The mathematics of love | Hannah Fry

Аудармашы: Бағлан Көке Редактор: Asqat Yerkimbay

Today I want to talk to you about the mathematics of love.

Бүгін махаббат математикасы туралы айтайын

Бәріміз мынаған келісетін шығармыз

Now, I think that we can all agree

that mathematicians are famously excellent at finding love.

математиктер махаббатын тез табады.

(Laughter)

But it's not just because of our dashing personalities,

Бұл ерекше мінезімізге байланысты емес.

superior conversational skills and excellent pencil cases.

Пкір алмасу қабілеті мен мықты қаламсалғыштың да қатысы жоқ.

Мәселе мынада біз жан жолдасымызды табу үшін

It's also because we've actually done an awful lot of work into the maths

of how to find the perfect partner.

математикада көп тер төктік.

Now, in my favorite paper on the subject, which is entitled,

Cүйікті зерттеуімнің атауы -

"Неге менің қызым жоқ?" -- (күлкі)

"Why I Don't Have a Girlfriend" --

(Laughter)

Peter Backus tries to rate his chances of finding love.

Онда Питер Бакс махаббатын табу мүмкіндігін бағалайды.

Now, Peter's not a very greedy man.

Айтқан Питеріміз сараң адам емес.

Of all of the available women in the UK,

Ұлыбританиядағы әйелдердің ішінен

all Peter's looking for is somebody who lives near him,

Питер өзінің жанында болатынға,

өзінің жасымен шамалас,

somebody in the right age range,

somebody with a university degree,

жоғарғы білімі бар,

somebody he's likely to get on well with,

тез жарасып кететін,

somebody who's likely to be attractive,

әдемі көрінетін,

somebody who's likely to find him attractive.

өзін тартымды деп есептейтінді іздеуде.

(Laughter)

(Күлкі)

And comes up with an estimate of 26 women in the whole of the UK.

Осылай баға береді.

(Laughter)

It's not looking very good, is it Peter?

Питер, бұл жақсы емес қой, солай ма?

Now, just to put that into perspective,

Енді осының перспективасын қарасақ

that's about 400 times fewer than the best estimates

бағадан гөрі

of how many intelligent extraterrestrial life forms there are.

айналада әртүрлі жұмырбастар бар.

And it also gives Peter a 1 in 285,000 chance

Сонда Питерге

of bumping into any one of these special ladies

мына ерекше бикештердің біреуімен

on a given night out.

түнде кездесуіне тура келеді.

I'd like to think that's why mathematicians

Математиктер сол үшін де

don't really bother going on nights out anymore.

кешкі кездесуге бас қатырмайды.

Негізі, менің өзім

The thing is that I personally don't subscribe

осында пессимистік көзқарасты ұстанбаймын.

to such a pessimistic view.

Because I know, just as well as all of you do,

Сендер сияқты маған да мәлім ғой:

that love doesn't really work like that.

Махаббат бұлай табылмайды.

Human emotion isn't neatly ordered and rational and easily predictable.

Адами эмоциялар басқарылмайды, ақылға келмейді һәм болжанбайды.

But I also know that that doesn't mean

Алайда ол дегеніміз -

that mathematics hasn't got something that it can offer us,

математиктердің бұған айласы жоқ дегенім емес.

because, love, as with most of life, is full of patterns

Өйткені махаббат өмір іспетті үлгіге толы.

and mathematics is, ultimately, all about the study of patterns.

Ал математика-үлгілерді зерттейтін ғылым.

Patterns from predicting the weather to the fluctuations in the stock market,

Үлгілер ауа-райын болжап қоймай, нарық өзгерісін де мәлімдейді.

to the movement of the planets or the growth of cities.

Сонымен қатар, ғаламшарлардың қозғалысы мен қалалардың өсуі де осындай.

And if we're being honest, none of those things

Шынтуайтында, жоғарыдағылардың барлығы

are exactly neatly ordered and easily predictable, either.

бақылауға келмейді, оңайлықпен болжанбайды

Because I believe that mathematics is so powerful that it has the potential

Математиктерге арқа сүйегенім сонша, оларда

кез келген мәселені шешуге әлеует жетеді.

to offer us a new way of looking at almost anything.

Even something as mysterious as love.

Құпия болған махаббаттың да кілтін табады.

And so, to try to persuade you

Сіздерге сенім ұялату үшін

of how totally amazing, excellent and relevant mathematics is,

және математиканың шынында кереметтігін көрсету үшін

I want to give you my top three mathematically verifiable tips for love.

Сіздерге махаббатқа қатысты математикалық үш кеңесімді берсем деймін.

(Laughter)

Алғашқы кеңесім:

OK, so Top Tip #1:

Онлайн кездесуде қалай жеңіске жетеміз?

How to win at online dating.

So my favorite online dating website is OkCupid,

OkCupid ұнататын онлайн кездесу сайтым.

not least because it was started by a group of mathematicians.

бұл сайттың негізін математиктер қалағандықтан емес.

Now, because they're mathematicians,

Өйткені олар математиктер,

they have been collecting data

олар мәлімет жинаған.

on everybody who uses their site for almost a decade.

Он жыл бойы сайттағы қолданушылар туралы, әрине.

Олар үлгілерді іздемек болған,

And they've been trying to search for patterns

in the way that we talk about ourselves

яғни өзара әңгімелескенде,

and the way that we interact with each other

һәм өзіміз туралы ой бөліскендегі

on an online dating website.

сайттағы әрекеттеріміз.

And they've come up with some seriously interesting findings.

Олар қызық нәрселерді тапты десек болады.

But my particular favorite

Осы тұсы мен үшін қызық

is that it turns out that on an online dating website,

онлайн кездесу сайтында

how attractive you are does not dictate how popular you are,

тартымдылығың атақтылығыңды білдірмейді,

and actually, having people think that you're ugly

расымен, адамдар сені келісті деп ойламауы

can work to your advantage.

сен үшін табысты болмақ.

(Laughter)

Let me show you how this works.

Осыны тәпсірлеп кетсем.

In a thankfully voluntary section of OkCupid,

OkCupid сайтының еріктілер бөлімінде

you are allowed to rate how attractive you think people are

өзгенің қаншалықты тартымды екенін бағалауға рұқсат берілген.

on a scale between one and five.

Олар бір мен бестің арасы.

Now, if we compare this score, the average score,

Егер біз осы ұпайды, яғни орташа ұпайды салыстырсақ,

to how many messages a selection of people receive,

қанша таңдалған адам хат алып,

you can begin to get a sense

Интернетте атақтылық, тартымдылық

of how attractiveness links to popularity on an online dating website.

қалай байланысқанын түсінесің.

OkCupid жігіттері мына сызбаны келтіреді.

This is the graph the OkCupid guys have come up with.

And the important thing to notice is that it's not totally true

Ашығын айтсақ,

that the more attractive you are, the more messages you get.

қанша тартымды болсаң, сонша хат аласың.

But the question arises then of what is it about people up here

Мынадай мәселе туады: жоғарыдағы адамдар

мына төмендегілерден атақтылау болса ше,

who are so much more popular than people down here,

even though they have the same score of attractiveness?

тартымдылық ұпайы бірдей болғанымен?

And the reason why is that it's not just straightforward looks that are important.

Бұл жалаң көзқарастар маңызды.

So let me try to illustrate their findings with an example.

Мысалмен түсіндіріп көруге тырысайын.

So if you take someone like Portia de Rossi, for example,

Егер Портиа де Росси секілді біреуді алсаңыз,

everybody agrees that Portia de Rossi is a very beautiful woman.

Портиа де Росси дегеніміз бәріміз білетіндей сұлу екенінде шүбә жоқ.

Nobody thinks that she's ugly, but she's not a supermodel, either.

Ешкім оны ұсқынсыз деп ойламайды, сонымен қатар ол супермодель де емес.

If you compare Portia de Rossi to someone like Sarah Jessica Parker,

Егер Портиа де Россиді Сара Жессика Паркер дегенмен салыстырамыз,

now, a lot of people, myself included, I should say,

енді жұртты бәрі оның ішінде өзім де бармын

Сара Жесика Паркер шынымен сұлу,

think that Sarah Jessica Parker is seriously fabulous

and possibly one of the most beautiful creatures

бәлкім, ең әсем адамдардың бірі,

to have ever have walked on the face of the Earth.

әрине, жер бетіне дүниеге келген.

But some other people, i.e., most of the Internet ...

Әйткенмен адамның көбісі, интернеттегілердің көбі

(Laughter)

оның сыртқы келбетін жылқыға ұқсатады. (күлкі)

seem to think that she looks a bit like a horse.

(Laughter)

Now, I think that if you ask people how attractive they thought

Енді, егер адамдардан Сара Жесика Паркер мен Портиа де Росси екеуі

Jessica Parker or Portia de Rossi were,

қаншалықты тартымды деп ойлайсыз деп

and you ask them to give them a score between one and five

сұрасақ

I reckon that they'd average out to have roughly the same score.

меніңше екеуінің де жинайтын орташа ұпайы бірдей болмақ.

But the way that people would vote would be very different.

Дейтұрғанмен адамдардың дауыс беруі әркелкі болмақ.

Портианың ұпайы

So Portia's scores would all be clustered around the four

әдемілігімен келісетіндерден құралады,

because everybody agrees that she's very beautiful,

ал Сара Жесика Паркер ондай ойды сан саққа жібереді.

whereas Sarah Jessica Parker completely divides opinion.

Оның ұпайындағы айырмашылық көп болмақ.

There'd be a huge spread in her scores.

And actually it's this spread that counts.

Расында, осы айырмашылық саналады.

It's this spread that makes you more popular

Осы айырмашылық сізді атақты етеді,

on an online Internet dating website.

әрине, онлайн интернет кездесу сайтында.

So what that means then

Сонда қалай,

is that if some people think that you're attractive,

егер сені біраз адам тартымды десе,

you're actually better off

анығында, сені

having some other people think that you're a massive minger.

жұрттың көбісі көріксіз деп біледі деген сөз бе.

That's much better than everybody just thinking

Бұл дегеніңіз жұрт сізді

that you're the cute girl next door.

сұлу қыз деп ойлаудан жақсы.

Бірте-бірте түсінікті бола бастаған болар,

Now, I think this begins to make a bit more sense

when you think in terms of the people who are sending these messages.

яғни хаттарды жіберген адамның орнында болып ойласаңыз, мән бар.

So let's say that you think somebody's attractive,

Былай дейік, біреуді тартымды деп ойлайсыз,

алайда оған өзге адам қызықпайды деген тұжырымдасыз.

but you suspect that other people won't necessarily be that interested.

Шынтуайтында бәсекелесіңіз аз деген сөз.

That means there's less competition for you

and it's an extra incentive for you to get in touch.

бұл кездесуге қосымша ынталандыру болмақ.

Енді біреуді тартымды деп ойлайсыз,

Whereas compare that to if you think somebody is attractive

тек сіз емес барлық адам солай тартымды деп есептейді.

but you suspect that everybody is going to think they're attractive.

Well, why would you bother humiliating yourself, let's be honest?

Неге өз құныңды түсіруің керек, шындап келсек солай емес пе?

Ең қызығына енді келе жатырмыз.

But here's where the really interesting part comes.

Өйткені адамдар онлайн кездесу сайтына суретін орнату үшін,

Because when people choose the pictures that they use on an online dating website,

they often try to minimize the things

олар сені тартымсыз етіп көрсететін

that they think some people will find unattractive.

нәрселерді азайтады.

The classic example is people who are, perhaps, a little bit overweight

Күнделікті жағдай ғой, мәселен семіз адамдар

deliberately choosing a very cropped photo,

суреттің қиылғанын таңдаса,

(Laughter)

таз адамдар, мысалы,

or bald men, for example,

deliberately choosing pictures where they're wearing hats.

шләпі киген суреттерін таңдайды.

But actually this is the opposite of what you should do

Егер табысты болғың келсе

if you want to be successful.

дәл бұлай жасауға болмайды.

You should really, instead,

Керісінше, сені өзгеше етіп көрсетуге дейін тырысып бағуың керек,

play up to whatever it is that makes you different,

even if you think that some people will find it unattractive.

мейлі, кей адамдар тартымсыз деп ойлай берсін.

Because the people who fancy you are just going to fancy you anyway,

Өйткені, сені ұнататын адамдар қалай болса да сені ұнатады,

and the unimportant losers who don't, well, they only play up to your advantage.

ал жолы болмаған, сені тартымды демеген бейбақтар, сенің үлесіңді арттырмақ.

OK, Top Tip #2: How to pick the perfect partner.

Нағыз жарды қалай табуға болады.

So let's imagine then that you're a roaring success

Сен сәтті кездесуге қолыңды жеткіздің деп

on the dating scene.

ойлап көрейікші.

But the question arises of how do you then convert that success

Енді сол сәттілікті қалайша

into longer-term happiness,

ұзақ мерзімді бақытқа айналдыруға болады, және

and in particular, how do you decide when is the right time to settle down?

қай уақытты ыңғайлы деп ойлайсың?

Now generally, it's not advisable to just cash in

Әдетте, ақшаны жинап алып,

and marry the first person who comes along and shows you any interest at all.

көлденең көк аттыға және

сенімен айтар әні жоқ адамға үйленуге болмайды.

But, equally, you don't really want to leave it too long

Ұзағынан сүйсіндірсін десең,

if you want to maximize your chance of long-term happiness.

мұны созуың да қалаулы дүние емес.

As my favorite author, Jane Austen, puts it,

Менің сүйікті жазушым Жэйн Остин айтқан:

"An unmarried woman of seven and twenty

Жеті мен жиырмадағы бойдақ қыздар

can never hope to feel or inspire affection again."

махаббатқа батып, сезімге шомылу үмітінен айырылады.

(Laughter)

(Күлкі)

Жэйнге көп рақмет. Махаббат туралы не білесің?

Thanks a lot, Jane.

What do you know about love?

(Laughter)

So the question is then,

Сонда сұрақ былай болмақ:

how do you know when is the right time to settle down,

Қай уақытты ыңғайлы деп санайсың,

яғни саған кездескендерге сезімді білдіру уақыты?

given all the people that you can date in your lifetime?

Бағымызға орай, математика дәл осы жерде біздің кәдеге жарап тұр,

Thankfully, there's a rather delicious bit of mathematics that we can use

to help us out here, called optimal stopping theory.

көмек берер тұсы бар, оны оптималды кідіру теориясы дейді.

Елестетіп қарайықшы,

So let's imagine, then,

он беске толғанда кездесуді бастайсың, отыз беске дейін

that you start dating when you're 15

and ideally, you'd like to be married by the time that you're 35.

шынымен сен тұрмыс құрғың келеді.

And there's a number of people

Ал мұнда бірнеше адам бар,

олармен сен өмір жолыңда кездесуге бара аласың,

that you could potentially date across your lifetime,

and they'll be at varying levels of goodness.

олардың ізгілік қасиеттері әртүрлі делік.

Now the rules are that once you cash in and get married,

Ұстын мынау, ақша жинап алып отбасын құру,

you can't look ahead to see what you could have had,

алайда сенің алдыңда не күтіп тұрғанын бажайлай алмайсың,

and equally, you can't go back and change your mind.

сонымен қатар, уақытты кері жүргізіп, өз ойыңды өзгерте де алмайсың.

In my experience at least,

Менің соңғы кездегі тәжірибемде,

I find that typically people don't much like being recalled

тапқаным мынау: сен өтіп кеткеннен кейін

years after being passed up for somebody else, or that's just me.

сен туралы еске алуды жақсы көрмейді, не тек мен ғана солаймын.

So the math says then that what you should do

Осы тұста математика өзіңнің кездесуге қатысты

in the first 37 percent of your dating window,

не шара жасауыңды айтады,

you should just reject everybody as serious marriage potential.

әлеуетті үйленемін деушілерді жолатпауың керек, бітті.

(Laughter)

(Күлкі)

And then, you should pick the next person that comes along

Одан кейінгі келген адамды таңдауың керек,

that is better than everybody that you've seen before.

ол адам саған алдында көргендеріңнен әлдеқайда жақсы боп көрінеді.

So here's the example.

Мынау мысалым.

Now if you do this, it can be mathematically proven, in fact,

Егер осылай жасасаң, математикада дәлелденуі мүмкін, негізінде

that this is the best possible way

осы ғана ықтимал шешім болмақ,

of maximizing your chances of finding the perfect partner.

яғни сен осы арқылы өзіңнің теңіңді табу мүмкіндігін арттырасың.

Now unfortunately, I have to tell you that this method does come with some risks.

Өкінішке орай, мынаны айтқым кеп отыр, бұл әдіс біраз тәуекелді қажет етеді.

For instance, imagine if your perfect partner appeared

Мәселенки, егер сенің теңің

during your first 37 percent.

бірінші кездесуде табылса,

Now, unfortunately, you'd have to reject them.

Сен оның бетін қайтару керексің.

(Laughter)

(Күлкі)

Әгәрәки, сен математикамен жүрсең,

Now, if you're following the maths,

саған басқа біреу келе қоюы неғайбыл,

I'm afraid no one else comes along

that's better than anyone you've seen before,

әрине, сен ең ізгілерін көргеннен кейін

ақырында, сен барлығының бетін қайтарасың да, жападан-жалғыз өлуің керек.

so you have to go on rejecting everyone and die alone.

(Laughter)

(Күлкі)

Probably surrounded by cats ...

Бәлкім, сен мысықтармен қоршалып, тізеңді құшақтап қаларсың.

(Laughter)

nibbling at your remains.

OK, another risk is, let's imagine, instead,

Жарайды, екінші тәуекел былай, елестетейікші,

that the first people that you dated in your first 37 percent

бірінші кезіккен адам

are just incredibly dull, boring, terrible people.

қып-қызыл ақымақ, қызықсыз, нашар адам болды.

That's OK, because you're in your rejection phase,

Әзір, бұл жақсы. Өйткені сіз ешкімді қабылдамайсыз,

so that's fine, you can reject them.

әрине, жақсы, сіз кез келгеннің бетін қаға аласыз.

But then imagine the next person to come along

Елестете береміз, одан кейінгі келген адам

is just marginally less boring, dull and terrible ...

алдыңғысымен салыстырғанда сәл қызықтау, ақылдылау, жақсылау болса,

(Laughter)

than everybody that you've seen before.

сіз көргендерден де, әлбетте.

Now, if you are following the maths, I'm afraid you have to marry them ...

Егер математика бойынша жүрсеңіз, олардың бәріне үйлену керексің,

(Laughter)

тиімсіздігінен, байланысты үзуге тура келеді.

and end up in a relationship which is, frankly, suboptimal.

Sorry about that.

Ғафу өтінем.

But I do think that there's an opportunity here for Hallmark to cash in on

Бірақ менің ойымша мынадай мүмкіндік

Холмарк үшін ақша жинап, оны саудаға қою болмайды деп санаймын.

and really cater for this market.

A Valentine's Day card like this.

Валентин күніне арналған құттықтау.(Күлкі)

(Laughter)

"Құрметті күйеуім, сен мен кездестіргендердің ішіндегі

"My darling husband, you are marginally less terrible

than the first 37 percent of people I dated."

нашарлармен салыстырғанда, сәл-ақ жақсысың"

(Laughter)

Бұл дегенің нағыз романтика ғой, менікінен қызықтау енді,

It's actually more romantic than I normally manage.

(Laughter)

OK, so this method doesn't give you a 100 percent success rate,

Жарайды, бұл әдіс те жүз пайыз пайда бермейді

but there's no other possible strategy that can do any better.

алайда мұнда жағдайды жақсартатын өзге ықтимал стратегия да жоқ.

And actually, in the wild, there are certain types of fish

Жалпы, табиғат аясында кейбір судағы

which follow and employ this exact strategy.

балықтардың түрлері бар, олар осы стратегиямен жүреді.

So they reject every possible suitor that turns up

Кезіккен әрбір теңнің бетін қағады,

in the first 37 percent of the mating season,

жұптасу уақытында, әрине,

and then they pick the next fish that comes along after that window

сосын келесі келген балықты таңдайды,

that's, I don't know, bigger and burlier

Алайда олар алдыңғы көргендерінен үлкен әрі мықты ма жоқ па екенін,

than all of the fish that they've seen before.

өз басым білмеймін.

I also think that subconsciously, humans, we do sort of do this anyway.

Бейсаналы түрде, адамдар да осылай әрекет етеді.

We give ourselves a little bit of time to play the field,

Біраз уақыт өзімізге ойнауға уақыт береміз,

get a feel for the marketplace or whatever when we're young.

жас кезімізде айналаны тануға уақыт сарп етеміз.

And then we only start looking seriously at potential marriage candidates

Содан кейін үйленуге теңімізді іздеп қамданамыз.

once we hit our mid-to-late 20s.

жиырмалардың соңында ғана

I think this is conclusive proof, if ever it were needed,

Меніңше, мынау керек десеңіз бұлтартпас дәлел екені рас,

әркімнің миында математикаға ұқсас амалдар орындалады.

that everybody's brains are prewired to be just a little bit mathematical.

OK, so that was Top Tip #2.

Жарайды.

Now, Top Tip #3: How to avoid divorce.

Үшінші, қалай ажыраспауға болады.

Жарайды, сен өз теңіңді таптың деп елестететілік.

OK, so let's imagine then that you picked your perfect partner

Және олармен өміріңді бірге өткізуді шештің.

and you're settling into a lifelong relationship with them.

Now, I like to think that everybody would ideally like to avoid divorce,

Тағы да айтарым, ешкімнің ажырасқысы келемейді,

apart from, I don't know, Piers Morgan's wife, maybe?

Пирс Морганның әйелі басқаша ойлауы да мүкін ғой?

(Laughter)

But it's a sad fact of modern life

Бұл күніміздегі сорақы фактілердің бірі.

that one in two marriages in the States ends in divorce,

Қалаларда ажырасу өте көп,

with the rest of the world not being far behind.

бүкіл әлемде де ахуал солай.

Now, you can be forgiven, perhaps

Бәлкім, сені кешіруге болатын болар,

for thinking that the arguments that precede a marital breakup

математикалық зерттеу бойынша теңіңді табу дерегі

are not an ideal candidate for mathematical investigation.

ажырасу дерегінен әлсіздігі үшін.

Бірнәрсені анықтау өте қиын,

For one thing, it's very hard to know

нені өлшеп жатсың, немесе нені көбейтіп жатсың.

what you should be measuring or what you should be quantifying.

Алайда бұл нәрсе дәл осылай жасауға психолог Джон Готманға кедергі болмады.

But this didn't stop a psychologist, John Gottman, who did exactly that.

Gottman observed hundreds of couples having a conversation

Готман жүздеген жұптың әңгімесін

and recorded, well, everything you can think of.

басып алған, не ойласаңыз да өз еркіңізде.

So he recorded what was said in the conversation,

Әңгіме барысында не айтылса, бәрін жазып алған,

he recorded their skin conductivity,

ол олардың тактильді қатынасын,

he recorded their facial expressions,

сезім білдіруін

their heart rates, their blood pressure,

жүрек қағысы мен қан қысымын басып алған

basically everything apart from whether or not the wife was actually always right,

не керек, бәрі-бәрі, әйел болуға лайықты ма

which incidentally she totally is.

әлде емес пе дегеннің төркіні ғой.

But what Gottman and his team found

Готман және оның тобы

was that one of the most important predictors

жұптардың ажырасып кетуінің я кетпеуінің

маңызды көрсеткіші

for whether or not a couple is going to get divorced

олардың әңгімелесу барысында қанша негатив қолдануына байланысты екенін анықтау.

was how positive or negative each partner was being in the conversation.

Now, couples that were very low-risk

Өзара жағымды әңгімелескендер

scored a lot more positive points on Gottman's scale than negative.

Готманның тізімінде негатив әңгімелескендерден көп ұпай жинаған.

Whereas bad relationships,

Дейтұрғанмен, меніңше нашар қатынастың өзі

by which I mean, probably going to get divorced,

ажырасуға әкелуі мүмкін,

олар өздерін негатив спираліне тастап жібереді.

they found themselves getting into a spiral of negativity.

Now just by using these very simple ideas,

Осындай болмашы ойларды басшылыққа алып

Gottman and his group were able to predict

Готман және оның тобы

whether a given couple was going to get divorced

жұп ажырасады ма әлде жоқ па дегенді болжай алған.

with a 90 percent accuracy.

тоқсан пайыз дәлдікпен айтуға мүмкін емес еді.

Осы нәрсе оның тобына Жеймс Мүррей деген математик келгенге дейін жалғасқан,

But it wasn't until he teamed up with a mathematician, James Murray,

that they really started to understand

сосын оларда

what causes these negativity spirals and how they occur.

негатив спиралі қалай пайда болады не үшін түседі деген түсінік пайда болған.

And the results that they found,

Олардың алған нәтижесі

I think, are just incredibly impressively simple and interesting.

менің ойымша, шынымен қарапайым әрі қызықты.

So these equations predict how the wife or husband is going to respond

Мына теңдеу әйел мен күйеу әңгімесінің келесі сатысында олардың

in their next turn of the conversation,

қалай жауап беретінін болжайды,

қаншалықты позитив немесе негатив болады.

how positive or negative they're going to be.

And these equations depend on

Ал мына теңдеулер оларға әсер еткен

the mood of the person when they're on their own,

жалғыз қалғандағы көңіл-күй

the mood of the person when they're with their partner,

жұбымен болғандағы көңіл-күйді

ең бастысы

but most importantly, they depend on

how much the husband and wife influence one another.

әйелі мен күйеуі бір-біріне қаншалықты әсер ете алатындары шығады.

Осы жерде атап кеткенді жөн көріп отырмын,

Now, I think it's important to point out at this stage,

that these exact equations have also been shown

мына теңдеулер

екі ел арасындағы

to be perfectly able at describing

what happens between two countries in an arms race.

қарулы күштердің өсуін де анықтайды.

(Күлкі)

(Laughter)

So that an arguing couple spiraling into negativity

Демек, сөз таластырып жатқан жұп негатив спиралға

and teetering on the brink of divorce

батып, ажырасуға келе жатыр дегеніміз -

is actually mathematically equivalent to the beginning of a nuclear war.

атом соғысы басталады дегеннің математикалық эквиваленті ғой.

(Laughter)

(Күлкі)

Мұндағы мән берерлік жайт

But the really important term in this equation

is the influence that people have on one another,

ол адамдардың біріне-бірі беретін әсері,

and in particular, something called "the negativity threshold."

және де негативтілік шегі деген.

Негативтілік шегі дегеніміз

Now, the negativity threshold,

you can think of as how annoying the husband can be

сіз күйеуіңіздің күйдіргі мінезін одан

before the wife starts to get really pissed off, and vice versa.

жалықпай тұрып тере бастайсыз, немесе күйеуі әйелінікін.

Now, I always thought that good marriages were about compromise and understanding

Мен әркез жақсы жұп дегенімізді компромисс пен түсіністікте өмір сүретіндер деп ойлайтынмын,

and allowing the person to have the space to be themselves.

және адамдарға өз еркіндігін беріп қоятын деп санайтын едім.

So I would have thought that perhaps the most successful relationships

Ең сәтті қатынастар дегенімізді мен

were ones where there was a really high negativity threshold.

негатив шегі жоғары болғандар деп топшылайтынмын.

Where couples let things go

Жұптар болмашы нәрселерге мән бермейді де,

and only brought things up if they really were a big deal.

тек нағыз маңызды болса ғана ортаға алады.

But actually, the mathematics and subsequent findings by the team

Алайда, математиктер мен топтың тапқан нәтижелері

have shown the exact opposite is true.

теріс болса оң болатынын көрсетіп отыр.

The best couples, or the most successful couples,

Ең мықты жұптар немесе сәтті жұптар

төмен негатив шегі бар жұптар екен.

are the ones with a really low negativity threshold.

These are the couples that don't let anything go unnoticed

Бұл жұптар кез келген нәрсені ортаға алады,

and allow each other some room to complain.

және өз уәждерін айтады.

These are the couples that are continually trying to repair their own relationship,

Бұл дегеніміз жұптар өз мінездеріндегі олқылықты жөндеулері,

that have a much more positive outlook on their marriage.

содан олардың жұбы жазылмас болады.

Couples that don't let things go

Кез келген мәселені қоя салатын

and couples that don't let trivial things end up being a really big deal.

немесе түймедейді түйе қылмайтындар шынында мәселе тудырады.

Now of course, it takes a bit more than just a low negativity threshold

Әлбетте, төмен негатив шегінен біраз көп

and not compromising to have a successful relationship.

сәтті қатынасың болу үшін компромиске келмеу деген де бар.

But I think that it's quite interesting

Меніңше бұл шынында қызық дүние,

to know that there is really mathematical evidence

яғни мұнда матемаиткалық оқиға бар деген сөз

to say that you should never let the sun go down on your anger.

атап айтсақ, өз ашуыңның кесірінен күнді күңіретпеуің керек.

So those are my top three tips

Менің негізгі үш кеңесім осы:

of how maths can help you with love and relationships.

махаббат пен қатынас құруда математиканың көмегі жайлы қысқаша осы.

But I hope, that aside from their use as tips,

Меніңше мына кеңестер пайдаланғаннан бөлек,

they also give you a little bit of insight into the power of mathematics.

сізге математиканың күші дегенді де ұялатады.

Because for me, equations and symbols aren't just a thing.

Өйткені мен үшін теңдеулер мен символдар жай ғана нәрселер емес.

They're a voice that speaks out about the incredible richness of nature

Олар дегеніміз табиғаттың баға жетпес ғажап сыйы

and the startling simplicity

қарапайым үлгілерден бастап

in the patterns that twist and turn and warp and evolve all around us,

бізді айқастыратын, айналдыратын, орайтын һәм дамытатын осылар,

from how the world works to how we behave.

"әлем қалай қозғалады"-дан "біздің тәртібіміз"-ге дейін.

So I hope that perhaps, for just a couple of you,

Әсіресе жұптарға деп ойлаймын

a little bit of insight into the mathematics of love

математика махаббаты дегеніміз

сізге махаббатта да математика бар екенін түсіндіру ғана.

can persuade you to have a little bit more love for mathematics.

Thank you.

Көп рақмет.

(Applause)

(Шапалақ)