Saki Mafundikwa: Ingenuity and elegance in ancient African alphabets

Saki Mafundikwa: Sự tinh tế và nét đẹp trong bảng chữ cái của ngôn ngữ Châu Phi cổ đại

Translator: Thanh Nguyen Cong Reviewer: Nhu PHAM

I moved back home 15 years ago

Cách đây 15 năm, tôi quay về nhà

after a 20-year stay in the United States,

sau 20 năm sống ở Mỹ

and Africa called me back.

Châu Phi đã gọi tôi về.

And I founded my country's first

Tôi thành lập, trên quê hương của mình, trường Cao đẳng đầu tiên

graphic design and new media college.

về thiết kế đồ họa và truyền thông mới

And I called it the Zimbabwe Institute of Vigital Arts.

và đặt tên là Zimbabwe Institute of Vigital Arts

The idea, the dream, was really for a sort of Bauhaus

Ý tưởng, mơ ước là ngôi trường giống như một Bauhaus

sort of school where new ideas were interrogated

kiểu trường học sẽ căn vặn,

and investigated,

tìm tòi những ý tưởng mới.

the creation of a new visual language

Việc sáng tạo một ngôn ngữ thị giác mới

based on the African creative heritage.

sẽ dựa trên di sản sáng tạo của Châu Phi.

We offer a two-year diploma

Chúng tôi có chương trình Cao đẳng hai năm

to talented students who have successfully completed

dành cho sinh viên tài năng đã thành công vượt qua

their high school education.

giáo dục Phổ thông Trung học.

And typography's a very important part of the curriculum

Và môn Thiết kế chữ viết (Typography) là phần quan trọng trong chương trình học.

and we encourage our students to look inward for influence.

Chúng tôi khuyến khích sinh viên tìm ra những ảnh hưởng của nó nhờ nhìn vào nội tại.

Here's a poster designed by one of the students

Đây là một poster do sinh viên chúng tôi thiết kế

under the theme "Education is a right."

với chủ đề "Giáo dục là một quyền".

Some logos designed by my students.

Một vài logo cũng do sinh viên chúng tôi thiết kế.

Africa has had a long tradition of writing,

Châu Phi có một lịch sử chữ viết lâu đời,

but this is not such a well-known fact,

nhưng không nhiều người biết sự thực này

and I wrote the book "Afrikan Alphabets" to address that.

nên tôi đã viết cuốn "Bảng chữ cái ngôn ngữ Châu Phi" để nói về điều này.

The different types of writing in Africa,

Có nhiều kiểu chữ viết khác nhau trong ngôn ngữ Châu Phi,

first was proto-writing,

đầu tiên là tiền chữ viết,

as illustrated by Nsibidi,

đã được Nsibidi mô tả,

which is the writing system of a secret society

là hệ thổng chữ viết của một xã hội bí mật

of the Ejagham people in southern Nigeria.

của người Ejagham ở miền nam Nigeria.

So it's a special-interest writing system.

Đó là một hệ thống chữ viết đặc biệt thú vị.

The Akan of people of Ghana and [Cote d'Ivoire]

Người Akan ở Ghana và [Cote d'lvoire]

developed Adinkra symbols some 400 years ago,

đã phát triển những ký hiệu của tiếng Adinkra vào 400 năm về trước,

and these are proverbs, historical sayings,

chúng là những tục ngữ, thành ngữ lịch sử,

objects, animals, plants,

đối tượng, động vật, thực vật,

and my favorite Adinkra system

và biểu tượng trong tiếng Adinkra mà tôi rất thích thú nhất

is the first one at the top on the left.

là cái đầu tiên ở góc trên bên trái.

It's called Sankofa.

Nó được gọi là Sankofa.

It means, "Return and get it." Learn from the past.

Có nghĩa là: "Quay lại và nhận lấy". Học hỏi từ quá khứ.

This pictograph by the Jokwe people of Angola

Những hình vẽ nguyên thủy của người Jokwe ở Angola

tells the story of the creation of the world.

kể lại câu chuyện thưở sáng thế.

At the top is God, at the bottom is man, mankind,

Bên trên là Chúa, ở dưới là loài người,

and on the left is the sun, on the right is the moon.

bên trái là mặt trời, bên phải là mặt trăng.

All the paths lead to and from God.

Mọi lối đều dẫn từ và dẫn đến Chúa.

These secret societies of the Yoruba, Kongo

Những xã hội bí mật này của người Yoruba, Kongo

and Palo religions

và những tôn giáo Palo

in Nigeria, Congo and Angola respectively,

lần lượt ở Nigeria, Congo hay Angola

developed this intricate writing system

đã phát triển hệ thống chữ viết phức tạp này,

which is alive and well today in the New World

giờ đây nó đang sống và sống tốt trong thế giới mới

in Cuba, Brazil and Trinidad and Haiti.

ở Cuba, Brazil, Trinidad và Haiti.

In the rainforests of the Democratic Republic of Congo,

trong những khu rừng mưa ở Cộng hòa Dân chủ Congo,

in the Ituri society,

trong xã hội người Ituri,

the men pound out a cloth out of a special tree,

đàn ông làm ra vải từ một loại cây đặc biệt,

and the women, who are also the praise singers,

và phụ nữ là những người hát ca vịnh

paint interweaving patterns

sẽ vẽ những mẫu dệt

that are the same in structure

có cùng cấu trúc

as the polyphonic structures that they use in their singing --

với cấu trúc đa âm họ dùng trong ca hát,

a sort of a musical score, if you may.

có thể gọi đó là một bản dàn bè trong âm nhạc.

In South Africa, Ndebele women

Ở Nam Phi, phụ nữ Ndebele

use these symbols and other geometric patterns

dùng những biểu tượng này và những họa tiết hình học

to paint their homes in bright colors,

để sơn nhà bằng những màu sáng,

and the Zulu women use the symbols

phụ nữ Zulu dùng những biểu tượng này

in the beads that they weave

trong những chuối hạt họ đan

into bracelets and necklaces.

thành vòng tay hay vòng cổ.

Ethiopia has had the longest tradition of writing,

Ethipia có truyền thống chữ viết lâu đời nhất.

with the Ethiopic script that was developed

Chữ viết của họ đã phát triển

in the fourth century A.D.

từ thế kỷ IV sau Công nguyên

and is used to write Amharic,

và được dùng để viết tiếng Amharic,

which is spoken by over 24 million people.

ngôn ngữ sử dụng bởi hơn 24 triệu dân.

King Ibrahim Njoya of the Bamum Kingdom of Cameroon

Vua Ibraim Njoya của Vương quốc Bamum, Cameroon

developed Shü-mom at the age of 25.

đã phát triển Shu-mom khi ông mới 25 tuổi.

Shü-mom is a writing system.

Shu-mom là một hệ thống chữ viết.

It's a syllabary. It's not exactly an alphabet.

Nó là hệ thống chữ ký âm chứ không hẳn là một hệ thống chữ cái.

And here we see three stages of development

Ở đây chúng ta thấy có ba giai đoạn phát triển

that it went through in 30 years.

mà nó đã trải qua trong vòng 30 năm.

The Vai people of Liberia had a long tradition of literacy

Người Vai ở Liberia cũng đã biết đọc biết viết từ rất lâu

before their first contact with Europeans in the 1800s.

trước khi họ lần đầu gặp người Châu Âu từ thế kỷ 19.

It's a syllabary and reads from left to right.

đây là hệ thống chữ ký âm và được đọc từ trái sang phải.

Next door, in Sierra Leone, the Mende

Những người láng giềng Mende ở Siera Leone

also developed a syllabary,

cũng phát triển nên một hệ thống chữ ký âm

but theirs reads from right to left.

nhưng lại được đọc từ phải qua trái.

Africa has had a long tradition of design,

Châu Phi đã có một lịch sử lâu đời về thiết kế,

a well-defined design sensibility,

một cảm thức rõ ràng về sự thiết kế

but the problem in Africa has been that,

nhưng vấn đề tồn tại ở Châu Phi đó là

especially today, designers in Africa

đặc biệt là ngày nay, những nhà thiết kế ở Châu Phi

struggle with all forms of design

vật lộn với tất cả những mô hình thiết kế

because they are more apt to look outward

bởi vì họ đã có quen với việc hướng ngoại

for influence and inspiration.

để tìm kiếm ảnh hưởng và cảm hứng.

The creative spirit in Africa, the creative tradition,

Tinh thần sáng tạo ở Châu Phi, truyền thống sáng tạo,

is as potent as it has always been,

sẽ luôn luôn hùng mạnh như chúng đã từng

if only designers could look within.

nếu như nhà thiết kế biết cách hướng nội.

This Ethiopic cross illustrates

Dấu thánh giá của người Ethiopic mô tả

what Dr. Ron Eglash has established:

những gì Tiến sĩ Ron Eglash đã thiết lập:

that Africa has a lot to contribute to computing

rằng Châu Phi có nhiều điều để đóng góp cho ngành điện toán

and mathematics through their intuitive grasp of fractals.

và toán học nhờ vào trực giác nắm bắt các phân dạng.

Africans of antiquity created civilization,

Người Châu Phi cổ xưa đã tạo dựng nên nền văn minh,

and their monuments, which still stand today,

những tượng đài của họ vẫn đứng vững cho đến ngày hôm nay

are a true testimony of their greatness.

là bằng chứng cho sự vĩ đại của họ.

Most probably, one of humanity's greatest achievements

Thành tựu có lẽ là lớn nhất của loài người

is the invention of the alphabet,

là phát minh ra bảng chữ cái,

and that has been attributed to Mesopotamia

vốn được gắn với văn minh Lưỡng Hà cổ đại

with their invention of cuneiform in 1600 BC,

với phát minh ra chữ hình nêm của họ vào năm 1600 TCN,

followed by hieroglyphics in Egypt,

rồi tiếp theo là chữ tượng hình Ai Cập,

and that story has been cast in stone as historical fact.

Điều này đã được coi là sự thật lịch sử hiển nhiên

That is, until 1998,

cho đến năm 1998,

when one Yale professor John Coleman Darnell

khi một giáo sư ở đại học Yale tên là John Coleman Darnell

discovered these inscriptions in the Thebes desert

phát hiện những nét khắc chữ ở sa mạc Thebes

on the limestone cliffs in western Egypt,

trên những vách đá vôi ở miền tây Ai Cập,

and these have been dated at between 1800 and 1900 B.C.,

và những nét khắc này được cho là từ khoảng năm 1800 đến 1900 TCN,

centuries before Mesopotamia.

tức hàng thế kỷ trước Lưỡng Hà.

Called Wadi el-Hol

được gọi là Wadi el-Hol

because of the place that they were discovered,

bởi vì đó là tên của địa điểm nơi chúng được phát hiện.

these inscriptions -- research is still going on,

Các nghiên cứu về những bản khắc này vẫn đang tiếp tục,

a few of them have been deciphered,

một vài bản khắc đã được giải mã,

but there is consensus among scholars

nhưng có một nhất trí giữa các học giả rằng

that this is really humanity's first alphabet.

đây thực sự là bảng chữ cái đầu tiên của con người.

Over here, you see a paleographic chart

Ở đây, các bạn thấy một biểu đồ về hệ thống văn tự cổ

that shows what has been deciphered so far,

cho biết những phần nào đã được giải mã cho tới nay.

starting with the letter A, "ālep," at the top,

Bắt đầu bằng chữ A , "ālep," ở trên cùng,

and "bêt," in the middle, and so forth.

và "bêt" ở giữa và cứ thế.

It is time that students of design in Africa

Đã đến lúc những sinh viên thiết kế ở Châu Phi

read the works of titans like Cheikh Anta Diop,

đọc những công trình của những người khổng lồ như Cheikh Anta Diop,

Senegal's Cheikh Anta Diop,

Cheikh Anta Diop của Senegal.

whose seminal work on Egypt is vindicated

Những công trình nghiên cứu của ông về Ai Cập

by this discovery.

đã được chứng minh qua phát hiện này.

The last word goes to the great Jamaican leader

Lời cuối xin dành cho một nhà lãnh đạo vĩ đại của Jamaica:

Marcus Mosiah Garvey

Marcus Mosiah Garvey

and the Akan people of Ghana

và những người Akan ở Ghana

with their Adinkra symbol Sankofa,

cùng với ký hiệu Sankofa của hệ thống ký hiệu Adinkra,

which encourages us to go to the past

đã khuyến khích chúng ta trở về quá khứ

so as to inform our present

nhằm thông báo cho hiện tại

and build on a future for us and our children.

và xây dựng một tương lai cho chúng ta và con em chúng ta.

It is also time that designers in Africa

Cũng đã đến lúc những nhà thiết kế ở Châu Phi

stop looking outside.

thôi không hướng ngoại nữa.

They've been looking outward for a long time,

Họ đã hướng ngoại suốt thời gian dài

yet what they were looking for

nhưng những gì họ đã và đang tìm kiến

has been right there within grasp, right within them.

luôn ở ngay đây, trong tầm với, ngay bên trong họ.

Thank you very much.

Xin cảm ơn rất nhiều.

(Applause)

(Vỗ tay)