Liza Donnelly: Drawing upon humor for change

Tłumaczenie: Marek Kasiak Korekta: Marcin Kasiak

(Laughter)

(Śmiech)

I was afraid of womanhood.

Bałam się kobiecości.

Not that I'm not afraid now,

Nie to bym wciąż się nie bała,

but I've learned to pretend.

lecz nauczyłam się udawać.

I've learned to be flexible.

Nauczyłam się być elastyczna.

In fact, I've developed some interesting tools

Stworzyłam ciekawe narzędzia,

to help me deal with this fear.

pozwalające mi zwalczać ten strach.

Let me explain.

Już tłumacze.

Back in the '50s and '60s, when I was growing up,

W latach 50-tych i 60-tych, gdy dorastałam,

little girls were supposed to be kind and thoughtful

małe dziewczynki musiały być miłe i mądre.

and pretty and gentle and soft,

i ładne, i grzeczne, i delikatne.

and we were supposed to fit into roles

Oraz musiałyśmy pasować do ról,

that were sort of shadowy --

które były na swój sposób rozmazane.

really not quite clear what we were supposed to be.

Nie do końca było pewne, jakie miałyśmy być.

(Laughter)

(Śmiech)

There were plenty of role models all around us.

Wszędzie wokoło było mnóstwo przykładów.

We had our mothers, our aunts, our cousins, our sisters,

Nasze matki, ciotki, kuzynki czy siostry,

and of course, the ever-present media

oraz oczywiście wszechobecne media,

bombarding us with images and words,

zasypujące nas obrazami i słowami,

telling us how to be.

mówiąc nam kim być.

Now my mother was different.

Moja matka była inna.

She was a homemaker,

Chociaż była gospodynią domową,

but she and I didn't go out and do girlie things together,

nigdy nie robiliśmy kobiecych rzeczy razem.

and she didn't buy me pink outfits.

Nie kupowała mi różowych ubranek.

Instead, she knew what I needed, and she bought me a book of cartoons.

Przeciwnie - wiedząc co potrzebuję - kupiła mi kreskówkę,

And I just ate it up.

a ja ją po prostu pochłonęłam.

I drew, and I drew,

Rysowałam i rysowałam,

and since I knew that humor was acceptable in my family,

wiedząc, że humor jest powszechnie akceptowany w mojej rodzinie,

I could draw, do what I wanted to do,

mogłam rysować co tylko zapragnęłam,

and not have to perform, not have to speak --

zamiast rozmawiać, wykonywać...

I was very shy --

Byłam bardzo nieśmiała --

and I could still get approval.

a i tak wciąż spotykałam się ze zrozumieniem.

I was launched as a cartoonist.

Zaczęłam pracę jako rysownik.

Now when we're young,

Będąc młodym,

we don't always know. We know there are rules out there,

nie zawsze wiemy... cóż, wiemy, że wszystko się rządzi jakimiś prawami,

but we don't always know --

ale nie zawsze wiemy...

we don't perform them right,

nie wpasowujemy się w nie właściwie,

even though we are imprinted at birth

mimo, że rodzimy się

with these things,

z tą wiedzą

and we're told

oraz mówi się nam

what the most important color in the world is.

co jest najważniejsze na świecie.

We're told what shape we're supposed to be in.

Mówi się nam jak powinniśmy być ukształtowani.

(Laughter)

(Śmiech)

We're told what to wear --

Mówi się nam co nosić --

(Laughter)

(Śmiech)

-- and how to do our hair --

-- jakie nosić fryzury --

(Laughter)

(Śmiech)

-- and how to behave.

-- oraz jak się zachowywać.

Now the rules that I'm talking about

Zasady, o których mówię

are constantly being monitored by the culture.

są nieustannie sprawdzane przez kulturę.

We're being corrected,

Jesteśmy poprawiani.

and the primary policemen are women,

Najlepszymi policjantami są kobiety,

because we are the carriers of the tradition.

gdyż to my podtrzymujemy tradycje.

We pass it down from generation to generation.

Przekazujemy je z pokolenia na pokolenie.

Not only that --

Nie tylko,

we always have this vague notion

zawsze mamy też to niejasne uczucie,

that something's expected of us.

że czegoś się od nas oczekuje.

And on top of all off these rules,

Zaś na samym szczycie tych oczekiwań,

they keep changing.

coś się cały czas zmienia.

(Laughter)

(Śmiech)

We don't know what's going on half the time,

Nie zdajemy sobie sprawy co się dzieje przez część czasu,

so it puts us in a very tenuous position.

co stawia nas w marnej pozycji.

(Laughter)

(Śmiech)

Now if you don't like these rules,

Teraz, jeśli nie lubisz tych zasad,

and many of us don't --

a większość z nas tak ma.

I know I didn't, and I still don't,

Nie lubiłam i wciąż nie lubię.

even though I follow them half the time,

mimo to częściowo ich przestrzegam,

not quite aware that I'm following them --

nie zawsze będąc tego świadomą --

what better way than to change them [than] with humor?

czy jest lepszy sposób na ich zmianę, niż przez zastosowanie humoru?

Humor relies on the traditions of a society.

Humor bazuje na tradycjach społecznych.

It takes what we know, and it twists it.

Wykręca to, co już nam znane.

It takes the codes of behavior and the codes of dress,

Kodeks zachowania, sposób ubierania

and it makes it unexpected,

i zmienia je na coś nieoczekiwanego.

and that's what elicits a laugh.

To właśnie to pobudza do śmiechu.

Now what if you put together women and humor?

Teraz, co się stanie jeżeli połączymy kobietę i humor?

I think you can get change.

Myślę, że można temu dać szansę.

Because women are on the ground floor,

Ponieważ kobiety zajmują ważną pozycję,

and we know the traditions so well,

tak samo jak tradycje,

we can bring a different voice to the table.

możemy osiągnąć nieco inny efekt.

Now I started drawing

Zaczęłam rysować

in the middle of a lot of chaos.

w chaotycznym okresie.

I grew up not far from here in Washington D.C.

Dorastałam niedaleko Waszyngtonu

during the Civil Rights movement, the assassinations,

podczas ruchu praw obywatelskich, zamachów,

the Watergate hearings and then the feminist movement,

nagrań Watergate oraz ruchu feministycznego.

and I think I was drawing,

Myślę, że przez rysunek

trying to figure out what was going on.

próbowałam zrozumieć co się tak naprawdę dzieje.

And then also my family was in chaos,

Potem również moją rodzinę ogarną chaos.

and I drew to try to bring my family together --

Zatem rysowałam by znów ich zjednoczyć --

(Laughter)

(Śmiech)

-- try to bring my family together with laughter.

-- zjednoczyć przez śmiech.

It didn't work.

Nie zadziałało.

My parents got divorced, and my sister was arrested.

Moi rodzice się rozwiedli, moja siostra została aresztowana.

But I found my place.

Ale ja znalazłam swoje miejsce na świecie.

I found that I didn't have to wear high heels,

Zrozumiałam, że nie muszę nosić szpilek,

I didn't have to wear pink,

czy różowych ubrań,

and I could feel like I fit in.

i wciąż czułam, że wszystko pasuje.

Now when I was a little older, in my 20s,

Kiedy byłam nieco po 20-stce,

I realized there are not many women in cartooning.

zrozumiałam, że nie ma zbyt dużo rysowniczek.

And I thought, "Well, maybe I can break

Pomyślałam, "Cóż, może mogę

the little glass ceiling of cartooning,"

zwojować rysowniczy świat?"

and so I did. I became a cartoonist.

I tak zrobiłam, zostałam rysowniczką.

And then I thought -- in my 40s I started thinking,

Następnie, mając 40-stkę na karku, zaczęłam myśleć

"Well, why don't I do something?

"Czemu-by tu czegoś nie zdziałać?"

I always loved political cartoons,

Zawsze uwielbiałam satyry polityczne,

so why don't I do something with the content of my cartoons

czemu zatem nie wykorzystać tego w moich rysunkach,

to make people think about the stupid rules that we're following

by zmusić ludzi do myślenia o głupich rolach społecznych, których się trzymamy,

as well as laugh?"

a przy okazji również do śmiechu?"

Now my perspective

Obecnie moja perspektywa

is a particularly --

jest szczególnie --

(Laughter)

(Śmiech)

-- my perspective is a particularly American perspective.

moja perspektywa jest szczególnie amerykańska.

I can't help it. I live here.

Nic na to nie poradzę, tutaj mieszkam.

Even though I've traveled a lot,

Mimo, że dużo podróżowałam,

I still think like an American woman.

wciąż myślę jak amerykańska kobieta.

But I believe that the rules that I'm talking about

Mimo to wierzę, że role, o których mówię

are universal, of course --

są uniwersalne, oczywiście --

that each culture has its different codes of behavior

wszystkie kultury mają różne zestawy zachowań,

and dress and traditions,

zasad ubioru, tradycji,

and each woman has to deal with these same things

lecz w każdej z nich kobieta musi się zmagać z tymi samymi problemami,

that we do here in the U.S.

z którymi się zmaga w U.S.

Consequently, we have.

W efekcie, mamy -- my - kobiety -

Women, because we're on the ground, we know the tradition.

stąpające po ziemi, znające tradycje,

We have amazing antennae.

mamy doskonałe anteny.

Now my work lately

Ostatnio moją pracą

has been to collaborate with international cartoonists,

była współpraca z międzynarodowymi rysownikami

which I so enjoy,

przy czym bardzo dobrze się bawiłam.

and it's given me a greater appreciation

Oraz bardzo docieniłam

for the power of cartoons

siłę kreskówek

to get at the truth,

do odkrywania prawdy,

to get at the issues quickly and succinctly.

szybko i zwięźle.

And not only that, it can get to the viewer

Nie tylko przez to. Docieramy do odbiorcy,

through not only the intellect, but through the heart.

nie tylko przez intelekt, lecz i serce.

My work also has allowed me to collaborate

Moja praca również pozwala mi na współpracę

with women cartoonists from across the world --

z rysowniczkami z całego świata,

countries such as Saudi Arabia,

z Arabii Saudyjskiej,

Iran, Turkey,

Iranu, Turcji,

Argentina, France --

Argentyny, Francji...

and we have sat together and laughed

Siedząc razem śmiejemy się,

and talked and shared our difficulties.

rozmawiamy i dzielimy się naszymi problemami.

And these women are working so hard to get their voices heard

Te kobiety ciężko pracują, by ich głos mógł być usłyszany

in some very difficult circumstances.

w bardzo nieprzychylnych warunkach.

But I feel blessed to be able to work with them.

Jednak czuję się wyróżniona mogąc z nimi pracować.

And we talk about

Rozmawiamy o tym,

how women have such strong perceptions,

jak kobiety mocno postrzegają

because of our tenuous position

mimo marnej pozycji

and our role as tradition-keepers,

oraz roli pośrednika tradycji.

that we can have the great potential

O tym, że mamy ogromny potencjał

to be change-agents.

by zacząć odgrywać ważną rolę w zmianach.

And I think, I truly believe,

Wierzę, że

that we can change this thing

możemy dokonywać tych zmian

one laugh at a time.

za pomocą każdorazowego śmiechu.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Oklaski)