How do you know what's true? - Sheila Marie Orfano

Аудармашы: Akbota Dossan Редактор: Askhat Yerkimbay

A samurai is found dead in a quiet bamboo grove.

Бейқам жатқан бамбук тоғайда самурайдың мәйіті табылды.

One by one, the crime’s only known witnesses recount their version

Қылмыстың куәсі болған жандар бірінен соң бірі

of the events that transpired.

оқиғаның өз нұсқасын баяндады.

But as they each tell their tale,

Әрі әр куәгердің айтқан сөздері

it becomes clear that every testimony is plausible, yet different.

ақылға қонымды болғанымен бірдей емес болып шықты.

And each witness implicates themselves.

Әрі әр куәгер өзін кінәлады.

This is the premise of “In a Grove,” a short story published in the early 1920s

Бұл жапон авторы Рюноскэ Акутагаваның 1920 жылдың басындағы

by Japanese author Ryūnosuke Akutagawa.

“Тоғайда” әңгімесінің негізгі ойы.

Though many know this tale of warring perspectives by a different name:

Қайшылыққа толы бұл әңгіменің көпшілік қойған аты

“Rashomon.”

“Расемон”

In 1950, Japanese filmmaker Akira Kurosawa adapted two of Akutagawa’s stories

1950 жылы жапон режиссері Акира Куросава Акутагаваның екі хикаясын

into one film.

бір фильмге бейімдеді.

This movie introduced the world to an enduring cultural metaphor

Фильмде әлем тоқтаусыз мәдени метафора ретінде көрсетіліп,

that has transformed our understanding of truth, justice and human memory.

шындық, әділдік және жад туралы түсініктің өзгергенін ұқтырды.

The Rashomon effect describes a situation

“Расемон әсері” бір оқиғаға қатысты

in which individuals give significantly different but equally conceivable accounts

адамдардың ойға қонымды, бірақ әртүрлі дәлелдер ұсынған

of the same event.

жағдайды сипаттайды.

Often used to highlight the unreliability of eyewitnesses,

Куәгер сөздерінің сенімсіздігіне басар назар аударту үшін жиі қолданылатын

the Rashomon effect usually occurs under two specific conditions.

Расемон әсері мына екі шарт болған жағдайда орын алады.

The first: there’s no evidence to verify what really happened.

Біріншісі – не болғанын дәлелдеу үшін айғақ жеткіліксіз.

And the second: there’s pressure to achieve closure,

Екіншісі – шындық деп біреуіне тоқтап, істі жабу үшін

often provided by an authority figure trying to identify the definitive truth.

өкілетті адам лажсыз айтқан кезде.

But the Rashomon effect undermines the very idea of a singular, objective truth.

Бірақ Расемон әсері шындық біреу және объектив деген түсінікті бұзады.

In the source material,

Түпнұсқада

Akutagawa and Kurosawa use the tools of their media

Акутагава мен Куросава медиа құралдардың көмегімен

to give each character’s testimony equal weight,

куәгерлерді сенімді баяндаушыға айналдыра отыра

transforming each witness into an unreliable narrator.

әр куәгердің сөзін шындық етіп көрсетеді.

Without any hints on who’s sharing the most accurate account,

Ең дәл нұсқаны кім бөліскенін түсіну мүмкін болмағандықтан

the audience can’t tell which character to trust.

көрермен қай кейіпкерге сенуге болатынын дөп басып айта алмайды.

Instead, each testimony takes on a truthful quality,

Әр айғаққа бірдей деңгейде сенуге болатынына баса мән берілгендіктен

and the audience is left doubting their convictions

самурайдың өміріне кім қол сұққанын анықтау

as they guess who ended the samurai’s life.

адамның өз еркіне қалдырылды.

Some might find this frustrating because the plot subverts expectations

Фильм сюжеті әдеттегі шытырман оқиғаға ұқсамағандықтан

of how mysteries usually end.

кей адамға өте түсініксіз болуы мүмкін.

But by refusing to provide a clear answer,

Бірақ анық жауапты айтпау арқылы бұл екі жазушы

these two artists capture the messiness and complexity of truth and human memory.

шындық пен адам жады өте күрделі екенін көрсетеді.

Neuroscientists have found that when we form a memory,

Нейроғалымдардың пайымдауынша біз жадымызды түзген кезде

our interpretation of visual information is influenced

визуал ақпаратты түсінуіміз бұрынғы тәжірибеміз

by our previous experiences and internal biases.

және ішкі қалыптасқан пікір ықпалында болады.

Some of these biases are unique to individuals,

Бұл біржақты пікірлердің кейбірі жеке адамға тән,

but others are more universal.

ал кейбірі көпшілікке ортақ.

For example, egocentric bias can influence people

Мысалы, эгоцентрлік пікір адамдарға өз естеліктеріне

to subconsciously reshape their memories

бейсаналы түрде жағымды тұрғыдан қарауға

in ways that cast a positive light on their actions.

әсер ете алады.

Even if we were able to encode a memory accurately,

Басымыздан өткен бұрынғы жайтты өте жақсы сақтап қалғанымызбен

recalling it incorporates new information that changes the memory.

оны еске алғанда жаңа ақпарат қосылып, жадқа өзгеріс енеді.

And when we later recall that event,

Біз сол жайтты кейінірек еске алғанда,

we typically remember the embellished memory instead of the original experience.

түпнұсқаны емес, өзгеріске ұшыраған “кіріктірілген естелікті” еске түсіреміз.

These underlying psychological phenomena mean that the Rashomon effect

Бұл психологиялық құбылыстар Расемон әсерінің кез келген жерде

can pop up anywhere.

орын алатынын білдіреді.

In biology, scientists starting from the same dataset

Биологияда ғалымдардың зерттеуі бірдей деректерге негізделіп,

and applying the same analytical methods, frequently publish different results.

талдау әдістері ұқсас болғанымен нәтижелері әртүрлі болып шығады.

Anthropologists regularly grapple with the impact personal backgrounds can have

Антропологтар өз эксперттік талдауларына жеке өмірлік тәжірибелері

on an expert's perception.

әсер ететінін үнемі байқайды.

In one famous case, two anthropologists visited the Mexican village of Tepoztlan.

Бір әйгілі зерттеуде екі антрополог Мексиканың Тепозтлан ауылына барады.

The first researcher described life in the town as happy and contented,

Бірінші зерттеуші аймақтағы өмірді бақытты және қанағаттарлық деп сипаттаса,

while the second recorded residents as paranoid and disgruntled.

екіншісі тұрғындар наразы және параноиктар деп хабарлайды.

Experts aside, the Rashomon effect can also impact the general public,

Эксперттерді қоя тұрып, Расемон әсері әлемдік күрделі оқиғаларды қабылдағанда

particularly when it comes to the perception of complicated world events.

жалпы халыққа ерекше әсер ететінін қарастырайық.

For example, following a 2015 security summit

Мысалы, АҚШ пен араб елдері көшбасшылары

between the United States and leaders from the Arab States,

арасындағы 2015 жылғы қауіпсіздік саммиті жайлы

media reports about the summit varied enormously.

медианың таратқан ақпараты бір-бірінен қатты өзгешеленді.

Some stated that it had gone smoothly, while others called it a complete failure.

Кейбіреулер саммит сәтті өтті десе, басқалар оны мүлдем сәтсіздік деп атады.

It's tempting to fixate on why we have competing perceptions,

Көзқарастар арасындағы қарама-қайшылық назар аудартқанымен

but perhaps the more important question the Rashomon effect raises is,

Расемон әсерінің көтеретін негізгі мәселесі

what is truth anyway?

“Шындық деген не?” дегенге саяды.

Are there situations when an “objective truth” doesn’t exist?

Шынайы шындық мүлдем болмайтын кездер бола ма?

What can different versions of the same event tell us

Бір оқиғаның әртүрлі нұсқалары уақыт, орын және сол оқиғаға

about the time, place and people involved?

қатысы бар адамдар туралы не айта алады?

And how can we make group decisions if we’re all working

Егер барлығымыз түрлі ақпарат, тәжірибе және ішкі ұстанымдарға

with different information, backgrounds, and biases?

сүйенсек, қалайша топтық шешім қабылдаймыз?

Like most questions, these don’t have a definitive answer.

Сауалдар көп болғанымен нақты жауап жоқ.

But the enduring importance of Akutagawa’s story

Бірақ Акутагава хикаясы екіұшты шындықты да қабылдау

suggests there may be value in embracing the ambiguity.

маңызды екенін көрсетеді.