When did humans start getting divorced? - Rod Phillips

728,513 views ・ 2021-01-28

TED-Ed


Videoni ijro etish uchun quyidagi inglizcha subtitrlarga ikki marta bosing.

Translator: Гульноза Одилова Reviewer: Nazarbek Nazarov
00:08
The earliest known divorce laws were written
0
8871
2708
Ajrim haqidagi eng qadimgi qonunlar
00:11
on clay tablets in ancient Mesopotamia around 2000 BCE.
1
11579
6292
miloddan avvalgi 2000-yillarda qadimgi Mesopotamiyada loy lavhalarga yozilgan.
00:17
Formally or informally, human societies across place and time
2
17871
4667
Qonuniy va noqonuniy hollarda, inson jamiyatlari joy va zamonlar osha
00:22
have made rules to bind and dissolve couples.
3
22538
4000
juftliklarni birlashtirish va ajratish bo’yicha qonunlar tuzganlar.
00:26
Inca couples, for example, started with a trial partnership,
4
26538
3750
Ink davlati juftliklari, misol uchun, bir-birini sinashardilar,
00:30
during which a man could send his partner home.
5
30288
3458
bu vaqt davomida erkak o’z juftini uyiga yuborishi mumkin edi.
00:33
But once a marriage was formalized, there was no getting out of it.
6
33746
4541
Ammo nikoh rasmiylashtirilgach, ajralish iloji yo’q edi.
00:38
Among the Inuit peoples, divorce was discouraged,
7
38287
3250
Inuit xalqlari orasida ajralish tavsiya etilmagan, ammo har ikkala
00:41
but either spouse could demand one.
8
41537
2500
taraf buni talab qilishi mumkin edi.
00:44
or they could exchange partners with a different couple—
9
44037
3542
yoki boshqa juftlik bilan sheriklar almashishlari mumkin edi,
00:47
as long as all four people agreed.
10
47579
3750
agar ikkala taraf rozi bo’lsa,
00:51
The stakes of who can obtain a divorce, and why, have always been high.
11
51329
4583
Kim va nima uchun ajrashishi mumkinligi haqidagi sabab har doim ko’p bo’lgan.
00:55
Divorce is a battlefield for some of society's most urgent issues,
12
55912
4292
Ajralish jamiyatning eng dolzarb muammolaridan biri- jumladan cherkov va
01:00
including the roles of church and state, individual rights, and women’s rights.
13
60204
6334
davlatning roli,shaxsiy huquqlar va ayollar huquqlari uchun kurash maydonidir.
01:06
Religious authorities have often regulated marriage and divorce.
14
66538
3916
Diniy idoralar ko’pincha nikoh va ajralishni tartibga solganlar.
01:10
Muslims in Africa, the Middle East, and Asia began using the Quran’s rules
15
70454
4959
Afrika, Yaqin Sharq va Osiyodagi musulmonlar milodiy 7-asrda
01:15
in the 7th century AD—
16
75413
2166
Qur’on qoidalarini qo’llashni boshladilar
01:17
generally, a husband can divorce his wife without cause or agreement,
17
77579
4542
odatda, er hech qanday sababsiz yoki kelishuvsiz xotinini taloq qilishi mumkin
01:22
while a wife must secure her husband’s agreement to divorce him.
18
82121
5375
xotin esa erining taloqiga rozi bo’lishi kerak.
01:27
In Europe, Christian churches controlled divorce from the 11th century on,
19
87496
4667
Evropada xristian cherkovlari 11-asrdan boshlab ajralishni nazorat qilishgan
01:32
with the Catholic Church banning it entirely
20
92163
2875
katolik cherkovi buni butunlay taqiqlagan
01:35
and Protestant churches allowing it in restricted circumstances,
21
95038
4000
va protestant cherkovlari cheklangan sharoitlarda,
01:39
particularly adultery.
22
99038
1958
xususan, zinokorlikda ruxsat bergan.
01:40
In the late 18th century, a series of changes took place
23
100996
4000
18-asr oxirida butun dunyo bo’ylab ajralish qonunlarini
01:44
that would eventually shape divorce laws around the world.
24
104996
3833
shakllantiradigan bir qator o’zgarishlar ro’y berdi.
01:48
Following centuries of religious conflict,
25
108829
2334
Ko’p asrlik diniy ziddiyatlardan so’ng,
01:51
Europeans pushed for state governance separate from religious control.
26
111163
4958
evropaliklar davlat boshqaruvini diniy nazoratdan ajratillar.
01:56
Secular courts gradually took over education, welfare, health, marriage—
27
116121
5750
Dunyoviy sudlar asta-sekin ta’lim, farovonlik,sog’liqni saqlash,
02:01
and divorce.
28
121871
2542
nikoh va ajrimni o’z zimmasiga oldi.
02:04
The French Revolution ushered in the first of the new divorce laws,
29
124413
4000
Frantsuz inqilobi ajrim to’g’risida yangi qonunlarning birinchisini yaratdi,
02:08
allowing men and women to divorce for a number of grounds,
30
128413
3583
bunda erkaklar va ayollarga zino, zo’ravonlik va qochqinlik yoki
02:11
including adultery, violence, and desertion, or simply mutual consent.
31
131996
6167
oddiygina o’zaro rozilik kabi bir qator sabablarga ko’ra ajrimga ruxsat berildi.
02:18
Though progress was uneven, overall this sort of legislation spread in Europe,
32
138163
5291
Taraqqiyot no’tekkis bo’lsa-da, umuman olganda, bu qonunlar 19-asrda
02:23
North America and some European colonies in the 19th century.
33
143454
4750
Evropa, Shimoliy Amerika va ba’zi Evropa koloniyalarida tarqaldi.
02:28
Still, women's access to divorce often remained restricted compared to men.
34
148204
5917
Ammo, ayollarning ajralishi imkoniyati erkaklarnikiga ko’ra cheklangandir.
02:34
Adultery was considered more serious for women—
35
154121
3000
Ayollar uchun zino yanada jiddiyroq hisoblanar edi
02:37
a man could divorce his wife for adultery alone,
36
157121
3250
erkak xotinidan ajralishi uchun zino qilgani ye’tarli edi,
02:40
while a woman would need evidence of adultery,
37
160371
2625
ayol esa eridan ajralishi uchun
02:42
plus an additional offense to divorce her husband.
38
162996
3667
zino isboti va qo’shimcha ayblarni ko’rsatishi kerak edi.
02:46
Sometimes this double standard was written into law;
39
166663
3458
Ba’zan bu ikki tomonlama standart qonunga kiritilgan;
02:50
other times, the courts enforced the laws unequally.
40
170121
4208
boshqa paytlarda sudlar qonunlarni tengsiz qo’llagan.
02:54
Domestic violence by a man against his wife was not widely considered
41
174329
4834
Erkakning o’z xotiniga nisbatan uydagi zo’ravonligi
02:59
grounds for divorce until the 20th century.
42
179163
3750
20-asrgacha ajralish uchun asos bo’lmagan.
03:02
And though new laws expanded the reasons a couple could divorce,
43
182913
4125
Biroq yangi qonunlar erxotinning ajrashish sabablarini kengaytirgan bo’lsa-da
03:07
they also retained the fundamental ideology of their religious predecessors:
44
187038
4916
ular o’zlarining diniy ajdodlarining asosiy mafkurasini ham saqlab qoldilar:
03:11
that a couple could only split if one person wronged the other in specific ways.
45
191954
6792
agar bir kishi boshqasiga zulm qilsa, er-xotin ajralishi mumkin edi.
03:18
This state of affairs really overstayed its welcome.
46
198746
3875
Bu holat haqiqatan ham o’z-o’zidan o’tib ketdi.
03:22
Well into the 20th century, couples in the U.S.
47
202621
3583
20-asrda AQShdagi juftliklar zinosini isbotilash uchun
03:26
resorted to hiring actors to jump into bed with one spouse,
48
206204
4417
to’liq kiyingan holda turmush o’rtog’i bilan birga bo’lib
03:30
fully clothed, and take photos as evidence of cheating.
49
210621
5250
suratga tushish uchun aktyorlarni yollashgan.
03:35
Finally, in the 1960s and 70s,
50
215871
2500
Nihoyat, 1960 va 70-yillarda
03:38
many countries and states adopted no-fault divorce laws,
51
218371
4167
ko’plab mamlakatlar va shtatlar sababsiz ajrim to’g’risidagi qonunni qabul qildilar
03:42
where someone could divorce their spouse without proving harm,
52
222538
3625
bunda kimdir o’z turmush o’rtog’i bilan zinoni isbotlamasdan,
03:46
and importantly, without the other’s consent.
53
226163
4375
eng muhimi, boshqasining roziligisiz ajrashishi mumkin edi.
03:50
The transition from cultural and religious rules
54
230538
2708
Madaniy va diniy qoidalardan davlat tomonidan
03:53
to state sanctioned ones has always been messy and incomplete—
55
233246
4417
tasdiqlangan qoidalarga o’tish har doim tartibsiz va to’liq bo’lmagan - odamlar
03:57
people have often ignored their governments’ laws
56
237663
2791
ko’pincha tashqi hujjarlar foydasiga o’z hukumatlarining
04:00
in favor of other conventions.
57
240454
2209
qonunlarini e’tiborsiz qoldirishgan.
04:02
Even today, the Catholic Church doesn’t recognize divorces granted by law.
58
242663
5166
Hatto bugungi kungacha katolik cherkovi qonuniy ajrimlarni tan olmaydi.
04:09
In some places, like parts of India,
59
249621
2500
Masalan, Hindistonning ba’zi qismlarida,
04:12
Western-style divorce laws have been seen as a colonial influence
60
252121
4667
G’arb uslubidagi ajrimlar mustamlakachilik ta’siri sifatida ko’rib chiqilib,
04:16
and communities practice divorce according to other religious rules.
61
256788
4166
jamoalar o’zlarining diniy qoidalarga ko’ra ajrimlarni amalga oshiradilar.
04:22
In others, though the law may allow for equal access to divorce,
62
262746
4250
Boshqalarida, qonuniy ajrim uchun teng foydalanish imkonini berilsada,
04:26
bias in the legal system, cultural stigma, or community pressures
63
266996
4667
ammo huquqiy tizimdagi tarafkashlik, madaniy stigma yoki jamiyat bosimi
04:31
can make it far more difficult for certain people, almost always women.
64
271663
5041
ba’zi odamlarga, ayniqsa ayollar uchun bu ishlarni ancha qiyinlashtirishi mumkin.
04:36
And even in the places where women aren’t disadvantaged by law or otherwise,
65
276704
4750
Ayollar afzalligi yo’q qonuniy yoki boshqa hollarda bo’lganda ham,
04:41
social and economic conditions often make divorce more difficult for women.
66
281454
5292
ijtimoiy va iqtisodiy sharoitlar ayollar uchun ajrimni qiyinlashtiradi.
04:46
In the United States, for example,
67
286746
1917
Misol uchun, AQSHda ayollar
04:48
women experience economic loss far more than men after divorce.
68
288663
5750
ajrimdan keyin erkaklardan ko’ra jiddiy iqtisodiy qiyinchiliklarga duch kelishadi.
04:54
At its best, modern no-fault divorce allows people to leave marriages
69
294413
4541
Eng yaxshi holatda, baxtsiz bo’lgan nikohni tark etishga zamonaviy
04:58
that make them unhappy.
70
298954
1584
aybdori-yo’q ajrim imkon beradi.
05:00
But dissolving a marriage is almost never as simple
71
300538
3250
Ammo nikohni buzish deyarli hech qachon ikki kishini
05:03
as sending two people their separate ways.
72
303788
3333
o’z hayot yo’lini tanlashga ruxsat berish kabi oson emas
05:07
What divorcing partners owe each other,
73
307121
2375
Ajrashganlar bir-biriga qanday majburiyatlari bor,
05:09
and how they manage aspects of a once shared life
74
309496
3625
ular qachondir birga bo’lishgan hayotini qanday qilib boshqaradilar
05:13
remain emotionally and philosophically complex issues.
75
313121
4125
degan savollar hissiy va falsafiy jihatdan murakkab savollardir.
Ushbu veb-sayt haqida

Ushbu sayt sizni ingliz tilini o'rganish uchun foydali bo'lgan YouTube videolari bilan tanishtiradi. Dunyo bo'ylab eng yaxshi o'qituvchilar tomonidan o'qitiladigan ingliz tili darslarini ko'rasiz. Videoni u yerdan o'ynash uchun har bir video sahifasida ko'rsatilgan inglizcha subtitrlarga ikki marta bosing. Subtitrlar video ijrosi bilan sinxronlashtiriladi. Agar sizda biron bir fikr yoki so'rov bo'lsa, iltimos, ushbu aloqa formasi orqali biz bilan bog'laning.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7