Why we laugh | Sophie Scott

Translator: Myo Aung Reviewer: sann tint

Hi. I'm going to talk to you today about laughter,

ဟိုင်၊ ကျွန်မ ဒီနေ့ ရှင်တို့ကို ရယ်မောခြင်း အကြောင်း ပြောပြပါမယ်။

and I just want to start by thinking about the first time

ကျွန်မက ရယ်မောခြင်းကို ပထမဦးဆုံး

I can ever remember noticing laughter.

သတိထားမိတဲ့ အဖြစ်ကနေ စတင်ချင်ပါတယ်။

This is when I was a little girl. I would've been about six.

ကျွန်မ ကလေးမလေး ဘဝတုန်းက အသက် ခြောက်နှစ်ခန့်တုန်းကပါ။

And I came across my parents doing something unusual,

ကျွန်မအတွက် နည်းနည်းလေး နားလည်မရတဲ့ မိဘတွေကို တွေ့မြင်လိုက်တယ်၊

where they were laughing.

သူတို့ဟာ ရယ်မောနေခဲ့ကြတာပါ။

They were laughing very, very hard.

သူတို့ဟာ အပြင်းအထန်ကို ရယ်နေခဲ့ကြတယ်။

They were lying on the floor laughing.

သူတို့ဟာ ရယ်မောရင်း ကြမ်းပြင်ပေါ်မှာ လဲနေခဲ့ကြတယ်။

They were screaming with laughter.

သူတို့ဟာ ရယ်ရလွန်းလို့ အော်ဟစ်နေခဲ့ကြတယ်။

I did not know what they were laughing at, but I wanted in.

သူတို့ ဘာကို ရယ်နေမှန်း ကျွန်မ မသိခဲ့ပေမဲ့ ကျွန်မလည်း ပါဝင်ခဲ့ချင်တယ်။

I wanted to be part of that,

ကျွန်မလည်း အဲဒီထဲမှာ ရောပါဝင်လျက်၊

and I kind of sat around at the edge going, "Hoo hoo!" (Laughter)

သူတိုကို ဝိုင်းပတ်ရင်း "ဟူး ဟူး!" အော်နေချင်ခဲ့တယ်။ (ရယ်မောသံများ)

Now, incidentally, what they were laughing at

နောက်မှာ ကျွန်မ သိလာရတာက သူတို့ဟာ

was a song which people used to sing,

လူတွေ ဆိုလေ့ရှိခဲ့ကြတဲ့ သီချင်း တပုဒ်ကို ရယ်မောနေခဲ့ကြတာ၊

which was based around signs in toilets on trains

ရထားပေါ်က အိမ်သာထဲက အမှတ်အသားတွေ အကြောင်း သီချင်း၊

telling you what you could and could not do

ရထားတွေ ပေါ်မှာ ဘာလုပ်လို့ ရနိုင်တယ်၊ ဘာမလုပ်ရဘူး ဆိုတာကို

in toilets on trains.

ရေးဖွဲ့ထားတဲ့ သီချင်းပါ။

And the thing you have to remember about the English is, of course,

ဒီနေရာမှာ အင်္ဂလိပ်လူမျိုးတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး သတိရနေရမှာက၊ တကယ်ပါပဲ၊

we do have an immensely sophisticated sense of humor.

ကျွန်မတို့ဆီမှာ ဟာသကို ခံစားနိုင်စွမ်းဟာ သိပ်ကို မြင့်မားလှပါတယ်။

(Laughter)

(ရယ်မောသံများ)

At the time, though, I didn't understand anything of that.

တကယ်တော့ ထိုစဉ်တုန်းက ကျွန်မဟာ အဲဒါတွေကို ဘာမှ နားမလည်ခဲ့ပါ။

I just cared about the laughter,

ကျွန်မဟာ ရယ်မောခြင်းကို စိတ်ဝင်စားလာခဲ့တယ်၊

and actually, as a neuroscientist, I've come to care about it again.

ကိုယ်တိုင် အာရုံကြော ပညာရှင်ဖြစ်လာတော့ အဲဒါကို ထပ်ပြီး စိတ်ဝင်စားလာခဲ့တယ်။

And it is a really weird thing to do.

အဲဒီအလုပ်ဟာ တော်တော့ကို ထူးဆန်းပါတယ်။

What I'm going to do now is just play some examples

အခုတော့ ကျွန်မဟာ သာဓက တချို့ကို ပြပေးပါမယ်။

of real human beings laughing,

လူတွေ ရယ်မောနေကြပုံပါ၊

and I want you think about the sound people make and how odd that can be,

လူတွေက ထုတ်လုပ်လိုက်တဲ့ အသံတွေ အကြောင်း အသံတွေ ကြောင်တိကြောင်တောင် ရှိနိုင်ပုံ၊

and in fact how primitive laughter is as a sound.

သတိထားစေလိုပါတယ်။ တကယ်တော့ အသံအရ ရယ်မောခြင်းဟာ သိပ်ကို ရိုးလွန်းလှပါတယ်။

It's much more like an animal call than it is like speech.

အဲဒါဟာ စကားပြောဆိုမှုနဲ့ မတူဘဲ တိရိစ္ဆာန် ခေါ်သံနဲ့ တူချင်ပါတယ်။

So here we've got some laughter for you. The first one is pretty joyful.

ဒီတော့ ရယ်မောသံ တချို့ကို တင်ပြပေးပါ့မယ်။ ပထမ တခုဟာ အတော်ကလေး ပျော်စရာမျိုးပါ။

(Audio: Laughing)

(ရယ်မောနေတဲ့ အသံ)

Now this next guy, I need him to breathe.

နောက် တယောက်ကျတော့၊ အသက်ရှူဖို့ လိုနေပြီ။

There's a point in there where I'm just, like,

အဲဒီလို ရယ်ရာတွင်၊ အခုဟာလိုမျိုး တချို့နေရာမှာ

you've got to get some air in there, mate,

ကျွန်မတို့ဟာ လေကို ရှူသွင်းဖို့ လိုအပ်တယ်၊

because he just sounds like he's breathing out.

သူဆိုရင် ရယ်ရလွန်းလို့ အသက်မရှူနိုင် ဖြစ်နေပုံရတယ်။

(Audio: Laughing)

(ရယ်မောနေတဲ့ အသံ)

This hasn't been edited; this is him.

ဒါကို ဘယ်လိုမှ တည်းဖြတ်ခဲ့တာ မဟုတ်ဘူး၊ သူ့အသံပါ။

(Audio: Laughing) (Laughter)

(ရယ်မောနေတဲ့ အသံ) (ရယ်မောသံ)

And finally we have -- this is a human female laughing.

နောက်ဆုံးမှာတော့ -- ဟောဒါက အမျိုးသမီးတဦးရဲ့ ရယ်သံပါ။

And laughter can take us to some pretty odd places in terms of making noises.

ရယ်မောမှုဟာ ထွက်ပေါ်လာနိုင်တဲ့ အသံပုံစံအရ အတော့်ကို ထူးဆန်းနိုင်ပါတယ်။

(Audio: Laughing)

(ရယ်မောနေတဲ့ အသံ)

She actually says, "Oh my God, what is that?" in French.

သူ တကယ်ပြောနေတာက၊ "အို၊ အောင်မလေ၊ အဲဒါ ဘာလဲ?" ပြင်သစ်လိုပါ။

We're all kind of with her. I have no idea.

ကျွန်မတို့ဟာ သူမနဲ့ အတူတူ ရှိနေသလိုပဲ။ ဘာမှန်း မသိဘူး။

Now, to understand laughter, you have to look at a part of the body

ရယ်မောခြင်းကို နားလည်ဖို့အတွက် ခန္ဓာကိုယ် တနေရာကို ကြည့်ဖို့လိုတယ်၊

that psychologists and neuroscientists don't normally spend much time looking at,

စိတ်ပညာရှင်တွေ နဲ့ အာရုံကြော ပညာရှင်တွေ သိပ်ကြည့်လေ့ မရှိကြတဲ့ အပိုင်းပါ၊

which is the ribcage,

နံရိုးအိမ်ပါ၊

and it doesn't seem terribly exciting,

ဘာမှ စိတ်လှုပ်ရှားစရာ မရှိဘူးလို့ ထင်ရပေမဲ့၊

but actually you're all using your ribcage all the time.

လက်တွေ့မှာ ကျွန်မတို့ အားလုံးဟာ အဲဒါကို တချိန်လုံး သုံးနေကြပါတယ်။

What you're all doing at the moment with your ribcage,

အဲဒီလို အချိန်မျိုးမှာ ကျွန်မတို့ဟာ နံရိုးအိမ်ကို အသုံးချနေရင်း

and don't stop doing it, is breathing.

အသက်ရှူမှုကို ရပ်နားလို့ မဖြစ်နိုင်ပါ။

So you use the intercostal muscles, the muscles between your ribs,

အဲဒီလိုနည်းဖြင့် ကျွန်မတို့ဟာ နံရိုးတွေ အကြားရှိ ကြွက်သားတွေကို သုံးကြတာပါ၊

to bring air in and out of your lungs

နံရိုးအိမ်ကို ချဲ့လိုက် ချုံ့လိုက် လုပ်ခြင်းဖြင့်

just by expanding and contracting your ribcage,

အဆုတ်ထဲကို လေကို သွင်းလိုက် မှုတ်ထုတ်လိုက် လုပ်နေကြတာပါ။

and if I was to put a strap around the outside of your chest

တကယ်လို့ ကျွန်မက ရှင်တို့ ရင်ဘတ်ကို တခုခုနဲ့ ရစ်ပတ်လိုက်မယ်ဆိုရင်

called a breath belt, and just look at that movement,

အဲဒီ အသက်ရှူမှု ခါးပတ်ရဲ့ လှုပ်ရှးမှုကို ကြည့်နေရင်၊

you see a rather gentle sinusoidal movement, so that's breathing.

ညင်သာစွာဖြင့် တက်လိုက်ဆင်းလိုက်ဖြင့် အသက်ရှူနေတာကို တွေ့နိုင်ပါတယ်။

You're all doing it. Don't stop.

ကျွန်မတို့ အဲဒီအတိုင်း လုပ်ကြတာပါ။ မရပ်ကြပါနဲ့။

As soon as you start talking,

ကျွန်မတို့က စကားကို စပြောလာတာနဲ့၊

you start using your breathing completely differently.

ကျွန်မတို့ဟာ အသက်ရှူမှုကို လုံးဝ တမျိုးသုံးလာကြတယ်။

So what I'm doing now is you see something much more like this.

ကျွန်မ အခု လုပ်ပြနေတာကို ရှင်တို့ မြင်နိုင်ကြပါတယ်။

In talking, you use very fine movements of the ribcage

စကားပြောနေစဉ်မှာ၊ ကျွန်မတို့ဟာ လေကို အပြင်ကို ထုတ်ပစ်ဖို့

to squeeze the air out --

နံရိုးအိမ်ကို မသိမသာ လှုပ်ကြရတာပါ၊

and in fact, we're the only animals that can do this.

တကယ်တော့၊ ဒီလိုလုပ်နိုင်တဲ့ သတ္တဝါဆိုလို့ ကျွန်မတို့ပဲ ရှိပါတယ်။

It's why we can talk at all.

အဲဒါကြောင့်မို့လို့ ကျွန်မတို့ စကားပြောနိုင်ကြတာပါ။

Now, both talking and breathing has a mortal enemy,

အဲဒီလို စကားပြောမှု နဲ့ အသက်ရှူမှုတို့ဆီမှာ ကြောက်မက်စရာ ရန်သူ ရှိပါတယ်၊

and that enemy is laughter,

အဲဒီရန်သူက ရယ်မောမှုပါ၊

because what happens when you laugh

ဘာလို့လဲဆိုတော့၊ ကျွန်မ ရယ်ကြတဲ့အခါမှာ

is those same muscles start to contract very regularly,

ခုနက ကြွက်သားတွေဟာ ချုံ့မှုကို သိပ်ကို မှန်မှန် စတင်ကြတယ်၊

and you get this very marked sort of zig-zagging,

အဲဒါနဲ့ ကျွန်မတို့ဆီမှာ ပင့်လိုက် ကျလိုက် လှုပ်ရှားမှု ပေါ်လာကာ

and that's just squeezing the air out of you.

လေကို အထဲကနေပြီး အပြင်ကို ထုတ်ပစ်ပေးလာတယ်။

It literally is that basic a way of making a sound.

တကယ်တော့ အဲဒါဟာ အသံကို ဖြစ်ပေါ်စေတဲ့ အခြေခံနည်းပါပဲ။

You could be stamping on somebody, it's having the same effect.

ရှင်တို့ဟာ တယောက်ယောက်ကို ရိုက်ထုမယ် ဆိုလည်း အလားတူပဲ ဖြစ်လာမှာပါ။

You're just squeezing air out,

ကျွန်မတို့က လေကို ညှစ်ထုတ်နေတာပါ၊

and each of those contractions -- Ha! -- gives you a sound.

အဲဒီလို ချုံ့ပစ်မှုတိုင်းက၊ ဟုတ်တယ်၊ အသံကို ထုတ်ပေးနေတာပါ။

And as the contractions run together, you can get these spasms,

အဲဒီလို ချုံ့ပစ်မှုက ဆက်တိုက် ဖြစ်လာနေတော့ ကျွန်မတို့ဟာ ဆန့်ငင်ဆန့်ငင် ဖြစ်လာတာပါ၊

and that's when you start getting these -- (Wheezing) -- things happening.

အဲဒါကြောင့်မို့လို့ ကျွန်မတို့ဆီမှာ ဒီလို ဟာမျိုး (ခက်ခဲစွာအသက်ရှူသံ) -- ဖြစ်လာတာပါ

I'm brilliant at this. (Laughter)

ကျွန်မဟာ ဒီနေရာမှာ တကယ်တော်တာနော်။ (ရယ်မောသံများ)

Now, in terms of the science of laughter, there isn't very much,

တကယ်တော့ ရယ်မောမှုဆိုင်ရာ သိပ္ပံရဲ ရှုထောင့်မှ ပြောရရင်၊

but it does turn out that pretty much everything we think we know

ပြောနိုင်တာ သိပ်မများပေမဲ့၊ ကျွန်မတို့ ရယ်မောခြင်းနဲ့ ပတ်သက်ပြီး

about laughter is wrong.

သိကြတဲ့ အရာတိုင်းဟာ မှားယွင်းနေကြပါတယ်။

So it's not at all unusual, for example, to hear people to say

ဒါကြောင့်မို့လို့၊ ဥပမာ၊ လူတွေဟာ ရယ်နိုင်တဲ့ တခုတည်းသော သတ္တဝါပါလို့

humans are the only animals that laugh.

လူတွေ ပြောဆိုကြတာကို ထောက်ပြနိုင်တယ်။

Nietzsche thought that humans are the only animals that laugh.

Nietzsche ကတောင် လူသားဟာ ရယ်နိုင်တဲ့ တခုတည်းသော သတ္တဝါပါလို့ ထင်ခဲ့တယ်။

In fact, you find laughter throughout the mammals.

လက်တွေ့တွင်၊ နို့တိုက် အကောင်တိုင်း ရယ်မောကြတာ တွေ့နိုင်ပါတယ်။

It's been well-described and well-observed in primates,

အဆင့်မြင့် နို့တွက် သတ္တဝါတွေ အကြားမှာ မြင်တွေ့နေကျပါ၊

but you also see it in rats,

ကြွက်တွေ အကြားမှာလည်း မြင်နိုင်ပါတယ်၊

and wherever you find it --

အဲဒီလို တွေ့မြင်ကြရတဲ့ နေရာတိုင်းမှာ၊

humans, primates, rats --

လူတွေ၊ အဆင့်မြင့် နို့တိုက် သတ္တဝါတွေ၊ ကြွက်တွေ အကြားမှာ၊

you find it associated with things like tickling.

အဲဒါဟာ ကလိထိုးခြင်းနဲ့ ဆက်စပ်နေတာကိုပါ မြင်ကြရမှာပါ။

That's the same for humans.

လူသားတို့ အတွက်လည်း အဲဒါ မှန်ပါတယ်။

You find it associated with play, and all mammals play.

အဲဒါဟာ ကစားမှုနဲ့ ဆက်စပ်နေပါတယ်၊ နို့တိုက် သတ္တဝါတွေ အာလုံး ကစားကြတယ်။

And wherever you find it, it's associated with interactions.

အဲဒီလို တွေ့မြင်တိုင်းမှာ အပြန်အလှန် ဆက်ဆံမှုနဲ့ ဆက်စပ်နေတတ်တယ်။

So Robert Provine, who has done a lot of work on this,

ဒါတွေကို အတော်ကလေး လေ့လာခဲ့သူ Robert Provine ထောက်ပြထားတာက

has pointed out that you are 30 times more likely to laugh

ကျွန်မတိုဟာ တကိုယ်တည်း မဟုတ်ဘဲ တယောက်ယောက်နဲ့ ရှိနေရင်

if you are with somebody else than if you're on your own,

ရယ်မောနိုင်ဖို့ အလားအလာဟာ အဆ ၃၀ ပိုများပါတယ်၊

and where you find most laughter

ကျွန်မတို့ဟာ ရယ်မောမှု အများဆုံးကို တွေ့မြင်ကြရတာက

is in social interactions like conversation.

စကားပြောဆိုမှုလို လူတွေ အပြန်အလှန် ပြောဆိုဆက်ဆံနေချိန်မျိုးမှာပါ။

So if you ask human beings, "When do you laugh?"

အဲဒါကြောင့်မို့လို့ လူသားတွေကို "ခင်ဗျားတို့ ဘယ်အချိန်မှာ ရယ်တာလဲ?"မေးရင်

they'll talk about comedy and they'll talk about humor and they'll talk about jokes.

သူတို့ဟာ ဟာသဇာတ်လမ်း၊ ရယ်စရာ ပြောဆိုမှု၊ နောက်ပြောင်မှုတွေကို ပြောပြကြမှာပါ။

If you look at when they laugh, they're laughing with their friends.

လူတွေ ရယ်နေကြတာကို ကြည့်ကြည့်ပါက သူတို့ရဲ့ မိတ်ဆွေတွေနဲ့ ရယ်နေတာ များပါတယ်။

And when we laugh with people, we're hardly ever actually laughing at jokes.

ကျွန်မတို့က လူတွေ အများကြီးနဲ့အတူ ရယ်ရင် နောက်ပြောင်မှုကြောင့် မဟုတ်ဖို့ များတယ်။

You are laughing to show people that you understand them,

ကျွန်မတို့ ရယ်ကြတာကို လူတွေကို နားလည် ကြောင်းကို ပြပေးရန် ဖြစ်တယ်၊

that you agree with them, that you're part of the same group as them.

သူတို့နဲ့ သဘောတူတာကို၊ ကျွန်မတို့ဟာ တအုပ်စုထဲ ဖြစ်တာကို ပြဖို့ပါ။

You're laughing to show that you like them.

သူတို့ကို နှစ်ခြိုက်တာကို ပြသဖို့ ရယ်မောကြတာပါ။

You might even love them.

သူတို့ကို ချစ်ကြိုက်တာလည်း ဖြစ်နိုင်တယ်။

You're doing all that at the same time as talking to them,

တကယ်တော့ အဲဒါဟာ သူတို့နဲ့ စကားပြောနေချိန်မှာလည်း ဖြစ်နိုင်တယ်၊

and the laughter is doing a lot of that emotional work for you.

ရယ်မောမှုဟာ စိတ်ခံစားမှုဆိုင်ရာ အလုပ်တော်တော်များများကို လုပ်ပေးနေတာပါ။

Something that Robert Provine has pointed out, as you can see here,

Robert Provine ထောက်ပြသွားခဲ့သလိုပဲ ကျွန်မတို့ ရယ်မောကြခြင်းရဲ့

and the reason why we were laughing

အကြောင်းရင်းကို ရှာကြည့်ချင်ရင်၊

when we heard those funny laughs at the start,

အစပိုင်းမှာ ပျော်ရွှင်ဖွယ်ရာ ရယ်မောသံ ကြားရတဲ့ အခါမှာ၊

and why I was laughing when I found my parents laughing,

မိဘတွေ ရယ်မောနေတာ မြင်လိုက်ရလို့ ကျွန်မ ရယ်လာခဲ့တဲ့ အခါမှာ၊

is that it's an enormously behaviorally contagious effect.

ကျွန်မတို့ဟာ အားကောင်းလှတဲ့ ပြုမူမှုဆိုင်ရာ ကူးစက်လွယ်တဲ့ အဖြစ်ကို ပြနေတာပါ။

You can catch laughter from somebody else,

ကျွန်မတို့ဟာ ရယ်မောမှုကို တယောက်ယောက်ထံမှ ရရှိလာနိုင်ပါတယ်၊

and you are more likely to catch laughter off somebody else if you know them.

ပြီးတော့ အဲဒီလူကို ကျွန်မတို့ သိမယ်ဆိုရင် ရယ်မောမှုဟာ ကူးစက်ဖို့ ပိုလွယ်ပါလိမ့်မည်။

So it's still modulated by this social context.

အဲဒီတော့ အဲဒါဟာ လူမှုရေး အကြောင်းအရာနဲ့ ဆက်စပ်နေပါတယ်။

You have to put humor to one side

ကျွန်မတို့ ဆန်းစစ်ရာတွင် ဟာသကို တဘက်မှာ ထားလိုက်ကာ

and think about the social meaning of laughter

ရယ်မောခြင်းကို ကျတော့ လူမှုရေး အနှစ်သာရမှ ကြည့်ရှူရန် လိုပါတယ်၊

because that's where its origins lie.

၎င်းရဲ့ ဇစ်မြစ်က အဲဒီမှ စတင်ခဲ့လို့ပါ။

Now, something I've got very interested in is different kinds of laughter,

အခုဆက်ပြီး၊ ကျွန်မဟာ ရယ်မောမှု ပုံစံ အမျိုးမျိုးကို စိတ်ဝင်စားမိတာ ပြောပြမယ်၊

and we have some neurobiological evidence about how human beings vocalize

ပြီးတော့ လူတွေရဲ့ အသံထုတ်မှုကို လေ့လာကြတဲ့ အာရုံကြောဇီဝ ပညာရှင်များက

that suggests there might be two kinds of laughs that we have.

ရယ်မောသံ နှစ်မျိုး ရှိုနိုင်တယ်လို့ အထောက်အထားများဖြင့် ဆိုကြပါတယ်။

So it seems possible that the neurobiology for helpless, involuntary laughter,

ကြည့်ရတာ ကျွန်မ မိဘတွေက အဓိပ္ပါယ်မရှိတဲ့ သီချင်းကြောင့် ကြမ်းပေါ်မှာ လဲနေရအောင်ကို

like my parents lying on the floor screaming about a silly song,

ဖြစ်ခဲ့ရတဲ့ ထိန်းမရအောင်၊ ရုတ်တရက် ရယ်မောမှုရဲ့ အခြေခံ အကြောင်းရင်းဟာ

might have a different basis to it than some of that more polite

ကျွန်မတို့ ကြုံရတတ်တဲ့ အဲဒီလို ဆိုးဆိုးဝါးဝါး မဟုတ်ဘဲ

social laughter that you encounter, which isn't horrible laughter,

ပိုယဉ်ကျေးတဲ့ လူမှုရေး ရယ်မောမှုနဲ့ တူပုံမရပါဘူး၊

but it's behavior somebody is doing as part of their communicative act to you,

အဲဒါကျတော့ တယောက်ယောက်က ခင်ဗျားတို့နဲ့ ဆက်သွယ်မှုကို ပြတဲ့ အနေနဲ့၊

part of their interaction with you; they are choosing to do this.

ခင်ဗျားတို့နဲ့ တုံ့ပြန်မှုအဖြစ်၊ သူတို့က ခင်ဗျားကို ရွေးတာကို ပြချင်တာပါ။

In our evolution, we have developed two different ways of vocalizing.

ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်အတွင်းမှာ ကျွန်မတို့ဆီမှာ မတူတဲ့ အသံထုတ်နည်း နှစ်မျိုး ဖွံ့ဖြိုးလာခဲ့ပါတယ်။

Involuntary vocalizations are part of an older system

အလိုလို အသံဖြစ်ပေါ်လာမှုဟာ ပိုဟောင်းတဲ့ စနစ်ထံမှ ပါလာတဲ့ဟာပါ၊

than the more voluntary vocalizations like the speech I'm doing now.

ကျွန်မ အခုလို ပြောကြားနေတဲ့ ဟန်လုပ် ပြုလုပ်တဲ့ အသံတွေနဲ့ စာရင်ပေါ့လေ။

So we might imagine that laughter might actually have two different roots.

အဲဒါကြောင့်မို့လို့ ရယ်မောခြင်းဆီမှာ ဇစ်မြစ် နှစ်မျိုး ရှိနိုင်တယ်လို့ ယူဆရတယ်။

So I've been looking at this in more detail.

အဲဒါကြောင့် ကျွန်မဟာ အဲဒါကို ပိုပြီး အသေးစိတ် လေ့လာကြည့်နေခဲ့ပါတယ်။

To do this, we've had to make recordings of people laughing,

အဲဒီလို လေ့လာဖို့ ကျွန်မတို့ဟာ ရယ်မောနေတဲ့ လူတွေကို အသံသွင်းခဲ့ကြရပါတယ်၊

and we've had to do whatever it takes to make people laugh,

ပြီးတော့ လူတွေကို မဖြစ်ဖြစ်အောင် ရယ်မောဖို့ ပြုလုပ်ခဲ့ကြရပါတယ်။

and we got those same people to produce more posed, social laughter.

အဲဒီထဲမှာ တချို့လူတွေကို ကျတော့ လူမှုရေး ရယ်မောပြဖို့၊ တမင်ကို ရယ်ခိုင်းခဲ့ရပါတယ်။

So imagine your friend told a joke,

ရှင်တို့ မိတ်ဆွေကို ဟာသ တခုပြောပြတာကို စိတ်ကူးကြည့်ကြပါ၊

and you're laughing because you like your friend,

ရှင်တို့ဟာ ရှင်တို့ မိတ်ဆွေကို သဘောကျလို့ ရယ်မောနေပါတယ်၊

but not really because the joke's all that.

တကယ်တော့ သူပြောလိုက်တဲ့ ဟာသကြောင့် လုံးဝ မဟုတ်ပါ။

So I'm going to play you a couple of those.

ရှင်တို့ကို အဲဒီလို ရယ်မောသံ တချို့ကို ဖွင့်ပြပေးပါမယ်။

I want you to tell me if you think this laughter is real laughter,

အဲဒီနောက်မှာ ရှင်တို့က ကြားလိုက်ရတဲ့ ရယ်မောသံဟာ အစစ်ရယ်တာလား၊

or if you think it's posed.

ဒါမှမဟုတ် ဟန်ပြရယ်မှုလား ထောက်ပြရမယ်။

So is this involuntary laughter or more voluntary laughter?

ကောင်းပြီ၊ အခုကြားရမယ့်ဟာက အလိုလို ရယ်မောမှုလား ဟန်လုပ် ရယ်မောမှုလား?

(Audio: Laughing)

(ရယ်မောခြင်းရဲ့ အသံ)

What does that sound like to you?

အခုကြားရတာကို ရှင်တို့ ဘယ်လိုထင်သလဲ?

Audience: Posed. Sophie Scott: Posed? Posed.

ပရိသတ် - ဟန်ုလုပ်ရယ်တာပါ။ Sophie Scott - ဟန်လုပ်ရယ်တာလား? ဟုတ်တယ်။

How about this one?

ဒါနဲ့ ဒီအသံကျတော့ကော?

(Audio: Laughing)

(ရယ်မောခြင်းရဲ့ အသံ)

(Laughter)

(ရယ်မောသံများ)

I'm the best.

ကျွန်မက အရမ်းတော်တယ်။

(Laughter) (Applause)

(ရယ်မောသံများ) (လက်ခုပ်သံများ)

Not really.

တကယ်တော့ မဟုတ်ဘူး။

No, that was helpless laughter,

မဟုတ်ဘူး၊ အဲဒါက အလိုလို ရယ်မောမှုပါ၊

and in fact, to record that, all they had to do was record me

တကယ်တော့ အဲဒါကို အသံသွင်းဖို့အတွက် ကျွန်မကို အသံသွင်းဖို့သာ လိုခဲ့တာပါ၊

watching one of my friends listening to something I knew she wanted to laugh at,

ကျွန်မ သူငယ်ချင်းက သူရယ်မယ်လို့ ကျွန်မသိထား တာကို နားထောင်နေစဉ်ပါ၊

and I just started doing this.

ကျွန်မက ဒီလို လုပ်ပြတော့တယ်လေ။

What you find is that people are good at telling the difference

ကျွန်မ ဘာတွေ့သလဲဆိုတော့ လူတွေဟာ တကယ့် ရယ်မောမှု နဲ့ ဟန်လုပ် ရယ်မှုကို

between real and posed laughter.

လွယ်ကူစွာ သိရှိနိုင်ကြခြင်းပါပဲ။

They seem to be different things to us.

အဲဒီ ရယ်မောသံတွေကို လူတွေဟာ ခွဲခြားနိုင်စွန်း ရှိပုံရပါတယ်။

Interestingly, you see something quite similar with chimpanzees.

ချင်ပင်ဇီတွေ အထဲမှာပါ အလားတူ ဖြစ်ပုံရတာဟာ စိတ်ဝင်စားစရာပါပဲ။

Chimpanzees laugh differently if they're being tickled

ချင်ပင်ဇီတွေဟာ သူတို့ကို ကလိပေးလိုက်လို့ ရယ်မောပုံဟာ

than if they're playing with each other,

သူတို့အချင်းချင်း ကစားစဉ် ရယ်ပုံနဲ့ မတူကွဲပြားပါတယ်၊

and we might be seeing something like that here,

ကျွန်မတို့ဟာ ဟောဒီမှာ မြင်ရတာမျိုးကို မြင်နိုင်ကြပါတယ်၊

involuntary laughter, tickling laughter, being different from social laughter.

အလိုလို ရယ်မောမှု၊ ကလိထိုး ရယ်မောမှုဟာ လူမှုရေး ရယ်မောမှုနဲ့ မတူကြပါ။

They're acoustically very different.

၎င်းတို့ကို ကြားရပုံဟာ သိပ်ကို ကွာခြားလှပါတယ်။

The real laughs are longer. They're higher in pitch.

တကယ့် ရယ်မောမှု အစစ်ဟာ ပိုကြာတတ်တယ်၊ အသံပိုမြင့်ပါတယ်။

When you start laughing hard,

ကျွန်မတို့က တအား ရယ်မောကြတဲ့ အခါမှာ၊

you start squeezing air out from your lungs

ကျွန်မတို့ အဆုတ်ထဲကနေပြီး လေကို ညှစ်ထုတ်ပစ်မှုရဲ့ ဖိအားဟာ

under much higher pressures than you could ever produce voluntarily.

တမင်ကို လေညှစ်ထုတ်မှုနဲ့ စာရင် များစွာမှ မြင့်မားလှပါတယ်။

For example, I could never pitch my voice that high to sing.

ဥပမာ၊ ကျွန်မသီချင်းဆိုရာမှာ ကျွန်မ အသံကို အဲဒီလို မြင့်အောင် မလုပ်နိုင်ပါဘူး။

Also, you start to get these sort of contractions and weird whistling sounds,

အဲဒါ့အပြင် ကျွန်မတို့ဟာ အဲဒီလိုကြိုးစားရင် အသံတမျိုးဖြစ်လာကာ တဝီဝီမြည်လာနိုင်တယ်၊

all of which mean that real laughter is extremely easy,

ဒီတော့ ရယ်မောမှု အစစ်ဟာ သိပ်ကို လွယ်ကူတာ လုံးဝကို ရှင်းနေပါတယ်၊

or feels extremely easy to spot.

တနည်း၊ အဲဒါကို ထောက်ပြဖို့ သိပ်လွယ်ပါတယ်။

In contrast, posed laughter, we might think it sounds a bit fake.

နောက်တဘက်တွင် ဟန်လုပ် ရယ်မောခြင်းက နဲနဲလေး အတု ဖြစ်တာ ကျွန်မတို့ သိနိုင်ပါတယ်။

Actually, it's not, it's actually an important social cue.

တကယ်တမ်းတွင်၊ အဲဒီလို မဟုတ်ဘဲ၊ အရေးကြီးတဲ့ လူမှုရေး လိုအပ်ချက်ပါ။

We use it a lot, we're choosing to laugh in a lot of situations,

ကျွန်မတို့ဟာ အဲဒါကို အခြေအနေ တော်တော် များများထဲမှာ မကြာမကြာ အသုံးပြုကြတယ်၊

and it seems to be its own thing.

သူ့ဘာသာသူ လိုအပ်ချက် တခုနဲ့တူပါတယ်။

So, for example, you find nasality in posed laughter,

ဥပမာ၊ ဟန်လုပ် ရယ်တဲ့အခါမှာ နှာသံပါလာတတ်ပါတယ်၊

that kind of "ha ha ha ha ha" sound

ကျွန်မရဲ့ "ha ha ha ha ha" အသံထဲမှာလို၊

that you never get, you could not do, if you were laughing involuntarily.

အလိုလို ရယ်မောတဲ့ အခါမှာ အဲဒီလိုအသံမျိုး ဘယ်တော့မှ ထွက်မလာနိုင်ပါ။

So they do seem to be genuinely these two different sorts of things.

ဒီတော့ အဲဒီ အရာနှစ်ခုဟာ လုံးဝကို မတူ ကွဲပြားတဲ့ အရာနှစ်ခုဖြစ်တာ ထင်ရှားပါတယ်။

We took it into the scanner to see how brains respond

ဒါကိုပဲ ကျွန်မတို့ဟာ ဦးနှောက်ကို စကင်လုပ်ကြည့်လျက်

when you hear laughter.

ရယ်မောသံကို ကြားရပုံကို လေ့လာကြတယ်။

And when you do this, this is a really boring experiment.

အဲဒီလို လုပ်ကြည့်တော့၊ ဒီစမ်းသပ်မှုဟာ တကယ့်ကို ငြီးငွေ့စရာပါ။

We just played people real and posed laughs.

ကျွန်မတို့က လူတွေကို ရယ်မောမှု အစစ် နဲ့ အတုကို ဖွင့်ပြခဲ့ကြတယ်။

We didn't tell them it was a study on laughter.

အဲဒါဟာ ရယ်မောမှုဆိုင်ရာ လေ့လာမှုဖြစ်တာ မပြောခဲ့ကြပါ။

We put other sounds in there to distract them,

သူတို့အာရုံကို လွှဲပြောင်းပစ်ဖို့ ကျွန်မတို့ ဒီ့ပြင်အသံတွေကိုလည်း ထည့်ပေးခဲ့ကြသေးတယ်၊

and all they're doing is lying listening to sounds.

သူတို့ လုပ်ပေးခဲ့ရတာက လှဲနေကာ အသံတွေကို နားထောင်ရုံပါပဲ။

We don't tell them to do anything.

သူတို့ကို တခုခု လုပ်ရန်ကိုလည်း မပြောခဲ့ပါဘူး။

Nonetheless, when you hear real laughter and when you hear posed laughter,

ဘယ်လိုပဲဖြစ်ဖြစ်၊ ရယ်မောမှု အစစ်ကို ကြားတဲ့ အခါမှာ၊ ဟန်လုပ် ရယ်မောမှုကို ကြားတဲ့အခါမှာ၊

the brains are responding completely differently,

ဦးနှောက်တွေ တုံ့ပြန်ကြပုံဟာ လုံးဝကို မတူဘူး၊

significantly differently.

သိသိသာသာကို ခြားနားနေတယ်။

What you see in the regions in blue, which lies in auditory cortex,

အသံဆိုင်ရာ အပြင်လွှာထဲမှာ ရှိနေကြတဲ့ အပြာရောင် နေရာလေးတွေဟာ

are the brain areas that respond more to the real laughs,

ရယ်မောမှု အစစ်ကို တုံ့ပြန်တဲ့ နေရာတွေပါ၊

and what seems to be the case,

အခုကိစ္စဟာ အဲဒီလို အဖြစ်နဲ့ တူပုံရတယ်၊

when you hear somebody laughing involuntarily,

တယောက်ယောက်က အလိုလို ရယ်မောတဲ့ အခါ ကြားရတဲ့ အသံတွေကို

you hear sounds you would never hear in any other context.

ဒီပြင် ဘယ်အကြောင်းကြောင့် ရယ်မောမှုထဲမှာ ဘယ်လိုမှ ကြားရမှာ မဟုတ်ပါဘူး။

It's very unambiguous,

အဲဒါဟာ သိပ်ကို ပြတ်သားလှပါတယ်၊

and it seems to be associated with greater auditory processing

ပြီးတော့ အဲဒီထဲမယ် မွန်မြတ်တဲ့ အသံတွေကို ထုတ်လုပ်ပေးဖို့ အသံထုတ်လုပ်ရေး

of these novel sounds.

လုပ်ငန်းစဉ်တွေ အများကြီးပုံရတယ်။

In contrast, when you hear somebody laughing in a posed way,

အဲဒါနဲ့ ပြောင်းပြန်၊ ကျွန်မတို့က တယောက် ဟန်လုပ် ရယ်မောနေတာကို ကြားရင်၊

what you see are these regions in pink,

ဒီမှာ ရှင်တို့ မြင်နေရတဲ့ ပန်းရောင် နေရာတွေပါ၊

which are occupying brain areas associated with mentalizing,

စိတ်နဲ့ ဆက်စပ်နေကြတဲ့ နေရာတွေမှာ ရှိနေကြတာပါ၊

thinking about what somebody else is thinking.

အခြားသူက ဘယ်လိုများ စဉ်းစားနေတာနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ နေရာတွေပါ။

And I think what that means is,

ဒီတော့ ကျွန်မ ဆိုလိုချင်တာက ဘာလဲဆိုတော့၊

even if you're having your brain scanned, which is completely boring

တကယ့်ကို စိတ်ညစ်စရာ ကောင်းတဲ့ အခုလို ဦးနှောက်ကို

and not very interesting,

စကင် လုပ်ကြည့်တဲ့ အခါမှာတောင်၊

when you hear somebody going, "A ha ha ha ha ha,"

ကျွန်မတို့က တယောက်ကနေပြီး "အာ၊ ဟာ ဟာ ဟာ ဟာ ဟာ" ကို ကြားရတော့

you're trying to work out why they're laughing.

သူတို့ ရယ်နေကြတာ ဘာကြောင့်လဲ နားလည်ဖို့ ကြိုးစားကြပါတယ်။

Laughter is always meaningful.

ရယ်မောမှုဟာ အစဉ်ပဲ အဓိပ္ပါယ်ရှိတယ်။

You are always trying to understand it in context,

ကျွန်မတို့ အဲဒါကို ဆက်စပ်နားလည်ဖို့ အစဉ်ပဲ ကြိုးစားကြပါတယ်၊

even if, as far as you are concerned, at that point in time,

သင်ကိုယ်တိုင်အတွက်၊ အဲဒီအချိန်ကာလမှာ၊ အဲဒါဟာ ဆက်စပ်ခြင်း မရှိတောင်မှ၊

it has not necessarily anything to do with you,

ခင်ဗျားနဲ့ ပတ်သက်နေတာ ဟုတ်ချင်မှ ဟုတ်မယ် ဆိုတောင်၊

you still want to know why those people are laughing.

ကျွန်မတို့ဟာ အဲဒီလူတွေ ရယ်မောနေကြတာ ဘာကြောင့်လဲ ဆိုတာကို သိချင်နေတုန်းပါ။

Now, we've had the opportunity to look at how people hear real and posed laughter

အခုတော့ ကျွန်မတို့ဟာ အသက်အရွယ်ကို လိုက်ပြီး လူတွေက ရယ်မောမှု အစစ် နဲ့ အတုကို

across the age range.

ကြားရပုံ လေ့လာခွင့် ကြုံလာခဲ့ပါတယ်။

So this is an online experiment we ran with the Royal Society,

ဒီစမ်းသပ်မှုကို အွန်လိုင်းမှနေပြီး Royal Society နဲ့အတူ ပြုလုပ်ကြတာပါ၊

and here we just asked people two questions.

လူတွေကို အဲဒီမှာ မေးခွန်း နှစ်ခု မေးကြတယ်။

First of all, they heard some laughs,

အစပိုင်းမှာ သူတို့ဟာ ရယ်မောသံ အချို့ကို ကြားကြရပါတယ်၊

and they had to say, how real or posed do these laughs sound?

အဲဒီနောက်မှာ အဲဒီရယ်မောသံတွေဟာ အစစ်လား ဟန်လုပ်တာလား မေးကြည့်တာပါ။

The real laughs are shown in red and the posed laughs are shown in blue.

ရယ်မောမှု အစစ်တွေကို အနီရောင်ဖြင့်၊ ဟန်လုပ် ရယ်မှုကို အပြာရောင်ဖြင့် ပြထားတယ်။

What you see is there is a rapid onset.

အဲဒီမှာ ချက်ချင်း မြင်နိုင်တဲ့ အချက်တချက် ရှိပါတယ်။

As you get older, you get better and better at spotting real laughter.

လူတယောက် အသက်ကြီးလာတာနဲ့အမျှ၊ ရယ်မောမှု အစစ်ကို ခွဲခြားရာတွင် ပိုပိုတော်လာပါတယ်။

So six-year-olds are at chance, they can't really hear the difference.

ခြောက်နှစ်အရွယ် ကလေးဆိုရင် ခြားနားချက်ကို ကြားဖို့ ခက်ပါလိမ့်မယ်။

By the time you are older, you get better,

ကျွန်မတို့ အသက်ကြီးလာရင် ပိုတော်လာကြပါမယ်၊

but interestingly, you do not hit peak performance in this dataset

စိတ်ဝင်စားစရာ ကောင်းသေးတာက၊ အသက် ၃၀ နဲ့ ၄၀ မကျော်သေးရင်

until you are in your late 30s and early 40s.

အကောင်းဆုံး ခွဲခြားသူ ဖြစ်မလာနိုင်ပါ။

You don't understand laughter fully by the time you hit puberty.

ကျွန်မတို့ဟာ လူလားမြောက်ချိန်မှာ ရယ်မောမှုကို အပြည့်အဝ နားမလည်သေးပါဘူး။

You don't understand laughter fully by the time your brain has matured

ကျွန်မတို့ ဦးနှောက်ဟာ ရင့်ကျက်လာလို့ ကျွန်မတို့ အရွယ်ရောက်ခါနီးချိန်မှာတောင်

at the end of your teens.

ရယ်မောမှုကို အပြည့်အဝ နားမလည်သေးပါဘူး။

You're learning about laughter throughout your entire early adult life.

ကျွန်မတို့ဟာ သက်ကြီးပိုင်း အစပိုင်း နှစ်များမှာ ရယ်မောမှုကို သင်ယူနေဆဲပါ။

If we turn the question around and now say not, what does the laughter sound like

တဖန် ကျွန်မတို့က ရယ်မောမှုကို ဘယ်လို ကြားကြသလဲ၊ အစစ်လား၊ ဟန်လုပ်ရယ်တာလား၊

in terms of being real or posed, but we say,

မေးခွန်းကို တမျိုးလှည့်လိုက်ကာ၊ ကျွန်မတို့က

how much does this laughter make you want to laugh,

ဒီရယ်မောမှုက ရှင်တို့ ဘယ်လောက်များ ရယ်လာစေချင်တာလဲ၊

how contagious is this laughter to you, we see a different profile.

ဒီရယ်မောမှုဟာ ရှင်တို့ဆီကို ဘယ်လောက် ကူးစက်လဲလို့ မေးရင် တမျိုး မြင်လာပါမယ်။

And here, the younger you are,

အဲဒီလိုဆိုရင်၊ အသက်ပိုငယ်သူတို့ဟာ

the more you want to join in when you hear laughter.

ရယ်မောတာကို ကြားရရင် ပိုပြီး အဲဒီထဲ ပါဝင်လိုကြမှာပါ။

Remember me laughing with my parents when I had no idea what was going on.

ကျွန်မ မိဘတွေ ဘာကြောင့် ရယ်မှန် မသိခဲ့စဉ် ကျွန်မ ရယ်ခဲ့တဲ့ အဖြစ်မျိုးလေ။

You really can see this.

နောက်တခု မြင်လို့ ရနိုင်ပါသေးတယ်။

Now everybody, young and old,

လူတိုင်းဟာ၊ အသက်ငယ်ငယ် ကြီးကြီး၊

finds the real laughs more contagious than the posed laughs,

ရယ်မောမှု အစစ်ဟာ ဟန်လုပ်တာနဲ့စာရင် ပိုပြီး ကူးစက်လွယ်တယ်လို့ ယူဆကြတယ်၊

but as you get older, it all becomes less contagious to you.

ဒါပေမဲ့ အသက်ကြီးလာသူ အတွက် အဲဒါဟာ ကူးစက်မှု နည်းလာပါမယ်။

Now, either we're all just becoming really grumpy as we get older,

ဒီတော့၊ ကျွန်မတို့ အားလုံးဟာ အသက်ကြီးလာရင် မှုန်ကုပ်ကုန်ဖြစ်လာလို့၊

or it may mean that as you understand laughter better,

ဒါမှမဟုတ် ကျွန်မတို့က ရယ်မောမှုကို ပိုကောင်းစွာ နားလည်လာနိုင်တယ် ဆိုတော့၊

and you are getting better at doing that,

အဲဒါကို ပိုလွယ်ကူစွာ ခွဲခြားသိလာနိုင်တယ် ဆိုတော့

you need more than just hearing people laugh to want to laugh.

ကျွန်မတို့ ရယ်ဖို့အတွက် ကြားရုံနဲ့ မလုံလောက်တော့တာ ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

You need the social stuff there.

ကျွန်မတို့ဟာ လူမှုရေး ထောက်ကူချက် လိုလာနိုင်တယ်။

So we've got a very interesting behavior

ဒီတော့ ကျွန်မတို့ဟာ သမရိုးကျ ခံယူချက် တော်တော်များများ မှားနေကြတဲ့

about which a lot of our lay assumptions are incorrect,

ပြုမူပုံ လေ့လာချက်တွေကို ဒီမှာ မြင်နိုင်ကြပါတယ်၊

but I'm coming to see that actually there's even more to laughter

အဲဒါ့အပြင် ရယ်မောမှုဟာ အရေးကြီးတဲ့ လူမှုရေး

than it's an important social emotion we should look at,

စိတ်ခံစားချက် ဖြစ်တာထက်ကို ပိုတယ်လို့ ယူဆစရာ ရှိပါတယ်၊

because it turns out people are phenomenally nuanced

ဘာဖြစ်လို့လဲ ဆိုတော့ လူတွေဟာ ရယ်မောမှုကို အသုံးပြုကြရာတွင်

in terms of how we use laughter.

အံ့ဩဖွယ် မသိမသာ ကွဲပြားကြတာကို တွေ့ရလို့ပါ။

There's a really lovely set of studies coming out

Robert Levenson ရဲ့ California က စမ်းသပ်ခန်းမှနေပြီး

from Robert Levenson's lab in California,

သိလာရတဲ့ လေ့လာချက်တွေဟာ သိပ်ကို ချစ်စရာကလေးတွေပါ၊

where he's doing a longitudinal study with couples.

သူဟာ အဲဒီမှာ စုံတွဲတွေကို ဒေါင်လိုက် သုတေသန လုပ်နေပါတယ်။

He gets married couples, men and women, into the lab,

သူဟာ လက်ထပ်ပြိး စုံတွဲတွေကို၊ လင်မယားတွေကို သူ့စမ်းသပ်ခန်းကို ဖိတ်တယ်၊

and he gives them stressful conversations to have

သူဟာ သူတို့နဲ့ ဖိစီးမှုသဘောပါတဲ့ စကားတွေကို ပြောဆိုနေရင်း

while he wires them up to a polygraph so he can see them becoming stressed.

သူတို့ကို ပိုလီဂရပ်စက်နဲ့ ဆက်ချိတ်ပေးလျက် ဖိစီးမှုဒဏ်ကို ကြည့်နိုင်ပါတယ်။

So you've got the two of them in there, and he'll say to the husband,

ဒီတော့ သူ့ဆီမှာ လင်မယား ထိုင်နေကြပြီ၊ ၎င်းက ယောက်ျားကို၊

"Tell me something that your wife does that irritates you."

"ခင်ဗျားကို စိတ်တိုစေတဲ့ ဇနီးရဲ့ လုပ်ရပ် တခုခုကို ပြောပါ"လို့ ပြောတယ်။

And what you see is immediately --

အဲဒီလိုဆိုရင် ရှင်တို့ ချက်ချင်း မြင်နိုင်ကြသလိုပဲ၊

just run that one through your head briefly, you and your partner --

ရှင်တို့ဟာ ရှင်ကိုယ်တိုင် နဲ့ ကိုယ့်ခင်ပွန်း အကြောင်း ဖြတ်ကနဲ စဉ်းစားရင်ကိုပဲ၊

you can imagine everybody gets a bit more stressed as soon as that starts.

ဘယ်သူမဆို ပိုလို့ကို စိတ်ဖိစီးလာမှာကို စိတ်ကူးမြင်နိုင်ပါတယ်။

You can see physically, people become more stressed.

လူတွေဟာ ရုပ်ပိုင်းအရတောင် ဖိစီးမှုဒဏ် ပိုခံလာရတာ မြင်နိုင်ပါတယ်။

What he finds is that the couples who manage that feeling of stress

သူဘာတွေ့လဲဆိုတော့၊ ဖိစီးမှုကို ရယ်မောရင်း ရယ်မောမှုလို အပြုသဘော ခံစာမှုဖြင့်၊

with laughter, positive emotions like laughter,

ထိန်းချုပ်နိုင်တဲ့ စုံတွဲတွေဟာ

not only immediately become less stressed,

ချက်ချင်းဆိုသလို ဖိစီးမှု လျော့နည်းလာရုံသာမက၊

they can see them physically feeling better,

သူတို့ရဲ့ ရုပ်ပိုင်း ခံစားမှုပါ ပိုကောင်းလာတာကို မြင်နိုင်တယ်၊

they're dealing with this unpleasant situation better together,

အဲဒီလို စိတ်ညစ်စရာ အခြေအနေမျိုးကို သူတို့ဟာ လက်တွဲလျက် ကိုင်တွယ်ကြပါတယ်၊

they are also the couples that report

အဲဒီလို စုံတွဲတွေဟာ သူတို့ရဲ့ ဆက်ဆံမှုတွေထဲမှာ

high levels of satisfaction in their relationship

ကျေနပ်မှု အဆင့်မြင့်တဲ့ သူတွေလည်း ဖြစ်နေကြပါတယ်၊

and they stay together for longer.

သူတို့ဟာ ပိုကြာရှည်စွာ လက်တွဲ နေထိုင်နေကြသူတွေပါ။

So in fact, when you look at close relationships,

ဒီတော့၊ နီးကပ်တဲ့ ဆက်ဆံမှုတွေကို ကျွန်မတို့ လေ့လာကြည့်မယ်ဆိုရင်၊

laughter is a phenomenally useful index

ရယ်မောမှုဟာ လူတွေ သူတို့ရဲ့ စိတ်ပိုင်း ခံစားချက်တွေကို ထိန်းချုပ်ကြပုံကို

of how people are regulating their emotions together.

ပြသနေတဲ့ အံ့အားသင့်ဖွယ် ညွှန်းကိန်း တခုဖြစ်တယ်လို့ ပြောနိုင်ပါတယ်။

We're not just emitting it at each other to show that we like each other,

ကျွန်မတို့ဟာ ရယ်မောနေခြင်းဟာ ချစ်ကြိုက်တာကို ပြသဖို့ အတွက်သာမက၊

we're making ourselves feel better together.

ကျွန်မတို့ဟာ လက်တွဲနေလျက် ပိုပြီး ကောင်းအောင် ခံစားစေဖို့ အတွက်ပါ။

Now, I don't think this is going to be limited to romantic relationships.

အဲဒီအချက်ဟာ ချစ်ကြိုက်မှု ဆက်ဆံမှုတွေနဲ့သာ သက်ဆိုင်တာ မဟုတ်ပါဘူး။

I think this is probably going to be a characteristic

ကျွန်မစိတ်ထင် ဒါဟာဖြင့် ရှင်တို့ မိတ်ဆွေတွေနဲ့ ရှိနိုင်ကြတဲ့

of close emotional relationships such as you might have with friends,

နီးကပ်တဲ့ စိတ်ပိုင်း ဆက်ဆံမှုကို ထောက်ပြနေတာ ဖြစ်နိုင်တယ်။

which explains my next clip,

အခုပြမယ့် ကလီမ်က အဲဒါကို ရှင်းပြပေးပါမယ်၊

which is of a YouTube video of some young men in the former East Germany

အရှေ့ဂျာမနီ နိုင်ငံဟောင်းထဲက လူငယ်တချို့ ရိုက်ပြီး YouTube မှာပြခဲ့တဲ့ ဗီဒီယိုပါ၊

on making a video to promote their heavy metal band,

သူတို့ရဲ့ ဂီတတီးဝိုင်းအဖွဲ့ကို ကြော်ငြာရန် ရိုက်ကူးခဲ့တဲ့ ဗီဒီယိုပါ၊

and it's extremely macho, and the mood is very serious,

အဲဒီ ဗီဒီယို သိပ်ကို စမတ်ကျပါတယ်၊ ရိုက်ထားပုံဟာလည်း သိပ်ကို လေးနက်ပါတယ်၊

and I want you to notice what happens in terms of laughter

အဲဒီမှာ ရယ်မောမှုကို သတိထား ကြည့်ကြဖို့ မေတ္တာရပ်ခံချင်ပါတယ်၊

when things go wrong

တခုခု မှားယွင်းသွားတဲ့ အခါမျိုးမှာ

and how quickly that happens, and how that changes the mood.

အဲဒါ ဘယ်လောက် မြန်မြန် ဖြစ်ပျက်သွားတယ်၊ အဲဒီစိတ်နေစိတ်ထား ပြောင်းပုံကို သတိထားကြပါ။

He's cold. He's about to get wet. He's got swimming trunks on,

သူဟာ ချမ်းနေတယ်။ သူဟာ မကြာခင်မှာ ရေစို လာမှာပါ။ သူဟာ ရေကူးဘောင်းဘီ ဝတ်ထားတယ်၊

got a towel.

မျက်နှာသုတ်ပဝါ ရှိနေတယ်။

Ice.

ရေခဲပြင်။

What might possibly happen?

ဘယ်လိုများ ဖြစ်ပျက်လာနိုင်မလဲ?

Video starts.

ဗီဒီယို စပါပြီ။

Serious mood.

တကယ့်ကို လေးနက်တဲ့ စိတ်ထားမျိုးပါ။

And his friends are already laughing. They are already laughing, hard.

သူ့သူငယ်ချင်းတွေကို စရယ်နေကြပါပြီ။ သူတို့ဟာ အကြီးအကျယ်ကို ရယ်နေကြတယ်။

He's not laughing yet.

သူကတော့ မရယ်သေးပါဘူး။

(Laughter)

(ရယ်မောသံများ)

He's starting to go now.

သူဟာ အခု စပြေးပါတော့မယ်။

And now they're all off.

အခုတော့ သူတို့ အားလုံး ရယ်နေကြပြီ။

(Laughter)

(ရယ်မောသံများ)

They're on the floor.

သူတို့အားလုံး ကြမ်းပေါ်မှာ လှဲနေကြရပြီ။

(Laughter)

(ရယ်မောသံများ)

The thing I really like about that is it's all very serious

ဒီဗီဒီယိုနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ကျွန်မကြိုက်တာက အားလုံး လေးနက်မှု ရှိတယ်၊

until he jumps onto the ice, and as soon as he doesn't go through the ice,

သူ ရေခဲပြင်ဆီသို့ မခုန်ခင်အထိပဲ၊ သူဟာ ရေခဲ ထဲကို နစ်ဝင်မသွားတာနဲ့၊

but also there isn't blood and bone everywhere,

တချိန်တည်းမှာ သွေးထွက်သံယိုမှု မရှိ၊ အရိုးတွေ မတွေ့မြင်ရတော့၊

his friends start laughing.

သူ့မိတ်ဆွေတွေဟာ စရယ်ကြပါတော့တယ်။

And imagine if that had played him out with him standing there going,

ဒီနေရာမှာ သူဟာ ကံမကောင်းခဲ့ဘဲ အဲဒီမှာ ခုန်ဆင်းလိုက်တဲ့ နောက် ရပ်နေရင်း၊

"No seriously, Heinrich, I think this is broken,"

"တကယ်ပြောနေတာ၊ Heinrich၊ ဒီမှာ ကျိုးသွားထင်တယ်"လို့ ပြောခဲ့ရင်

we wouldn't enjoy watching that. That would be stressful.

ကျွန်မတို့ဟာ အဲဒါကို ဘယ်ကြည့်ပျော်တော့မလဲ။ အဲဒါဟာ စိတ်ညစ်စရာကြီး ဖြစ်မှာပါ။

Or if he was running around with a visibly broken leg laughing,

ဒါမှမဟုတ် သူဟာ ကျိုးနေမှန်း မြင်သာတဲ့ ခြေတန်းလန်းနဲ့ ပြေးနေခဲ့မယ် ဆိုရင်ကော၊

and his friends are going, "Heinrich, I think we need to go to the hospital now,"

သူ့မိတ်ဆွေတွေကလည်း၊ "Heinrich ရယ်၊ တို့ဆေးရုံကို သွားကြစို့" ပြောနေရင်ကော၊

that also wouldn't be funny.

အဲဒါဟာ ရယ်စရာ မကောင်းနိုင်တော့ပါ။

The fact that the laughter works,

ရယ်မောခြင်းဟာ အမြဲတမ်း အကျိုးရှိတယ်၊

it gets him from a painful, embarrassing, difficult situation,

၎င်းဟာ သူ့ကို နာကျင်ဖွယ်ရာ၊ စိတ်ညစ်စရာ၊ ခက်ခဲတဲ့ အခြေအနေမျိုးထဲကနေပြီး

into a funny situation, into what we're actually enjoying there,

ရယ်စရာ အခြေအနေမျိုးထဲ ဆွဲနိုင်ခဲ့ခြင်းဟာ၊ ကျွန်မတို့ အားလုံးအတွက် ပျော်စရာပါ၊

and I think that's a really interesting use,

အဲဒါကမှ တကယ့်ကို စိတ်ဝင်စားစရာ ကောင်းတဲ့ အသုံးပြုမှုပါ၊

and it's actually happening all the time.

လက်တွေ့မှာ အဲဒီလို တချိန်လုံး ဖြစ်ပျက်နေတာပါ။

For example, I can remember something like this happening

ဥပမာ၊ ကျွန်မကပါ အလားတူ ဖြစ်ပျက်ခဲ့တာကို မှတ်မိနေပါသေးတယ်၊

at my father's funeral.

ကျွန်မ ဖခင် အသုဘတုန်းကပါ။

We weren't jumping around on the ice in our underpants.

ကျွန်မတို့ဟာ ရေကူးဝတ်စုံနဲ့ ရေခဲပြင်ထဲကို ခုန်နေကြတာ မဟုတ်ခဲ့ပါ။

We're not Canadian.

ကျွန်မတို့က ကနေဒါလူမျိုးတွေမှာ မဟုတ်ကြတာ။

(Laughter) (Applause)

(ရယ်မောသံများ) (လက်ခုပ်သံများ)

These events are always difficult, I had a relative who was being a bit difficult,

အဲဒီလို အဖြစ်တွေဟာ အစဉ်ဘဲ မလွယ်ကြပါ၊ ဆွေမျိုး တယောက်ဆီမှာ ပြဿနာလေး ရှိနေခဲ့တယ်၊

my mum was not in a good place,

ကျွန်မ မိခင်ရဲ့ အခြေအနေဟော မကောင်းခဲ့ပါ၊

and I can remember finding myself just before the whole thing started

ကျွန်မ မှတ်မိသလောက် အားလုံး မစခင်လေးတင်မှာ ဖြစ်ခဲ့တဲ့ အရာပါ၊

telling this story about something that happened in a 1970s sitcom,

၁၉၇၀ ပြည့်နှစ် ဟာသဇာတ်ကားတွေမှာ ဖြစ်တတ်တာ တခုခုကို ပြောနေခဲ့တာ မှတ်မိတယ်၊

and I just thought at the time, I don't know why I'm doing this,

အဲဒီ အချိန်တုန်းကတော့ ကျွန်မ အဲဒီလို လုပ်နေတာ ဘာကြောင့်လဲ မသိခဲ့ပါ၊

and what I realized I was doing

ကျွန်မဟာ တချိန်တုန်းက တနေရာရာမှ ဖြစ်ခဲ့တာကို

was I was coming up with something from somewhere

သူ့ကို ပြောပြဖို့ ကြိုးစားနေခဲ့တာ မှတ်မိတယ်၊

I could use to make her laugh together with me.

ကျွန်မ သူ့ကို ကျွန်မနဲ့အတူတူ ရယ်မောလာစေဖို့ ကျွန်မ ပြောပြနေခဲ့တာပါ။

It was a very basic reaction to find some reason we can do this.

တကယ်တော့ အဲဒီလို ကျွန်မတို့ လုပ်ကြရတာက အဲဒီလို အကြောင်းရင်းကြောင့်ပါ။

We can laugh together. We're going to get through this.

ကျွန်မတို့ အတူတူ ရယ်မောနိုင်ကြတယ်၊ ကျွန်မတို့ အခက်အခဲကို ကျော်လွှားနိုင်မှာပါ။

We're going to be okay.

ကျွန်မတို့ အားလုံး အိုကေ ဖြစ်လာမှာပါ။

And in fact, all of us are doing this all the time.

တကယ်တော့ ကျွန်မတို့ အားလုံးဟာ အဲဒီလို တချိန်လုံး လုပ်ကိုင်နေကြတာပါ။

You do it so often, you don't even notice it.

အဲဒါကို လုပ်ဖန်များလွန်းလို့ သတိတောင် မထားမိကြတော့ဘူး။

Everybody underestimates how often they laugh,

လူတိုင်းလိုလို သူတို့ မကြာခဏ ရယ်မောကြတာကို လျှော့တွက်ကြပါတယ်၊

and you're doing something, when you laugh with people,

ရှင်တို့ဟာ အခြားလူတွေနဲ့ ရယ်မောနေခြင်းဟာဖြင့်၊

that's actually letting you access a really ancient evolutionary system

ရှင်တို့ဟာ တကယ့်ကို ရှေးဟောင်းကျတဲ့ ဆင့်ကဲစနစ်ကို ရယူ အသုံးချနေခြင်းပါပဲ၊

that mammals have evolved to make and maintain social bonds,

နို့တိုက်သတ္တဝါတွေက လူမှုရေး အနှောင်းအဖွဲ့ ထိန်းသိမ်းထားရန် ဆင့်ကဲမြှင့်ခဲ့ကြတဲ့ အရာပါ၊

and clearly to regulate emotions, to make ourselves feel better.

ခံစာချက်တွေကို ညှိနှိုင်းပေးခြင်းဟာ အားလုံး ပိုနေထိုင်ကောင်းစေဖို့ အတွက်ပါ။

It's not something specific to humans -- it's a really ancient behavior

အဲဒါ လူသားတို့နဲ့မှ အထူးသက်ဆိုင်တာ မဟုတ်ပါ၊ အဲဒါဟာ တကယ့်ကို ရှေးကျတဲ့ ပြုမူပုံပါ၊

which really helps us regulate how we feel and makes us feel better.

အဲဒါဟာ တကယ့်ကိုပဲ ကျွန်မတို့ရဲ့ ခံစားမှုကို ထိန်းညှိပေးလျက် ခံစားမှု ပိုကောင်းလာစေတာပါ။

In other words, when it comes to laughter,

တမျိုးပြောရရင်၊ ရယ်မောချင်ပြီ ဆိုရင်၊ ကျွန်မတို့ဟာ၊

you and me, baby, ain't nothing but mammals. (Laughter)

ရှင်တို့ရော၊ ကျွန်မ၊ ကလေးငယ်တွေဟာ နို့တိုက်သတ္တဝါဖြစ်ကြလို့ပါ။ (ရယ်မောသံများ)

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

Thank you. (Applause)

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။(လက်ခုပ်သံများ)