When did humans start getting divorced? - Rod Phillips

Translator: Yu Wadi Khin Reviewer: Sanntint Tint

The earliest known divorce laws were written

ခရစ်မပေါ်မီ ဘီစီ၂၀၀၀ ဝန်းကျင်၊ မက်ဆိုပိုတေးမီးယားဒေသတွင်

on clay tablets in ancient Mesopotamia around 2000 BCE.

ပထမဦးဆုံး ကွာရှင်းခြင်းဥပဒေကို ရွှံ့စေးပြားပေါ်မှာ ပြဌာန်းခဲ့ပါတယ်။

Formally or informally, human societies across place and time

ဟုတ်သော်ရှိ မဟုတ်သော်ရှိ နေရာနဲ့အချိန်ကိုလိုက်ပြီး လူ့အဖွဲ့အစည်းက

have made rules to bind and dissolve couples.

ချစ်သူတွေပေါင်းစည်းဖို့၊ ကွေကွင်းဖို့ စည်းမျဉ်းဥပဒေတွေကို ချမှတ်ပါတယ်။

Inca couples, for example, started with a trial partnership,

ဥပမာ- အင်းကစုံတွဲတွေဆို အစမ်းသဘောလက်ထပ်ကြပါတယ်။

during which a man could send his partner home.

အဲဒီကာလမှာ ယောက်ျားဖြစ်သူက သူ့ကြင်ဖက်ကို အိမ်ပြန်ပို့ခွင့်ရှိပေမဲ့

But once a marriage was formalized, there was no getting out of it.

တရားဝင်လက်ထပ်ပြီးရင်တော့ အိမ်ပြန်ပို့လို့မရတော့ပါဘူး။

Among the Inuit peoples, divorce was discouraged,

အင်းညုလူမျိုးတွေအကြားမှာတော့ ကွာရှင်းတာကို အားမပေးကြပေမဲ့

but either spouse could demand one.

ဇနီး(သို့)ခင်ပွန်းက ကွာရှင်းခွင့်တောင်းနိုင်ပြန်တယ်။

or they could exchange partners with a different couple—

ဒါမှမဟုတ် တခြားစုံတွဲနဲ့ ကြင်ဖော်ကြင်ဖက် လဲလှယ်လို့ရပါသေးတယ်။

as long as all four people agreed.

လူလေးယောက်စလုံး သဘောတူနေသရွေ့ပေါ့။

The stakes of who can obtain a divorce, and why, have always been high.

ဘယ်သူက ဘာကြောင့် ကွာရှင်းခွင့်ရှိသလဲ ဆိုတဲ့ အလျော်အစားက အမြဲကြီးလွန်းတယ်။

Divorce is a battlefield for some of society's most urgent issues,

လူ့အဖွဲ့အစည်းရဲ့ အရေးတကြီးကိစ္စတွေဖြစ်တဲ့ ဘာသာရေး၊ နိုင်ငံရေး၊ လူ့အခွင့်အရေး၊

including the roles of church and state, individual rights, and women’s rights.

အမျိုးသမီးတွေရဲ့အခွင့်အရေး စတဲ့အရေးများစွာ အတွက် ကွာရှင်းတာက စစ်မြေပြင်တစ်ခုပါပဲ။

Religious authorities have often regulated marriage and divorce.

ဘာသာရေးခေါင်းဆောင်တွေကအိမ်ထောင်မှုကိစ္စကို စည်းကမ်းနဲ့ ထိန်းပေးပါတယ်။

Muslims in Africa, the Middle East, and Asia began using the Quran’s rules

အေဒီ၇ရာစုမှာပဲ အာဖရိက၊အရှေ့အလယ်ပိုင်းနဲ့ အာရှမှာရှိတဲ့ မွတ်စလင်လူမျိုးတွေဟာ

in the 7th century AD—

ကိုရန်စည်းမျဉ်းများကို စတင်ကျင့်သုံး‌ကြပါပြီ။

generally, a husband can divorce his wife without cause or agreement,

အများအားဖြင့်ခင်ပွန်းက အကြောင်းမရှိဘဲ၊ သဘောတူညီချက်မရဘဲ ကွာရှင်းခွင့်ရှိပြီး၊

while a wife must secure her husband’s agreement to divorce him.

ဇနီးဖြစ်သူက ကွာရှင်းမယ်ဆိုရင်တော့ သူ့ခင်ပွန်းဆီက ကွာရှင်းခွင့်တောင်းရပါမယ်။

In Europe, Christian churches controlled divorce from the 11th century on,

၁၁ ရာစုကစလို့ ဥရောပရှိ ဘုရားကျောင်းတွေက ကွာရှင်းတဲ့ကိစ္စကို ကြီးကြပ်ခဲ့ပါတယ်။

with the Catholic Church banning it entirely

ကက်သလစ်ဘုရားကျောင်းကတော့ ကွာရှင်းခွင့်ကို လုံးဝတားမြစ်ပြီး၊

and Protestant churches allowing it in restricted circumstances,

ပရိုတက်စတင့်ဘုရားကျောင်းက ကန့်သတ်ထားတဲ့ အခြေအနေတွေမှာ ကွာရှင်းခွင့်ပေးပါတယ်။

particularly adultery.

အထူးသဖြင့် ဖောက်ပြန်တဲ့အခြေအနေမှာပါ။

In the late 18th century, a series of changes took place

၁၈ ရာစုနှောင်းပိုင်းမှာ အပြောင်းအလဲတွေ တသီတတန်းကြီး ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပါတယ်။

that would eventually shape divorce laws around the world.

အဲဒီနောက် ကမ္ဘာအနှံ့မှာ ကွာရှင်းခြင်းဥပဒေတွေ ထွန်းကားလာပါတယ်။

Following centuries of religious conflict,

ဘာသာရေးပဋိပက္ခ ရာစုနှစ်ရှည်ကြာဖြစ်ပွားပြီးတဲ့နောက်

Europeans pushed for state governance separate from religious control.

ဥရောပသားတွေက အုပ်ချုပ်ရေးနဲ့ဘာသာရေး သီးသန့်ဖြစ်ဖို့ တွန်းအားပေးပါတော့တယ်။

Secular courts gradually took over education, welfare, health, marriage—

ပညာရေး၊ လူမှုဖူလုံရေး၊ ကျန်းမာရေး၊ လက်ထပ်ခြင်းနဲ့ကွာရှင်းခြင်း ကိစ္စရပ်တွေကို

and divorce.

တရားရေးမဏ္ဍိုင်က တဖြည်းဖြည်း လွှဲပြောင်းယူခဲ့ပါတယ်။

The French Revolution ushered in the first of the new divorce laws,

ပြင်သစ်တော်လှန်ရေးကြောင့် ကွာရှင်းခြင်း ဥပဒေ တစ်ခန်းသစ်ခဲ့ပြန်ပါတယ်။

allowing men and women to divorce for a number of grounds,

ဖောက်ပြန်မှု၊အကြမ်းဖက်မှု၊စွန့်ပစ်မှု (သို့)နှစ်ဦးသဘောတူပြတ်စဲခြင်း စတဲ့

including adultery, violence, and desertion, or simply mutual consent.

အကြောင်းပြချက်တွေကြောင့် ဇနီးမောင်နှံတွေကို ကွာရှင်းခွင့်ပြုလာတယ်။

Though progress was uneven, overall this sort of legislation spread in Europe,

တိုးတက်မှုက တစ်ဖက်စောင်းနင်းဖြစ်သော်လည်း ခြုံငုံကြည့်ရင် ဒီဥပဒေပြဌာန်းချက်က

North America and some European colonies in the 19th century.

၁၉ရာစုမှာ ဥရောပ၊မြောက်အမေရိကားနဲ့ အချို့ ဥရောပကိုလိုနီနိုင်ငံဆီပြန့်ပွားသွားပါတယ်။

Still, women's access to divorce often remained restricted compared to men.

သို့တိုင် အမျိုးသားနဲ့စာရင် အမျိုးသမီးကို ကွာရှင်းခွင့်ကန့်သတ်ထားဆဲပါပဲ။

Adultery was considered more serious for women—

ဖောက်ပြန်မှုဟာ အမျိုးသမီးတွေအတွက် ပိုပြီးစိုးရိမ်ရတဲ့ကိစ္စပါ။

a man could divorce his wife for adultery alone,

ယောက်ျားဖြစ်သူက သူ့မိန်းမကို ဖောက်ပြန်တာသက်သက်နဲ့ ကွာရှင်းနိုင်ပေမဲ့

while a woman would need evidence of adultery,

မိန်းမက သူ့ယောက်ျားကိုကွာရှင်းဖို့

plus an additional offense to divorce her husband.

ဖောက်ပြန်တဲ့ သက်သေခံပစ္စည်းအပြင် နောက်ထပ်အပိုဆောင်းစွဲချက်ပါ လိုအပ်ပါတယ်။

Sometimes this double standard was written into law;

တစ်ခါတရံ ဒီလိုဥပဒေစံနှုန်း နှစ်မျိုးကို တရားဝင်ပြဌာန်းထားတတ်သလို

other times, the courts enforced the laws unequally.

တစ်ခါတစ်ခါလည်း တရားရုံးက အာဏာသုံး၍ အတည်ပြုပါတယ်။

Domestic violence by a man against his wife was not widely considered

၂၀ရာစုမတိုင်မီအထိ ခင်ပွန်းက သူ့ဇနီးကို အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်တာက

grounds for divorce until the 20th century.

ကွာရှင်းဖို့ အကြောင်းပြချက်တစ်ခုအဖြစ် ထည့်သွင်းမစဉ်းစားခဲ့ကြပါဘူး။

And though new laws expanded the reasons a couple could divorce,

ဥပဒေသစ်က လင်မယားကွာရှင်းနိုင်ဖို့ အကြောင်းပြချက်တွေ ထပ်တိုးပေးသော်လည်း

they also retained the fundamental ideology of their religious predecessors:

တစ်ယောက်က တစ်ယောက်အပေါ် တားမြစ်ချက်အတိုင်း ကျူးလွန်မှသာ ကွာရှင်းခွင့်ရှိတဲ့

that a couple could only split if one person wronged the other in specific ways.

ရှေးခေတ်ဘာသာရေးခေါင်းဆောင်တို့ရဲ အခြေခံ ယူဆချက်ကို လက်ကိုင်ထားပါသေးတယ်။

This state of affairs really overstayed its welcome.

ဒီရှိရင်းစွဲအခြေအနေမျိုးက ကြာသင့်တာထက် ပိုကြာခဲ့ပါတယ်။

Well into the 20th century, couples in the U.S.

၂၀ရာစု အတွင်းမှာတော့ အမေရိကန်နိုင်ငံရှိ စုံတွဲတွေက

resorted to hiring actors to jump into bed with one spouse,

အိမ်ထောင်မှုဖောက်ပြန်တဲ့ သက်သေအဖြစ် ကိုယ့်အိမ်ထောင်ဖက်နဲ့အတူ အိပ်ရာထဲမှာ

fully clothed, and take photos as evidence of cheating.

ဝတ်စုံအပြည့်ဝတ်ရင်း ဓာတ်ပုံရိုက်ဖို့ မတတ်သာတဲ့အဆုံး သရုပ်ဆောင်ငှားကြတာပေါ့။

Finally, in the 1960s and 70s,

နောက်ဆုံးတွင် ၁၉၆၀၊၁၉၇၀ ခုနှစ်တွေမှာတော့

many countries and states adopted no-fault divorce laws,

အမေရိကန်နဲ့နိုင်ငံအများမှာ သက်သေမလိုဘဲ အာမခံကွာရှင်းဥပဒေကို ကျင့်သုံးလာပါတယ်။

where someone could divorce their spouse without proving harm,

အဲဒါက နစ်နာကြောင်း သက်သေပြစရာမလိုဘဲ အိမ်ထောင်ဖက်ကို ကွာရှင်းနိုင်တဲ့ ဥပဒေပါ။

and importantly, without the other’s consent.

အရေးကြီးတာက တစ်ဖက်လူရဲ့ သဘောတူညီမှုမလိုအပ်တာပါပဲ။

The transition from cultural and religious rules

ဘာသာရေးစည်းမျဉ်းတွေကနေ တရားရေးဥပဒေအဖြစ်

to state sanctioned ones has always been messy and incomplete—

အသွင်ကူးပြောင်းရေးမှာ ရှုပ်ထွေးတတ်သလို ချို့ယွင်းချက်ရှိစမြဲပါ။

people have often ignored their governments’ laws

လူတွေဟာ အစိုးရဥပဒေကို လျစ်လျူရှုတတ်ပြီး၊

in favor of other conventions.

အခြားလုပ်ရိုးလုပ်စဉ်တွေကိုတော့ ထောက်ခံကြတာကိုး။

Even today, the Catholic Church doesn’t recognize divorces granted by law.

ကနေ့အထိ ဥပဒေအရ တရားဝင်ကွာရှင်းတာကို ကတ်သလစ်ဘုရားကျောင်းက လက်သင့်မခံပါဘူး။

In some places, like parts of India,

အိန္ဒိယနိုင်ငံက အချို့ဒေသတွေမှာတော့

Western-style divorce laws have been seen as a colonial influence

အနောက်တိုင်းဆန်တဲ့ကွာရှင်းပြတ်စဲဥပဒေကို ကျင့်သုံးရင် တိုင်းတပါးဩဇာခံတယ်လို့ယူဆပြီး

and communities practice divorce according to other religious rules.

အခြားဘာသာရေးစည်းမျဉ်းတွေအရပဲ ကွာရှင်းပြတ်စဲကြပါတယ်။

In others, though the law may allow for equal access to divorce,

တချို့နေရာတွေမှာဆို ဥပဒေက တန်းတူညီမျှ ကွာရှင်းခွင့်ပြဌာန်းသော်လည်း

bias in the legal system, cultural stigma, or community pressures

ဥပဒေအရ ဘက်လိုက်တာ၊ နာမည်ပျက်တာ၊ ဖိအားပေးခံရတာတွေက

can make it far more difficult for certain people, almost always women.

လူအချို့ များသောအားဖြင့် အမျိုးသမီးတွေကို ရပ်တည်ဖို့ ပိုမိုခက်ခဲစေပါတယ်။

And even in the places where women aren’t disadvantaged by law or otherwise,

ဥပဒေက အမျိုးသမီးတွေအပေါ် အမြတ်မထုတ်ဘူးဆိုတဲ့ နေရာမျိုးမှာတောင်

social and economic conditions often make divorce more difficult for women.

လူမှုရေး၊ စီးပွားရေး အခြေအနေတွေဟာ တစ်ခုလပ်အမျိုးသမီးတွေကိုအကျပ်ရိုက်စေပါတယ်။

In the United States, for example,

ဥပမာ- အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုမှာ

women experience economic loss far more than men after divorce.

ကွာရှင်းပြီးတဲ့အခါ အမျိုးသမီးကအမျိုးသားထက် ပိုပြီးစီးပွားရေးမှာ ကျရှုံးတာကြုံရပါတယ်။

At its best, modern no-fault divorce allows people to leave marriages

ခေတ်ပေါ် သက်သေမလိုတဲ့ကွာရှင်းခြင်းက လူတွေကို မပျော်ရွှင်တဲ့အိမ်ထောင်သည်ဘဝကို

that make them unhappy.

စွန့်လွှတ်ခွင့်ပြုပါတယ်။

But dissolving a marriage is almost never as simple

အိမ်ထောင်ရေးကြိုးပြတ်ခြင်းက လူနှစ်ယောက်ကို သီခြားတစ်နေရာစီ ပို့သလို

as sending two people their separate ways.

ဘယ်တော့မှ ရိုးရှင်းမနေပါဘူး။

What divorcing partners owe each other,

ကွာရှင်းတဲ့အိမ်ထောင်သည်လင်မယားတွေရဲ့

and how they manage aspects of a once shared life

တစ်ယောက်အပေါ်တစ်ယောက် တုံ့ပြန်ပုံ၊ အိမ်ထောင်ရေးကို သုံးသပ်ပုံတွေဟာ

remain emotionally and philosophically complex issues.

စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ၊ အတွေးအခေါ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ရှုပ်ထွေးတဲ့ပြဿနာအဖြစ်ကျန်ရစ်ပါတယ်။