Saki Mafundikwa: Ingenuity and elegance in ancient African alphabets

Tłumaczenie: A. Konstancja Wiszniewska Korekta: Rysia Wand

I moved back home 15 years ago

15 lat temu wróciłem do domu

after a 20-year stay in the United States,

po 20-letnim pobycie w USA.

and Africa called me back.

Afryka przywołała mnie z powrotem.

And I founded my country's first

Założyłem pierwszy w kraju

graphic design and new media college.

college grafiki komputerowej i nowych mediów,

And I called it the Zimbabwe Institute of Vigital Arts.

Zimbabwe Institute of Vigital Arts.

The idea, the dream, was really for a sort of Bauhaus

Chodziło mi o coś w rodzaju Bauhausu,

sort of school where new ideas were interrogated

szkoły, gdzie kwestionuje się i bada nowe idee,

and investigated,

szkoły, gdzie kwestionuje się i bada nowe idee,

the creation of a new visual language

tworzy nowy język wizualny

based on the African creative heritage.

oparty na kreatywnym dziedzictwie afrykańskim.

We offer a two-year diploma

Oferujemy dwuletnie studia zdolnym uczniom,

to talented students who have successfully completed

którzy pomyślnie ukończyli edukację

their high school education.

na poziomie szkoły średniej.

And typography's a very important part of the curriculum

Ważną częścią programu jest typografia.

and we encourage our students to look inward for influence.

Zachęcamy studentów do szukania inspiracji wewnętrznej.

Here's a poster designed by one of the students

Oto plakat projektu jednego ze studentów

under the theme "Education is a right."

na temat "Edukacja jest prawem".

Some logos designed by my students.

Kilka logo projektu moich studentów.

Africa has had a long tradition of writing,

Afryka ma długą tradycję pisma,

but this is not such a well-known fact,

ale nie jest to fakt powszechnie znany

and I wrote the book "Afrikan Alphabets" to address that.

i dlatego napisałem "Alfabety afrykańskie".

The different types of writing in Africa,

Spośród różnych typów pisma w Afryce

first was proto-writing,

pierwsze było proto-pismo,

as illustrated by Nsibidi,

co ilustruje Nsibidi,

which is the writing system of a secret society

system pisma tajnego stowarzyszenia

of the Ejagham people in southern Nigeria.

ludu Ejagham w południowej Nigerii,

So it's a special-interest writing system.

czyli specjalny system pisma.

The Akan of people of Ghana and [Cote d'Ivoire]

Lud Akan z Ghany i Wybrzeża Kości Słoniowej

developed Adinkra symbols some 400 years ago,

400 lat temu rozwinął symbole Adinkra.

and these are proverbs, historical sayings,

Tu przysłowia, powiedzenia historyczne,

objects, animals, plants,

przedmioty, zwierzęta i rośliny.

and my favorite Adinkra system

Mój ulubiony symbol Adinkra

is the first one at the top on the left.

jest pierwszy u góry po lewej.

It's called Sankofa.

Nazywa się Sankofa.

It means, "Return and get it." Learn from the past.

To znaczy: "Wracaj i odzyskuj". Ucz się z przeszłości.

This pictograph by the Jokwe people of Angola

Ten piktogram autorstwa plemienia Jokwe z Angoli

tells the story of the creation of the world.

opowiada historię stworzenia świata.

At the top is God, at the bottom is man, mankind,

Na górze Bóg, na dole człowiek, ludzkość,

and on the left is the sun, on the right is the moon.

po lewej słońce, po prawej księżyc.

All the paths lead to and from God.

Wszystkie ścieżki prowadzą do i od Boga.

These secret societies of the Yoruba, Kongo

Tajne stowarzyszenia religijne Yoruba, Kongo i Palo,

and Palo religions

Tajne stowarzyszenia religijne Yoruba, Kongo i Palo,

in Nigeria, Congo and Angola respectively,

w Nigerii, Kongo i Angoli,

developed this intricate writing system

rozwinęły złożony system pisma,

which is alive and well today in the New World

który nadal funkcjonuje w Nowym Świecie

in Cuba, Brazil and Trinidad and Haiti.

na Kubie, w Brazylii, Trynidadzie i Haiti.

In the rainforests of the Democratic Republic of Congo,

W lasach deszczowych Demokratycznej Republiki Kongo,

in the Ituri society,

w społeczności Ituri

the men pound out a cloth out of a special tree,

mężczyźni uzyskują tkaninę ze specjalnego drzewa,

and the women, who are also the praise singers,

a kobiety, które zajmują się też śpiewaniem hymnów,

paint interweaving patterns

malują splatające się wzory

that are the same in structure

o strukturze polifonicznej,

as the polyphonic structures that they use in their singing --

jaką wykorzystują w śpiewaniu,

a sort of a musical score, if you may.

coś na kształt partytury.

In South Africa, Ndebele women

W RPA kobiety Ndebele

use these symbols and other geometric patterns

wykorzystują takie symbole i wzory geometryczne

to paint their homes in bright colors,

do malowania domów na żywy kolor,

and the Zulu women use the symbols

a kobiety Zulu układają takie symbole

in the beads that they weave

z koralików wyplatanych w bransolety i naszyjniki.

into bracelets and necklaces.

z koralików wyplatanych w bransolety i naszyjniki.

Ethiopia has had the longest tradition of writing,

Najdłuższą tradycję piśmienną ma Etiopia.

with the Ethiopic script that was developed

Pismo etiopskie z IV wieku p.n.e.

in the fourth century A.D.

Pismo etiopskie z IV wieku p.n.e.

and is used to write Amharic,

wykorzystuje język amharski,

which is spoken by over 24 million people.

którym mówi ponad 24 miliony ludzi.

King Ibrahim Njoya of the Bamum Kingdom of Cameroon

Król Ibrahim Njoya z królestwa Bamum w Kamerunie

developed Shü-mom at the age of 25.

mając 25 lat stworzył Shü-mom.

Shü-mom is a writing system.

Shü-mom to system pisma.

It's a syllabary. It's not exactly an alphabet.

Jest to pismo sylabiczne, a więc niezupełnie alfabet.

And here we see three stages of development

Tu widać trzy etapy rozwoju,

that it went through in 30 years.

przez które przeszło w ciągu 30 lat.

The Vai people of Liberia had a long tradition of literacy

Lud Vai z Liberii miał długą tradycję piśmiennictwa

before their first contact with Europeans in the 1800s.

przed pierwszym kontaktem z Europejczykami w XIX w.

It's a syllabary and reads from left to right.

To jest pismo sylabiczne czytane od lewej do prawej.

Next door, in Sierra Leone, the Mende

Po sąsiedzku, w Sierra Leone,

also developed a syllabary,

lud Mende także rozwinął pimo sylabiczne,

but theirs reads from right to left.

ale czytane od prawej do lewej.

Africa has had a long tradition of design,

Afryka ma długą tradycję projektowania,

a well-defined design sensibility,

wyraźny zmysł estetyczny,

but the problem in Africa has been that,

ale projektanci w Afryce mają problem.

especially today, designers in Africa

Zwłaszcza obecnie

struggle with all forms of design

męczą się z każdą formą designu,

because they are more apt to look outward

bo wpływów i inspiracji chętniej szukają na zewnątrz.

for influence and inspiration.

bo wpływów i inspiracji chętniej szukają na zewnątrz.

The creative spirit in Africa, the creative tradition,

Duch twórczy w Afryce, tradycja tworzenia,

is as potent as it has always been,

jest równie potężny jak kiedyś,

if only designers could look within.

gdyby tylko projektanci zajrzeli w głąb siebie.

This Ethiopic cross illustrates

Krzyż etiopski ilustruje to,

what Dr. Ron Eglash has established:

co ustalił Dr Ron Eglash:

that Africa has a lot to contribute to computing

Afryka może dużo zaoferować w informatyce

and mathematics through their intuitive grasp of fractals.

i matematyce dzięki intuicyjnemu pojmowaniu fraktali.

Africans of antiquity created civilization,

Afrykanie w starożytności stworzyli cywilizację,

and their monuments, which still stand today,

a nadal stojące pomniki

are a true testimony of their greatness.

są prawdziwym świadectwem ich wielkości.

Most probably, one of humanity's greatest achievements

Chyba jednym z największych osiągnięć ludzkości

is the invention of the alphabet,

jest wynalazek alfabetu,

and that has been attributed to Mesopotamia

co przypisywano Mezopotamii

with their invention of cuneiform in 1600 BC,

i wynalazkowi pisma klinowego w 1600 p.n.e.,

followed by hieroglyphics in Egypt,

a potem egipskim hieroglifom,

and that story has been cast in stone as historical fact.

i ta wersja uchodziła za niezbity fakt historyczny.

That is, until 1998,

Tak było do roku 1998,

when one Yale professor John Coleman Darnell

kiedy profesor z Yale, John Coleman Darnell

discovered these inscriptions in the Thebes desert

odkrył na pustyni tebaidzkiej w zachodnim Egipcie

on the limestone cliffs in western Egypt,

napisy na wapiennych klifach,

and these have been dated at between 1800 and 1900 B.C.,

datowane między 1800 a 1900 p.n.e.,

centuries before Mesopotamia.

całe stulecia przed Mezopotamią.

Called Wadi el-Hol

Napisy nazwano Wadi el-Hol

because of the place that they were discovered,

z powodu miejsca, gdzie je odkryto.

these inscriptions -- research is still going on,

Badania nadal trwają,

a few of them have been deciphered,

kilka napisów odcyfrowano,

but there is consensus among scholars

ale wśród badaczy panuje zgodne przekonanie,

that this is really humanity's first alphabet.

że to pierwszy alfabet ludzkości.

Over here, you see a paleographic chart

Tutaj widać opis paleograficzny tego,

that shows what has been deciphered so far,

co odcyfrowano do tej pory,

starting with the letter A, "ālep," at the top,

poczynając od litery A, "ālep", na górze,

and "bêt," in the middle, and so forth.

i "bêt", pośrodku, i tak dalej.

It is time that students of design in Africa

Czas, by studenci designu w Afryce

read the works of titans like Cheikh Anta Diop,

przeczytali dzieła takich tytanów jak Cheikh Anta Diop,

Senegal's Cheikh Anta Diop,

Cheikh Anta Diop z Senegalu,

whose seminal work on Egypt is vindicated

którego nowatorską pracę na temat Egiptu

by this discovery.

to odkrycie jeszcze umacnia.

The last word goes to the great Jamaican leader

Ostatnie słowo należy do wielkiego przywódcy jamajskiego,

Marcus Mosiah Garvey

Marcusa Mosiah Garveya

and the Akan people of Ghana

i ludu Akan z Ghany

with their Adinkra symbol Sankofa,

oraz ich symbolu Adinkra Sankofa,

which encourages us to go to the past

który zachęca do wędrówki w przeszłość,

so as to inform our present

żeby zaznajomić się z teraźniejszością

and build on a future for us and our children.

i budować przyszłość dla nas i naszych dzieci.

It is also time that designers in Africa

Czas również, żeby projektanci w Afryce

stop looking outside.

przestali szukać na zewnątrz.

They've been looking outward for a long time,

Od dawna wypatrują na zewnątrz,

yet what they were looking for

a przecież to, czego szukają

has been right there within grasp, right within them.

jest dokładnie tutaj, w ich zasięgu, w nich samych.

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Brawa)