How do you know what's true? - Sheila Marie Orfano

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

A samurai is found dead in a quiet bamboo grove.

ဆာမူရိုင်းတစ်ယောက် တိတ်ဆိတ်တဲ့ ဝါးရုံ တောတစ်ခုအတွင်းမှာ သေနေတာကို တွေ့ရတယ်။

One by one, the crime’s only known witnesses recount their version

တစ်ယောက်ပြီး တစ်ယောက်၊ အမှုကို သိတယ်ဆိုတဲ့ သက်သေတွေပဲ သူတို့ရဲ့

of the events that transpired.

အဖြစ်အပျက် ပုံစံတွေကို ပြန်ပြောပြကြတယ်။

But as they each tell their tale,

ဒါပေမဲ့ တစ်ဦးစီက သူတို့ရဲ့ ဖြစ်စဉ်ကို ပြောပြစဉ်

it becomes clear that every testimony is plausible, yet different.

ရှင်းလင်းလာတာက သက်သေခံချက်တိုင်းဟာ ယုတ္တိရှိပေမဲ့ ကွဲပြားနေတာပါ။

And each witness implicates themselves.

သက်သေတစ်ဦးစီက ငြိစွန်းနေတယ်။

This is the premise of “In a Grove,” a short story published in the early 1920s

ဒါက ၁၉၂၀ အစောပိုင်း နှစ်တွေက ထုတ်ခဲ့တဲ့ ဂျပန် စာရေးဆရာ Ryūnosuke Akutagawa ရဲ့

by Japanese author Ryūnosuke Akutagawa.

ဝတ္ထုတိုတစ်ပုဒ် “In a Grove” ရဲ့ အဆိုပါ။

Though many know this tale of warring perspectives by a different name:

အတော်များများက ဝိရောဓိ အမြင်တွေရှိတဲ့ ဒီဇာတ်ကြောင်းကို Rashomon ဆိုတဲ့ မတူတဲ့

“Rashomon.”

အမည်နဲ့ သိကြတယ်။

In 1950, Japanese filmmaker Akira Kurosawa adapted two of Akutagawa’s stories

၁၉၅၀ မှာ ဂျပန် ရုပ်ရှင်ထုတ်လုပ်သူ Akira Kurosawa က Akutagawa ရဲ့ ဝတ္ထုနှစ်ပုဒ်ကို

into one film.

ရုပ်ရှင်အဖြစ်ပြောင်းတယ်။

This movie introduced the world to an enduring cultural metaphor

ဒီရုပ်ရှင်က ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အမှန်တရားကို သိမြင်ခြင်းကို ပြောင်းလဲပေးလိုက်တဲ့

that has transformed our understanding of truth, justice and human memory.

အဓွန့်ရှည်နေတဲ့ ယဉ်ကျေးမှု ဥပစာတစ်ခုကို မိတ်ဆက်ပေးတယ်။ တရားမျှတမှုနဲ့ လူ့မှတ်ဉာဏ်။

The Rashomon effect describes a situation

Rashomon သက်ရောက်မှုက လူတစ်ဦးချင်းဟာ

in which individuals give significantly different but equally conceivable accounts

အဖြစ်အပျက် တစ်ခုတည်းမှာ သိသာစွာ ကွဲပေမဲ့ တူညီစွာ ဟုတ်လောက်တဲ့ ရှင်းလင်းချက်ပေးတဲ့

of the same event.

အခြေအနေကို သရုပ်ဖော်တယ်။

Often used to highlight the unreliability of eyewitnesses,

မကြာခဏတော့ မျက်မြင်သက်သေတွေရဲ့ စိတ်မချရမှုကို အသားပေးဖော်ပြဖို့ သုံးတဲ့

the Rashomon effect usually occurs under two specific conditions.

Rashomon သက်ရောက်မှုဟာ အမြဲလိုလို သီးခြား အခြေအနေ နှစ်ခုမှာ ဖြစ်ပျက်တယ်။

The first: there’s no evidence to verify what really happened.

ပထမ။ တကယ် ဖြစ်ခဲ့တာကို အတည်ပြုဖို့ အထောက်အထားမရှိဘူး။

And the second: there’s pressure to achieve closure,

ဒုတိယ။ အပိတ်ကို ဖန်တီးဖို့ ဖိအားရှိတယ်။

often provided by an authority figure trying to identify the definitive truth.

မကြာခဏ အပြီးသတ် အမှန်တရားကို ဖော်ထုတ်ဖို့ ကြိုးစားတဲ့ အာဏာပိုင် ပုဂ္ဂိုလ်ကစီစဉ်တာပါ။

But the Rashomon effect undermines the very idea of a singular, objective truth.

ဒါပေမဲ့ Rashomon သက်ရောက်မှုက ဓမ္မဓိဋ္ဌာန် အမှန်တရားတစ်ခုကို လျော့ပါးစေတယ်။

In the source material,

အထောက်အထားအနေနဲ့

Akutagawa and Kurosawa use the tools of their media

Akutagawa နဲ့ Kurosawa တို့ဟာ ဇာတ်ကောင်တစ်ယောက်စီရဲ့ သက်သေခံချက်ကို

to give each character’s testimony equal weight,

ညီမျှတဲ့ ဝန်ကိုပေးဖို့ မိဒီယာ လက်နက်တွေကို သုံးတယ်။

transforming each witness into an unreliable narrator.

သက်သေတစ်ဦးစီကို စိတ်မချရတဲ့ ဇာတ်ကြောင်းပြောသူအဖြစ် ပြောင်းလဲလိုက်တာပါ။

Without any hints on who’s sharing the most accurate account,

ဘယ်သူက အတိကျဆုံး ဖြစ်စဉ်တွေကို မျှဝေနေတာအပေါ် အရိစ်အမြွက်မရှိဘဲ

the audience can’t tell which character to trust.

ဘယ်ဇာတ်ကောင်ကို ယုံကြည်ဖို့ ပရိသတ်က မပြောနိုင်ဘူး။

Instead, each testimony takes on a truthful quality,

ဒီအစား သက်သေခံချက်တိုင်းက ဖြောင့်မတ်တဲ့ ကြန်အင်လက္ခဏာစ်ခု ဆောင်ကြပြီး

and the audience is left doubting their convictions

ပရိသတ်ဟာ ဆာမူရိုင်းရဲ့ဘဝကို ဘယ်သူ အဆုံးသတ်လဲဆိုတာ

as they guess who ended the samurai’s life.

မှန်းဆရင်း ပြစ်ဒဏ်ကျခြင်းတွေကို သံသယဖြစ်ကျန်ရစ်တယ်။

Some might find this frustrating because the plot subverts expectations

စိတ်ပျက်စရာလို့ ထင်တာက လျှို့ဝှက်ဇာတ်လမ်း အဆုံးသတ်ပုံရဲ့ မျှော်မှန်းချက်တွေကို

of how mysteries usually end.

ဇာတ်ကွက်က ဝင်နှောက်လို့ပါ။

But by refusing to provide a clear answer,

ဒါပေမဲ့ ရှင်းလင်းတဲ့ အဖြဝစ်ခုပေးဖို့ ငြင်းဆိုခြင်းအားဖြင့်

these two artists capture the messiness and complexity of truth and human memory.

အနုပညာရှင် နှစ်ယောက်က အမှန်တရားနဲ့ လူ့မှတ်ဉာဏ်ရဲ့ ရှုပ်ထွေးမှုကို ဖော်ပြတယ်။

Neuroscientists have found that when we form a memory,

အာရုံကြောသိပ္ပံပညာရှင်တွေ တွေ့ရှိခဲ့တာက မှတ်ဉာဏ်တစ်ခုကို

our interpretation of visual information is influenced

ဖွဲ့စည်းတဲ့အခါ အမြင်ပိုင်း သတင်း အချက်အလက်ကို အနက်ကောက်ယူမှုက

by our previous experiences and internal biases.

အရင် အတွေ့အကြုံတွေနဲ့ အတွင်း အစွဲတွေရဲ့ လွှမ်းမိုးခံရတယ်ဆိုတာပါ။

Some of these biases are unique to individuals,

ဒီအစွဲတချို့က တစ်ဦးချင်းစီမှာ ထူးခြားပေမဲ့

but others are more universal.

အခြားအစွဲတွေက အများပိုလက်ခံနိုင်တယ်။

For example, egocentric bias can influence people

ဥပမာ အတ္တကြီးတဲ့ အစွဲတွေဟာ လူတွေကို လွှမ်းမိုးနိုင်တယ်။

to subconsciously reshape their memories

လူတွေရဲ့ လုပ်ဆောင်မှုတွေအပေါ် အပြုသဘော နားလည်စေတဲ့

in ways that cast a positive light on their actions.

နည်းလမ်းတွေမှာ သူတို့ မှတ်ဉာဏ်တွေကို မသိစိတ်အရ ပြန်လည်ပုံသွင်းဖို့ပါ။

Even if we were able to encode a memory accurately,

မှတ်ဉာဏ်တစ်ခုကို တိတိကျကျ အနက်ဖော်နိုင်တာတောင်

recalling it incorporates new information that changes the memory.

ဒါကို မှတ်မိခြင်းက မှတ်ဉာဏ်ကို ပြောင်း စေတဲ့ သတင်းအချက်အလက်အသစ်နဲ့ ပေါင်းစပ်တယ်။

And when we later recall that event,

ဒီအဖြစ်အပျက်ကို နောက်ပိုင်း အမှတ်ရတဲ့အခါ

we typically remember the embellished memory instead of the original experience.

မူလ အတွေ့အကြုံအစား မွမ်းမံထားတဲ့ မှတ်ဉာဏ်ကို မှတ်မိတာက ထုံးစံပါ။

These underlying psychological phenomena mean that the Rashomon effect

ဒီပုန်းကွယ်နေတဲ့ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာဖြစ်စဉ်က Rashomon သက်ရောက်မှုဟာ နေရာတိုင်းမှာ

can pop up anywhere.

ပေါ်နိုင်တယ်လို့ ဆိုလိုတာပါ။

In biology, scientists starting from the same dataset

ဇီဝဗေဒမှာ သိပ္ပံပညာရှင်တွေဟာ တူညီတဲ့ ဒေတာစုကနေ စတင်ပြီး

and applying the same analytical methods, frequently publish different results.

တူညီတဲ့ သရုပ်ခွဲနည်းတွေကို သုံးရင်း မတူတဲ့ ရလဒ်တွေကို ပကြာခဏ ထုတ်ပြန်တယ်။

Anthropologists regularly grapple with the impact personal backgrounds can have

မနုဿဗေဒပညာရှင်တွေ နပမ်းလုံးရတာက ပုဂ္ဂိုလ် ရေး နောက်ခံတွေက ကျွမ်းကျင်သူတစ်ဦးရဲ့

on an expert's perception.

အမြင်ကို သက်ရောက်နိုင်တာနဲ့ပါ။

In one famous case, two anthropologists visited the Mexican village of Tepoztlan.

နာမည်ကျော် ဖြစ်ရပ်တစ်ခုမှာ မနုဿပညာရှင် နှစ်ဦး မက္ကဆီကန်ရွာ Tepoztlan ကိုလည်တယ်။

The first researcher described life in the town as happy and contented,

ပထမ သုတေသီက မြို့ထဲက ဘဝကို ပျော်ရွှင်၊ ရောင့်ရဲတာအဖြစ် သရုပ်ဖော်ပေမဲ့

while the second recorded residents as paranoid and disgruntled.

ဒုတိယလူက နေထိုင်သူတွေကို သံသယလွန်ကဲပြီး စိတ်ချဉ်ပေါက်နေတယ်လို့ မှတ်တမ်းတင်တယ်။

Experts aside, the Rashomon effect can also impact the general public,

ကျွမ်းကျင်သူတွေမှအပ Rashomon သက်ရောက်မှုဟာ ရှုပ်ထွေးတဲ့

particularly when it comes to the perception of complicated world events.

လောက အဖြစ်ပျက်တွေလို့ဆိုတဲ့အခါ သာမန်လူထုကိုပါ သက်ရောက်စေတယ်။

For example, following a 2015 security summit

ဥပမာ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုနဲ့ အာရပ် ပြည်နယ်တွေကြား

between the United States and leaders from the Arab States,

၂၀၁၅ လုံခြုံရေး ထိပ်သီးတွေ့ဆုံပွဲ နောက် လိုက်နေတဲ့ ထိပ်သီး

media reports about the summit varied enormously.

တွေ့ဆုံပွဲအကြောင်း မီဒီယာ သတင်းပို့ ချက်တွေက အလွန် ခြားနားတယ်။

Some stated that it had gone smoothly, while others called it a complete failure.

တချို့က ချောချောမွေ့မွေ့၊ တချို့က လုံးဝ မအောင်မြင်ဘူးလို့ ဖော်ပြတယ်။

It's tempting to fixate on why we have competing perceptions,

ဘာကြောင့် လူတွေမှာ ပြိုင်နေတဲ့ အမြင်တွေရှိ တာအပေါ် စွဲလမ်းဖို့ ဆွဲဆောင်တာပါ။

but perhaps the more important question the Rashomon effect raises is,

ဒါပေမဲ့ ဖြစ်လောက်တာက Rashomon သက်ရောက်မှုက မေးတဲ့ ပိုအရေးပါတဲ့ မေးခွန်းက

what is truth anyway?

ဘာဖြစ်ဖြစ် အမှန်တရားက ဘာလဲ။

Are there situations when an “objective truth” doesn’t exist?

ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့ အမှန်တရားတစ်ခု မရှိတဲ့အခါ ဒီအခြေအနေတွေရှိလား။

What can different versions of the same event tell us

အချိန်၊နေရာနဲ့ လူတွေပါဝင်တဲ့ အကြောင်း ပြောပြတဲ့ တူညီတဲ့ အဖြစ်ရဲ့

about the time, place and people involved?

မတူတဲ့ မူကွဲတွေက ဘာတွေဖြစ်နိုင်လဲ။

And how can we make group decisions if we’re all working

မတူညီတဲ့ သတင်းအချက်အလက်၊ နောက်ခံအကြောင်းတွေနဲ့ အစွဲတွေနဲ့

with different information, backgrounds, and biases?

အားလုံး လုပ်ဆောင်နေရင် အဖွဲ့လိုက် ဆုံးဖြတ်ချက်တွေ ဘယ်လိုချနိုင်လဲ။

Like most questions, these don’t have a definitive answer.

မေးခွန်းအများစုလိုပဲ ဒါတွေမှာ တိကျတဲ့ အဖြေတစ်ခု မရှိဘူး။

But the enduring importance of Akutagawa’s story

ဒါပေမဲ့ Akutagawa ရဲ့ဝတ္ထုရဲ့ အဓွန့်ရှည်နေတဲ့ အရေးပါမှုဟာ မရေရာမှုကို

suggests there may be value in embracing the ambiguity.

လက်ခံယုံကြည်ခြင်းမှာ တန်ဖိုးရှိနေလောက်တယ်။