Suzanne Talhouk: Don't kill your language

Translator: khalid marbou Reviewer: Anwar Dafa-Alla

Translator: Samira Hashimzadeh Reviewer: Tunzala ABİL

Good morning!

Sabahınız xeyir!

Are you awake?

Oyaqsız?

They took my name tag, but I wanted to ask you,

Onlar üzərində adım yazılmış nişanı götürdülər. Amma mən sizdən soruşmaq istəyirdim.

did anyone here write their name on the tag in Arabic?

Burada kimsə öz nişanının üstündə adını ərəb dilində yazıb?

Anyone! No one? All right, no problem.

Kimsə yazıb? Heç kim? Yaxşı, problem yoxdur.

Once upon a time, not long ago,

Bir müddət əvvəl bir gün

I was sitting in a restaurant with my friend, ordering food.

mən restoranda dostumla oturmuşdum və yemək sifariş edirdim.

So I looked at the waiter and said,

Mən ofisianta baxdım və dedim:

"Do you have a menu (Arabic)?"

"Menyunuz var? (ərəbcə)"

He looked at me strangely, thinking that he misheard.

O, sözü səhv eşitdiyini düşünərək mənə qəribə baxdı.

He said, "Sorry? (English)."

O, dedi: "Bağışlayın? (ingiliscə)"

I said, "The menu (Arabic), please."

Mən dedim: "Menyu (ərəbcə), zəhmət olmasa."

He replied, "Don't you know what they call it?"

O cavab verdi: "Bilmirsiz ona nə deyirlər?"

"I do."

"Bilirəm."

He said, "No! It's called "menu" (English), or "menu" (French)."

O dedi: "Xeyr! Ona 'menu'(ingiliscə) və ya 'menu' (fransızca) deyilir."

Is the French pronunciation correct?

Fransızca tələffüzüm düzgündür?

"Come, come, take care of this one!" said the waiter.

"Gəl, gəl bununla məşğul ol!" ofisiant dedi.

He was disgusted when talking to me, as if he was saying to himself,

O, mənimlə danışmaqdan iyrənirdi. O, elə bil öz-özünə deyirdi ki,

"If this was the last girl on Earth, I wouldn't look at her!"

"Əgər bu dünyadakı ən axırıncı qız olsaydı da, mən onun tərəfə baxmazdım!"

What's the meaning of saying "menu" in Arabic?

"Menu" sözünü ərəbcə deməyin nə mənası var?

Two words made a Lebanese young man judge a girl as being backward

Cəmi ikicə sözlə Livanlı gənc oğlan qızı geridə qalmış və cahil kimi

and ignorant.

mühakimə etdi.

How could she speak that way?

O, necə bu cür danışa bilərdi axı?

At that moment, I started thinking.

Həmin anda mən düşünməyə başladım.

It made me mad.

Bu məni əsəbləşdirdi.

It definitely hurts!

Bu, adamın həqiqətən xətrinə dəyir!

I'm denied the right to speak my own language in my own country?

Məni öz ölkəmdə öz dilimdə danışdığıma görə qəbul etmirlər.

Where could this happen?

Bu, başqa harada baş verə bilər?

How did we get here?

Biz bura necə düşmüşük?

Well, while we are here, there are many people like me,

Amma biz burda olduqca, mənim kimi burda çox adam var ki,

who would reach a stage in their lives, where they involuntarily give up

öz həyatlarında elə bir mərhələyə çatırlar ki,

everything that has happened to them in the past,

onlar sadəcə müasir və mədəni olduqlarını

just so they can say that they're modern

deyə bilmək üçün onlarla keçmişdə baş verən

and civilized.

hər şeydən qeyri-ixtiyari olaraq əl çəkirlər.

Should I forget all my culture, thoughts,

Mən bütün mədəniyyətimi, fikirlərimi,

intellect and all my memories?

ağlımı və xatirələrimi unutmalıyam?

Childhood stories might be the best memories we have of the war!

Müharibə barədə olan uşaqlıq xatirələri bizim ən yaxşı xatirələrimiz ola bilərdi!

Should I forget everything I learned in Arabic, just to conform?

Mən ərəb dilində öyrəndiyim hər şeyi sadəcə uyğunlaşmaq

To be one of them?

onlardan biri olmaq üçün unutmalıyam?

Where's the logic in that?

Burada məntiq hardadı?

Despite all that, I tried to understand him.

Bütün bunlara baxmayaraq, mən onu başa düşməyə çalışdım.

I didn't want to judge him with the same cruelty that he judged me.

Mən onu onun məni mühakimə etdiyi qəddarlıqla mühakimə etmək istəmədim.

The Arabic language doesn't satisfy today's needs.

Ərəb dili bu günün tələblərinə cavab vermir.

It's not a language for science,

O, elmin, tədqiqatın dili deyil.

research,

və ya bizim universitetlərdə alışdığımız

a language we're used to in universities,

iş yerində alışdığımız

a language we use in the workplace,

geniş tədqiqat layihəsi təqdim etmək üçün

a language we rely on if we were to perform an advanced research project,

etibar etdiyimiz dil də deyil.

and it definitely isn't a language we use at the airport.

Və o, bizim hava limanında istifadə etdiyimiz dil də deyil.

If we did so, they'd strip us of our clothes.

Əgər belə etsəydik, onlar bizim paltarlarımızı soyundurardı.

Where can I use it, then? We could all ask this question!

Bəs mən dilimi harda istifadə etməliyəm? Biz hamımız bu sualı verməliyik!

So, you want us to use Arabic. Where are we to do so?

Siz istəyirsiz ki, biz ərəb dilini istifadə edək. Harda istifadə etməliyik?

This is one reality.

Bu bir reallıqdır.

But we have another more important reality that we ought to think about.

Lakin bizim düşünməli olduğumuz daha vacib başqa bir reallıq var.

Arabic is the mother tongue.

Ərəb dili ana dilidir.

Research says that mastery of other languages

Araşdırmada deyilir ki, digər dillərdə mükəmməl ola bilmək üçün

demands mastery of the mother tongue.

öz ana dilində mükəmməl olmalısan.

Mastery of the mother tongue is a prerequisite for creative expression in other languages.

Ana dilində mükəmməllik digər dillərdə fikirlərini yaradıcı şəkildə ifadə edə bilmək üçün şərtdir.

How?

Necə?

Gibran Khalil Gibran,

Cibran Xəlil Cibran

when he first started writing, he used Arabic.

ilk dəfə yazmağa başlayanda ərəb dilindən istifadə edib.

All his ideas, imagination and philosophy

Onun bütün fikirləri, təsəvvürləri və fəlsəfəsi

were inspired by this little boy in the village

xüsusi qoxusu olan,

where he grew up, smelling a specific smell,

xüsusi səs eşidilən

hearing a specific voice,

böyüdüyü kənddəki

and thinking a specific thought.

kiçik oğlandan qaynaqlanmışdı.

So, when he started writing in English, he had enough baggage.

Beləliklə, o ingilis dilində yazmağa başlayanda, onun kifayət qədər bazası var idi.

Even when he wrote in English,

Hətta o, ingilis dilində yazanda

when you read his writings in English, you smell the same smell,

onun yazılarını oxuyan zaman siz həmin qoxunu hiss edirsiniz,

sense the same feeling.

həmin hissləri keçirdirsiniz.

You can imagine that that's him writing in English,

Siz təsəvvür edə bilirsiniz ki, ingilis dilində yazan Odur,

the same boy who came from the mountain. From a village on Mount Lebanon.

Livan dağlarından gələn həmin oğlandır.

So, this is an example no one can argue with.

Bu heç kimin mübahisə etməyəcəyi bir misaldır.

Second, it's often said that if you want to kill a nation,

İkincisi, tez-tez deyilir ki, əgər bir milləti öldürmək istəyirsənsə,

the only way to kill a nation,

milləti öldürməyin tək yolu,

is to kill its language.

onun dilini öldürməkdir.

This is a reality that developed societies are aware of.

Bu, inkişaf etmiş cəmiyyətlərin bildiyi bir reallıqdır.

The Germans, French, Japanese and Chinese, all these nations are aware of this.

Almanlar, fransızlar, yaponlar, çinlilər - bu millətlər bu rellığın fərqindədir.

That's why they legislate to protect their language.

Buna görə də onlar öz dillərini qorumağı qanuniləşdirir.

They make it sacred.

Onlar bunu müqəddəsləşdirirlər.

That's why they use it in production, they pay a lot of money to develop it.

Buna görə də onlar dildən istehsalda istifadə edir, dili inkişaf etdirmək üçün çoxlu pul ödəyirlər.

Do we know better than them?

Biz onlardan daha çox bilirik?

All right,

Yaxşı,

we aren't from the developed world,

biz inkişaf etmiş dünyadan deyilik,

this advanced thinking hasn't reached us yet,

bu ali düşüncə hələ bizə gəlib çatmayıb

and we would like to catch up with the civilized world.

və biz mədəni dünya ilə ayaqlaşmaq istəyərdik.

Countries that were once like us, but decided to strive for development,

Bir zamanlar bizim kimi olan, lakin inkişaf üçün

do research,

tədqiqatlar aparıb, həmin ölkələrlə ayaqlaşan

and catch up with those countries,

Türkiyə, Malayziya və s. kimi ölkələr

such as Turkey, Malaysia and others,

pillələri çıxdıqca dillərini də

they carried their language with them as they were climbing the ladder,

özləri ilə daşıdılar,

protected it like a diamond.

onu almaz kimi qorudular.

They kept it close to them.

Onlar dili özlərinə yaxın tutdular.

Because if you get any product from Turkey or elsewhere

Çünki əgər sən Türkiyədən və ya başqa bir yerdən bir məhsul alırsansa

and it's not labeled in Turkish,

və onun üstündə türk dilində etiket yoxdursa,

then it isn't a local product.

demək, o, yerli məhsul deyil.

You wouldn't believe it's a local product.

Siz onun yerli məhsul olmasına inanmazdınız.

They'd go back to being consumers,

Onlar əvvəlki kimi alıcı olardılar.

clueless consumers, like we are most of the time.

bizim əksər zamanlarda olduğumuz kimi keyfiyyətsiz alıcılar.

So, in order for them to innovate and produce, they had to protect their language.

Beləliklə, yenilik etmək və istehsal etmək üçün onlar öz dillərini qorumalı oldular.

If I say, "Freedom, sovereignty, independence (Arabic),"

Əgər mən desəm ki, "Azadlıq, suverenlik, müstəqillik"(ərəb dilində)

what does this remind you of?

bu sizə nəyi xatırladacaq?

It doesn't ring a bell, does it?

Heç nəyi xatırlatmır, düzdür?

Regardless of the who, how and why.

Kim, necə və niyə olmasına baxmayaraq.

Language isn't just for conversing, just words coming out of our mouths.

Dil təkcə ağzımızdan sözlərin gəlib tökülməsi, söhbət üçün olan vasitə deyil.

Language represents specific stages in our lives,

Dil bizim həyatımızdakı müəyyən mərhələləri və bizim emosiyalarımıza

and terminology that is linked to our emotions.

bağlı olan terminologiyanı nümayiş etdirir.

So when we say, "Freedom, sovereignty, independence,"

Beləliklə də, biz "Azadlıq, suverenlik, müstəqillik" deyəndə,

each one of you draws a specific image in their own mind,

hər birinizin düşüncəsində xüsusi şəkillər canlanır,

there are specific feelings

xüsusi tarixi dövrdə,

of a specific day in a specific historical period.

xüsusi gündə xüsusi hisslər vardır.

Language isn't one, two or three words or letters put together.

Dil bir, iki və ya üç söz və ya hərf birləşməsi deyil.

It's an idea inside that relates to how we think,

O, bizim necə düşündüyümüzü, bir-birimizi necə gördüyümüzü,

and how we see each other and how others see us.

digərlərinin bizi necə gördüyünü əlaqələndirən daxili ideyadır.

What is our intellect?

İntellekt nədir?

How do you say whether this guy understands or not?

Necə deyə bilərsiniz ki, bu insan başa düşür, ya yox?

So, if I say, "Freedom, sovereignty, independence (English),"

Beləliklə, əgər mən desəm ki, "Azadlıq, suverenlik, müstəqillik (ingiliscə)"

or if your son came up to you and said,

və yaxud əgər sizin oğlunuz gəlib desə ki,

"Dad, have you lived through the period of the freedom (English) slogan?"

"Ata, sən azadlıq (ingiliscə) dövründə yaşamısan?"

How would you feel?

Nə hiss edərsiz?

If you don't see a problem,

Əgər problem görmürsünüzsə,

then I'd better leave, and stop talking in vain.

yaxşı olar ki, mən çıxım gedim və boş yerə danışmayım.

The idea is that these expressions remind us of a specific thing.

İdeya budur ki, bu ifadələr bizə xüsusi bir şeyi xatırladır.

I have a francophone friend who's married to a French man.

Mənim fransızla evli olan fransızdilli bir dostum var.

I asked her once how things were going.

Mən bir gün ondan soruşdum ki, işlər necə gedir?

She said, "Everything is fine,

O, dedi: "Hər şey yaxşıdır.

but once, I spent a whole night asking and trying to translate

Lakin mən bir gün bütün gecəni onun üçün

the meaning of the word 'toqborni' for him."

'toqborni' sözünü tərcümə etmək üçün çalışmışam."

(Laughter)

(Gülüş)

(Applause)

(Alqışlar)

The poor woman had mistakenly told him "toqborni,"

Yazıq qadın səhvən ona "toqborni" deyib

and then spent the whole night trying to explain it to him.

və sonra da bütün gecəni sözü ona izah etməyə çalışıb.

He was puzzled by the thought: "How could anyone be this cruel?

Onun əri məəttəl qalmışdı ki, "İnsan necə bu qədər qəddar ola bilər?"

Does she want to commit suicide?

O, intihar etmək istəyir?

'Bury me?' (English)"

"Basdır məni? (ingilis dilində)"

This is one of the few examples.

Bu, bir neçə misaldan biridir.

It made us feel that she's unable to tell that word to her husband,

Biz belə düşünməyə başladıq ki, əri başa düşməyəcəyinə görə,

since he won't understand,

qadın ona həmin sözü deyə bilməz.

and he's right not to; his way of thinking is different.

və o başa düşməməkdə haqlıdır. Onun düşüncə tərzi fərqlidir.

She said to me, "He listens to Fairuz with me,

Dostum mənə dedi: "O, mənimlə Fairuza qulaq asır

and one night, I tried to translate for him

və bir gecə mən onun üçün tərcümə etməyə çalışdım ki,

so he can feel what I feel when I listen to Fairuz."

mən Fairuzu dinlədiyim zaman hiss etdiklərimi o da hiss etsin."

The poor woman tried to translate this for him:

Yazıq qadın onun üçün bunu tərcümə etməyə çalışıb:

"From them I extended my hands and stole you --"

"Mən onlardan əllərimi uzatdım və səni oğurladım."

(Laughter)

(Gülüş)

And here's the pickle:

Və budur, problem:

"And because you belong to them, I returned my hands and left you."

"Və sən onlara məxsus olduğuna görə, mən əllərimi geri götürdüm və səni tərk etdim."

(Laughter)

(Gülüş)

Translate that for me.

Bunu mənim üçün tərcümə edin.

(Applause)

(Alqış)

So, what have we done to protect the Arabic language?

Biz ərəb dilini qorumaq üçün nə etmişik ?

We turned this into a concern of the civil society,

Biz bunu vətəndaş cəmiyyətinin məsələsinə çevirmişik,

and we launched a campaign to preserve the Arabic language.

və ərəb dilini qorumaq üçün kampaniyaya başlamışıq.

Even though many people told me, "Why do you bother?

Baxmayaraq ki, bir çox insanlar mənə deyirdi: "Niyə narahat olursan?

Forget about this headache and go have fun."

Bu başağrısını unut və özün üçün əylən."

No problem!

Problem yoxdur!

The campaign to preserve Arabic launched a slogan that says,

Ərəb dilini qoruma kampaniyasının şüarı bu idi:

"I talk to you from the East, but you reply from the West."

"Mən səninlə Şərqdən danışıram, sən isə mənə Qərbdən cavab verirsən."

We didn't say, "No! We do not accept this or that."

Biz demədik ki, "Yox! Biz bunu və ya onu qəbul etmirik."

We didn't adopt this style because that way, we wouldn't be understood.

Biz bu tərzi seçmədik, çünki bu yolla bizi başa düşməzdilər.

And when someone talks to me that way, I hate the Arabic language.

Və kimsə mənimlə o tərzdə danışırsa, mən ərəb dilinə nifrət edirəm.

We say--

Biz deyirik ki,

(Applause)

(Alqış)

We want to change our reality,

Biz öz reallığımızı dəyişmək istəyirik

and be convinced in a way that reflects our dreams, aspirations and day-to-day life.

və biz xəyallarımızı, arzularımızı və gündəlik həyatımızı əks etdirən tərzlə,

In a way that dresses like us and thinks like we do.

bizim kimi geyinən və bizim kimi düşünən tərzlə qane oluruq.

So, "I talk to you from the East, but you reply from the West"

Beləliklə, "Mən səninlə Şərqdən danışıram, lakin sən mənə Qərbdən cavab verirsən"

has hit the spot.

yerində bir şüar idi.

Something very easy, yet creative and persuasive.

Çox sadə, eyni zamanda, yaradıcı və inandırıcı.

After that, we launched another campaign

Bundan sonra biz torpaqda hərflər yazılmış

with scenes of letters on the ground.

başqa bir kampaniyaya başladıq.

You've seen an example of it outside,

Siz bu nümunəni bayırda görmüsünüz,

a scene of a letter surrounded by black and yellow tape

qara və sarı lent ilə əhatələnmiş hərf səhnəsi

with "Don't kill your language!" written on it.

üstündə "Dilini öldürmə!" yazılıb.

Why? Seriously, don't kill your language.

Niyə? Həqiqətən də, dilini öldürmə.

We really shouldn't kill our language.

Biz doğurdan da dilimizi öldürməməliyik.

If we were to kill the language, we'd have to find an identity.

Əgər biz dilimizi öldürməli olsaydıq, biz kimliyimizi tapmalı olardıq.

We'd have to find an existence.

Biz mövcudiyyətimizi tapmalı olardıq.

We'd go back to the beginning.

Biz başlanğıca geri dönməli olardıq.

This is beyond just missing our chance of being modern and civilized.

Bu, bizim müasir və mədəni olmaq şansımızı itirməkdən də ciddi məsələdir.

After that we released photos of guys and girls wearing the Arabic letter.

Bundan sonra biz ərəb hərfləri geyinmiş oğlanların və qızların şəkillərini yaydıq.

Photos of "cool" guys and girls.

"Cool" qızların və oğlanların şəkillərini.

We are very cool!

Biz çox "cool"uq!

And to whoever might say, "Ha! You used an English word!"

Və kim desə ki, "Aha, sən ingiliscə söz işlətdin!"

I say, "No! I adopt the word 'cool.'"

Mən deyirəm, "Yox! Mən 'cool' sözünü mənimsəmişəm."

Let them object however they want, but give me a word that's nicer

Qoyun, nə qədər inkar edirlərsə, etsinlər. Amma mənə daha gözəl bir söz verin ki,

and matches the reality better.

reallığı daha yaxşı ifadə etsin.

I will keep on saying "Internet"

Mən "internet" deməyə davam edəcəm.

I wouldn't say: "I'm going to the world wide web"

Mən demərəm ki, "Mən dünya hörümçək toruna gedirəm."

(Laughs)

(Gülüş)

Because it doesn't fit! We shouldn't kid ourselves.

Çünki bu yaraşmır! Biz özümüzü aldatmamalıyıq.

But to reach this point, we all have to be convinced

Lakin bu nöqtəyə gələnə kimi biz inanmalıyıq ki,

that we shouldn't allow anyone who is bigger

əgər məsələ dildirsə, biz daha böyük olanlara və ya bizim

or thinks they have any authority over us when it comes to language,

üzərimizdə nüfuzu olduğunu düşünənlərə icazə verməməliyik ki,

to control us or make us think and feel what they want.

bizi idarə etsin və ya bizə özlərinin istədiklərini düşündürsünlər və hiss etdirsinlər.

Creativity is the idea.

Yaradıcı olmaq ideyadır.

So, if we can't reach space or build a rocket and so on,

Əgər biz kainata uça bilmiriksə və ya raket düzəldə bilmiriksə və s.

we can be creative.

biz yaradıcı ola bilərik.

At this moment, every one of you is a creative project.

Hal-hazırda sizin hər biriniz yaradıcı bir layihəsiniz.

Creativity in your mother tongue is the path.

Sizin ana dilinizdəki yaradıcılıq özü bir yoldur.

Let's start from this moment.

Gəlin bu andan başlayaq.

Let's write a novel or produce a short film.

Gəlin roman yazaq və ya qısa bir film çəkək.

A single novel could make us global again.

Bircə roman bizi yenidən qlobal edə bilər.

It could bring the Arabic language back to being number one.

Bu ərəb dilini yenidən nömrə bir olmağa gətirib çıxara bilər.

So, it's not true that there's no solution; there is a solution!

Demək, "heç bir çıxış yolu yoxdur" söyləmək düz deyil. Çıxış yolu var!

But we have to know that, and be convinced that a solution exists,

Lakin biz bilməli və inanmalıyıq ki, çıxış yolu var

that we have a duty to be part of that solution.

və həmin çıxış yolunun bir hissəsi olmaq bizim borcumuzdur.

In conclusion, what can you do today?

Yekun olaraq, siz bu gün nə edə bilərsiniz?

Now, tweets, who's tweeting?

Tvitlər, kim tvitləyir?

Please, I beg of you, even though my time has finished,

Mənim vaxtım qurtarsa da, sizdən çox xahiş edirəm

either Arabic, English, French or Chinese.

istər ərəbcə, ingiliscə, fransızca yaxud da çin dilində olsun.

But don't write Arabic with Latin characters mixed with numbers!

Amma ərəb dilində yazanda rəqəmlərlə qarışıq Latın qrafikası ilə yazmayın.

(Applause)

(Alqış)

It's a disaster! That's not a language.

Bu, fəlakətdir! Bu, dil deyil!

You'd be entering a virtual world with a virtual language.

Siz virtual dünyaya virtual dil ilə daxil olursunuz.

It's not easy to come back from such a place and rise.

Belə bir yerdən geri dönərək ucalmaq asan deyil.

That's the first thing we can do.

Bu, bizim edə biləcəyimiz ilk işdir.

Second, there are many other things that we can do.

İkincisi, bizim edə biləcəyimiz bir çox başqa şeylər də var.

We're not here today to convince each other.

Biz bu gün burada bir-birimizi inandırmaq üçün toplaşmamışıq.

We're here to bring attention to the necessity of preserving this language.

Biz buradayıq ki, bu dili qorumağın vacibliyini diqqət mərkəzinə çatdıraq.

Now I will tell you a secret.

İndi isə sizə bir sirr açım.

A baby first identifies its father

Körpə ilk dəfə öz atasını dil vasitəsilə

through language.

tanıyır.

When my daughter is born, I'll tell her, "This is your father, honey (Arabic)."

Mənim qızım doğulanda, mən ona deyəcəyəm ki, "Bu sənin atandır, əzizim. (Ərəbcə)"

I wouldn't say, "This is your dad, honey (English)."

Mən ona ingilis dilində "This is your dad, honey." deməyəcəyəm.

And in the supermarket, I promise my daughter Noor,

Və qızım Nura söz verirəm ki, supermarketdə o mənə

that if she says to me, "Thanks (Arabic),"

ərəbcə "Çox sağ ol" desə

I won't say, "Dis, 'Merci, Maman,'" and hope no one has heard her.

Mən ona " 'Merci, Maman' söylə "deməyəcəyəm və ümid etməyəcəyəm ki, onu heç kim eşitmədi.

(Applause)

(Alqış)

Let's get rid of this cultural cringe.

Gəlin, özümüzü bu mədəni uyğunlaşdırmaqdan qurtaraq.

(Applause)

(Alqış)