How state budgets are breaking US schools | Bill Gates

Translator: Liridon Shala Reviewer: Silvin Lito

Well, this is about state budgets.

Mirë, kjo është rreth bugjetit të shtetit.

This is probably the most boring topic

Ndoshta kjo është tema më e merzitshme

of the whole morning.

e gjithë këtij mëngjesi.

But I want to tell you, I think it's an important topic

Por unë dëshiroj t'ju them se me të vertet është një tem shumë e rendësishme

that we need to care about.

për të cilen duhet të kujdesemi ne.

State budgets

Bugjeti shtetror

are big, big money --

janë para të mëdha, shumë të mëdha--

I'll show you the numbers --

Do t'ju tregoj numrat --

and they get very little scrutiny.

dhe ata janë shumë të kujdeseshum

The understanding is very low.

Kuptimi i këtoj është shumë i ulët.

Many of the people involved

Shumica e njerëzve të përfshir

have special interests or short-term interests

kanë një interes të veqant apo një interes të shkurtër

that get them not thinking

të cilat i qojnë ata jo të mendojnë

about what the implications of the trends are.

se cilat janë implikimet e trendeve.

And these budgets

Dhe këto bugjete

are the key for our future;

janë kyqe për të ardhmen tonë;

they're the key for our kids.

janë kyqe për fëmijet tanë.

Most education funding --

Shumica e fondeve të edukimit--

whether it's K through 12,

nëse është K deri 12,

or the great universities or community colleges --

apo universitetet e shkëlqyshme apo kolegjet e komuniteteve --

most of the money for those things

shumica e parave për këto gjëra

is coming out of these state budgets.

vjen jashtë bugjetit shtetror.

But we have a problem.

Mirpo ne kami një problem.

Here's the overall picture.

Ja ku është e përgjithshmja.

U.S. economy is big --

Ekonomika Amerikane është e madhe --

14.7 trillion.

14.7 triljonë dollarë.

Now out of that pie,

Tani jasht kësaj pite,

the government spends 36 percent.

qeveria shpenzonë 36 përqind.

So this is combining the federal level,

Pra kjo kombinon nivelin federal,

which is the largest,

i cili është më i madhi,

the state level and the local level.

niveli shtetror dhe ai lokalë.

And it's really in this combined way

dhe më të vertet kjo në menyren e kombinuar

that you get an overall sense of what's going on,

në të cilen ju fitoni një sens se qfarë është duke ndodhur,

because there's a lot of complex things

spese ka shumë gjëra komplekse

like Medicaid and research money

sikurse kujdesi shendetësor dhe parat për kërkimet

that flow across those boundaries.

rrjedha rreth ketyre kufinjëve.

But we're spending 36 percent.

mirpo ne jemi duke shpenzuar 36 përqind.

Well what are we taking in?

Mirë qfarë po flasim ne ?

Simple business question.

Pyetje e thjesht biznesi.

Answer is 26 percent.

Përgjigjëja është 26 përqind.

Now this leaves 10 percent deficit,

Tani kjo lejonë 10 përqind deficit,

sort of a mind-blowing number.

numra që ta shkulin kokën.

And some of that, in fact, is due to the fact

Dhe disa prej tyre, në fakt janë si rrjedhojë

that we've had an economic recession.

që kishim një recesion ekonomik.

Receipts go down,

Faturat shkuan posht,

some spending programs go up,

disa program ,shpenzimet e tyre i rritën,

but most of it is not because of that.

mirpo shumica e tyre nuk është për atë arsyeje.

Most of it is because of ways

Shumica e tyre është sepse mënyra

that the liabilities are building up

në të cilat detyrimet janë të ndërtuar

and the trends,

dhe trendet,

and that creates a huge challenge.

dhe ato krijojnë një sfidë të madhe.

In fact, this is the forecast picture.

Faktikishtë kjo është një fotografi e së ardhmes.

There are various things in here:

Janë disa gjëra te ndryshme brenda kësaj:

I could say we might raise more revenue,

Unë mund te them ne mund te fitojmë më shum profit,

or medical innovation will make the spending even higher.

apo inovacioni i medicines mund te rrit shpenzimet edhe më tepër.

It is an increasingly difficult picture,

Është një fotografi e vështir në rritje,

even assuming the economy does quite well --

edhe po të besojmë se ekonomija do të shkoi mirë --

probably better than it will do.

ndoshta edhe më mirë sesa do të jetë.

This is what you see

Kjo është qfar ju shihni

at this overall level.

tek niveli i përgjithëshem.

Now how did we get here?

Tani si i'a arritëm të vijmë deri këtu?

How could you have a problem like this?

Si mundem të kemi një problem sikurse ky?

After all, at least on paper,

Pas terë kësaj, të pakten në fletra,

there's this notion that these state budgets are balanced.

është një nocjonë se bugjeti shtetrorë është balancuar.

Only one state says

Vetem një shtet thotë

they don't have to balance the budget.

nuk duhen ta balancojnë bugjetin.

But what this means actually

Mirpo qfarë kuptimi ka kjo

is that there's a pretense.

është sikur te jetë një pretendim.

There's no real, true balancing going on,

Nuk ka asgjë reale, nuk është ndonje balancë i vërtet,

and in a sense, the games they play to hide that

dhe në kuptimin e mirë të lojes që ata po luajnë për ta fshehurë

actually obscure the topic so much

temën aq shumë

that people don't see things

sepse njerëzit nuk i shohni gjërat

that are actually pretty straight-forward challenges.

të cilat janë shumë të thjeshta dhe sfiduese.

When Jerry Brown was elected,

Kur Jerry Brown ishte zgjedhur,

this was the challenge that was put to him.

kjo ishte sfida e vendosur për të.

That is, through various gimmicks and things,

Me disa gimika dhe gjëra tjera,

a so-called balanced budget

të quajtura bugjeti i balancuar

had led him to have 25 billion missing

e lanë atë të humbas 25 miljard

out of the 76 billion in proposed spending.

jasht 76 miljardve të propozuar për shpenzime.

Now he's put together some thoughts:

Tani ajo vendosi disa mendime

About half of that he'll cut,

rreth se gjysmen e tyre ai do ti zbraze

another half,

ndërsa gjysmën tjeter,

perhaps in a very complex set of steps,

ndoshta në një komplet tjeter shumë më kompleks

taxes will be approved.

të taksave që do të aprovohen.

But even so,

Edhe pse,

as you go out into those future years,

kur të arrim tek këto vitet në të ardhmen,

various pension costs, health costs go up enough,

disa shpenzime të pensioneve, shpenzime të shëndetësis do të rriten aq shumë

and the revenue does not go up enough.

nderkaq fitimet nuk do të rriten dhe aq.

So you get a big squeeze.

Pra ju do të fitoni një zvoglim.

What were those things that allowed us to hide this?

Cilat ishtinë ato gjëra të cilat na lejuan ne ta fshehim këtë?

Well, some really nice little tricks.

disa trike të vogla

And these were somewhat noticed.

dhe këto ishin pothuajse të njohura.

The paper said, "It's not really balanced.

Letrat thoshin, "Nuk është me të vërtet e balancuar.

It's got holes.

Është disi e zvarritur.

It perpetuates deficit spending.

Është e nderlidhur me deficitin e shpenzimeve.

It's riddled with gimmicks."

Është e situr me grimca."

And really when you get down to it,

Dhe kur me të vërtet futeni fell kësaj pune,

the guys at Enron never would have done this.

djemat nga Enron-i nuk mund ta kishin berë këtë,

This is so blatant,

Kjo është shumë e dukëshme,

so extreme.

shumë ekstreme.

Is anyone paying attention

Është ndokush duke i vënë kujdes

to some of the things these guys do?

këtyre gjërave të cilat disa njerëz janë duke i berë?

They borrow money.

Ata huzojnë para.

They're not supposed to, but they figure out a way.

Ata nuk duhet ta bejnë këtë, mirpo e gjejnë një mënyr që i'a arrijnë.

They make you pay more in withholding

Ata ju bejnë juve të paguani më teper kur i mbani parat

just to help their cash flow out.

vetem për ti ndihmuar qarkullimit të parasë.

They sell off the assets.

I shesin asetet.

They defer the payments.

I shtyjnë pagesat.

They sell off the revenues from tobacco.

I shesin fitimet nga cigaret.

And California's not unique.

Karlifonia nuk është unike.

In fact, there's about five states that are worse

Në fakt, janë rreth pesë shtete të cilat janë shum keq

and only really four states

dhe jo vetem kater shtete

that don't face this big challenge.

të cilat nuk i shohin këto sfida.

So it's systemic across the entire country.

Pra është një vazhdueshmeri në të gjith shtetin.

It really comes from the fact

Vërtet vjen nga fakti

that certain long-term obligations --

se disa obligime afatgjate --

health care, where innovation makes it more expensive,

shërbimet shëndetsore, kur invacionet bëhen më të shtrenjëta,

early retirement and pension, where the age structure gets worse for you,

penzionimi i herëshum dhe pensionet, kur struktura e viteve bëhet me e keqe,

and just generosity --

dhe vetem shpirtzgjërsia --

that these mis-accounting things

që këto financa të gabuara

allow to develop over time,

lejojnë të zhvillohet për një periudh,

that you've got a problem.

që ju keni një problem.

This is the retiree health care benefits.

Ky është benifiti i sistemit penzioner.

Three million set aside, 62 billion dollar liability --

Tre milion janë vendosur jasht, 62 miljard dollar detyrime --

much worse than the car companies.

shumë më keq se kompanit e automobilave.

And everybody looked at that

dhe secili e shikon atë

and knew that that was headed toward a huge problem.

dhe e din që është duke shkuar drejt një problemi të madh.

The forecast for the medical piece alone

Prashikimet për pjesen medicjolale vetem

is to go from 26 percent of the budget

janë për të shkuar nga 26 përqind të bugjetit

to 42 percent.

në 42 përqind.

Well what's going to give?

Mirpo qfar do të na jap ky?

Well in order to accommodate that,

Në mundësi të akomodimit të këtij,

you would have to cut education spending in half.

ju duhet ta shkurtoni shpenzimet e edukimit për gjysmë.

It really is this young versus the old

Me të vërtetë është të rinjet kundrejt të vjeterve

to some degree.

deri diku.

If you don't change that revenue picture,

Nëse nuk e ndërroni planin e fitimit,

if you don't solve what you're doing in health care,

Nëse nuk e zgjidhni atë që jeni duke e bëre në sistemin e shëndetësisë,

you're going to be deinvesting in the young.

ju do të mos investoni në rini.

The great University of California university system,

Sistemi i madh i Universiteti i Karlifonisë

the great things that have gone on,

gjërat e mira që kanë ndodhur,

won't happen.

nuk do të ndodhin.

So far it's meant layoffs,

Deri më tani është lenë anash,

increased class sizes.

rritjen e madhësis së klasave.

Within the education community there's this discussion of,

Brenda komunitetit të edukimit është kjo bisedë ,

"Should it just be the young teachers who get laid off,

" Do të jetë vetem këta mësuesit e rinje të cilët do të përjashtohen,

or the less good teachers who get laid off?"

apo më pak mësues të mirë do të përjashtohen?"

And there's a discussion: if you're going to increase class sizes,

Dhe është një diskutim: Nëse do ti rrisni madhësinë e klasave,

where do you do that? How much effect does that have?

ku e bëni atë? Sa efekt do të ketë ajo?

And unfortunately, as you get into that, people get confused and think,

dhe fatkeqsishtë, sapo t'ju fusni kësaj pune, njerëzit bëhen konfuze dhe mendojnë,

well maybe you think that's okay.

ndoshta ju mendoni se është në rregullë.

In fact, no, education spending should not be cut.

Në fakt, JO, shpenzimet në edukim nuk duhet të zvoglohen.

There's ways, if it's temporary,

Është një mënyrë, nëse kjo është e përkheshme,

to minimize the impact,

për të minimizuar impaktin,

but it's a problem.

mirpo është një problem.

It's also really a problem for where we need to go.

Me të vërtet është një problem për ku duhet të shkojmë.

Technology has a role to play.

Tenologjia ka një rolë për të luajtur.

Well we need money to experiment with that,

Hmm, na duhen para për të eksperimentuar me të.

to get those tools in there.

Për të fituar këto vegla atje.

There's the idea of paying teachers for effectiveness,

Është një ide për ti paguar mësuesit për efektivitetin e berë,

measuring them, giving them feedback,

duke i maturë ata dhe t'ju japim përshtypje,

taking videos in the classroom.

duke regjistruar video nepër klasa.

That's something I think is very, very important.

Kjo është diqka shumë shumë e rëndësishme.

Well you have to allocate dollars

Ju duhet të grumbulloni dollarë

for that system

për atë sistem

and for that incentive pay.

dhe për këtë rritje të pageses.

In a situation where you have growth,

Në një situat ku keni rritje,

you put the new money into this.

ju duhet ti vëndosni parat e reja në të.

Or even if you're flat, you might shift money into it.

apo edhe nëse je në shtes ateher ju duhet të vëndosni para në të.

But with the type of cuts we're talking about,

Mirpo me këtë lloj zvoglimi për të cilin ne po flasim,

it will be far, far harder

do të jetë shum largë, dhe shumë vështir

to get these incentives for excellence,

për të fituar këto lakmime për një shërbim të shkelqyer,

or to move over

apo për të ber progras

to use technology in the new way.

për të perdorur teknologjin në një mënyr të re.

So what's going on?

Pra si po shkon?

Where's the brain trust

Ku është truri i besimit

that's in error here?

është një gabim këtu?

Well there really is no brain trust.

Mirpo nuk ka ndonje truë të besimit.

(Laughter)

(Qeshen)

It's sort of the voters. It's sort of us showing up.

Është një lloje votuesi. Është nje lloje sikurse ne jemi duke u ngritur.

Just look at this spending.

Vetem po ti shikoni shpenzimet.

California will spend over 100 billion,

Karlifonia do të shpenzojë më teper se 100 miljard,

Microsoft, 38,

Microsoft,38

Google, about 19.

GHoogle, rreth 19

The amount of IQ in good numeric analysis,

Shuma e IQ në një analizë të mirë numerike,

both inside Google and Microsoft

së bashku Google dhe Microsoft

and outside, with analysts and people of various opinions --

dhe jasht, me analistet dhe opinionet e njërzve të ndryshem --

should they have spent on that?

a duhet të shpenzojnë në atë?

No, they wasted their money on this. What about this thing? --

Jo, Ata shpenzuar parat e tyre në këtë. Po qfar ka rreth kësaj? --

it really is quite phenomenal.

është me të vërtet fenomenale.

Everybody has an opinion.

Secili ka një opinion.

There's great feedback.

Është një vlerësim i mirë.

And the numbers are used to make decisions.

Dhe numrat janë përdorur për të marrë vëndime.

If you go over the education spending and the health care spending --

Po ti shiqoni shpenzimet e eduimit dhe shpenzimet e kujdesit ndaj shëndetit --

particularly these long-term trends --

në veqant këto trende afatgjate --

you don't have that type of involvement

ju nuk e keni këtë lloje involvimi

on a number that's more important

një një numer që është më i rëndësishëm

in terms of equity, in terms of learning.

në favor të ekuitetit, në favor të mësimit.

So what do we need to do?

Pra qfar na duhet të bëjmë?

We need better tools.

Na duhen vegla më të mira.

We can get some things out on the Internet.

Mund ti marrim disa gjëra nga interneti.

I'm going to use my website

Unë do ta përdori websajtin timë

to put up some things that will give the basic picture.

për të vendosur disa gjëra të cilat do të na japin një figur të plotë.

We need lots more.

Na duhen shumë më teper.

There's a few good books,

Janë disa libra shumë të mirë,

one about school spending and where the money comes from --

një për shpenzimet shkollore ku paraja vjen nga --

how that's changed over time, and the challenge.

si është ndryshimi me kohen, dhe ndryshimi.

We need better accounting.

Na duhet kontabilitet më i mirë.

We need to take the fact

Na duhe të marrim për fakt

that the current employees, the future liabilities they create,

se punoisit e tanishëm, detyrimet të cilat do ti krijojnë në të ardhmen,

that should come out of the current budget.

duhet të vin nga bugjeti i tanishëm.

We need to understand why they've done the pension accounting

Ne duhet të kuptojmë pse ata kanë berë kontabilitetin e pensionistve

the way they have.

në menyren qe e kan berë.

It should be more like private accounting.

Duhet të jet më teper sikurse kontabiliteti privat.

It's the gold standard.

Është standarti i artë.

And finally, we need to really reward politicians.

Dhe përfundimisht, ne na duhen politikan të shpërblyer.

Whenever they say there's these long-term problems,

Kurdoher që ata thonë është një problem afatgjatë,

we can't say, "Oh, you're the messenger with bad news?

ne nuk duhet të themi, ' Oh ju jeni lajmëtari për lajme të kqija?

We just shot you."

Ne vetem do t'ju qellojmë juve."

In fact, there are some like these:

Faktikisht janë disa kurse keto:

Erskine Bowles, Alan Simpson and others,

Erskine Bowles, Alban Simson dhe të tjeret,

who have gone through and given proposals

të cilët kan kaluar dhe kanë dhënë propozime

for this overall federal health-spending state-level problem.

për të gjithë sistemin e shpenazimeve në nivelin shtetror.

But in fact, their work was sort of pushed off.

Mirpo në fakt, puna e tyre është anashkaluar fare.

In fact, the week afterwards,

Në faktë, vlerësimi i dobët,

some tax cuts were done

disa shkurtime të taksave ishin realizuar

that made the situation even worse

të cilat e benë situaten edhe me te shkallëzuar

than their assumptions.

sesa asumtimet e tyre.

So we need these pieces.

Pra na duhet kjo pjesë.

Now I think this is a solvable problem.

Tani unë mendoj se është një problem i zgjidhëshem.

It's a great country with lots of people.

Është një shtet i madh me shum njerëz.

But we have to draw those people in,

Mirpo ne duhet ti fusim njerzit brenda,

because this is about education.

sepse kjo është për edukimin.

And just look at what happened with the tuitions

Dhe vetem shikoni se qfar ndodhi me pagesen e shkollimit

with the University of California

me universitetin e Karlifonisë

and project that out for another three, four, five years --

dhe projekti jashtem për tri,kater apo pesë vite --

it's unaffordable.

është e pa-arritëshme.

And that's the kind of thing --

Dhe për këto llojë gjërash--

the investment in the young --

investimet në rini --

that makes us great, allows us to contribute.

janë ato që na bëjnë të ndihemi mire, na lejojnë neve të kontribojmë.

It allows us to do the art,

Na lejojnë neve ta bejmë artin,

the biotechnology, the software

bioteknologjia, programimi

and all those magic things.

dhe të gjitha këto gjëra magjike.

And so the bottom line is

pra fundja është se

we need to care about state budgets

na duhet të kujdesemi për bugjetin shtetror.

because they're critical for our kids and our future.

sepse është i rëndësieshum për fëmijet tanë dhe të ardhmen e tyre.

Thank you.

Faliminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)