Suzanne Talhouk: Don't kill your language

Translator: khalid marbou Reviewer: Anwar Dafa-Alla

Tłumaczenie: Artur Radkiewicz Korekta: Rysia Wand

Good morning!

Dzień dobry!

Are you awake?

Jesteście gotowi?

They took my name tag, but I wanted to ask you,

Zabrali moją plakietkę z imieniem, więc zapytam:

did anyone here write their name on the tag in Arabic?

Czy ktoś napisał imię na plakietce po arabsku?

Anyone! No one? All right, no problem.

Ktoś? Nikt? Nie ma sprawy.

Once upon a time, not long ago,

Pewnego razu, nie tak dawno temu,

I was sitting in a restaurant with my friend, ordering food.

zamawiałam z kolegą dania w restauracji.

So I looked at the waiter and said,

Mówię do kelnera:

"Do you have a menu (Arabic)?"

"Czy mogę prosić jadłospis?".

He looked at me strangely, thinking that he misheard.

Popatrzył dziwnie, myśląc, że się przesłyszał.

He said, "Sorry? (English)."

Odpowiedział: "Sorry?".

I said, "The menu (Arabic), please."

Powtórzyłam: "Jadłospis, poproszę".

He replied, "Don't you know what they call it?"

Odpowiedział: "Nie wiesz, jak to się nazywa?".

"I do."

"Wiem."

He said, "No! It's called "menu" (English), or "menu" (French)."

On na to: "Nie! To jest MEnu" (Po angielsku)

Is the French pronunciation correct?

lub meNU" (Po francusku).

Dobrze wymawiam?

"Come, come, take care of this one!" said the waiter.

"Zajmij się stolikiem!" - zawołał innego kelnera.

He was disgusted when talking to me, as if he was saying to himself,

Był oburzony tą wymianą zdań, jakby mówił do siebie:

"If this was the last girl on Earth, I wouldn't look at her!"

"Choćby to była ostatnia kobieta na ziemi, to bym na nią nie spojrzał!".

What's the meaning of saying "menu" in Arabic?

A morał mówienia MENU po arabsku?

Two words made a Lebanese young man judge a girl as being backward

Ten młody Libańczyk ocenił mnie dwoma słowami:

zacofana ignorantka.

and ignorant.

How could she speak that way?

Jak mogłam użyć takiego słowa?

At that moment, I started thinking.

W tamtej chwili zaczęłam się zastanawiać.

It made me mad.

Wściekłam się.

It definitely hurts!

To naprawdę boli!

I'm denied the right to speak my own language in my own country?

Nie wolno mi mówić we własnym języku we własnym kraju.

Where could this happen?

Jak to mogło się stać?

How did we get here?

Jak do tego doszliśmy?

Well, while we are here, there are many people like me,

Jest tu wiele osób takich jak ja,

who would reach a stage in their lives, where they involuntarily give up

które na pewnym etapie życia nieumyślnie wyzbywają się

everything that has happened to them in the past,

wszelkiej przeszłości,

just so they can say that they're modern

tylko po to, by dowieść,

and civilized.

jacy są nowocześni i cywilizowani.

Should I forget all my culture, thoughts,

Mam zapomnieć swoją kulturę, myśli,

intellect and all my memories?

rozum i wspomnienia?

Childhood stories might be the best memories we have of the war!

Wspomnienia z dzieciństwa, najlepsze jakie mamy z czasów wojny.

Should I forget everything I learned in Arabic, just to conform?

Powinnam zapomnieć, czego się nauczyłam po arabsku, tylko by się dopasować?

To be one of them?

Być jedną z tłumu?

Where's the logic in that?

Gdzie tu logika?

Despite all that, I tried to understand him.

Mimo wszystko próbowałam go zrozumieć.

I didn't want to judge him with the same cruelty that he judged me.

Nie chciałam osądzać go tak okrutnie, jak on osądził mnie.

The Arabic language doesn't satisfy today's needs.

Język arabski już dziś nie wystarcza.

It's not a language for science,

Nie jest językiem nauki,

research,

badań,

a language we're used to in universities,

językiem uniwersyteckim,

a language we use in the workplace,

językiem, którego używamy w pracy,

a language we rely on if we were to perform an advanced research project,

językiem, na którym oparte są badania

and it definitely isn't a language we use at the airport.

i zdecydowanie nie jest używany na lotniskach.

If we did so, they'd strip us of our clothes.

Gdybyśmy go użyli, ochrona natychmiast by nas przeszukała.

Where can I use it, then? We could all ask this question!

Gdzie więc go używać? Dobre pytanie.

So, you want us to use Arabic. Where are we to do so?

Chcecie, byśmy używali arabskiego. A ja pytam: gdzie?

This is one reality.

To jeden punkt widzenia.

But we have another more important reality that we ought to think about.

Jest jeszcze jeden i tu należałoby się zastanowić.

Arabic is the mother tongue.

Arabski to nasz język ojczysty.

Research says that mastery of other languages

Dowiedziono, że żeby dobrze zrozumieć język obcy,

demands mastery of the mother tongue.

należy dobrze zrozumieć język ojczysty.

Mastery of the mother tongue is a prerequisite for creative expression in other languages.

Jego zrozumienie jest warunkiem sprawności w innych językach.

How?

W jaki sposób?

Gibran Khalil Gibran,

Gibran Khalil Gibran,

when he first started writing, he used Arabic.

kiedy zaczął pisać, używał arabskiego.

All his ideas, imagination and philosophy

Wszystkie jego idee, wyobrażenia i filozofie

were inspired by this little boy in the village

zainspirował ten mały chłopiec ze wsi,

where he grew up, smelling a specific smell,

gdzie dorastał, czuł ten zapach

hearing a specific voice,

słyszał te odgłosy,

and thinking a specific thought.

i myślał o tym, co czuł.

So, when he started writing in English, he had enough baggage.

Zaczynając pisać po angielsku, miał wystarczająco doświadczeń.

Even when he wrote in English,

Nawet gdy pisał po angielsku,

when you read his writings in English, you smell the same smell,

czytając jego opisy, czujesz te same zapachy,

sense the same feeling.

odczuwasz te same uczucia.

You can imagine that that's him writing in English,

Wyobrażasz go sobie piszącego po angielsku,

the same boy who came from the mountain. From a village on Mount Lebanon.

tego samego chłopca z gór.

Z górskiej, libańskiej wioski.

So, this is an example no one can argue with.

To jest przykład, którego nikt nie może podważyć.

Second, it's often said that if you want to kill a nation,

Drugi, jak się często mówi: "Jeśli chcesz wyeliminować naród,

the only way to kill a nation,

jedynym sposobem pozbycia się go jest zduszenie jego języka".

is to kill its language.

This is a reality that developed societies are aware of.

To rzeczywistość, której kraje rozwinięte są bardzo świadome.

The Germans, French, Japanese and Chinese, all these nations are aware of this.

Niemcy, Francuzi, Japończycy, Chińczycy, oni wszyscy są tego świadomi.

That's why they legislate to protect their language.

Dlatego wprowadzają ustawy ochrony języka narodowego.

They make it sacred.

Czynią go nienaruszalnym.

That's why they use it in production, they pay a lot of money to develop it.

Dlatego to robią i płacą za to dużo pieniędzy.

Do we know better than them?

Czy my mamy inne zdanie?

All right,

No dobrze, nie jesteśmy krajem rozwiniętym,

we aren't from the developed world,

this advanced thinking hasn't reached us yet,

te metody myślenia jeszcze do nas nie dotarły,

and we would like to catch up with the civilized world.

ale chcielibyśmy dogonić cywilizowany świat.

Countries that were once like us, but decided to strive for development,

Kraje w podobnej sytuacji, ale zdecydowane na rozwój,

do research,

badają, poszukują

and catch up with those countries,

i dorównują tamtym krajom.

such as Turkey, Malaysia and others,

Na przykład Turcja, Malezja czy inne,

they carried their language with them as they were climbing the ladder,

oni trzymali się swego języka podczas wspinaczki gospodarczej,

protected it like a diamond.

chronili go jak diament.

They kept it close to them.

Trzymali blisko siebie.

Because if you get any product from Turkey or elsewhere

Jeśli jakiś produkt z Turcji nie jest opisany po turecku,

and it's not labeled in Turkish,

then it isn't a local product.

to nie jest produktem lokalnym.

You wouldn't believe it's a local product.

Nikt by go nie wziął za produkt lokalny.

They'd go back to being consumers,

Zostaliby znów konsumentami,

clueless consumers, like we are most of the time.

ciemnymi konsumentami, jak większość z nas.

So, in order for them to innovate and produce, they had to protect their language.

By produkować i wprowadzać innowacje, musieli chronić swój język.

If I say, "Freedom, sovereignty, independence (Arabic),"

Jeśli powiem: "Wolność, Suwerenność, Niepodległość", (Po arabsku)

what does this remind you of?

co wam to przypomina?

It doesn't ring a bell, does it?

Niewiele, prawda?

Regardless of the who, how and why.

Bez względu na kontekst.

Language isn't just for conversing, just words coming out of our mouths.

Język to nie tyko rozmowa, słowa płynące z ust.

Language represents specific stages in our lives,

Język reprezentuje etapy naszego życia

and terminology that is linked to our emotions.

i słownictwo, które wyraża nasze emocje.

So when we say, "Freedom, sovereignty, independence,"

Mówiąc: "Wolność, Suwerenność, Niepodległość",

each one of you draws a specific image in their own mind,

każdy z was widzi specyficzny obraz,

there are specific feelings

zabarwiony uczuciami tego szczególnego dnia w historii.

of a specific day in a specific historical period.

Language isn't one, two or three words or letters put together.

Język to nie jedno, dwa czy trzy słowa zebrane razem.

It's an idea inside that relates to how we think,

To wewnętrzna koncepcja, związana z tym, jak myślimy,

and how we see each other and how others see us.

jak się postrzegamy i jak widzą nas inni.

What is our intellect?

Czym jest umysł?

How do you say whether this guy understands or not?

Jak określić, czy ktoś nas zrozumiał?

So, if I say, "Freedom, sovereignty, independence (English),"

Gdy mówię: "Wolność, Suwerenność, Niepodległość", (Po angielsku)

or if your son came up to you and said,

albo jeśli wasz syn zapytałby:

"Dad, have you lived through the period of the freedom (English) slogan?"

"Tato, czy żyłeś w czasach «freedom»?".

How would you feel?

Jak byście się poczuli?

If you don't see a problem,

Jeśli nie widzicie problemu,

then I'd better leave, and stop talking in vain.

lepiej wyjdę i przestanę gadać.

The idea is that these expressions remind us of a specific thing.

Chodzi o wspomnienia, jakie przywołują te wyrażenia.

I have a francophone friend who's married to a French man.

Moja koleżanka wyszła za Francuza.

I asked her once how things were going.

Zapytałam kiedyś, jak im się układa.

She said, "Everything is fine,

Odpowiedziała: "Wyśmienicie,

but once, I spent a whole night asking and trying to translate

tylko raz całą noc próbowałam wytłumaczyć mu

the meaning of the word 'toqborni' for him."

znaczenie słowa «toqborni»".

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

The poor woman had mistakenly told him "toqborni,"

Przypadkiem użyła słowa "toqborni",

and then spent the whole night trying to explain it to him.

a później spędziła noc na wyjaśnieniach.

He was puzzled by the thought: "How could anyone be this cruel?

Intrygowała go myśl: "Jak można być tak okrutnym?

Does she want to commit suicide?

Czy ona chce popełnić samobójstwo?

'Bury me?' (English)"

«Zakop mnie?»" (Po angielsku)

This is one of the few examples.

To jeden z wielu przykładów.

It made us feel that she's unable to tell that word to her husband,

Poczułyśmy, że lepiej tego słowa nie używać przy mężu,

since he won't understand,

bo on i tak nie zrozumie,

and he's right not to; his way of thinking is different.

ale ma prawo.

Jego sposób myślenia jest inny.

She said to me, "He listens to Fairuz with me,

Powiedziała też: "Słuchamy razem Fairuz,

and one night, I tried to translate for him

i raz próbowałam mu przetłumaczyć,

so he can feel what I feel when I listen to Fairuz."

by poczuł, co ja czuję, gdy jej słucham.

The poor woman tried to translate this for him:

Próbowała mu przetłumaczyć:

"From them I extended my hands and stole you --"

"Od nich wyciągnęłam ręce i cię skradłam..."

(Laughter)

(Śmiech)

And here's the pickle:

A oto haczyk:

"And because you belong to them, I returned my hands and left you."

"Ale skoro należysz do nich, zabrałam ręce i odeszłam".

(Laughter)

(Śmiech)

Translate that for me.

Przetłumaczcie to dla mnie.

(Applause)

(Brawa)

So, what have we done to protect the Arabic language?

Co zrobiliśmy, by ochronić język?

We turned this into a concern of the civil society,

Wzięliśmy to w swoje ręce

and we launched a campaign to preserve the Arabic language.

i rozpoczęliśmy kampanię ochrony arabskiego.

Even though many people told me, "Why do you bother?

Mimo, że słyszałam: "Szkoda fatygi.

Forget about this headache and go have fun."

Odpuść to sobie i baw się".

No problem!

Nie ma sprawy!

The campaign to preserve Arabic launched a slogan that says,

Stworzyliśmy slogan:

"I talk to you from the East, but you reply from the West."

"Mówię do ciebie ze Wschodu, ty odpowiadasz z Zachodu".

We didn't say, "No! We do not accept this or that."

Nic w stylu: "Nie akceptujemy tego czy owego!".

We didn't adopt this style because that way, we wouldn't be understood.

Nie podjęliśmy tego stylu, bo by nas nie zrozumiano.

And when someone talks to me that way, I hate the Arabic language.

I kiedy ktoś mówi mi: "Nienawidzę arabskiego...",

We say--

my na to...

(Applause)

(Brawa)

We want to change our reality,

Chcemy zmienić tę rzeczywistość,

and be convinced in a way that reflects our dreams, aspirations and day-to-day life.

by wyrażała nasze marzenia, aspiracje i codzienne życie.

In a way that dresses like us and thinks like we do.

Ubierała się jak my i myślała tak, jak my.

So, "I talk to you from the East, but you reply from the West"

By "Mówię do ciebie ze Wschodu, a ty odpowiadasz z Zachodu"

has hit the spot.

uderzyło w czuły punkt.

Something very easy, yet creative and persuasive.

Prosto. Jednak kreatywnie i przekonująco.

After that, we launched another campaign

Po tym rozpoczęliśmy następną kampanię

with scenes of letters on the ground.

z obrazami liter na ziemi.

You've seen an example of it outside,

Widzieliście ich przykłady na zewnątrz.

a scene of a letter surrounded by black and yellow tape

Obrazy liter otoczone żółto-czarną taśmą,

with "Don't kill your language!" written on it.

z napisem "Nie zabijaj swego języka!".

Why? Seriously, don't kill your language.

Dlaczego? Poważnie, nie zabijajcie języka.

We really shouldn't kill our language.

Naprawdę, nie zabijajmy języka.

If we were to kill the language, we'd have to find an identity.

Gdybyśmy to zrobili, musielibyśmy poszukać jakiejś tożsamości.

We'd have to find an existence.

Zrozumieć nasze istnienie.

We'd go back to the beginning.

Wrócilibyśmy do początku.

This is beyond just missing our chance of being modern and civilized.

To więcej, niż przegapienie szansy na bycie nowoczesnym i cywilizowanym.

After that we released photos of guys and girls wearing the Arabic letter.

Następnie udostępniliśmy zdjęcia chłopców i dziewcząt ubranych w arabskie litery.

Photos of "cool" guys and girls.

"Cool"

We are very cool!

My jesteśmy "cool"!

And to whoever might say, "Ha! You used an English word!"

I do wszystkich wytykających: "Ha! Użyłaś angielskiego słowa!"...

I say, "No! I adopt the word 'cool.'"

Mówię: "Nie! Zapożyczyłam słowo «cool»".

Let them object however they want, but give me a word that's nicer

Niech sobie protestują, jak chcą, ale dajcie mi słowo,

and matches the reality better.

które przyjemniej i trafniej odzwierciedla sytuację.

I will keep on saying "Internet"

Nie przestanę mówić "Internet".

I wouldn't say: "I'm going to the world wide web"

Bo przecież nie powiem: "Używam Ogólnoświatowej Sieci"...

(Laughs)

(Śmiech)

Because it doesn't fit! We shouldn't kid ourselves.

Nie oszukujmy się, to niezbyt pasuje!

But to reach this point, we all have to be convinced

Ale żeby tak o tym myśleć, wszyscy musimy być przekonani,

that we shouldn't allow anyone who is bigger

że nikt większy

or thinks they have any authority over us when it comes to language,

czy we własnym mniemaniu bardziej kompetentny językowo

to control us or make us think and feel what they want.

nie będzie nas kontrolował, byśmy czuli i myśleli, jak oni chcą.

Creativity is the idea.

Chodzi o kreatywność.

So, if we can't reach space or build a rocket and so on,

Jeśli nawet nie sięgniemy kosmosu i nie zbudujemy rakiet,

we can be creative.

i tak możemy być kreatywni.

At this moment, every one of you is a creative project.

W tej chwili każdy z was jest twórczym projektem.

Creativity in your mother tongue is the path.

Rozwiązanie to kreatywność w języku ojczystym.

Let's start from this moment.

Zacznijmy od tej chwili.

Let's write a novel or produce a short film.

Napiszmy powieść lub wyprodukujmy film.

A single novel could make us global again.

Dzięki jednej powieści moglibyśmy znów globalnie zaistnieć.

It could bring the Arabic language back to being number one.

Arabski znów stałby się językiem numer jeden.

So, it's not true that there's no solution; there is a solution!

To nieprawda, że rozwiązanie nie istnieje.

But we have to know that, and be convinced that a solution exists,

Ale musimy to wiedzieć i w to wierzyć,

that we have a duty to be part of that solution.

mamy obowiązek być częścią tego rozwiązania.

In conclusion, what can you do today?

Na zakończenie: co możecie dziś zrobić?

Now, tweets, who's tweeting?

Kto jest na Twitterze?

Please, I beg of you, even though my time has finished,

Błagam was, choć czas mi się już skończył,

either Arabic, English, French or Chinese.

piszcie po arabsku, angielsku, francusku, chińsku,

But don't write Arabic with Latin characters mixed with numbers!

byle nie po arabsku z łacińską mieszanką liter i cyfr!

(Applause)

(Brawa)

It's a disaster! That's not a language.

To katastrofa! To nie język.

You'd be entering a virtual world with a virtual language.

To jak wkraczać w wirtualny świat z wirtualnym językiem.

It's not easy to come back from such a place and rise.

Nie jest łatwo powrócić z takiego miejsca.

That's the first thing we can do.

To pierwsze, co możemy zrobić.

Second, there are many other things that we can do.

Jest wiele innych rzeczy.

We're not here today to convince each other.

Ale nie jesteśmy tu, żeby przekonywać się nawzajem.

We're here to bring attention to the necessity of preserving this language.

Mówimy tu o konieczności ochrony naszego języka.

Now I will tell you a secret.

Zdradzę wam tajemnicę.

A baby first identifies its father

Dziecko rozpoznaje ojca po języku.

through language.

When my daughter is born, I'll tell her, "This is your father, honey (Arabic)."

Kiedy urodzi się moja córka powiem jej: "To jest twój tatuś, słonko". (Po arabsku)

I wouldn't say, "This is your dad, honey (English)."

Nie powiem: "To twój tata, słońce". (Po angielsku)

And in the supermarket, I promise my daughter Noor,

A w supermarkecie, obiecałam swojej córce Noor,

that if she says to me, "Thanks (Arabic),"

że jeśli powie: "dziękuję" (Po arabsku), nie powiem jej:

I won't say, "Dis, 'Merci, Maman,'" and hope no one has heard her.

(Po francusku) "Powiedz dziękuję",

z nadzieją, że nikt jej nie słyszał.

(Applause)

(Brawa)

Let's get rid of this cultural cringe.

Pozbądźmy się tej kulturowej wstydliwości.

(Applause)

(Brawa)