How do you know what's true? - Sheila Marie Orfano

Translator: sazan barzani Reviewer: Daban Q. Jaff

A samurai is found dead in a quiet bamboo grove.

سامورای بە مردوویی دەدۆزرێتەوە لە بێستانی بامبۆۆی بێدەنگ.

One by one, the crime’s only known witnesses recount their version

ئەو شایەتحاڵانەی کە بۆ تاوانەکە ناسراون یەك لەدوای یەك، چیرۆکی خۆیان دەگێرنەوە

of the events that transpired.

لەو رووداوانەی کە تێپەریبوون.

But as they each tell their tale,

هەر کەسێکیان چیرۆکی خۆیان دەگێرنەوە،

it becomes clear that every testimony is plausible, yet different.

ئەوە ڕووندەبێتەوە کە هەموو وتەی شایەتحاڵەکان ڕازیکەرن،

And each witness implicates themselves.

و هەر شایەتحاڵێک خۆی تێوەدەگلێنێت.

This is the premise of “In a Grove,” a short story published in the early 1920s

ئەمە گریمانەی ” لە بێستانە“، کورتە چیرۆکەکە لە سەرەتای ١٩٢٠ بڵاوکرایەوە

by Japanese author Ryūnosuke Akutagawa.

لەلایەن نوسەری ژاپۆنی ریونۆسوکی ئەکوتاگوا.

Though many know this tale of warring perspectives by a different name:

هەرچەندە زۆرێك ئەم چیرۆکی شەرانە دەزانن لە ژێر ناونیشانی جیاواز:

“Rashomon.”

“ڕاشۆمۆن.”

In 1950, Japanese filmmaker Akira Kurosawa adapted two of Akutagawa’s stories

لە١٩٥٠، دەرهێنەری ژاپۆنی ئەکیرا کورۆساوە دوو چیرۆکی ئەکوتاگوای وەرگرتووە

into one film.

لە یەك فیلمدا.

This movie introduced the world to an enduring cultural metaphor

ئەم فیلمە جیهانی بە میتافۆرێکی کەلتووریی خۆڕاگر ناساند

that has transformed our understanding of truth, justice and human memory.

کە تێگەیشتنی ئێمەی گۆریوە لە راستی، دادپەرەرری و یادەوەری مرۆڤ.

The Rashomon effect describes a situation

ڕاشۆمۆن کایگەر بووە بە باسکردنی بارودۆخەکان

in which individuals give significantly different but equally conceivable accounts

کە تێیداتاکەکان بە شێوەیەکی بەرچاوجیاوازن بەڵام هەژمارەکانیان باورپێکراوە بە یەکسانی

of the same event.

لە هەمان روداو دا.

Often used to highlight the unreliability of eyewitnesses,

زۆرجار بەکاردێت بۆ تیشك خستنەسەر بێمتمانەیی لە بینینی چاوەکاندا،

the Rashomon effect usually occurs under two specific conditions.

کاریگەری ڕۆشۆمۆن زۆربەی کات ڕوودەدات لەژێر دوو مەرجدا.

The first: there’s no evidence to verify what really happened.

یەکەمیان:هیچ بەڵگەیەك نیە بۆ سەلماندنی ئەوەی کە بەڕاستی ڕوویدا.

And the second: there’s pressure to achieve closure,

دووەمیان:ناچاریەك هەیە بۆ نزیکبوونەوە و بەدەسهێنانی

often provided by an authority figure trying to identify the definitive truth.

زۆرجار لەلایەن کەسایەتیەکی دەسەڵات دابین دەکرێت بۆ دیایکردنی راستیە يەکلاکەرەوەکان

But the Rashomon effect undermines the very idea of a singular, objective truth.

‎بەڵام ڕوشمۆن کاریگەری لەسەر بیرۆکەی ‎ڕاستییەکی بابەتی تاکەوە لاواز دەکات

In the source material,

لە ماددەی سەرچاوەدا،

Akutagawa and Kurosawa use the tools of their media

ئەکوتاگووا و کورۆساوا ئامرازەکانی میدیاکانیان بەکاردێنن

to give each character’s testimony equal weight,

بۆ پێدانی گەواهی هەر ئەکتەرێك بە یەکسانی،

transforming each witness into an unreliable narrator.

گۆرینی هەر شایەتحاڵێك بۆ گێرەرەوێکی باوەرپێنەکراو.

Without any hints on who’s sharing the most accurate account,

بەبێ هیچ ئاماژەیەك لەسەر ئەوەی کێ هاوبەشی دەکات بە وردترین هەژمار،

the audience can’t tell which character to trust.

بینەران ناتوانن بڵێن کامە ئەکتەر جێگای بروایە .

Instead, each testimony takes on a truthful quality,

لە جیات ئەوە ، ھەرشایەتیەک بە شێوازێکی راست وەردەگیرێت

and the audience is left doubting their convictions

ئامادەبووەکان گومانەکانییان دەڕەوێتەوە

as they guess who ended the samurai’s life.

هەروەک پێشبینیان دەکرد کێ کۆتای بە ژیانی ساموڕای دێنێت.

Some might find this frustrating because the plot subverts expectations

لەوانەیە ئەو بەربەستانە بدۆزرێنەوە لەبەر ئەوەی پلانی پێشبینیکردنەکان تێکدەچن

of how mysteries usually end.

بە شێوەیەکی گشتی چۆن نهێنیەکان ئاشکرا دەبن .

But by refusing to provide a clear answer,

بەرەتکردنەوەی وەڵامدانەوەیەکی ڕوون و ئاشکرا،

these two artists capture the messiness and complexity of truth and human memory.

ئەم دوو هونەرمەندە ئاڵۆزی و راستیەکان و یادەوەریەکانی مرۆڤ لە بییر دەکەن.

Neuroscientists have found that when we form a memory,

بینراوەتەوە دەمارەکانی مێشکی مرۆڤ

our interpretation of visual information is influenced

پێشبینیەکانمان کاریگەری لەسەر زانیارییە بینراوەکانمان هەیە

by our previous experiences and internal biases.

بە هۆی ئەزموونەکانی پێشوومان و لایەنگرانی ناوخۆیی.

Some of these biases are unique to individuals,

هەندێك لەم لایەنگیریانە بێوێنەن بۆ تاکەکان،

but others are more universal.

بەڵام ئەوانی تر زیاتر جیهانینە.

For example, egocentric bias can influence people

بۆ نموونە، خۆویستی دەتوانێت کاریگەری لەسەر خەڵک دروست بکا

to subconsciously reshape their memories

بۆ بەبیرهێنانەوەی یادەوەریەکانیان بەشێوەیەکی بێئاگایانە

in ways that cast a positive light on their actions.

بەو ڕێگایانەی کە بەشێوەیەکی ئەرێنیانە تیشك دەخاتە سەر کارەکانیان.

Even if we were able to encode a memory accurately,

تەنانەت ئەگەر بتوانین بە وردی کۆدی بیرەوەری بکەین

recalling it incorporates new information that changes the memory.

بەبیرهێنانەوەی ئەو زانیاریە یەکگرتووە نوێیانەی یادەوەری دەگۆڕێت.

And when we later recall that event,

کاتێك دواتر ڕووداوەکانمان بەبیردێنەوە،

we typically remember the embellished memory instead of the original experience.

بە شێوەیەکی ئاسایی یادەوەرییە جوانەکانمان بیردێتەوە لە جێگەی ئەزموونەڕەسەنەکان.

These underlying psychological phenomena mean that the Rashomon effect

ئەمانە بنچینەی دیاردەی دەرونناسیە تێکرای کاریگەری ڕۆشۆمۆنە

can pop up anywhere.

لە هەر شوێنێکبیت دەتوانی سەرکەوتووبیت

In biology, scientists starting from the same dataset

لە زیندەوەرزانیدا،زانایان لە داتا کۆکراوەکان دەستپێدەکەن

and applying the same analytical methods, frequently publish different results.

بەکارهێنانی هەمان شێوازی شیکاری، زۆرجار ئەنجامە جیاوازەکان بڵاودەکاتەوە.

Anthropologists regularly grapple with the impact personal backgrounds can have

مرۆڤناسەکان بەردەوام ململانێ دەکەن لەگەڵ کاریگەری پێشینە کەسیەکان کەدەتوانن هەبن

on an expert's perception.

لەسەر تێگەیشتنی زانایان.

In one famous case, two anthropologists visited the Mexican village of Tepoztlan.

لە بارێکی بەناوبانگدا،دوو ئادەمیزادناس سەردانی گوندی مەکسیکی تیپۆزتلانیان کرد.

The first researcher described life in the town as happy and contented,

یەکەم توێژەر باسی ژیانی کرد لە شارۆچکەکەدا وەك دڵخۆشی و شادوومانی،

while the second recorded residents as paranoid and disgruntled.

لە کاتێکدا تۆمارکراوی دووەم نیشتەجێبووان خۆبەگەورەزان و نیگەران بوون.

Experts aside, the Rashomon effect can also impact the general public,

تاقیکردنەوەکان سەلماندوویانە کارگەرییەکانی ئەو ڕووداوە کار دەکاتە سەر کۆمەلگەی گشتی

particularly when it comes to the perception of complicated world events.

بەتایبەت کاتێك دێتەسەر تێگەیشتن لە ڕووداوە ئاڵۆزەکانی جیهان.

For example, following a 2015 security summit

بۆ نموونە،لەدوای ٢٠١٥ ئاسایش لە لوتکە بوو

between the United States and leaders from the Arab States,

لە نێوان ویلایەتە یەکگرتووەکان و سەرکردەکان لە وڵاتانی عەرەبی

media reports about the summit varied enormously.

ڕاپۆرتە میدییاییەکان سەبارەت بەو لە لوتکە بوونە هەمەجۆرن

Some stated that it had gone smoothly, while others called it a complete failure.

هەندێکیان بە ئاسانی ڕۆیشتوون، لە کاتێکدا ئەوانی تر بە شکستێکی تەواو ناوبراون.

It's tempting to fixate on why we have competing perceptions,

ئەم وەستانە بۆ ئەوەی چاکیبکەینەوە کە بۆ ئێمە هەستی پێشبرکێکەرمان هەیە،

but perhaps the more important question the Rashomon effect raises is,

بەڵام پرسیاری گرینگتر ئەوەیە کاریگەری ڕۆشۆمۆن بەرز دەبێتەوە،

what is truth anyway?

بە هەر شێوەیەكبێت راستی چیە؟

Are there situations when an “objective truth” doesn’t exist?

ئایا بارودۆخەکان هەن کاتێک “ڕاستییەکی بابەتی” بوونی نییە؟

What can different versions of the same event tell us

چ وەشانێکی جیاواز دەتوانێت پێمان بڵێت لە هەمان رووداودا

about the time, place and people involved?

دەربارەی کات،شوێن و خەڵکی بەشداربوو؟

And how can we make group decisions if we’re all working

و چۆن دەتوانین بڕیاری گروپەکان بدەین ئەگەر هەموومان کار بکەین

with different information, backgrounds, and biases?

لەگەڵ زانیاری جیاواز،رابردوو، و لایەنگریەکان؟

Like most questions, these don’t have a definitive answer.

وەك زۆربەی پرسیارەکان، ئەمانە وەڵامی یەکلاکەرەوەیان نیە.

But the enduring importance of Akutagawa’s story

بەڵام خۆڕاگری گرینگە لە چیرۆکی ئەکوتاگوا

suggests there may be value in embracing the ambiguity.

پێشبینی دەکات لەوانەیە بەها هەبێت لە بەرجەستەکردنی ناتەواوی.