Suzanne Talhouk: Don't kill your language

Translator: khalid marbou Reviewer: Anwar Dafa-Alla

Translator: Alketa Halilaj Reviewer: Helena Bedalli

Good morning!

Mirëmëngjes!

Are you awake?

A jeni zgjuar?

They took my name tag, but I wanted to ask you,

Nuk e kam më kartën me emrin tim, por doja t'ju pyesja,

did anyone here write their name on the tag in Arabic?

ndonjëri nga ju a e ka shkruar emrin e tij në gjuhën arabe?

Anyone! No one? All right, no problem.

Ndonjëri? Askush? Dakord, ska problem.

Once upon a time, not long ago,

Një herë e një kohë, jo shumë larg,

I was sitting in a restaurant with my friend, ordering food.

isha ulur në një restorant me një mikun tim dhe po porosisja.

So I looked at the waiter and said,

Iu drejtova kamarierit dhe i thashë,

"Do you have a menu (Arabic)?"

“A keni menu (në arabisht)?”

He looked at me strangely, thinking that he misheard.

Ai më pa me çudi, duke menduar se nuk më kishte dëgjuar mirë.

He said, "Sorry? (English)."

Ai tha, “Më falni? (anglisht).”

I said, "The menu (Arabic), please."

Unë iu përgjigja, “Menunë (arabisht), të lutem.”

He replied, "Don't you know what they call it?"

Ai ma ktheu, “Nuk e di se si e quajnë?”

"I do."

“E di.”

He said, "No! It's called "menu" (English), or "menu" (French)."

Ai ma ktheu, “Jo! Quhet menu (anglisht), ose “menu” (frëngjisht).”

Is the French pronunciation correct?

A është shqiptimi frengjisht në rregull?

"Come, come, take care of this one!" said the waiter.

“Hajde, hajde kujdesu për këtë!” tha kamarieri.

He was disgusted when talking to me, as if he was saying to himself,

Ai u bezdis duke folur me mua, sikur po i thoshte vetes,

"If this was the last girl on Earth, I wouldn't look at her!"

“Nëse kjo do të ishte vajza e fundit në botë, unë nuk do t’ja hidhja sytë!”

What's the meaning of saying "menu" in Arabic?

Cili është kuptimi i të thënit “menu” në arabisht?

Two words made a Lebanese young man judge a girl as being backward

Dy fjalë mjaftuan që një djalë i ri libanez të gjykonte një femër si të prapambetur

and ignorant.

dhe injorante.

How could she speak that way?

Si mund të fliste ajo në atë mënyrë?

At that moment, I started thinking.

Në atë moment, fillova të mendoj.

It made me mad.

Mu ngritën nervat.

It definitely hurts!

Pa dyshim që të dhemb!

I'm denied the right to speak my own language in my own country?

Më mohohet e drejta të flas gjuhën time në vendin tim?

Where could this happen?

Ku mund të ndodhte një gjë e tillë?

How did we get here?

Si arritëm ne deri këtu?

Well, while we are here, there are many people like me,

Epo, ndërsa ne jemi këtu, ka shumë njerëz si unë,

who would reach a stage in their lives, where they involuntarily give up

të cilët do të arrinin një fazë në jetën e tyre, ku ata padashur heqin dorë

everything that has happened to them in the past,

nga gjithçka që ka ndodhur në të shkuarën e tyre,

just so they can say that they're modern

vetëm që të mund të thonë se janë modernë

and civilized.

dhe të civilizuar.

Should I forget all my culture, thoughts,

A mos duhet të harroj unë gjithë kulturën, mendimet,

intellect and all my memories?

intelektin dhe gjithë kujtimet e mia?

Childhood stories might be the best memories we have of the war!

Historitë e fëmijërisë mund të jenë kujtimet më të bukura që kemi nga lufta!

Should I forget everything I learned in Arabic, just to conform?

Mos duhet të harroj gjithçka që kam mësuar në arabisht, vetëm të përshtatem?

To be one of them?

Të jem njëra nga ato?

Where's the logic in that?

Ku qëndron logjika këtu?

Despite all that, I tried to understand him.

Pavarësisht gjithë këtyre, u mundova ta kuptoj.

I didn't want to judge him with the same cruelty that he judged me.

Nuk doja ta gjykoja atë me gjithë atë ligësi që ai më gjykoi mua.

The Arabic language doesn't satisfy today's needs.

Gjuha arabe nuk kënaq nevojat e ditëve të sotme.

It's not a language for science,

Nuk është një gjuhë për shkencë,

research,

kërkime,

a language we're used to in universities,

një gjuhë me të cilën ishim mësuar në universitete,

a language we use in the workplace,

një gjuhë që e përdorim në vendin e punës,

a language we rely on if we were to perform an advanced research project,

një gjuhë në të cilën mbështetemi nëse duam të paraqesim një projekt të avancuar kërkimi,

and it definitely isn't a language we use at the airport.

dhe padyshim nuk është një gjuhë që e përdorim në aeroporte.

If we did so, they'd strip us of our clothes.

Nëse do ta bënim një gjë të tillë, ata do të na zhvishnin rrobat.

Where can I use it, then? We could all ask this question!

Ku mund ta përdor gjuhën time, atëherë? Ne të gjithë mund të shtrojmë këtë pyetje!

So, you want us to use Arabic. Where are we to do so?

E pra doni që ne të përdorim arabishten. Por ku mund ta përdorim?

This is one reality.

Kjo është një pjesë e realitetit.

But we have another more important reality that we ought to think about.

Por kemi një tjetër realitet më të rëndësishëm që duhet të mendojmë.

Arabic is the mother tongue.

Arabishtja është gjuha mëmë.

Research says that mastery of other languages

Kërkimet pohojnë se mësimi i gjuhëve të tjera

demands mastery of the mother tongue.

zotërimin sa më të mirë të gjuhës mëmë.

Mastery of the mother tongue is a prerequisite for creative expression in other languages.

Zotërimi i gjuhën mëmë është një kusht paraprak për shprehi krijuese në gjuhë të tjera.

How?

Si?

Gibran Khalil Gibran,

Gibran Khalil Gibran,

when he first started writing, he used Arabic.

kur filloi të shkruante, ai përdorte arabishten.

All his ideas, imagination and philosophy

Të gjitha idetë e tij, imagjinata dhe filozofia

were inspired by this little boy in the village

ishin frymëzuar nga ky djali i vogël në fshatin

where he grew up, smelling a specific smell,

ku ai ishte rritur, duke lëshuar një aromë të veçantë,

hearing a specific voice,

duke dëgjuar një zë të veçantë,

and thinking a specific thought.

dhe duke menduar një mendim të veçantë.

So, when he started writing in English, he had enough baggage.

Kështu, kur ai filloi të shkruajë në anglisht, ai kishte mjaftueshëm njohuri.

Even when he wrote in English,

Edhe kur shkruante në anglisht,

when you read his writings in English, you smell the same smell,

kur lexoni shkrimet e tij në anglisht, ju ndjeni të njëjtën aromë,

sense the same feeling.

ndjeni të njëjtën ndjenjë.

You can imagine that that's him writing in English,

Ju mund ta kuptoni që është ai që ka shkruar në anglisht,

the same boy who came from the mountain. From a village on Mount Lebanon.

i njëjti djalë që erdhi nga mali. Nga një fshat në Malin Liban.

So, this is an example no one can argue with.

Pra, ky është një shembull për të cilin askush nuk mund të argumentojë.

Second, it's often said that if you want to kill a nation,

Së dyti, shpesh thuhet se nëse ti do të vrasësh një komb,

the only way to kill a nation,

e vetmja mënyrë për të arritur vrasjen e një kombi,

is to kill its language.

është të vrasësh gjuhën e tij.

This is a reality that developed societies are aware of.

Ky është një realitet për të cilin shoqëritë e zhvilluara janë në dijeni.

The Germans, French, Japanese and Chinese, all these nations are aware of this.

Gjermanët, francezët, japonezët dhe kinezët, të gjithë këta kombe janë në dijeni të kësaj.

That's why they legislate to protect their language.

Ja pse ata e kanë të parashikuar në legjislacion mbrotjen e gjuhës së tyre.

They make it sacred.

Ata e konsiderojnë atë të shenjtë.

That's why they use it in production, they pay a lot of money to develop it.

Prandaj ata e përdorin atë në prodhim, paguajnë shumë para që ta zhvillojnë atë.

Do we know better than them?

A dimë ne më shumë se ata?

All right,

Dakord,

we aren't from the developed world,

ne nuk vijmë nga bota e zhvilluar,

this advanced thinking hasn't reached us yet,

ky mendim i avancuar nuk ka ardhur akoma tek ne,

and we would like to catch up with the civilized world.

dhe ne do dëshironim të ishim pjesë e botës së civilizuar.

Countries that were once like us, but decided to strive for development,

Vende që dikur kanë qenë si ne, por që vendosën të përpiqen për zhvillim,

do research,

bëjnë kërkime

and catch up with those countries,

dhe krijojnë ura komunikimi dhe bashkëveprimi me vende të zhvilluara,

such as Turkey, Malaysia and others,

si Turqia, Malajzia dhe të tjera,

they carried their language with them as they were climbing the ladder,

ata e mbajtën gjuhën e tyre me vete ndërsa ngjisnin shkallët për lart,

protected it like a diamond.

e mbrojtën atë si një diamant.

They kept it close to them.

Këto vende e mbajtën gjuhën pranë vetes.

Because if you get any product from Turkey or elsewhere

Sepse nëse ti blen një produkt nga Turqia ose vend tjetër

and it's not labeled in Turkish,

i cili nuk është me etiketën turke,

then it isn't a local product.

atëherë nuk është një produkt vendi.

You wouldn't believe it's a local product.

As ju nuk do ta besonit që mund të ishte një produkt vendi.

They'd go back to being consumers,

Ata do të ishin thjesht konsumatorë,

clueless consumers, like we are most of the time.

konsumatorë të pashpirt, siç jemi ne në shumicën e kohës.

So, in order for them to innovate and produce, they had to protect their language.

Pra, që ata të mund të prodhonin dhe krijonin, atyre iu desh të mbronin gjuhën e tyre.

If I say, "Freedom, sovereignty, independence (Arabic),"

Nëse unë them, “Liri, sovranitet, pavarësi (arabisht),”

what does this remind you of?

çfarë ju kujton kjo gjë?

It doesn't ring a bell, does it?

Nuk ju bën përshtypje apo jo?

Regardless of the who, how and why.

Pa marrë parasysh se nga kush, si dhe pse.

Language isn't just for conversing, just words coming out of our mouths.

Gjuha nuk është thjesht për të biseduar, thjesht fjalë që dalin nga gojët tona.

Language represents specific stages in our lives,

Gjuha përfaqëson faza të veçanta në jetët tona,

and terminology that is linked to our emotions.

dhe terminologjinë që lidhet me emocionet tona.

So when we say, "Freedom, sovereignty, independence,"

Pra kur ne themi “Liri, sovranitet, pavarësi,”

each one of you draws a specific image in their own mind,

secili nga ju vizaton një imazh të veçantë në mendjen tuaj,

there are specific feelings

ndjenja të veçanta

of a specific day in a specific historical period.

të një dite të veçantë të një periudhe të veçantë historike.

Language isn't one, two or three words or letters put together.

Gjuha është një, dy ose tre fjalë ose shkronja të vendosura bashkë.

It's an idea inside that relates to how we think,

Ka një ide brenda që lidh mënyrën se si ne mendojmë,

and how we see each other and how others see us.

dhe sesi shohim njëri-tjetrin dhe sesi na shohin të tjerët.

What is our intellect?

Çfarë është intelekti ynë?

How do you say whether this guy understands or not?

Si mund ta kuptoni nëse ky djalë kupton apo nuk kupton?

So, if I say, "Freedom, sovereignty, independence (English),"

Kështu, nëse unë them “Liri, sovranitet, pavarësi (anglisht),”

or if your son came up to you and said,

ose nëse djali juaj do vinte t’ju thoshte,

"Dad, have you lived through the period of the freedom (English) slogan?"

“Babi, a ke jetuar ti në periudhën e sloganit të lirisë (anglisht)?”

How would you feel?

Si do të ndiheshit?

If you don't see a problem,

Nëse kjo gjë për ju nuk përbën problem,

then I'd better leave, and stop talking in vain.

atëherë unë më mirë të largohem dhe të mos flas më kot së koti.

The idea is that these expressions remind us of a specific thing.

Ideja është se këto shprehje na sjellin ndër mend gjëra të veçanta.

I have a francophone friend who's married to a French man.

Unë kam një mikeshë frankofone e cila është e martuar me një francez.

I asked her once how things were going.

E pyeta një herë sesi po i shkonin gjërat me të.

She said, "Everything is fine,

Ajo tha, “Çdo gjë shkon mirë,

but once, I spent a whole night asking and trying to translate

por njëherë, kam kaluar gjithë natën duke u munduar të përktheja

the meaning of the word 'toqborni' for him."

kuptimin e fjalës “toqborni” për të.

(Laughter)

(Të qeshura)

(Applause)

(Duartrokitje)

The poor woman had mistakenly told him "toqborni,"

Gruaja e shkretë ia kishte përmendur atij fjalën "toqborni",

and then spent the whole night trying to explain it to him.

dhe pastaj kaloi gjithë natën duke u munduar t'ja shpjegonte.

He was puzzled by the thought: "How could anyone be this cruel?

Ai ishte në mëdyshje nga përkthimi: “Si mund të jetë njeriu kaq i ligë?”

Does she want to commit suicide?

Mos vallë do të vrasë veten?

'Bury me?' (English)"

‘Të më varrosë?’(anglisht)”

This is one of the few examples.

Ky është një nga shumë shembujt që mund të sjell.

It made us feel that she's unable to tell that word to her husband,

Na bëri të ndihemi sikur ajo nuk ishte e aftë t’ia përkthente atë fjalë burrit të saj,

since he won't understand,

meqë ai nuk do ta kuptonte,

and he's right not to; his way of thinking is different.

dhe ai ka plotësisht të drejtë; mënyra e tij e të menduarit është e ndryshme.

She said to me, "He listens to Fairuz with me,

Ajo më tha, “Ai dëgjon Fairuz* me mua,

and one night, I tried to translate for him

dhe një natë, u mundova të përktheja për të

so he can feel what I feel when I listen to Fairuz."

që ai të ndjente atë çfarë ndjeja unë teksa dëgjoja Fairuz.”

The poor woman tried to translate this for him:

Gruaja e shkretë u mundua të përkthente tekstin e këngës kështu për burrin:

"From them I extended my hands and stole you --"

: “Nga ata unë zgjata duart dhe të vodha ty—"

(Laughter)

(Të qeshura)

And here's the pickle:

Dhe ja belaja e rradhës:

"And because you belong to them, I returned my hands and left you."

“Dhe sepse ti u përket atyre, unë i ktheva duart dhe të lashë ty.”

(Laughter)

(Të qeshura)

Translate that for me.

Përkthejeni këtë për mua.

(Applause)

(Duartrokitje)

So, what have we done to protect the Arabic language?

Pra, çfarë kemi bërë për të mbrojtur gjuhën arabe?

We turned this into a concern of the civil society,

Ne e kthyem këtë në një shqetësim të shoqërisë civile,

and we launched a campaign to preserve the Arabic language.

dhe nisëm një fushatë për të ruajtur gjuhën arabe.

Even though many people told me, "Why do you bother?

Edhe pse shumë njerëz më thanë, “Pse shqetësohesh për këtë gjë?

Forget about this headache and go have fun."

Harrojë këtë dhimbje koke dhe bëj qejf.”

No problem!

Pa problem!

The campaign to preserve Arabic launched a slogan that says,

Fushata për mbrojtjen e gjuhës arabe krijoi një slogan që thotë,

"I talk to you from the East, but you reply from the West."

“Unë të flas ty nga Lindja, por ti përgjigjesh nga Perëndimi”.

We didn't say, "No! We do not accept this or that."

Ne nuk thamë, “Jo! Ne nuk pranojmë këtë apo atë.”

We didn't adopt this style because that way, we wouldn't be understood.

Ne nuk e përvetësuam këtë stil sepse në këtë mënyrë, nuk do të kuptoheshim nga të tjerët.

And when someone talks to me that way, I hate the Arabic language.

Dhe kur dikush më flet mua në atë mënyrë, e urrej gjuhën arabe.

We say--

Ne themi--

(Applause)

(Duartrokitje)

We want to change our reality,

Ne duam të ndryshojmë realitetin tonë,

and be convinced in a way that reflects our dreams, aspirations and day-to-day life.

dhe të jemi të bindur në mënyrën që reflekton ëndrrat, aspiratat tona dhe jetën e përditshme.

In a way that dresses like us and thinks like we do.

Në një mënyrë që të vishet si ne dhe të mendojë ashtu si ne.

So, "I talk to you from the East, but you reply from the West"

Kështu, “Unë të flas ty nga Lindja, por ti përgjigjesh nga Perëndimi”

has hit the spot.

ka goditur vendin.

Something very easy, yet creative and persuasive.

Diçka shumë e thjeshtë, në të njëjtën kohë krijuese dhe bindëse.

After that, we launched another campaign

Pas kësaj, ne krijuam një tjetër fushatë

with scenes of letters on the ground.

me pamje të shkronjave në tokë.

You've seen an example of it outside,

Ju keni parë një shembull të kësaj fushatë jashtë,

a scene of a letter surrounded by black and yellow tape

një skenë me shkronja të rrethuara me shirita ngjyrë të zezë dhe të verdhë,

with "Don't kill your language!" written on it.

me sloganin “Mos vrit gjuhën tënde!” shkruar mbi të.

Why? Seriously, don't kill your language.

Pse? Seriozisht, mos vrisni gjuhën tuaj.

We really shouldn't kill our language.

vërtet nuk duhet të vrasim gjuhën tonë.

If we were to kill the language, we'd have to find an identity.

Nëse do të vrasnim gjuhën, do të na duhej të gjenim një identitet.

We'd have to find an existence.

Ne do të duhet të gjenim një ekzistencë.

We'd go back to the beginning.

Ne do të ktheheshim prapë në fillim.

This is beyond just missing our chance of being modern and civilized.

Kjo qëndron në të humburit e shansit tonë për të qenë modernë dhe të civilizuar.

After that we released photos of guys and girls wearing the Arabic letter.

Pas fushatave, ne publikuam foto të djemve dhe vajzave të veshur me shkronja arabe.

Photos of "cool" guys and girls.

djemsh dhe vajzash “cool”.

We are very cool!

Ne jemi shumë cool!

And to whoever might say, "Ha! You used an English word!"

Dhe për këdo që mund të thotë, “Ha! Ju mësuat një fjalë anglisht!”

I say, "No! I adopt the word 'cool.'"

unë u them, “Jo! Unë e përvetsova fjalën ‘cool.’”

Let them object however they want, but give me a word that's nicer

Lërini ata të kundërshtojnë si të duan, por më jepni një fjalë që është më e mirë

and matches the reality better.

dhe shkon më shumë me realitetin.

I will keep on saying "Internet"

Do vazhdoj të them fjalën “Internet”

I wouldn't say: "I'm going to the world wide web"

Unë nuk do të thoja: “Po shkoj në rrjetin e gjerë botëror”

(Laughs)

(Të qeshura)

Because it doesn't fit! We shouldn't kid ourselves.

Sepse nuk shkon! Nuk duhet ti bëjmë qejfin vetes.

But to reach this point, we all have to be convinced

Por që të arrijmë në këtë pikë, ne të gjithë duhet të jemi të bindur

that we shouldn't allow anyone who is bigger

që nuk duhet të lejojmë askënd që është më i fuqishëm

or thinks they have any authority over us when it comes to language,

ose që mendon se ka autoritet mbi ne kur vjen puna të gjuha,

to control us or make us think and feel what they want.

të na kontrollojë apo të na bëjë të mendojmë dhe të ndjejmë atë çfarë duan ata.

Creativity is the idea.

Krijueshmëria është ideja.

So, if we can't reach space or build a rocket and so on,

Kështu, nëse ne nuk arrijmë dot hapësirën apo të ndërtojmë një raketë dhe kështu me rradhë,

we can be creative.

ne mund të jemi krijues.

At this moment, every one of you is a creative project.

Në këtë moment, secili nga ju është një projekt krijues.

Creativity in your mother tongue is the path.

Krijueshmëria në gjuhën tuaj mëmë është rruga.

Let's start from this moment.

Le të fillojmë që nga ky moment.

Let's write a novel or produce a short film.

Le të shkruajmë një novelë apo të prodhojmë një film të shkurtër.

A single novel could make us global again.

Një novelë e vetme mund të na bëjë ne globalë përsëri.

It could bring the Arabic language back to being number one.

Mund të bëjë që gjuha arabe të jetë numri një në botë përsëri.

So, it's not true that there's no solution; there is a solution!

Pra, nuk është e vërtetë që nuk ka zgjidhje; ka zgjidhje!

But we have to know that, and be convinced that a solution exists,

Por ne duhet të dimë këtë gjë, dhe të jemi të bindur se ekziston një zgjidhje,

that we have a duty to be part of that solution.

që ne e kemi për detyrë të jemi pjesë e asaj zgjidhjeje

In conclusion, what can you do today?

Në përfundim, çfarë mund të bëni sot?

Now, tweets, who's tweeting?

Tani, tweets, kush po shkruan në Twitter?

Please, I beg of you, even though my time has finished,

Ju lutem, ju përgjërohem, edhe pse koha ime ka mbaruar,

either Arabic, English, French or Chinese.

edhe e arabishtes, anglishtes, frëngjishes apo kinezçes.

But don't write Arabic with Latin characters mixed with numbers!

Por mos shkruani arabisht me karaktere latine të përziera me numra!

(Applause)

(Duartrokitje)

It's a disaster! That's not a language.

Është një katastrofë! Kjo nuk është gjuhë.

You'd be entering a virtual world with a virtual language.

Kështu, ju do të ishit pjesë e një bote virtuale me një gjuhë virtuale.

It's not easy to come back from such a place and rise.

është e lehtë të kthehesh mbrapa nga një vend i tillë dhe të rritesh.

That's the first thing we can do.

Kjo është gjëja e parë që mund të bëjmë.

Second, there are many other things that we can do.

Së dyti, ka edhe gjëra të tjera që ne mund të bëjmë.

We're not here today to convince each other.

Ne nuk jemi këtu sot që të bindim njëri-tjetrin.

We're here to bring attention to the necessity of preserving this language.

Ne jemi këtu t’i kushtojmë vëmendje nevojës për mbrojtjen e kësaj gjuhe.

Now I will tell you a secret.

Tani do t’ju rrëfej një sekret.

A baby first identifies its father

Një foshnjë fillimisht e identifikon babain e tij

through language.

nëpërmjet gjuhës.

When my daughter is born, I'll tell her, "This is your father, honey (Arabic)."

Kur të lindë vajza ime unë do t’i them, “Ky është babai yt zemër (arabisht).”

I wouldn't say, "This is your dad, honey (English)."

Unë nuk do t’i thoja, “This is your dad honey (anglisht).”

And in the supermarket, I promise my daughter Noor,

Dhe në supermarket, unë ia premtoj vajzës sime Noor,

that if she says to me, "Thanks (Arabic),"

se nëse ajo më thotë, “Faleminderit (arabisht)!”

I won't say, "Dis, 'Merci, Maman,'" and hope no one has heard her.

unë nuk do t’i përgjigjem, "Dis, 'Merci, Maman,'" dhe të shpresoj që askush nuk e ka dëgjuar atë.

(Applause)

(Duartrokitje)

Let's get rid of this cultural cringe.

Le të zhdukim këtë servilizëm gjuhësor!

(Applause)

(Duartrokitje)