Saki Mafundikwa: Ingenuity and elegance in ancient African alphabets

111,750 views ・ 2013-08-07

TED


Mesedez, egin klik bikoitza beheko ingelesezko azpitituluetan bideoa erreproduzitzeko.

Translator: Ainhoa Eguren Bengoa Reviewer: Begoña Laka
00:12
I moved back home 15 years ago
0
12802
3751
Duela 15 urte etxera itzuli nintzen,
00:16
after a 20-year stay in the United States,
1
16577
2840
20 urte Estatu Batuetan igaro ondoren.
00:19
and Africa called me back.
2
19441
2340
Afrikaren deia sentitu nuen.
00:21
And I founded my country's first
3
21805
3517
Eta orduan sortu nuen nire herrialdeko lehen diseinu grafiko
00:25
graphic design and new media college.
4
25346
2287
eta komunikabide berrien unibertsitatea.
00:27
And I called it the Zimbabwe Institute of Vigital Arts.
5
27657
4902
Eta "Zimbabwe Institute of Vigital Arts" izena jarri nion.
00:32
The idea, the dream, was really for a sort of Bauhaus
6
32583
4213
Nire ametsa, nire ideia, Bauhaus antzeko zerbait zen,
00:36
sort of school where new ideas were interrogated
7
36820
4582
eskola moduko bat, non ideia berriak zalantzan jarri
00:41
and investigated,
8
41426
3189
eta aztertuko ziren.
00:44
the creation of a new visual language
9
44639
2736
Afrikako ondare sortzailean oinarritutako
00:47
based on the African creative heritage.
10
47399
4957
hizkuntza bisual berri baten sorrera aztertuko zuena.
00:52
We offer a two-year diploma
11
52380
3401
Bi urteko diploma bat eskaini genien
00:55
to talented students who have successfully completed
12
55805
3740
bigarren hezkuntza arrakastaz amaitua zuten
00:59
their high school education.
13
59569
2156
ikasle trebeei.
01:01
And typography's a very important part of the curriculum
14
61749
2913
Tipografia gure curriculumaren zati garrantzitsua denez,
01:04
and we encourage our students to look inward for influence.
15
64686
4919
ikasleei esaten diegu ereduak beraien barnean bilatzeko.
01:09
Here's a poster designed by one of the students
16
69629
2342
Hau ikasle batek sortutako posterra da,
01:11
under the theme "Education is a right."
17
71995
4133
"Hezkuntza eskubidea da" lemapean egina.
Hemen, nire ikasleek diseinatutako logo batzuk.
01:16
Some logos designed by my students.
18
76152
4259
01:20
Africa has had a long tradition of writing,
19
80435
4044
Afrikak tradizio luzea izan du idazkeran,
01:24
but this is not such a well-known fact,
20
84503
2148
baina ez da oso ezaguna,
01:26
and I wrote the book "Afrikan Alphabets" to address that.
21
86675
3909
horregatik idatzi nuen "Afrikar alfabetoak" liburua.
01:30
The different types of writing in Africa,
22
90608
3523
Afrikan idazkera mota anitz egon dira,
01:34
first was proto-writing,
23
94155
2221
lehenik proto-idazkera.
01:36
as illustrated by Nsibidi,
24
96400
2144
Nsibidi-k azaltzen duen moduan,
01:38
which is the writing system of a secret society
25
98568
3048
Nigeria hegoaldeko ejagham taldeko
01:41
of the Ejagham people in southern Nigeria.
26
101640
3806
ezkutuko gizartearen idazkera-sistema zen.
01:45
So it's a special-interest writing system.
27
105470
3846
Beraz, idazkera-sistema hori bereziki interesgarria da.
01:49
The Akan of people of Ghana and [Cote d'Ivoire]
28
109340
3551
Ghanako eta Boli Kostako akan herriak
01:52
developed Adinkra symbols some 400 years ago,
29
112915
4021
adinkra sinboloak garatu zituen duela 400 urte edo,
01:56
and these are proverbs, historical sayings,
30
116960
3844
eta horiek atsotitzak, esaera historikoak,
02:00
objects, animals, plants,
31
120828
2686
objektuak, animaliak eta landareak dira.
02:03
and my favorite Adinkra system
32
123538
1984
Adinkra sistemako nire sinbolo gustukoena
02:05
is the first one at the top on the left.
33
125546
2352
goialdean ezkerretik hasita lehena da.
02:07
It's called Sankofa.
34
127922
978
Sankofa du izena
02:08
It means, "Return and get it." Learn from the past.
35
128924
5970
eta "bueltatu eta har ezazu" esan nahi du. Ikasi iraganetik.
02:14
This pictograph by the Jokwe people of Angola
36
134918
2777
Angolako jokwe herriaren piktogramek
02:17
tells the story of the creation of the world.
37
137719
3795
munduaren sorreraren istorioa kontatzen digute.
02:21
At the top is God, at the bottom is man, mankind,
38
141538
5380
Goi-goian Jainkoa dago, eta behe-behean gizakia.
02:26
and on the left is the sun, on the right is the moon.
39
146942
4884
Ezkerrean eguzkia dago, eta eskuinean ilargia.
02:31
All the paths lead to and from God.
40
151850
3831
Bide guztiak jainkoarengana doaz edo harengandik datoz.
02:35
These secret societies of the Yoruba, Kongo
41
155705
4370
Nigeriako, Kongoko eta Angolako
02:40
and Palo religions
42
160099
2171
yoruba, kongo eta palo erlijioetako
02:42
in Nigeria, Congo and Angola respectively,
43
162294
3713
gizarte sekretuek garatu zuten
02:46
developed this intricate writing system
44
166031
3900
idazteko sistema konplexu hori.
02:49
which is alive and well today in the New World
45
169955
3745
Gaur egun bizirik eta ongi mantentzen da
02:53
in Cuba, Brazil and Trinidad and Haiti.
46
173724
6164
Kuban, Brasilen, Trinidaden eta Haitin.
02:59
In the rainforests of the Democratic Republic of Congo,
47
179912
3272
Kongoko Errepublika Demokratikoko oihan tropikaletan,
03:03
in the Ituri society,
48
183208
2867
ituri gizartean,
03:06
the men pound out a cloth out of a special tree,
49
186099
3747
gizonek zuhaitz berezi batetik ateratzen dute oihala
03:09
and the women, who are also the praise singers,
50
189870
3069
eta emakumeek, talentudun kantariak direnez,
03:12
paint interweaving patterns
51
192963
2657
beraien kantuetako egitura polifonikoen
03:15
that are the same in structure
52
195644
2706
itxura bera duten
03:18
as the polyphonic structures that they use in their singing --
53
198374
4631
estanpatu ehunduak marrazten dituzte.
03:23
a sort of a musical score, if you may.
54
203029
3964
Esan daiteke partitura antzeko zerbait direla.
03:27
In South Africa, Ndebele women
55
207017
2725
Hego Afrikako ndebele emakumeek ere
03:29
use these symbols and other geometric patterns
56
209766
3334
sinbolo horiekin eta bestelako estanpatu geometrikoekin
03:33
to paint their homes in bright colors,
57
213124
3790
kolore biziz margotzen dituzte beraien etxeak,
03:36
and the Zulu women use the symbols
58
216938
2898
eta zulu emakumeek ere sinbolo horiekin
03:39
in the beads that they weave
59
219860
1474
ehuntzen dituzte eskumuturreko eta lepokoak
03:41
into bracelets and necklaces.
60
221358
3119
egiteko erabiltzen duten materiala.
03:44
Ethiopia has had the longest tradition of writing,
61
224501
4055
Etiopiak izan du idatzizko tradiziorik luzeena,
03:48
with the Ethiopic script that was developed
62
228580
2295
K.a. IV. mendean garatutako
03:50
in the fourth century A.D.
63
230899
1938
etiopiar idazkerari esker.
03:52
and is used to write Amharic,
64
232861
2490
Idazkera hori 24 milioi hiztunetik gora dituen
03:55
which is spoken by over 24 million people.
65
235375
3261
amharera hizkuntza idazteko erabiltzen da.
03:58
King Ibrahim Njoya of the Bamum Kingdom of Cameroon
66
238660
4433
Kamerungo Bamum erresumako Ibrahim Njoya erregeak
04:03
developed Shü-mom at the age of 25.
67
243117
3541
shü-mon idazkera asmatu zuen 25 urte zituela.
04:06
Shü-mom is a writing system.
68
246682
2063
Shü-mon idazkera-sistema bat da.
04:08
It's a syllabary. It's not exactly an alphabet.
69
248769
2969
Silabikoa da, ez da zehazki alfabeto bat.
04:11
And here we see three stages of development
70
251762
3291
Eta hemen ikus ditzakegu bere garapenaren hiru etapak,
04:15
that it went through in 30 years.
71
255077
4615
30 urtean zehar burutu zirenak.
04:19
The Vai people of Liberia had a long tradition of literacy
72
259716
5536
Liberiako vai jendeak aspalditik du alfabetatzeko tradizioa,
04:25
before their first contact with Europeans in the 1800s.
73
265276
3911
XIX. mendean europarrekin kontaktuan jarri aurretik ere bai.
04:29
It's a syllabary and reads from left to right.
74
269211
4558
Silabikoa da eta ezkerretik eskuinera irakurtzen da.
04:33
Next door, in Sierra Leone, the Mende
75
273793
3547
Han ondoan, Sierra Leonan, mende herriak ere
04:37
also developed a syllabary,
76
277364
1999
sistema silabiko bat sortu zuen,
04:39
but theirs reads from right to left.
77
279387
3608
baina eskuinetik ezkerrera irakurtzen da.
04:43
Africa has had a long tradition of design,
78
283019
3366
Afrikak tradizio luzea du diseinuaren arloan,
04:46
a well-defined design sensibility,
79
286409
3599
diseinurako sentsibilitatea ongi definituta dago.
Baina Afrikan dagoen arazoa da, batez ere gaur egun,
04:50
but the problem in Africa has been that,
80
290032
2278
04:52
especially today, designers in Africa
81
292334
2674
diseinatzaileek era guztietako diseinuak
04:55
struggle with all forms of design
82
295032
2510
lantzen dituztela,
04:57
because they are more apt to look outward
83
297566
4482
eragina eta inspirazioa bilatzeko
05:02
for influence and inspiration.
84
302072
2604
kanpora begiratzen baitute.
05:04
The creative spirit in Africa, the creative tradition,
85
304700
4173
Afrikako izpiritu sortzailea, sormenerako tradizioa,
05:08
is as potent as it has always been,
86
308897
2852
lehen bezain indartsu dago.
05:11
if only designers could look within.
87
311773
4023
Baina diseinatzaileak konturatu egin behar dira horretaz.
05:15
This Ethiopic cross illustrates
88
315820
2867
Gurutze etiopiar honek adierazten du
05:18
what Dr. Ron Eglash has established:
89
318711
2756
Ron Eglash jaunak esandakoa: Afrikak
05:21
that Africa has a lot to contribute to computing
90
321491
3865
informatikari eta matematikei asko lagun diezaiekeela,
05:25
and mathematics through their intuitive grasp of fractals.
91
325380
5352
fraktalak ulertzeko duten intuizioari esker.
05:30
Africans of antiquity created civilization,
92
330756
4043
Antzinako afrikarrek zibilizazioa sortu zuten,
05:34
and their monuments, which still stand today,
93
334823
3289
eta bikaintasun horren testigantza dira
05:38
are a true testimony of their greatness.
94
338136
3560
oraindik zutik dirauten monumentuak.
05:41
Most probably, one of humanity's greatest achievements
95
341720
3894
Ziur aski gizateriaren lorpen handienetakoa
05:45
is the invention of the alphabet,
96
345638
2942
alfabetoaren sorrera izango da.
05:48
and that has been attributed to Mesopotamia
97
348604
3094
Eta asmakizun hori Mesopotamiari egozten zaio:
05:51
with their invention of cuneiform in 1600 BC,
98
351722
5541
K.a. 1600 urtean idazkera kuneiformea sortu zuten,
05:57
followed by hieroglyphics in Egypt,
99
357287
3714
eta jarraian Egipton hieroglifikoak.
06:01
and that story has been cast in stone as historical fact.
100
361025
5445
Hori guztia harrian zizelkatu zen gertaera historiko gisa.
06:06
That is, until 1998,
101
366494
2690
Eta horrela mantendu da, 1998an Yale unibertsitateko
06:09
when one Yale professor John Coleman Darnell
102
369208
5095
John Coleman Darnell maisuak Egipto mendebaldean,
06:14
discovered these inscriptions in the Thebes desert
103
374327
3366
Tebas desertuko kareharrizko amildegietan
06:17
on the limestone cliffs in western Egypt,
104
377717
3336
inskripzioak aurkitu zituen arte.
06:21
and these have been dated at between 1800 and 1900 B.C.,
105
381077
6212
Inskripzio horiek K.a. 1800 eta 1900 artekoak dira,
06:27
centuries before Mesopotamia.
106
387313
2985
Mesopotamia baino lehenagoko mendeetakoak.
06:30
Called Wadi el-Hol
107
390322
2904
Wadi el-Hol izena jarri zitzaien,
06:33
because of the place that they were discovered,
108
393250
3182
horrela deitzen baita aurkitu zituzten lekua.
06:36
these inscriptions -- research is still going on,
109
396456
3381
Oraindik aztertzen ari badira ere, inskripzioetako batzuk
06:39
a few of them have been deciphered,
110
399861
2774
dezifratzea lortu dute jada,
06:42
but there is consensus among scholars
111
402659
2483
eta adituen artean ados daude
06:45
that this is really humanity's first alphabet.
112
405166
5193
gizateriaren lehen alfabetoa dela esatean.
06:50
Over here, you see a paleographic chart
113
410383
3020
Taula paleografiko bat ikus dezakezue hemen,
06:53
that shows what has been deciphered so far,
114
413427
3093
eta bertan ikusten da orain arte zer dezifratu den.
06:56
starting with the letter A, "ālep," at the top,
115
416544
3385
A letraren hasita, "ālep", goialdean,
06:59
and "bêt," in the middle, and so forth.
116
419953
3661
"bêt" dator ondoren, erdialdean, eta abar eta abar.
07:03
It is time that students of design in Africa
117
423638
3589
Bada garaia Afrikako diseinu-ikasleek
07:07
read the works of titans like Cheikh Anta Diop,
118
427251
4193
Cheikh Anta Diop bezalako titanen lanak irakur ditzaten.
07:11
Senegal's Cheikh Anta Diop,
119
431468
2092
Izan ere, senegaldar horrek Egiptori buruz egindako
07:13
whose seminal work on Egypt is vindicated
120
433584
3059
lan garrantzitsuak inskripzioen aurkikuntzari esker
07:16
by this discovery.
121
436667
3109
baieztatu ahal izan ziren.
07:19
The last word goes to the great Jamaican leader
122
439800
3063
Azken aipamena jamaikar agintari handiari egin nahi diot,
07:22
Marcus Mosiah Garvey
123
442887
1965
Marcus Mosiah Garveyri,
07:24
and the Akan people of Ghana
124
444876
3176
baita Ghanako akan herriari ere,
07:28
with their Adinkra symbol Sankofa,
125
448076
2349
euren adinkra sistemako sankofa sinboloak
07:30
which encourages us to go to the past
126
450449
2218
iraganera itzultzera bultzatzen baikaitu,
07:32
so as to inform our present
127
452691
2148
orainari informazioa eman eta
07:34
and build on a future for us and our children.
128
454863
4578
gure etorkizuna eta gure haurrena eraiki dezagun.
07:39
It is also time that designers in Africa
129
459465
4217
Gainera, bada garaia Afrikako diseinatzaileek
07:43
stop looking outside.
130
463706
2602
kanpora begiratzeari utz diezaioten.
07:46
They've been looking outward for a long time,
131
466332
2366
Luzaroan egon dira kanpora begira,
07:48
yet what they were looking for
132
468722
2288
bilatzen ari zirena beraien esku egon arren,
07:51
has been right there within grasp, right within them.
133
471034
4929
beraien baitan egon arren.
07:55
Thank you very much.
134
475987
1780
Eskerrik asko.
07:57
(Applause)
135
477791
4939
(Txaloak)
Webgune honi buruz

Gune honek ingelesa ikasteko erabilgarriak diren YouTube bideoak aurkeztuko dizkizu. Mundu osoko goi mailako irakasleek emandako ingeleseko ikasgaiak ikusiko dituzu. Egin klik bikoitza bideo-orri bakoitzean bistaratzen diren ingelesezko azpitituluetan, hortik bideoa erreproduzitzeko. Azpitituluak bideoaren erreprodukzioarekin sinkronizatuta mugitzen dira. Iruzkin edo eskaerarik baduzu, jar zaitez gurekin harremanetan harremanetarako formulario hau erabiliz.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7