Suzanne Talhouk: Don't kill your language

Translator: khalid marbou Reviewer: Anwar Dafa-Alla

Translator: Stéphane Brault Reviewer: Karine Breault

Good morning!

Bonan tagon!

Are you awake?

Ĉu vi estas maldormaj?

They took my name tag, but I wanted to ask you,

Oni forprenis mian nometikedon, sed jen demando por vi:

did anyone here write their name on the tag in Arabic?

Ĉu iu, ĉi tie, skribis sian nomon en la araba?

Anyone! No one? All right, no problem.

Ĉu iu? Neniu? Bone, ne gravas.

Once upon a time, not long ago,

Iam, antaŭ nelonge,

I was sitting in a restaurant with my friend, ordering food.

kune kun amiko, mi volis mendi manĝaĵon en iu restoracio.

So I looked at the waiter and said,

Al la kelnero mi diris:

"Do you have a menu (Arabic)?"

"Ĉu vi havas menuon?" uzante la araban vorton.

He looked at me strangely, thinking that he misheard.

Li rigardis min strange, kvazaŭ li misaŭdis.

He said, "Sorry? (English)."

Li respondis: "Sorry?"

I said, "The menu (Arabic), please."

Mi repetis arabe: "La menuon, mi petas."

He replied, "Don't you know what they call it?"

Li rebatis: "Ĉu vi ne scias kiel ĝi nomiĝas?"

"I do."

"Ja scias mi."

He said, "No! It's called "menu" (English), or "menu" (French)."

Li diris: "Ne! ĝi nomiĝas "menu" (angle), aŭ "menu" (france)."

Is the French pronunciation correct?

Ĉu bonas mia franca prononco?

"Come, come, take care of this one!" said the waiter.

"Venu, venu, servu tiun ĉi!" li fine diris.

He was disgusted when talking to me, as if he was saying to himself,

Li ŝajnis naŭzita parolante al mi, kvazaŭ li estis pensanta:

"If this was the last girl on Earth, I wouldn't look at her!"

"Eĉ se ŝi estus la tutlasta ino sur la Tero, mi ŝin senhesite ignorus!"

What's the meaning of saying "menu" in Arabic?

Kion signifas diri "menuon" en la araba?

Two words made a Lebanese young man judge a girl as being backward

Tiu vorto igis junan Libanulon taksi samlandaninon neprogresema

and ignorant.

kaj nescia.

How could she speak that way?

Kiel ŝi povas paroli tiele?

At that moment, I started thinking.

Tiumomente, mi komencis pripensi.

It made me mad.

Tio kolerigis min,

It definitely hurts!

sendube vundis min!

I'm denied the right to speak my own language in my own country?

Ĉu oni malpermesas min paroli mian propran lingvon en mia hejmlando?

Where could this happen?

Kie povus okazi tielaĵo?

How did we get here?

Kiel ĝi povis estiĝi?

Well, while we are here, there are many people like me,

Nu, pri tiu punkto, estas multaj homoj kiel mi,

who would reach a stage in their lives, where they involuntarily give up

kiuj dum siaj vivoj atingas fazon, en kiu ili pretas nevolonte forlasi

everything that has happened to them in the past,

ĉion, kio devenas de la pasinteco,

just so they can say that they're modern

nur por ke ili povas diri sin modernaj

and civilized.

kaj civilizitaj.

Should I forget all my culture, thoughts,

Ĉu mi devus forgesi mian kulturon, pensojn,

intellect and all my memories?

intelekton kaj ĉiujn memoraĵojn?

Childhood stories might be the best memories we have of the war!

Niaj infanmemoraĵoj estas eble la plej bonaj, kiujn ni havas pri la milito!

Should I forget everything I learned in Arabic, just to conform?

Ĉu mi devus forgesi ĉion, kion mi lernis en la araba, nur por konformiĝi?

To be one of them?

Por esti unu el ili?

Where's the logic in that?

Ĉu logike?

Despite all that, I tried to understand him.

Malgraŭ ĉio, mi strebis kompreni lin.

I didn't want to judge him with the same cruelty that he judged me.

Mi ne volis juĝi lin tiel kruele, kiel li juĝis min.

The Arabic language doesn't satisfy today's needs.

La araba lingvo ne sufiĉas por la bezonoj hodiaŭaj.

It's not a language for science,

Ne estas lingvo por scienco,

research,

esplorado, ne estas

a language we're used to in universities,

lingvo kutima en universitatoj,

a language we use in the workplace,

lingvo kutima en la laborejo,

a language we rely on if we were to perform an advanced research project,

lingvo, kiun ni uzus por esplorprojekto progresema,

and it definitely isn't a language we use at the airport.

kaj tute ne lingvo uzita en flughaveno.

If we did so, they'd strip us of our clothes.

Se ni uzus ĝin tie, oni tuj pripalpserĉus nin.

Where can I use it, then? We could all ask this question!

Kie ĝi estas uzebla, tiam? Jen demando por ni ĉiuj!

So, you want us to use Arabic. Where are we to do so?

Nu, vi volas, ke ni uzu la araban... Sed kie do?

This is one reality.

Jen unu realo nia.

But we have another more important reality that we ought to think about.

Sed estas alia realo, pli grava, kiun ni devus pripensi.

Arabic is the mother tongue.

La araba estas nia patrolingvo.

Research says that mastery of other languages

Laŭ esploroj, la estreco de fremdaj lingvoj postulas estrecon de la patrolingvo.

demands mastery of the mother tongue.

Estreco de la patrolingvo estas antaŭkondiĉo por kreiva esprimeco en aliaj lingvoj.

Mastery of the mother tongue is a prerequisite for creative expression in other languages.

Kiel?

How?

Ĝibran Ĥalil Ĝibran.

Gibran Khalil Gibran,

Kiam li komencis verkadi, li uzis la araban.

when he first started writing, he used Arabic.

Liaj ideoj, lia imagpovo, lia filosofio

All his ideas, imagination and philosophy

devenis tute de tiu knabeto el la vilaĝo

were inspired by this little boy in the village

kie li kreskis, flarante specifajn odorojn,

where he grew up, smelling a specific smell,

aŭdante specifajn voĉojn,

hearing a specific voice,

kaj pensante specifajn pensojn.

and thinking a specific thought.

Do kiam li komencis verki angle li jam havis solidan fundamenton.

So, when he started writing in English, he had enough baggage.

Eĉ angle,

Even when he wrote in English,

kiam oni legas lin angle, oni retrovas la samajn odorojn,

when you read his writings in English, you smell the same smell,

la samajn sentojn.

sense the same feeling.

Eblas imagi lin verkante en la angla,

You can imagine that that's him writing in English,

tiun saman knabeton el iu Libana monta vilaĝo.

the same boy who came from the mountain. From a village on Mount Lebanon.

Jen do ekzemplo neniel pridisputinda.

So, this is an example no one can argue with.

Due, oni ofte diras, ke por mortigi nacion,

Second, it's often said that if you want to kill a nation,

la nura maniero,

the only way to kill a nation,

estas mortigi ĝian lingvon.

is to kill its language.

Tiun fakton disvolvigitaj socioj tute prikonscias.

This is a reality that developed societies are aware of.

Germanoj, Francoj, Japanoj, Ĉinoj, ĉiuj estas konsciaj pri tio.

The Germans, French, Japanese and Chinese, all these nations are aware of this.

Jen kial ili perleĝe protektas siajn lingvojn.

That's why they legislate to protect their language.

Ili faras ilin sakraĵoj.

They make it sacred.

Jen kial ili uzas ilin ĉiumaniere, kaj multpagas por disvolvigi ilin.

That's why they use it in production, they pay a lot of money to develop it.

Ĉu ni estas pli astutaj ol ili?

Do we know better than them?

Kompreneble,

All right,

ni ne estas parto de la plej modernaj landoj,

we aren't from the developed world,

tia aŭdaca pensmaniero ankoraŭ ne trafis nin,

this advanced thinking hasn't reached us yet,

sed ni devus strebi samniveliĝi kun ili.

and we would like to catch up with the civilized world.

Landoj, kiuj antaŭe estis je nia nivelo, sed firmdecidis disvolviĝi,

Countries that were once like us, but decided to strive for development,

faras esplorojn,

do research,

kaj sukcesas samniveliĝi,

and catch up with those countries,

landoj kiel Turkio, Malajzio k.a.,

such as Turkey, Malaysia and others,

kunportas siajn lingvojn dum ili supreniras la progresmonton,

they carried their language with them as they were climbing the ladder,

kaj protektas ilin kvazaŭ diamantoj,

protected it like a diamond.

kaj vartas ilin.

They kept it close to them.

Ĉar se vi aĉetas aĵon el Turkio aŭ aliloke

Because if you get any product from Turkey or elsewhere

kaj la etiketo estas ne en la turka,

and it's not labeled in Turkish,

nacia varo ĝi ne estas.

then it isn't a local product.

Ĝi ne estis farita en la lando mem.

You wouldn't believe it's a local product.

La aĉetinto estas ne plu faranto,

They'd go back to being consumers,

li nur aĉetas, kiel ni, plejofte.

clueless consumers, like we are most of the time.

Do por esti novigantoj kaj produktantoj, ili nepre protektis siajn lingvojn.

So, in order for them to innovate and produce, they had to protect their language.

Se mi diras: "Libereco, memregadeco, sendependeco" en la araba,

If I say, "Freedom, sovereignty, independence (Arabic),"

pri kio mi memorigas vin?

what does this remind you of?

Ĝi neniel eĥas ĉe vi, ĉu?

It doesn't ring a bell, does it?

Ne gravas, kiu diris la vortojn nek kiel aŭ kial.

Regardless of the who, how and why.

Lingvoj ne utilas nur por konversacii, ne estas nur elbuŝigitaj vortoj.

Language isn't just for conversing, just words coming out of our mouths.

Ili korespondas al specifaj periodoj el niaj vivoj,

Language represents specific stages in our lives,

kaj al terminaroj ligitaj al niaj emocioj.

and terminology that is linked to our emotions.

Kiam oni diras: "Libereco, memregadeco, sendependeco"

So when we say, "Freedom, sovereignty, independence,"

ĉiu el vi bildigas ion specifan en via menso,

each one of you draws a specific image in their own mind,

specifajn emociojn

there are specific feelings

pri specifa tago en specifa historiperiodo.

of a specific day in a specific historical period.

Lingvoj estas ne unu, du aŭ tri vortoj aŭ literoj kunigitaj.

Language isn't one, two or three words or letters put together.

Estas interna ideo, kiu rilatas al nia maniero pensi,

It's an idea inside that relates to how we think,

kaj vidi la aliajn.

and how we see each other and how others see us.

Kio estas nia intelekto?

What is our intellect?

Kiel scii, ĉu la alia ja komprenas vin?

How do you say whether this guy understands or not?

Se mi dirus: "Freedom, sovereignty, independence",

So, if I say, "Freedom, sovereignty, independence (English),"

aŭ se via filo alparolus vin kaj dirus:

or if your son came up to you and said,

"Paĉjo, ĉu vi travivis la periodon, kiam uziĝis la slogano "Freedom"?

"Dad, have you lived through the period of the freedom (English) slogan?"

Kion vi sentus?

How would you feel?

Se problemon vi ne vidas,

If you don't see a problem,

mi tuj eliru la scenejon, ĉar mi parolas vane.

then I'd better leave, and stop talking in vain.

Esprimoj tiaj memorigas nin pri specifaj ideoj.

The idea is that these expressions remind us of a specific thing.

Francparolanta amikino mia edzigis Francon.

I have a francophone friend who's married to a French man.

Iam, mi demandis al ŝi, kiel iras ŝian geedziĝon.

I asked her once how things were going.

"Ĉio glatas", diris ŝi,

She said, "Everything is fine,

"sed iam mi pasigis tutan nokton provante traduki

but once, I spent a whole night asking and trying to translate

la sencon de 'toqborni' en la francan".

the meaning of the word 'toqborni' for him."

(Ridoj)

(Laughter)

(Aplaŭdoj)

(Applause)

La malfeliĉulino faris la eraron diri "toqborni" al li,

The poor woman had mistakenly told him "toqborni,"

kaj devis pasigi tutan nokton klarigi la esprimon.

and then spent the whole night trying to explain it to him.

Li estis ege konsternigita... Kia krueleco!

He was puzzled by the thought: "How could anyone be this cruel?

Ĉu ŝi volas sinmortigi?

Does she want to commit suicide?

"Enterigu min"?

'Bury me?' (English)"

Estas nur unu el multaj ekzemploj.

This is one of the few examples.

Ni kune konstatis, ke ŝi ne povas diri tiun esprimon al sia edzo,

It made us feel that she's unable to tell that word to her husband,

ĉar ĝi estas nekomprenebla de li,

since he won't understand,

kaj prave; lia pensmaniero malsamas.

and he's right not to; his way of thinking is different.

Ŝi ankaŭ rakontis: "Fajruz ni aŭskultas kune,

She said to me, "He listens to Fairuz with me,

kaj iun vesperon, mi provis traduki por li,

and one night, I tried to translate for him

por ke li sentu tion, kion mi sentas aŭsukultante al Fajruz".

so he can feel what I feel when I listen to Fairuz."

La kompatindulino provis francigi:

The poor woman tried to translate this for him:

"El ili mi etendis la manojn kaj ŝtelis vin --"

"From them I extended my hands and stole you --"

(Ridoj)

(Laughter)

Kaj jen la stumbligaĵo:

And here's the pickle:

"Sed vi apartenas al ili, kaj mi reprenis la manojn kaj lasis vin".

"And because you belong to them, I returned my hands and left you."

Traduku tion por mi.

(Laughter)

(Ridoj)

Translate that for me.

Traduku tion por mi.

(Applause)

(Aplaŭdoj)

So, what have we done to protect the Arabic language?

Do, kion ni faris por protekti la araban?

We turned this into a concern of the civil society,

Ni faris tiun problemon socia zorgado,

and we launched a campaign to preserve the Arabic language.

kaj starigis kampanjon por protekti la araban.

Even though many people told me, "Why do you bother?

Malgraŭ ke multaj diris: "Kiucele havigi al vi penon tian?

Forget about this headache and go have fun."

Forgesu pri tio kaj amuziĝu".

No problem!

Nenia problemo!

The campaign to preserve Arabic launched a slogan that says,

La kampanjo por protekti la araban uzis sloganon, kiu diris:

"I talk to you from the East, but you reply from the West."

"Mi alparolas vin oriente, sed vi respondas okcidente".

We didn't say, "No! We do not accept this or that."

Ni ne diris: "Ne! Ni rifuzas tion aŭ tion ĉi".

We didn't adopt this style because that way, we wouldn't be understood.

Ni elektis alian stilon, por ke oni komprenu nin.

And when someone talks to me that way, I hate the Arabic language.

Kaj kiam oni parolas al mi tiel, mi malŝatas la araban.

We say--

Ni diras --

(Applause)

(Aplaŭdoj)

We want to change our reality,

Ni volas ŝanĝi nian realon,

and be convinced in a way that reflects our dreams, aspirations and day-to-day life.

kaj konvinki per maniero konforma al niaj revoj, niaj aspiroj kaj nia ĉiutaga vivo.

In a way that dresses like us and thinks like we do.

Per maniero, kiu similas al ni kaj pensas kiel ni.

So, "I talk to you from the East, but you reply from the West"

Tiukiale, "Mi alparolas vin oriente, sed vi respondas okcidente"

has hit the spot.

estis ja trafe.

Something very easy, yet creative and persuasive.

Io plej facila, tamen kreiva kaj persvadiva.

After that, we launched another campaign

Poste, ni starigis alian kampanjon

with scenes of letters on the ground.

per leteroj sternitaj surteren.

You've seen an example of it outside,

Vi vidas ekzemplon ekstere,

a scene of a letter surrounded by black and yellow tape

iun leteron kadritan de nigra kaj flava glubendo,

with "Don't kill your language!" written on it.

kiu diras: "Ne mortigu vian lingvon!"

Why? Seriously, don't kill your language.

Kial? Serioze, ne mortigu vian lingvon.

We really shouldn't kill our language.

Ni devus ja ne mortigi nian lingvon.

If we were to kill the language, we'd have to find an identity.

Se ni mortigus ĝin, neprus trovi identecon.

We'd have to find an existence.

Neprus trovi ekzistadon.

We'd go back to the beginning.

Ni devus reveni al la komenco.

This is beyond just missing our chance of being modern and civilized.

Tio transas nur maltrafi nian ŝancon esti modernaj kaj civilizitaj.

After that we released photos of guys and girls wearing the Arabic letter.

Poste, ni publikigis fotojn de gejunuloj portantaj arabajn literojn.

Photos of "cool" guys and girls.

Fotoj de "cool" genujuloj.

We are very cool!

Ja "cool" ni estas!

And to whoever might say, "Ha! You used an English word!"

Kaj al ĉiuj, kiuj diros: "Ha! Vi ĵus uzis anglan vorton!"

I say, "No! I adopt the word 'cool.'"

Mi respondos, "Ne! Mi alproprigas al mi la vorton 'cool'".

Let them object however they want, but give me a word that's nicer

Obĵetu kion ajn vi volas, sed donu al mi vorton pli bonan,

and matches the reality better.

kiu pli bone rilatas al la mondo.

I will keep on saying "Internet"

Mi ne ĉesos diri "Internet"

I wouldn't say: "I'm going to the world wide web"

Mi ne diros: "Mi iras en la Tut-Tera Teksaĵo"

(Laughs)

(Ridoj)

Because it doesn't fit! We shouldn't kid ourselves.

Ne rilatas al ni! Ni ne mensogu al ni mem.

But to reach this point, we all have to be convinced

Sed por atingi tiun punkton, ni devas esti konvinkitaj,

that we shouldn't allow anyone who is bigger

ke ni ne permesu al iu pli granda, aŭ al iu

or thinks they have any authority over us when it comes to language,

kiu pensas rajti estri nin lingvo-rilate,

to control us or make us think and feel what they want.

kontroli nin, aŭ igi nin pensi kaj senti kion ajn li volas.

Creativity is the idea.

Kreivo estas neceso.

So, if we can't reach space or build a rocket and so on,

Se ni ne povas atingi la foran spacon aŭ fari raketon, ktp,

we can be creative.

ni estu kreivaj.

At this moment, every one of you is a creative project.

Tiun momenton mem, ĉiu el vi estas kreiva projekto.

Creativity in your mother tongue is the path.

La kreivo de via patrolingvo estas la vojo.

Let's start from this moment.

Ni eku je tiu momento.

Let's write a novel or produce a short film.

Ni verku romanon aŭ faru mallongan kinaĵon.

A single novel could make us global again.

Simpla romano tutmondigus nin denove.

It could bring the Arabic language back to being number one.

Ĝi denove unuarangigus la araban.

So, it's not true that there's no solution; there is a solution!

Ne pravas, ke ne estas solvo; solvo estas ja!

But we have to know that, and be convinced that a solution exists,

Sed tion ni devas scii, konvinkiĝi ke solvo ekzistas,

that we have a duty to be part of that solution.

ke estas nia devo esti parto de tiu solvo.

In conclusion, what can you do today?

Konklude, kion vi povas fari hodiaŭ?

Now, tweets, who's tweeting?

Nu, pepadoj... Kiu ĉi tie pepadas?

Please, I beg of you, even though my time has finished,

Mi petas... petegas vin, kvankam mia tempo estas preskaŭ finita,

either Arabic, English, French or Chinese.

en la araba, la angla, la franca aŭ la ĉina.

But don't write Arabic with Latin characters mixed with numbers!

Sed ne skribu en la araba per latinaj literoj miksitaj kun numeroj!

(Applause)

(Aplaŭdoj)

It's a disaster! That's not a language.

Kia katastrofo! Tio estas ne lingvo.

You'd be entering a virtual world with a virtual language.

Estas la virtuala lingvo de virtuala mondo.

It's not easy to come back from such a place and rise.

Ne facilas reveni el tia mondo kaj disvolviĝi.

That's the first thing we can do.

Jen la unua afero farebla.

Second, there are many other things that we can do.

Due, multaj aliaj faroj entrepreneblas.

We're not here today to convince each other.

Ni estas ĉi tie hodiaŭ ne por konvinki unujn la aliajn.

We're here to bring attention to the necessity of preserving this language.

Ni volas priatentigi la neceson protekti nian lingvon.

Now I will tell you a secret.

Nun, jen sekreto.

A baby first identifies its father

Bebo rekonas sian patron unue

through language.

per lia lingvo.

When my daughter is born, I'll tell her, "This is your father, honey (Arabic)."

Kiam naskiĝos mian filinon, mi diros al ŝi: "Jen via patro, kara".

I wouldn't say, "This is your dad, honey (English)."

Mi ne diros: "This is your dad, honey".

And in the supermarket, I promise my daughter Noor,

Ĉe la supermerkato, mi promesis al mia filino Noor,

that if she says to me, "Thanks (Arabic),"

ke se iam ŝi diras: "Dankon" en la araba,

I won't say, "Dis, 'Merci, Maman,'" and hope no one has heard her.

Mi ne respondos: "Dis: 'Merci, Maman'", esperante, ke neniu aŭdis ŝin.

(Applause)

(Aplaŭdoj)

Let's get rid of this cultural cringe.

Ni forigu tiun kulturan malestimon.

(Applause)

(Aplaŭdoj)