My year reading a book from every country in the world | Ann Morgan

Tłumaczenie: Agnieszka Zambrzycka Korekta: Marta Konieczna

It's often said that you can tell a lot about a person

Podobno można o kimś dużo powiedzieć,

by looking at what's on their bookshelves.

patrząc na jego półki z książkami.

What do my bookshelves say about me?

Co moje półki z książkami mówią o mnie?

Well, when I asked myself this question a few years ago,

Kiedy spytałam oto siebie kilka lat temu,

I made an alarming discovery.

dokonałam niepokojącego odkrycia.

I'd always thought of myself as a fairly cultured,

Zawsze myślałam o sobie jako o kimś dość kulturalnym,

cosmopolitan sort of person.

jako o kosmopolitce.

But my bookshelves told a rather different story.

Ale moje półki z książkami opowiedziały inną historię.

Pretty much all the titles on them

Prawie wszystkie tytuły

were by British or North American authors,

były autorów brytyjskich lub północno-amerykańskich,

and there was almost nothing in translation.

nie było żadnego przekładu.

Discovering this massive, cultural blind spot in my reading

Odkrycie tego kulturalnego martwego punktu w lekturach

came as quite a shock.

było niemałym szokiem.

And when I thought about it, it seemed like a real shame.

Na tę myśl poczułam prawdziwy wstyd.

I knew there had to be lots of amazing stories out there

Wiedziałam, że gdzieś tam jest wiele niesamowitych opowieści

by writers working in languages other than English.

autorów w innych językach.

And it seemed really sad to think that my reading habits meant

Zasmuciła mnie myśl, że przez swoje czytelnicze nawyki

I would probably never encounter them.

nigdy ich nie spotkam.

So, I decided to prescribe myself

Postanowiłam zlecić sobie

an intensive course of global reading.

intensywny kurs światowego czytania.

2012 was set to be a very international year for the UK;

2012 był międzynarodowym rokiem dla Zjednoczonego Królestwa,

it was the year of the London Olympics.

to był rok olimpiady w Londynie.

And so I decided to use it as my time frame

Zrobiłam z niego ramę czasową

to try to read a novel, short story collection

na próbę przeczytania powieści, zbioru krótkich opowiadań

or memoir from every country in the world.

lub wspomnień z każdego kraju na świecie.

And so I did.

I tak zrobiłam.

And it was very exciting

To było bardzo ekscytujące,

and I learned some remarkable things

nauczyłam się niezwykłych rzeczy,

and made some wonderful connections

nawiązałam wspaniałe kontakty,

that I want to share with you today.

którymi chcę się z wami podzielić.

But it started with some practical problems.

Ale zaczęło się od kilku problemów praktycznych.

After I'd worked out which of the many different lists of countries in the world

Istnieje wiele list krajów świata.

to use for my project,

Ustaliłam, że do swojego projektu

I ended up going with the list of UN-recognized nations,

posłużę się listą narodów ONZ,

to which I added Taiwan,

dodając Tajwan,

which gave me a total of 196 countries.

co dało mi ostatecznie 196 krajów.

And after I'd worked out how to fit reading and blogging

Obmyśliłam, jak dopasować czytanie i pisanie bloga

about, roughly, four books a week

o około 4 książkach na tydzień,

around working five days a week,

pracując 5 dni w tygodniu.

I then had to face up to the fact that I might even not be able

i zrozumiałam, że mogę mieć kłopot

to get books in English from every country.

z uzyskaniem książek po angielsku z każdego kraju.

Only around 4.5 percent of the literary works published

Tylko około 4,5 % literatury publikowanej każdego roku

each year in the UK are translations,

w Anglii to tłumaczenia.

and the figures are similar for much of the English-speaking world.

Liczby te są podobne dla większości anglojęzycznego świata.

Although, the proportion of translated books published

Mimo że odsetek przekładów publikowanych

in many other countries is a lot higher.

w wielu innych krajach jest dużo większy.

4.5 percent is tiny enough to start with,

4,5 % to wystarczająco mało, żeby zacząć,

but what that figure doesn't tell you

Czego te liczby nie mówią?

is that many of those books will come from countries

Większość tych książek pochodzi z krajów

with strong publishing networks

z silnymi sieciami wydawniczymi

and lots of industry professionals primed to go out and sell those titles

i wieloma specjalistami, przygotowanymi, by sprzedać je

to English-language publishers.

angielskojęzycznym wydawnictwom.

So, for example, although well over 100 books are translated from French

Przykładowo, choć ponad 100 książek jest tłumaczonych z francuskiego

and published in the UK each year,

i publikowanych w Anglii co roku,

most of them will come from countries like France or Switzerland.

większość z nich pochodzi z takich krajów jak Francja i Szwajcaria.

French-speaking Africa, on the other hand,

Francuskojęzyczna Afryka

will rarely ever get a look-in.

rzadko ma pole do popisu.

The upshot is that there are actually quite a lot of nations

W rezultacie jest całkiem dużo państw,

that may have little or even no commercially available literature

nie mających wcale lub mało literatury po angielsku.

in English.

Their books remain invisible to readers

Ich książki pozostają niewidoczne dla czytelników

of the world's most published language.

najczęściej publikowanych języków.

But when it came to reading the world,

Kiedy zaczęłam czytanie świata,

the biggest challenge of all for me

największym wyzwaniem było to,

was that fact that I didn't know where to start.

że nie wiedziałam, gdzie zacząć.

Having spent my life reading almost exclusively British

Przez całe życie czytając prawie wyłącznie brytyjskie

and North American books,

i północnoamerykańskie książki,

I had no idea how to go about sourcing and finding stories

nie miałam pojęcia, jak znajdować opowieści

and choosing them from much of the rest of the world.

i wybierać je z większej reszty świata.

I couldn't tell you how to source a story from Swaziland.

Nie wiem, jak znaleźć opowieść z Suazi.

I wouldn't know a good novel from Namibia.

Nie znam dobrej powieści z Namibii.

There was no hiding it --

Nie ma co ukrywać,

I was a clueless literary xenophobe.

byłam beznadziejnym literackim ksenofobem.

So how on earth was I going to read the world?

Jakim cudem zamierzałam czytać świat?

I was going to have to ask for help.

Zamierzałam prosić o pomoc.

So in October 2011, I registered my blog,

W październiku 2011 zarejestrowałam blog

ayearofreadingtheworld.com,

ayearofreadingtheworld.com,

and I posted a short appeal online.

i wysłałam krótki apel przez internet.

I explained who I was,

Wytłumaczyłam, kim jestem,

how narrow my reading had been,

jak wąski jest mój horyzont czytelniczy,

and I asked anyone who cared to

prosiłam każdego zainteresowanego

to leave a message suggesting what I might read

o zostawienie podpowiedzi,

from other parts of the planet.

co czytać z innych części planety.

Now, I had no idea whether anyone would be interested,

Nie miałam pojęcia, czy kogoś to zainteresuje,

but within a few hours of me posting that appeal online,

ale już po kilku godzinach

people started to get in touch.

ludzie zaczęli się kontaktować.

At first, it was friends and colleagues.

Na początku przyjaciele i koledzy.

Then it was friends of friends.

Później przyjaciele przyjaciół.

And pretty soon, it was strangers.

Bardzo szybko obcy.

Four days after I put that appeal online,

Cztery dni po zamieszczeniu apelu

I got a message from a woman called Rafidah in Kuala Lumpur.

dostałam wiadomość od Rafidy z Kuala Lumpur.

She said she loved the sound of my project,

Powiedziała, że mój projekt bardzo jej przypadł do gustu

could she go to her local English-language bookshop

i czy mogłaby w lokalnej anglojęzycznej księgarni

and choose my Malaysian book and post it to me?

kupić dla mnie malezyjską książkę i mi ją przesłać?

I accepted enthusiastically,

Zgodziłam się entuzjastycznie

and a few weeks later,

i kilka tygodni później

a package arrived containing not one, but two books --

przybyła paczka zawierająca nie jedną, ale dwie książki,

Rafidah's choice from Malaysia,

wybór Rafidy z Malezji

and a book from Singapore that she had also picked out for me.

i książkę z Singapuru, którą też dla mnie wybrała.

Now, at the time, I was amazed

Wtedy byłam zdumiona,

that a stranger more than 6,000 miles away

że ktoś obcy, mieszkający prawie 10 000 km stąd,

would go to such lengths to help someone

dokłada wszelkich starań, by pomóc komuś,

she would probably never meet.

kogo pewnie nigdy nie spotka.

But Rafidah's kindness proved to be the pattern for that year.

Życzliwość Rafidy okazała się być stałym wzorcem.

Time and again, people went out of their way to help me.

Wielokrotnie ludzie robili wszystko, aby mi pomóc.

Some took on research on my behalf,

Niektórzy podejmowali się badań w moim imieniu,

and others made detours on holidays and business trips

inni zbaczali z trasy na wakacjach i w podróżach służbowych,

to go to bookshops for me.

żeby iść dla mnie do księgarni.

It turns out, if you want to read the world,

Okazuje się, że jeśli chcesz czytać świat,

if you want to encounter it with an open mind,

jeśli chcesz doświadczyć tego z otwartym umysłem,

the world will help you.

świat ci pomoże.

When it came to countries

Jeśli chodzi o kraje

with little or no commercially available literature in English,

z niewielką lub żadną komercyjnie dostępną literaturą po angielsku,

people went further still.

posuwano się jeszcze dalej.

Books often came from surprising sources.

Książki często nadchodziły z zaskakujących źródeł.

My Panamanian read, for example, came through a conversation

Moja panamska lektura dotarła dzięki konwersacji

I had with the Panama Canal on Twitter.

z Kanałem Panamskim na Twitterze.

Yes, the Panama Canal has a Twitter account.

Tak, Kanał Panamski ma konto na Twitterze.

And when I tweeted at it about my project,

Kiedy twittowałam o moim projekcie,

it suggested that I might like to try and get hold of the work

podpowiedziano mi, by poszukać

of the Panamanian author Juan David Morgan.

pracy panamskiego autora, Juana Davida Morgana.

I found Morgan's website and I sent him a message,

Znalazłam stronę Morgana i wysłałam mu wiadomość,

asking if any of his Spanish-language novels

pytając, czy któraś z jego hiszpańskich powieści

had been translated into English.

była przetłumaczona na angielski.

And he said that nothing had been published,

Powiedział, że nic nie było wydane,

but he did have an unpublished translation

ale miał nieopublikowane tłumaczenie

of his novel "The Golden Horse."

swojej powieści "Złoty koń".

He emailed this to me,

Przesłał mi to mailem

allowing me to become one of the first people ever

i stałam się pierwszą czytelniczką

to read that book in English.

tej książki po angielsku.

Morgan was by no means the only wordsmith

Morgan nie był jedynym mistrzem słowa,

to share his work with me in this way.

dzielącym się w ten sposób swoją pracą.

From Sweden to Palau,

Od Szwecji do Palau,

writers and translators sent me self-published books

pisarze i tłumacze wysłali mi samopublikowane ksiązki

and unpublished manuscripts of books

i niepublikowane manuskrypty,

that hadn't been picked up by Anglophone publishers

odrzucone przez angielskich wydawców

or that were no longer available,

lub już niedostępne,

giving me privileged glimpses of some remarkable imaginary worlds.

dając mi uprzywilejowany dostęp do wymyślonych światów.

I read, for example,

Czytałam między innymi

about the Southern African king Ngungunhane, who led the resistance

o południowoafrykańskim królu Ngungunhane,

against the Portuguese in the 19th century;

który dowodził powstaniem przeciw Portugalii w XIX wieku,

and about marriage rituals in a remote village

o rytuałach małżeńskich w odległej wiosce

on the shores of the Caspian sea in Turkmenistan.

na wybrzeżu Morza Kaspijskiego w Turkmenistanie.

I met Kuwait's answer to Bridget Jones.

Poznałam kuwejcką odpowiedź na Bridget Jones.

(Laughter)

(Śmiech)

And I read about an orgy in a tree in Angola.

Czytałam o orgii w drzewie w Angoli.

But perhaps the most amazing example

Najbardziej niesamowity przykład trudu,

of the lengths that people were prepared to go to

jaki ludzie byli w stanie ponieść,

to help me read the world,

żeby pomóc mi czytać świat,

came towards the end of my quest,

nadszedł pod koniec moich poszukiwań,

when I tried to get hold of a book from the tiny, Portuguese-speaking

gdy próbowałam znaleźć książkę z małych portugalskojęzycznych

African island nation of São Tomé and Príncipe.

Wysp Świętego Tomasza i Książęcej w Afryce.

Now, having spent several months trying everything I could think of to find

Po kilku miesiącach poszukiwań

a book that had been translated into English from the nation,

angielskiego tłumaczenia książki z tego państwa,

it seemed as though the only option left to me

zostało mi tylko sprawdzić,

was to see if I could get something translated for me from scratch.

czy da się zamówić zupełnie nowe tłumaczenie.

Now, I was really dubious

Byłam pełna wątpliwości,

whether anyone was going to want to help with this,

czy ktoś byłby gotowy mi w tym pomóc

and give up their time for something like that.

i poświęcić na to czas.

But, within a week of me putting a call out on Twitter and Facebook

W ciągu tygodnia od zamieszczenia wezwania na Twitterze i Facebooku

for Portuguese speakers,

dla osób znających portugalski

I had more people than I could involve in the project,

miałam więcej chętnych niż mogłam zaangażować w projekt,

including Margaret Jull Costa, a leader in her field,

w tym Margaret Jull Costa, liderkę w swojej dziedzinie,

who has translated the work of Nobel Prize winner José Saramago.

która przetłumaczyła pracę noblisty, Jose Saramago.

With my nine volunteers in place,

Z dziewięcioma ochotnikami

I managed to find a book by a São Toméan author

znalazłam książkę autora z Wyspy Św. Tomasza,

that I could buy enough copies of online.

którą kupiłam w odpowiedniej liczbie egzemplarzy.

Here's one of them.

To jest jeden z nich.

And I sent a copy out to each of my volunteers.

Wysłałam kopię każdemu z wolontariuszy.

They all took on a couple of short stories from this collection,

Każdy wybrał kilka krótkich opowieści z tego zbioru

stuck to their word, sent their translations back to me,

i zgodnie z obietnicą przysłał tłumaczenie.

and within six weeks, I had the entire book to read.

W sześć tygodni miałam całą książkę.

In that case, as I found so often during my year of reading the world,

Przez rok czytania świata często przekonywałam się,

my not knowing and being open about my limitations

że moja niewiedza i szczerość wobec własnych ograniczeń

had become a big opportunity.

stały się wielką okazją.

When it came to São Tomé and Príncipe,

Jeśli chodzi o Wyspy Św. Tomasza i Książęcą,

it was a chance not only to learn something new

była to okazja nie tylko do nauczenia się czegoś nowego

and discover a new collection of stories,

i odkrycia nowego zbioru opowieści,

but also to bring together a group of people

ale także do zbliżenia do siebie grupy ludzi

and facilitate a joint creative endeavor.

i umożliwienia im wspólnego kreatywnego wysiłku.

My weakness had become the project's strength.

Moja słabość stała się siłą projektu.

The books I read that year opened my eyes to many things.

Książki przeczytane przez ten rok otworzyły mi oczy na wiele spraw.

As those who enjoy reading will know,

Ci, którzy lubią czytać, wiedzą,

books have an extraordinary power to take you out of yourself

że książki dają niezwykłą siłę porzucania światopoglądu

and into someone else's mindset,

i przyjmowania innego,

so that, for a while at least,

żeby choć przez chwilę

you look at the world through different eyes.

spojrzeć na świat innymi oczami.

That can be an uncomfortable experience,

To może być niewygodne doświadczenie,

particularly if you're reading a book

szczególnie, jeśli czytasz książkę

from a culture that may have quite different values to your own.

kultury o całkiem innych wartościach niż twoje.

But it can also be really enlightening.

Może to być jednak też bardzo pouczające.

Wrestling with unfamiliar ideas can help clarify your own thinking.

Zmaganie się z obcymi ideami może pomóc rozjaśnić twój sposób myślenia.

And it can also show up blind spots

Może ukazać martwe punkty

in the way you might have been looking at the world.

w sposobie postrzegania świata.

When I looked back at much of the English-language literature

Patrząc na angielskojęzyczną literaturę,

I'd grown up with, for example,

w której wyrastałam,

I began to see how narrow a lot of it was,

zaczęłam dostrzegać jej ograniczenia

compared to the richness that the world has to offer.

w porównaniu do bogactwa, jakie oferuje świat.

And as the pages turned,

Wraz z przekładanymi stronami

something else started to happen, too.

zaczęło się dziać również coś innego.

Little by little,

Stopniowo długa lista krajów, z jaką zaczęłam, zmieniła się

that long list of countries that I'd started the year with, changed

from a rather dry, academic register of place names

z suchego, akademickiego rejestru miejsc

into living, breathing entities.

w żywe, oddychające całości.

Now, I don't want to suggest that it's at all possible

Nie chcę sugerować, że w ogóle da się

to get a rounded picture of a country simply by reading one book.

otrzymać wszechstronny obraz kraju z lektury jednej książki.

But cumulatively, the stories I read that year

Ale zbiorowo opowieści, które przeczytałam w tym roku,

made me more alive than ever before

ożywiły mnie, ukazując bogactwo,

to the richness, diversity and complexity of our remarkable planet.

różnorodność, złożoność naszej niezwykłej planety.

It was as though the world's stories

Tak jakby te światowe opowieści

and the people who'd gone to such lengths to help me read them

i trud poniesiony przez ludzi, by pomóc mi je przeczytać,

had made it real to me.

nadały im rzeczywistych wymiarów.

These days, when I look at my bookshelves

Obecnie, kiedy patrzę na półki z książkami

or consider the works on my e-reader,

czy przeglądam je na czytniku,

they tell a rather different story.

opowiadają one nieco inną historię.

It's the story of the power books have to connect us

Jest to opowieść o sile, jaką mają książki w łączeniu nas

across political, geographical, cultural, social, religious divides.

przez polityczne, geograficzne, kulturowe, społeczne i religijne różnice.

It's the tale of the potential human beings have to work together.

Jest to bajka o potencjale istot ludzkich do wspólnej pracy.

And, it's testament

I jest to świadectwo

to the extraordinary times we live in, where, thanks to the Internet,

niezwykłych czasów, gdzie dzięki internetowi

it's easier than ever before

łatwiej niż kiedykolwiek dotąd

for a stranger to share a story, a worldview, a book

dzielić się opowieścią, światopoglądem, książką

with someone she may never meet, on the other side of the planet.

z kimś, kogo nigdy nie spotkamy, po drugiej stronie planety.

I hope it's a story I'm reading for many years to come.

Mam nadzieję, że jest to opowieść na wiele nadchodzących lat.

And I hope many more people will join me.

Oraz że dużo więcej osób się przyłączy.

If we all read more widely, there'd be more incentive

Czytając bardziej wszechstronnie, zachęcimy wydawców

for publishers to translate more books,

do tłumaczenia większej ilości książek,

and we would all be richer for that.

a my staniemy się bogatsi.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)