Saki Mafundikwa: Ingenuity and elegance in ancient African alphabets

Аудармашы: Nursultan Aubakirov Редактор: Asqat Yerkimbay

I moved back home 15 years ago

15 жыл бұрын үйіме оралдым,

after a 20-year stay in the United States,

20 жыл уақытым АҚШ-та өтті.

and Africa called me back.

Африка жатсынбай қабылдады.

And I founded my country's first

Өз елімде алғашқылардың бірі болып,

graphic design and new media college.

Зимбабе Визуалды өнер институты атты

And I called it the Zimbabwe Institute of Vigital Arts.

сызба-дизайн және жаңа медиа технология колледжін аштым.

The idea, the dream, was really for a sort of Bauhaus

Менің ойым, арманым Баухауза сияқты мектеп ашу болатын,

sort of school where new ideas were interrogated

онда жаңа идеялар түбегейлі зерттеліп,

and investigated,

тексерілер еді,

the creation of a new visual language

Африка тұрғындарының шығармашылық мұрасына негізделген

based on the African creative heritage.

жаңа визуалды тіл пайда болар еді.

We offer a two-year diploma

Біз орта мектепті табысты бітірген

to talented students who have successfully completed

талантты студенттерге диплом

their high school education.

алу мүмкіндігін ұсынамыз.

And typography's a very important part of the curriculum

Типографиялық іске үйрету — курстың маңызды бөлігі,

and we encourage our students to look inward for influence.

студенттерге өз жан дүниесін сыртқа шығаруға күш саламыз.

Here's a poster designed by one of the students

Мынау «Білім алу – әркімнің құқығы»

under the theme "Education is a right."

тақырыбы аясында студенттердің жасаған плакаты.

Some logos designed by my students.

Мыналар - студенттерім әзірлеген логотиптер.

Africa has had a long tradition of writing,

Африканың көне жазу мұрасы бар,

but this is not such a well-known fact,

бірақ бұл өте танымал дерек емес,

and I wrote the book "Afrikan Alphabets" to address that.

осы туралы «Африка әліпбиі» атты кітап жаздым.

The different types of writing in Africa,

Африкада жазудың бірнеше түрі бар.

first was proto-writing,

Алғашқысы идеографиялық хат болатын,

as illustrated by Nsibidi,

мысалы, Нсибиди —

which is the writing system of a secret society

Нигерияның оңтүстігінде тұратын Экои халқының

of the Ejagham people in southern Nigeria.

жасырын қауымдастығының жазу жүйесі екен.

So it's a special-interest writing system.

Бұл – ерекше мақсаттарға бағытталған жазулар.

The Akan of people of Ghana and [Cote d'Ivoire]

Гана мен Кот-д’Ивуардан Акан этникалық тобы

developed Adinkra symbols some 400 years ago,

Адинкра символдарын шамамен 400 жыл бұрын жасап шығарған.

and these are proverbs, historical sayings,

Бұл - мақалдар, тарихи әңгімелер,

objects, animals, plants,

заттар, жануарлар, өсімдіктер.

and my favorite Adinkra system

Менің сүйікті символым Адинкра

is the first one at the top on the left.

жоғарғы сол жағында орналасқан.

It's called Sankofa.

Оны Санкофа дейді

It means, "Return and get it." Learn from the past.

Ол «бұрыл да ұста» дегенді білдіреді. Өткеннен үйрен.

This pictograph by the Jokwe people of Angola

Анголадан Джокве халқының пиктограммасы

tells the story of the creation of the world.

әлемнің жаратылысы туралы тарихты айтады.

At the top is God, at the bottom is man, mankind,

Оның шыңында Құдай бар, төменде – адам, адам тұқымы,

and on the left is the sun, on the right is the moon.

сол жағында – Күн, оң жағында – Ай.

All the paths lead to and from God.

Барлық жолдар Құдайдан тарайды және соған қайта алып барады.

These secret societies of the Yoruba, Kongo

Йоруба діндерін уағыздайтын жасырын қауымдастықтар

and Palo religions

Нигериядағы Конго мен Пало,

in Nigeria, Congo and Angola respectively,

Конго мен Ангола

developed this intricate writing system

жазудың күрделі жүйесін құрды,

which is alive and well today in the New World

ол әлі күнге дейін Кубада, Бразилияда,

in Cuba, Brazil and Trinidad and Haiti.

Тринидадта және Гаитиде қолданылады.

In the rainforests of the Democratic Republic of Congo,

Конго Демократиялық Республикасының тропик ормандарында,

in the Ituri society,

Итури аймағында,

the men pound out a cloth out of a special tree,

ер адамдар ағаштың ерекше түрінен маталар әзірлейді,

and the women, who are also the praise singers,

ал әйелдер дәстүрлі әндер орындап,

paint interweaving patterns

өз әндерінде қолданатын

that are the same in structure

көп дауыспен үндесіп жататын,

as the polyphonic structures that they use in their singing --

өрілген оюлар салады.

a sort of a musical score, if you may.

Бұл өз ретінде партитура сияқты, егер осылай атауға болар болса.

In South Africa, Ndebele women

Солтүстік Африкада Ндебеле халқының әйелдері

use these symbols and other geometric patterns

өз үйлерін ашық түстермен сәндеу үшін,

to paint their homes in bright colors,

осы және басқа геометриялық оюларды пайдаланады.

and the Zulu women use the symbols

Зулу халқының әйелдері бисермен білезік,

in the beads that they weave

моншақ тоқу кезінде осы

into bracelets and necklaces.

символдарға қарайды.

Ethiopia has had the longest tradition of writing,

Эфиопияның

with the Ethiopic script that was developed

Эфиопия тілінен бастау алатын,

in the fourth century A.D.

б. э. д. 4 ғасырда пайда болған

and is used to write Amharic,

көне жазу хаттары

which is spoken by over 24 million people.

қазіргі кезде 24 миллион адам қолданатын амхар тілінің негізі.

King Ibrahim Njoya of the Bamum Kingdom of Cameroon

Сұлтан Ибраһим Нджойя, Камерундағы Бамум хандығының көсемі,

developed Shü-mom at the age of 25.

25 жасында бамум тілі жазуын құрастырған.

Shü-mom is a writing system.

Бамум жазуы —

It's a syllabary. It's not exactly an alphabet.

жазудың әліппелік емес, буындық жазу үлгісі.

And here we see three stages of development

Бұл жерде біз 30 жылға жалғасқан,

that it went through in 30 years.

үш даму сатысын көреміз.

The Vai people of Liberia had a long tradition of literacy

Либерияның Ван халқының 1800 жылғы еуропалықтармен

before their first contact with Europeans in the 1800s.

таныстығына дейін көне сауаты болған.

It's a syllabary and reads from left to right.

Бұл – сөздерді оңнан солға қарай жазатын буындық хат.

Next door, in Sierra Leone, the Mende

Сьерра-Леонедегі Менде халқы да

also developed a syllabary,

буындық жазуды ойлап тапқан,

but theirs reads from right to left.

бірақ ол солдан оңға қарай оқылады.

Africa has had a long tradition of design,

Африканың көне дизайн дәстүрі бар,

a well-defined design sensibility,

дизайнның үздік бейнелері сипатталған.

but the problem in Africa has been that,

Бұндағы мәселе

especially today, designers in Africa

қазіргі уақытта африка дизайнерлерінің

struggle with all forms of design

барлық үлгілерінде қиындықтар кездесуінде,

because they are more apt to look outward

яғни олар рух пен шабытты

for influence and inspiration.

сырттан іздейді.

The creative spirit in Africa, the creative tradition,

Африканың шығармашылық бастамалары,

is as potent as it has always been,

шығармашылық дәстүрлері үнемі тартымды және

if only designers could look within.

дизайнерлер осыны көре білсе жеткілікті.

This Ethiopic cross illustrates

Мынау эфиопиялық айқыш белгі

what Dr. Ron Eglash has established:

доктор Рон Иглаштың ерекшелігін көрсетеді:

that Africa has a lot to contribute to computing

Африка информатика мен математикаға

and mathematics through their intuitive grasp of fractals.

өзінің фракталды сезімді түсінуі арқасында көп нәрсе бере алады.

Africans of antiquity created civilization,

Көне африкалықтар өркениетті құраған,

and their monuments, which still stand today,

сол кезден қалған ескерткіштер әлі күнге

are a true testimony of their greatness.

олардың айбындарының куәсі.

Most probably, one of humanity's greatest achievements

Адам жеткен жетістіктерінің ең ұлыларының бірі,

is the invention of the alphabet,

мүмкін, бұл біздің э.д. 1600 жылы ойлап табылған,

and that has been attributed to Mesopotamia

месопотамдық сына жазумен байланысты деп саналған

with their invention of cuneiform in 1600 BC,

әліпбиді ойлап табу болар;

followed by hieroglyphics in Egypt,

бұдан ары мысыр иероглифтері пайда болды

and that story has been cast in stone as historical fact.

және бұл тарихи дерек ретінде тасқа қашалып, тарихқа өшпес із қалдырды.

That is, until 1998,

Йель профессоры Джон Колеман Дарнелл

when one Yale professor John Coleman Darnell

Фиваид шөлінде батыс Египеттің

discovered these inscriptions in the Thebes desert

әкті жартастарында осы жазуларды байқағанға дейін,

on the limestone cliffs in western Egypt,

яғни 1998 жылға дейін осылай болған еді.

and these have been dated at between 1800 and 1900 B.C.,

Олар біздің э.д. 1800-1900 жылдар аралығы деп белгіленген,

centuries before Mesopotamia.

Месопотамияға дейінгі көптеген ғасырлар.

Called Wadi el-Hol

Бұл жазулар Уәди-Әл-Хол деп,

because of the place that they were discovered,

олар табылған орын атымен аталды.

these inscriptions -- research is still going on,

Зерттеулер әлі де жалғасып жатыр,

a few of them have been deciphered,

олардың біразының ғана құпиясы ашылды.

but there is consensus among scholars

Ғалымдар, шындығында,

that this is really humanity's first alphabet.

бұл адамзаттың алғашқы әліпбиі деген оймен келіседі.

Over here, you see a paleographic chart

Сіздер бұл жерден палеографиялық картаны шифрланған түрінде

that shows what has been deciphered so far,

көріп отырсыздар, жоғарыдан төмен қарай

starting with the letter A, "ālep," at the top,

А ālep әріпінен,

and "bêt," in the middle, and so forth.

басталып, bêt-пен жалғасатын, одар ары солай кете береді.

It is time that students of design in Africa

Қазіргі уақытта африка дизайнер-студенттері

read the works of titans like Cheikh Anta Diop,

сенегалдық Шейх Анта Диоп сияқты

Senegal's Cheikh Anta Diop,

адамдардың кітабын оқуы керек,

whose seminal work on Egypt is vindicated

олардың Мысырдағы жемісті еңбектері

by this discovery.

осы жәдігерлермен дәлелденді.

The last word goes to the great Jamaican leader

Соңғы сөз Ямайлық көшбасшы

Marcus Mosiah Garvey

Маркусом Гарви мен

and the Akan people of Ghana

Ганалық Акан халқының

with their Adinkra symbol Sankofa,

Санкофа символында,

which encourages us to go to the past

Бұл біздің қазіргі кезімізді еске салуы үшін,

so as to inform our present

кейін қарай бұрылуымызға және өзіміз бен

and build on a future for us and our children.

балаларымыздың болашағы үшін түрткі болады.

It is also time that designers in Africa

Бұл да африка дизайнерлері

stop looking outside.

сыртқа қарауды тоқтататын уақыт.

They've been looking outward for a long time,

Олар сыртқы әлемге өте ұзақ қарады,

yet what they were looking for

ал олардың іздегендері алыста емес,

has been right there within grasp, right within them.

әрқашан жандарында болған еді.

Thank you very much.

Үлкен рақмет.

(Applause)

(Қол соғу)