When did humans start getting divorced? - Rod Phillips

Аудармашы: Alima Altynbekova Редактор: Askhat Yerkimbay

The earliest known divorce laws were written

Ажырасу туралы ең алғашқы заңдар

on clay tablets in ancient Mesopotamia around 2000 BCE.

б.з.д. 2000 жылы ежелгі Месопотамияда саз тақтайшаларға жазылған.

Formally or informally, human societies across place and time

Адамзат қоғамы ресми және бейресми әр жерде және уақытта

have made rules to bind and dissolve couples.

отбасылық одақ құру немесе ажырасу ережелерін орнатты.

Inca couples, for example, started with a trial partnership,

Мысалы, Инкалықтарда сынақ мерзімі болды,

during which a man could send his partner home.

оның барысында ер адам жұбын үйіне жібере алады.

But once a marriage was formalized, there was no getting out of it.

Бірақ неке ресми түрде рәсемделгеннен кейін, оны бұзу мүмкін болмады.

Among the Inuit peoples, divorce was discouraged,

Инуиттер арасында ажырасу құпталмады,

but either spouse could demand one.

бірақ ерлі-зайыптылардың бірі ажырасуды талап етуі мүмкін.

or they could exchange partners with a different couple—

немесе жұбын басқаға ауыстыра алады.

as long as all four people agreed.

Бастысы төртеуі өзара келісуі қажет.

The stakes of who can obtain a divorce, and why, have always been high.

Кім және қандай себеппен ажырасуы мүмкін деген мәселе үнемі даулы болатын.

Divorce is a battlefield for some of society's most urgent issues,

Ажырасу қоғамдағы ең өзекті мәселелердің бірі, соның ішінде шіркеу мен мемлекеттің

including the roles of church and state, individual rights, and women’s rights.

рөлін, жеке адам құқығын және әйел құқығын шешуге арналған күрес алаңы.

Religious authorities have often regulated marriage and divorce.

Көбінесе неке мен ажырасу мәселелерін діни билік басқарады.

Muslims in Africa, the Middle East, and Asia began using the Quran’s rules

Африкадағы, Таяу Шығыстағы және Азиядағы мұсылмандар Құран ережелерін

in the 7th century AD—

б.з. 7 ғасырдан бастап қолдана бастады,

generally, a husband can divorce his wife without cause or agreement,

әдетте, күйеуі әйелінен себепсіз немесе келісімсіз ажырасуы мүмкін,

while a wife must secure her husband’s agreement to divorce him.

ал әйел ажырасу үшін кейеуінен келісім алуы керек.

In Europe, Christian churches controlled divorce from the 11th century on,

Еуропада христиан шіркеулері ажырасуды ХІ ғасырдан бастап бақылап отырды,

with the Catholic Church banning it entirely

католик шіркеуі оған толығымен тыйым салды,

and Protestant churches allowing it in restricted circumstances,

ал протестант шіркеулер сирек жағдайларда, әсіресе неке адалдығы

particularly adultery.

бұзылғанда ғана рұқсат берілді.

In the late 18th century, a series of changes took place

XVIII ғасыр аяғында әлемде

that would eventually shape divorce laws around the world.

ажырасу туралы заңдарды қалыптастыратын бірқатар өзгерістер орын алды.

Following centuries of religious conflict,

Ғасырлар бойы жалғасқан діни қақтығыстардан кейін

Europeans pushed for state governance separate from religious control.

еуропалықтар мемлекеттік басқаруды діни бақылаудан бөлек жүргізуге ұмтылды.

Secular courts gradually took over education, welfare, health, marriage—

Зайырлы соттар біртіндеп білім беру, әл-ауқатты, денсаулық сақтау, неке

and divorce.

және ажырасу мәселелерін бақылауға алды.

The French Revolution ushered in the first of the new divorce laws,

Француз революциясы ажырасу туралы алғашқы заңдардың пайда болуын атап өтіп,

allowing men and women to divorce for a number of grounds,

ерлер мен әйелдерге бірқатар себептер бойынша ажырасуға рұқсат беріді,

including adultery, violence, and desertion, or simply mutual consent.

оған неке адалдығын бұзу, зорлық-зомбылық және отбасын тастап кету жататын.

Прогресс біркелкі болмаса да, тұтастай алғанда, мұндай заңнама Еуропада,

Though progress was uneven, overall this sort of legislation spread in Europe,

North America and some European colonies in the 19th century.

Солтүстік Америка және кебір еуропа колонияларында таралды.

Still, women's access to divorce often remained restricted compared to men.

Бірақ ерлерге қарағанда әйелдердің ажырасу құқығы шектеулі болды.

Adultery was considered more serious for women—

Неке адалдығын бұзу әйелдер үшін әлдеқайда қиын болды

a man could divorce his wife for adultery alone,

әйел еріне шөп салса, ер адам ажыраса алатын,

while a woman would need evidence of adultery,

ал әйел болса, күйеуінің ашынасы бар екенін дәлелдеп,

plus an additional offense to divorce her husband.

күйеуімен ажырасу үшін қосымша дәйектер келтіруі қажет.

Sometimes this double standard was written into law;

Кейде мұндай қос стандарттар заңда жазылған;

other times, the courts enforced the laws unequally.

бірақ кейде соттар оларды біркелкі қолданбаған.

Domestic violence by a man against his wife was not widely considered

Әйелге қатысты тұрмыстық зорлық-зомбылық

ХХ ғасырға дейін ажырасудың негізі болып саналмады.

grounds for divorce until the 20th century.

And though new laws expanded the reasons a couple could divorce,

Жаңа заңдар ерлі-зайыптылардың ажырасу себептерін кеңейткенімен,

олар діннің негізгі идеологиясын сақтап қалды:

they also retained the fundamental ideology of their religious predecessors:

that a couple could only split if one person wronged the other in specific ways.

ерлі-зайыптылардың бірі екіншісіне зиян келтірген жағдайда ғана ажырасуға болады.

This state of affairs really overstayed its welcome.

Мұндай жағдай ұзақ уақытқа созылды.

Well into the 20th century, couples in the U.S.

ХХ ғасырда АҚШ-тағы ерлі-зайыптылар

resorted to hiring actors to jump into bed with one spouse,

алаяқтықтың дәлелі ретінде ерлі- зайыптылардың бірімен төсекке жатып,

fully clothed, and take photos as evidence of cheating.

суретке түсу үшін актерлерді жалдауға жүгінді.

Finally, in the 1960s and 70s,

Ақырында, 1960-70 жылдары

many countries and states adopted no-fault divorce laws,

көптеген елдер мен мемлекеттер кінәсіз ажырасу туралы заңдар қабылдады,

where someone could divorce their spouse without proving harm,

яғни ерлі-зайыптылар бұдан былай зиян келтіретінін дәлелдеуге

and importantly, without the other’s consent.

және ең бастысы екіншісінің келісімінсіз ажырасуы мүмкін.

The transition from cultural and religious rules

Мәдени және діни ережелерден

to state sanctioned ones has always been messy and incomplete—

мемлекет қабылданған ережелерге көшу әрдайым ретсіз және жүйесіз болды,

people have often ignored their governments’ laws

адамдар басқа дәстүрлер үшін өз мемлекеттерінің

in favor of other conventions.

заңдарын елемейді.

Even today, the Catholic Church doesn’t recognize divorces granted by law.

Бүгінгі күндері де католик шіркеуі де ажырасуды заңды түрде мойындамайды.

In some places, like parts of India,

Кей жерлерде, мысалы Үндістанның кейбір бөліктерінде,

Western-style divorce laws have been seen as a colonial influence

батыс үлгісіндегі ажырасу заңдары отаршылдық үлгісі ретінде қарастырылды

and communities practice divorce according to other religious rules.

ал қауымдастықтар ажырасуды басқа діни ережелерге сәйкес қолданады.

In others, though the law may allow for equal access to divorce,

Басқа елдерде заң ажырасуға тең қол жеткізуге мүмкіндік берсе де,

bias in the legal system, cultural stigma, or community pressures

құқықтық жүйедегі біржақтылық, мәдени стигма және қоғам қысымы

can make it far more difficult for certain people, almost always women.

белгілі бір адамдар үшін әрдайым әйелдер үшін жағдайды едәуір қиындатады.

And even in the places where women aren’t disadvantaged by law or otherwise,

Әйелдер заң бойынша немес басқа жолмен қолайсыз жерлерде болса да,

social and economic conditions often make divorce more difficult for women.

әлеуметтік және экономикалық жағдайлар көбінесе әйелдерге ажырасуды қиындатады.

In the United States, for example,

Мысалы, АҚШ-та әйелдер

women experience economic loss far more than men after divorce.

ажырасқаннан кейін ерлерге қарағанда экономикалық күйзеліске көбірек түседі.

At its best, modern no-fault divorce allows people to leave marriages

Бір жақсысы, өзара келісім бойынша заманауи ажырасулар адамдарға бақыт

that make them unhappy.

әкелмейтін қарым қатынастан шыға алады.

But dissolving a marriage is almost never as simple

Бірақ некені бұзу екі адамды бөлек

as sending two people their separate ways.

жолға жіберу сияқты оңай емес.

What divorcing partners owe each other,

Ажырасқан жұптардың өзара қандай құқықтары бар

and how they manage aspects of a once shared life

және олар бір кездері ортақ өмірдің аспектілерін қалай басқаратындығы

remain emotionally and philosophically complex issues.

психологиялық және философиялық тұрғыдан күрделі мәселе.