte të ishim dikush tjetër. Unë mendoj që kur ju lexoni

I think when you read of these horrific tortures

këto tortura të tmerrëshme që ishin të zakonshme në Kohën e Mesjtës, ju mendoni

that were common in the Middle Ages,

you think, "How could they possibly have done it,

si kanë mundur të bëjnë atë,

how could they not have empathized with the person

si kanë mundur të mos lidhen me personin

that they're disemboweling?"

që ata jane duke e torturuar? Por qartë,

But clearly, as far as they're concerned, this is just an alien being

përderisa ata janë të shqetësuar, kjo është vetëm një krijesë e huaj

that does not have feelings akin to their own.

që nuk ka ndjenja të ngjashme me të atyre. ëfarëdoqoftë, unë mendoj

Anything, I think, that makes it easier

që kjo e lehtëson imagjinimin e ndërrimit të vendeve

to imagine trading places with someone else

means that it increases your moral consideration

me dikë tjetër do të thotë se kjo rrit konsiderimin tuaj moral

to that other person.

me atë person.

CA: I'd love every news media owner to hear that talk

CA: Mirë, Steve, Unë do të doja që çdo pronar i mediave të dëgjonte këtë fjalim

at some point, it's so important.

gjatë vitit që vjen. Unë mendoj që është me të vërtetë e rëndësishme. Shumë faleminderit.

CA: Thank you. SP: My pleasure.

SP: Kënaqësia është e imja.