When did humans start getting divorced? - Rod Phillips

Translator: Bestjan Mamo Reviewer: Helena Bedalli

The earliest known divorce laws were written

Ligjet më të hershme të divorcit që njohim qenë shkruar

on clay tablets in ancient Mesopotamia around 2000 BCE.

në pllaka balte në Mesopotaminë e lashtë rreth vitit 2000 pes.

Formally or informally, human societies across place and time

Qoftë në mënyrë formale a jo, shoqëritë njerëzore përgjatë vendesh e kohësh

have made rules to bind and dissolve couples.

kanë vendosur rregulla për të lidhur dhe ndarë çiftet.

Inca couples, for example, started with a trial partnership,

Çiftet Inkë, për shembull, filluan me një partneritet provë,

during which a man could send his partner home.

gjatë së cilit një burrë mund ta dërgonte partneren e tij në shtëpi.

But once a marriage was formalized, there was no getting out of it.

Por sapo një martesë zyrtarizohej, nuk kishte asnjë dalje prej saj.

Among the Inuit peoples, divorce was discouraged,

Përmes popujve Inuit, divorci dekurajohej,

but either spouse could demand one.

por cilido bashkëshort mund ta kërkonte një.

or they could exchange partners with a different couple—

ose ata mund të shkëmbenin partner me një çift tjetër—

as long as all four people agreed.

për aq kohë sa të katër personat binin dakord.

The stakes of who can obtain a divorce, and why, have always been high.

Risqet se kush mund të marrë një divorc dhe pse, kanë qenë gjithnjë të larta.

Divorce is a battlefield for some of society's most urgent issues,

Divorci është një fushë beteje për disa nga çështjet më urgjente të shoqërisë,

including the roles of church and state, individual rights, and women’s rights.

duke përfshirë rolet e kishës dhe shtetit, të drejtat individuale dhe të drejtat

Religious authorities have often regulated marriage and divorce.

e grave. Autoritetet fetare shpesh janë marrë me martesën dhe divorcin.

Muslims in Africa, the Middle East, and Asia began using the Quran’s rules

Myslimanët në Afrikë, Lindjen e Mesme dhe Azi filluan të implementonin rregullat

in the 7th century AD—

e Kuranit në shekullin e VII pas Krishtit-

generally, a husband can divorce his wife without cause or agreement,

në përgjithësi, një burrë mund ta divorcojë gruan pa shkak apo marrëveshje,

while a wife must secure her husband’s agreement to divorce him.

ndërsa gruaja duhet të sigurojë lejen e burrit për ta divorcuar atë.

In Europe, Christian churches controlled divorce from the 11th century on,

Në Europë, kishat e krishtera qenë në kontroll të divorcit që nga shekulli

with the Catholic Church banning it entirely

i 11-të, me Kishën Katolike që e ndalonte plotësisht.

and Protestant churches allowing it in restricted circumstances,

dhe kishat protestante që e lejonin në rrethana të kufizuara,

particularly adultery.

veçanërisht në kurorëshkelje.

In the late 18th century, a series of changes took place

Në fund të shekullit të 18-të, ndodhën një sërë ndryshimesh

that would eventually shape divorce laws around the world.

që me kalimin e kohës do ti formësonin ligjet e divorcit në mbarë botën.

Following centuries of religious conflict,

Pas shekujve të tërë konflikti fetar,

Europeans pushed for state governance separate from religious control.

europianët nxitën për ndarjen e qeverisjes shtetërore nga kontrolli fetar.

Secular courts gradually took over education, welfare, health, marriage—

Gjykatat laike gradualisht morën përsipër arsimin, mirëqenien, shëndetin, martesën

and divorce.

dhe divorcin.

The French Revolution ushered in the first of the new divorce laws,

Revolucioni Francez solli të parin nga ligjet e reja të divorcit,

allowing men and women to divorce for a number of grounds,

duke i lejuar burrat dhe gratë të divorcoheshin për një sërë arsyesh, që

including adultery, violence, and desertion, or simply mutual consent.

përfshinin tradhtinë, dhunën e largimin, ose thjesht dakortësinë e ndërsjellë.

Though progress was uneven, overall this sort of legislation spread in Europe,

Megjithëse progresi ishte i crregullt, ky legjislacion u përhap ngado në Europë,

North America and some European colonies in the 19th century.

Amerikën e Veriut dhe disa koloni europiane në shekullin e 19-të.

Still, women's access to divorce often remained restricted compared to men.

Megjithatë, aksesueshmëria e divorcit për gratë shpesh qe më e kufizuar nga burrat.

Adultery was considered more serious for women—

Tradhtia bashkëshortore konsiderohej më e rëndë për gratë -

a man could divorce his wife for adultery alone,

një burrë mund ta divorconte gruan e tij vetëm prej tradhëtisë,

while a woman would need evidence of adultery,

ndërsa një grua kishte nevojë për prova të tradhtisë

plus an additional offense to divorce her husband.

bashkëshortore plus një vepër tjetër penale për të divorcuar burrin e saj.

Sometimes this double standard was written into law;

Ky standard i dyfishtë qe shkruar disa herë me ligj;

other times, the courts enforced the laws unequally.

herë të tjera, gjykatat i zbatonin ligjet në mënyrë të pabarabartë.

Domestic violence by a man against his wife was not widely considered

Dhuna në familje e një burri ndaj gruas së tij nuk konsiderohej gjerësisht

grounds for divorce until the 20th century.

si arsye për divorc deri në shekullin e 20-të.

And though new laws expanded the reasons a couple could divorce,

Dhe megjithëse ligjet e reja zgjeruan arsyet që një çift të divorcohej,

they also retained the fundamental ideology of their religious predecessors:

ata ruajtën gjithashtu ideologjinë themelore të paraardhësve të tyre fetarë:

that a couple could only split if one person wronged the other in specific ways.

që një çift mund të ndahej vetëm nëse një person i bën keq tjetrit specifikisht.

This state of affairs really overstayed its welcome.

Kjo lloj gjendjeje e ka tejkaluar afatin e saj.

Well into the 20th century, couples in the U.S.

Në shekullin e 20-të, çiftet në SHBA filluan

resorted to hiring actors to jump into bed with one spouse,

të punësonin aktorë që të futeshin në shtrat me njërin bashkëshort,

fully clothed, and take photos as evidence of cheating.

të veshur plotësisht dhe të bënin foto si dëshmi tradhëtie.

Finally, in the 1960s and 70s,

Më në fund, në vitet 1960 dhe 70,

many countries and states adopted no-fault divorce laws,

shumë vende dhe shtete miratuan ligjet e divorcit pa faj,

where someone could divorce their spouse without proving harm,

ku dikush mund ta shkurorëzonte bashkëshortin/ten pa provuar dëm,

and importantly, without the other’s consent.

dhe më e rëndësishmja, pa aprovimin e tjetrit.

The transition from cultural and religious rules

Kalimi nga rregullat kulturore dhe fetare

to state sanctioned ones has always been messy and incomplete—

në ato të sanksionuara nga shteti ka qenë gjithmonë i ngatërruar dhe i paplotë-

people have often ignored their governments’ laws

njerëzit shpesh i kanë injoruar ligjet e qeverive të tyre

in favor of other conventions.

në favor të traditave të tjera.

Even today, the Catholic Church doesn’t recognize divorces granted by law.

Edhe sot, Kisha Katolike nuk i njeh divorcet e dhëna me ligj.

In some places, like parts of India,

Në disa vende, si disa pjesë të Indisë,

Western-style divorce laws have been seen as a colonial influence

ligjet e divorcit të stilit perëndimor janë parë si një ndikim kolonial

and communities practice divorce according to other religious rules.

dhe komunitetet e praktikojnë divorcin sipas rregullave të tjera fetare.

In others, though the law may allow for equal access to divorce,

Në vende të tjera, megjithëse ligji mund të lejojë aksesueshmëri të barabartë në

bias in the legal system, cultural stigma, or community pressures

divorc, paragjykimet e sistemit ligjor, stigma kulturore ose presionet e

can make it far more difficult for certain people, almost always women.

komunitetit mund ti veshtirësojnë gjërat për disa njerëz, pothuajse gjithmonë gra.

And even in the places where women aren’t disadvantaged by law or otherwise,

Madje edhe në vendet ku gratë nuk janë të çfavorizuara nga ligji ose ndryshe,

social and economic conditions often make divorce more difficult for women.

kushtet sociale dhe ekonomike shpesh e bëjnë më të vështirë divorcin për gratë.

In the United States, for example,

Në Shtetet e Bashkuara, për shembull,

women experience economic loss far more than men after divorce.

gratë përjetojnë humbje ekonomike shumë më tepër se burrat pas divorcit.

At its best, modern no-fault divorce allows people to leave marriages

Në rastin më të mirë, divorci modern pa faj i lejon njerëzit të lënë martesat

that make them unhappy.

që i bëjnë ata të pakënaqur.

But dissolving a marriage is almost never as simple

Por shpërbërja e një martese nuk është pothuajse kurrë aq e thjeshtë

as sending two people their separate ways.

sa dërgimi i dy njerëzve në rrugët të ndara.

What divorcing partners owe each other,

Çfarë partnerët divorcues i detyrohen njëri-

and how they manage aspects of a once shared life

tjetrit, dhe si i menaxhojnë aspektet e një jete që dikur qe e përbashkët

remain emotionally and philosophically complex issues.

mbeten çështje komplekse emocionalisht dhe filozofikisht.