When did humans start getting divorced? - Rod Phillips

Translator: Do Huy Reviewer: Thu Ha Tran

The earliest known divorce laws were written

Bộ luật ly dị đầu tiên được viết trên những phiến đất sét

on clay tablets in ancient Mesopotamia around 2000 BCE.

trong thời đại Mesopotania cổ khoảng 3000 năm trước Công Nguyên.

Formally or informally, human societies across place and time

Chính thức hay không thì xã hội loài người trong suốt chiều dài lịch sử

have made rules to bind and dissolve couples.

cũng đã tạo ra những luật lệ để ràng buộc và cắt đứt quan hệ vợ chồng.

Inca couples, for example, started with a trial partnership,

Ví dụ, những cặp đôi người Inca, bắt đầu với việc sống thử,

during which a man could send his partner home.

trong thời gian đó người đàn ông có thể gửi trả vợ về nhà mẹ đẻ.

But once a marriage was formalized, there was no getting out of it.

Nhưng một khi hôn nhân đã là chính thức thì không có cách nào thoát khỏi nó cả.

Among the Inuit peoples, divorce was discouraged,

Ly hôn không được khuyến khích trong xã hội người Unuit,

but either spouse could demand one.

tuy nhiên người vợ hoặc chồng có thể yêu cầu điều đó

or they could exchange partners with a different couple—

hay họ có thể đổi đối tác cho một cặp đôi khác

as long as all four people agreed.

miễn là có được sự đồng thuận của cả bốn người.

The stakes of who can obtain a divorce, and why, have always been high.

Vai trò của mỗi bên trong việc ly hôn, và lý do cho điều đó, luôn được bàn luận.

Divorce is a battlefield for some of society's most urgent issues,

Ly hôn là một cuộc chiến cho những vấn đề cấp thiết nhất của xã hội,

including the roles of church and state, individual rights, and women’s rights.

bao gồm vai trò của nhà thờ và nhà nước, quyền công dân, và quyền phụ nữ.

Religious authorities have often regulated marriage and divorce.

Chính quyền tôn giáo thường đưa ra quy định về hôn nhân và ly hôn.

Muslims in Africa, the Middle East, and Asia began using the Quran’s rules

Hồi giáo ở châu Phi, Trung Đông và châu Á bắt đầu sử dụng những luật của kinh Quran

in the 7th century AD—

bắt đầu từ thế kỷ thứ 7 sau Công Nguyên -

generally, a husband can divorce his wife without cause or agreement,

theo đó, người chồng có thể ly dị vợ mà không cần có lý do hay sự đồng thuận,

while a wife must secure her husband’s agreement to divorce him.

trong khi người vợ phải có sự chấp nhận của chồng để ly dị.

In Europe, Christian churches controlled divorce from the 11th century on,

Ở châu Âu, những nhà thờ Cơ Đốc kiểm soát việc ly hôn từ thế kỷ 11,

with the Catholic Church banning it entirely

còn nhà thờ Thiên Chúa cấm hoàn toàn

and Protestant churches allowing it in restricted circumstances,

và nhà thờ Tin Lành chỉ cho phép ly hôn trong một số hoàn cảnh,

particularly adultery.

cụ thể là ngoại tình.

In the late 18th century, a series of changes took place

Vào cuối thế kỷ 18, một loạt các thay đổi đã diễn ra

that would eventually shape divorce laws around the world.

làm định hình luật ly hôn trên toàn thế giới.

Following centuries of religious conflict,

Qua nhiều thế kỷ xung đột tôn giáo,

Europeans pushed for state governance separate from religious control.

người châu Âu thúc đẩy quản lý nhà nước tách khỏi sự kiểm soát tôn giáo.

Secular courts gradually took over education, welfare, health, marriage—

Tòa án thế tục dần dần tiếp quản giáo dục, phúc lợi, sức khỏe, hôn nhân

and divorce.

và cả ly hôn.

The French Revolution ushered in the first of the new divorce laws,

Cuộc Cách mạng Pháp làm xuất hiện bộ luật ly hôn mới đầu tiên

allowing men and women to divorce for a number of grounds,

cho phép đàn ông và phụ nữ được ly hôn dựa trên nhiều cơ sở,

including adultery, violence, and desertion, or simply mutual consent.

bao gồm ngoại tình, vũ lực, sự bỏ rơi, hay chỉ đơn giản là sự đồng thuận đôi bên.

Though progress was uneven, overall this sort of legislation spread in Europe,

Mặc dù tiến độ không đồng đều, nhưng nhìn chung luật này lan ra châu Âu,

North America and some European colonies in the 19th century.

Bắc Mỹ và một số thuộc địa của châu Âu ở thế kỷ 19.

Still, women's access to divorce often remained restricted compared to men.

Tuy nhiên, khả năng ly hôn của phụ nữ thường vẫn bị hạn chế so với nam giới.

Adultery was considered more serious for women—

Ngoại tình vốn được xem là nghiêm trọng hơn ở phụ nữ,

a man could divorce his wife for adultery alone,

một người đàn ông có thể ly dị vợ chỉ vì vấn đề ngoại tình,

while a woman would need evidence of adultery,

trong khi người phụ nữ cần có bằng chứng ngoại tình,

plus an additional offense to divorce her husband.

kèm theo một số hành vi xúc phạm khác để ly dị người chồng.

Sometimes this double standard was written into law;

Đôi khi tiêu chuẩn kép này được viết thành luật

other times, the courts enforced the laws unequally.

cũng có lúc, tòa án thi hành luật một cách bất bình đẳng.

Domestic violence by a man against his wife was not widely considered

Bạo lực gia đình từ một người đàn ông đối với vợ không được xem xét

grounds for divorce until the 20th century.

là lý do cho việc ly hôn cho tới thế kỷ 20.

And though new laws expanded the reasons a couple could divorce,

Và mặc dù những luật mới mở rộng lý do cho các cặp đôi được ly hôn,

they also retained the fundamental ideology of their religious predecessors:

họ vẫn giữ lại nền tảng hệ tư tưởng từ các bậc tiền bối tôn giáo

that a couple could only split if one person wronged the other in specific ways.

rằng một cặp đôi chỉ có thể ly hôn nếu như một người phạm phải sai lầm nhất định.

This state of affairs really overstayed its welcome.

Vấn đề này thực sự gây khó chịu cho người trong cuộc.

Well into the 20th century, couples in the U.S.

Ở thế kỷ 20, những cặp đôi ở Mỹ

resorted to hiring actors to jump into bed with one spouse,

dùng đến biện pháp thuê diễn viên để lên giường cùng vợ hoặc chồng,

fully clothed, and take photos as evidence of cheating.

còn nguyên quần áo, rồi chụp ảnh làm bằng chứng cho việc ngoại tình.

Finally, in the 1960s and 70s,

Cuối cùng thì đến thập niên 1960 và 1970,

many countries and states adopted no-fault divorce laws,

nhiều quốc gia tiếp thu luật ly hôn không lỗi lầm,

where someone could divorce their spouse without proving harm,

cho phép một người có thể ly dị người kia mà không cần có bằng chứng gây hại,

and importantly, without the other’s consent.

và quan trọng hơn, không cần sự đồng ý của người còn lại.

The transition from cultural and religious rules

Quá trình chuyển đổi từ luật lệ văn hóa và tôn giáo

to state sanctioned ones has always been messy and incomplete—

sang bộ luật có tính xử phạt của nhà nước vẫn luôn lộn xộn và không hoàn thiện

people have often ignored their governments’ laws

mọi người thường phớt lờ luật của chính phủ

in favor of other conventions.

để ủng hộ những quy ước khác.

Even today, the Catholic Church doesn’t recognize divorces granted by law.

Kể cả ngày nay, nhà thờ Thiên chúa vẫn không công nhận ly hôn dựa trên luật pháp.

In some places, like parts of India,

Ở một số nơi khác, như Ấn Độ,

Western-style divorce laws have been seen as a colonial influence

luật ly hôn kiểu phương Tây đươc xem như là một ảnh hưởng của sự đô hộ

and communities practice divorce according to other religious rules.

và cộng đồng thực hiện ly hôn dựa trên những quy định khác của tôn giáo.

In others, though the law may allow for equal access to divorce,

Ở những trường hợp khác, dù luật cho phép bình đẳng trong ly hôn,

bias in the legal system, cultural stigma, or community pressures

thiên vị trong hệ thống pháp luật, kỳ thị văn hóa, áp lực cộng đồng

can make it far more difficult for certain people, almost always women.

có thể khiến việc ly hôn trở nên khó khăn cho nhiều người, mà hầu hết là phụ nữ.

And even in the places where women aren’t disadvantaged by law or otherwise,

Và mặc dù ở những nơi mà phụ nữ không bị thiệt thòi bởi luật pháp hay tôn giáo,

social and economic conditions often make divorce more difficult for women.

điều kiện xã hội và kinh tế cũng khiến việc ly hôn trở nên khó khăn cho họ.

In the United States, for example,

Ví dụ như ở Mỹ,

women experience economic loss far more than men after divorce.

phụ nữ gặp vấn đề tài chính nhiều hơn nam giới sau khi ly hôn.

At its best, modern no-fault divorce allows people to leave marriages

Trong hoàn cảnh lý tưởng, ly hôn không lỗi cho phép một người rời khỏi mối quan hệ

that make them unhappy.

mà họ không thấy hạnh phúc.

But dissolving a marriage is almost never as simple

Nhưng giải quyết mối quan hệ vợ chồng gần như chưa bao giờ đơn giản

as sending two people their separate ways.

như việc để hai người đi hai con đường tách biệt của riêng họ.

What divorcing partners owe each other,

Việc họ nợ nhau những gì,

and how they manage aspects of a once shared life

và cách họ thích nghi với cuộc sống mới sau khi từng chung sống

remain emotionally and philosophically complex issues.

vẫn còn là một vấn đề phức tạp cả về mặt cảm xúc lẫn đạo đức.