How do you know what's true? - Sheila Marie Orfano

Translator: Hoàng Trung Lê Reviewer: Minh-Hung Nguyen

A samurai is found dead in a quiet bamboo grove.

Một samurai được phát hiện đã chết trong một rừng tre yên tĩnh.

One by one, the crime’s only known witnesses recount their version

Lần lượt, từng nhân chứng trong vụ án kể lại phiên bản của họ

of the events that transpired.

về sự việc đã xảy ra.

But as they each tell their tale,

Nhưng khi mỗi người kể câu chuyện của họ,

it becomes clear that every testimony is plausible, yet different.

có thể thấy rõ ràng là mọi lời khai đều hợp lí dù khác nhau.

And each witness implicates themselves.

Và mỗi nhân chứng đều dính líu đến vụ án.

This is the premise of “In a Grove,” a short story published in the early 1920s

Đó là chủ đề của truyện “Trong khu rừng,” một truyện ngắn xuất bản đầu những năm 20

by Japanese author Ryūnosuke Akutagawa.

bởi nhà văn Nhật Bản Ryūnosuke Akutagawa.

Though many know this tale of warring perspectives by a different name:

Dù nhiều người biết đến tác phẩm với những góc nhìn xung khắc này với một tên khác:

“Rashomon.”

“Rashomon.”

In 1950, Japanese filmmaker Akira Kurosawa adapted two of Akutagawa’s stories

Năm 1950, nhà làm phim Nhật Akira Kurosawa đã chuyển thể hai câu truyện của Akutagawa

into one film.

thành một bộ phim.

This movie introduced the world to an enduring cultural metaphor

Bộ phim giới thiệu đến thế giới một phép ẩn dụ văn hóa lâu đời

that has transformed our understanding of truth, justice and human memory.

đã thay đổi sự hiểu biết của chúng ta về sự thật, công lý và trí nhớ con người.

The Rashomon effect describes a situation

Hiệu ứng Rashomon diễn tả một tình huống

in which individuals give significantly different but equally conceivable accounts

mà mỗi người đưa ra những nhận định rất khác nhau nhưng đều có thể đúng

of the same event.

về cùng một sự việc.

Often used to highlight the unreliability of eyewitnesses,

Thường được dùng để nhấn mạnh sự không chắc chắn của nhân chứng,

the Rashomon effect usually occurs under two specific conditions.

hiệu ứng Rashomon hay diễn ra trong hai trường hợp cụ thể.

The first: there’s no evidence to verify what really happened.

Trường hợp đầu: không có bằng chứng để xác minh những gì đã xảy ra.

And the second: there’s pressure to achieve closure,

Và thứ hai: tồn tại một áp lực để kết thúc vụ án,

often provided by an authority figure trying to identify the definitive truth.

thường do một người thuộc chính quyền đang cố gắng xác định sự thật cuối cùng.

But the Rashomon effect undermines the very idea of a singular, objective truth.

Nhưng hiệu ứng Rashomon huỷ hoại khái niệm về một sự thật khách quan duy nhất.

In the source material,

Trong nguồn tư liệu gốc,

Akutagawa and Kurosawa use the tools of their media

Akutagawa và Kurosawa dùng phương tiện truyền thông của mình

to give each character’s testimony equal weight,

để tạo cho lời khai của mỗi nhân vật một sức nặng như nhau,

transforming each witness into an unreliable narrator.

biến mỗi nhân chứng thành một người dẫn chuyện không đáng tin.

Without any hints on who’s sharing the most accurate account,

Khi không có gợi ý nào về việc ai là người có lời khai chính xác nhất,

the audience can’t tell which character to trust.

khán giả không thể biết nhân vật nào có thể tin được.

Instead, each testimony takes on a truthful quality,

Thay vào đó, mỗi lời khai đều đúng một phần,

and the audience is left doubting their convictions

và khán giả phải nghi ngờ chính sự kết án của họ

as they guess who ended the samurai’s life.

khi họ đoán ra người đã kết liễu mạng sống của samurai.

Some might find this frustrating because the plot subverts expectations

Vài người thấy điều đó rất ức chế vì cốt truyện lật đổ những kì vọng

of how mysteries usually end.

về cách kết thúc của dòng truyện trinh thám.

But by refusing to provide a clear answer,

Nhưng bằng cách từ chối đưa ra một câu trả lời rõ ràng,

these two artists capture the messiness and complexity of truth and human memory.

hai nghệ sĩ đã lột tả được sự rối rắm và phức tạp của sự thật và trí nhớ con người.

Neuroscientists have found that when we form a memory,

Các nhà thần kinh học đã tìm ra rằng khi ta hình thành trí nhớ,

our interpretation of visual information is influenced

cách hiểu của chúng ta về thông tin hình ảnh bị ảnh hưởng bởi

by our previous experiences and internal biases.

những trải nghiệm trong quá khứ và thành kiến của bản thân.

Some of these biases are unique to individuals,

Một vài thành kiến trên là độc nhất với mỗi cá nhân,

but others are more universal.

nhưng còn lại thì phổ biến hơn.

For example, egocentric bias can influence people

Ví dụ như thành kiến vị kỉ có thể ảnh hưởng mỗi người

to subconsciously reshape their memories

thay đổi trí nhớ của họ một cách tiềm thức

in ways that cast a positive light on their actions.

theo những cách sẽ khiến hành động của họ có phần tích cực hơn.

Even if we were able to encode a memory accurately,

Dù cho ta có thể mã hóa trí nhớ chính xác,

recalling it incorporates new information that changes the memory.

việc nhớ lại còn bao gồm những thông tin mới có thể thay đổi trí nhớ.

And when we later recall that event,

Và khi ta nhớ lại sự việc đó,

we typically remember the embellished memory instead of the original experience.

ta thường nhớ về trí nhớ bị thêm thắt hơn là trải nghiệm ban đầu.

These underlying psychological phenomena mean that the Rashomon effect

Những hiện tượng tâm lí ngầm đó chỉ ra rằng hiện tượng Rashomon

can pop up anywhere.

có thể xuất hiện ở mọi trường hợp.

In biology, scientists starting from the same dataset

Trong sinh học, các nhà khoa học bắt đầu với cùng một tập dữ liệu

and applying the same analytical methods, frequently publish different results.

và áp dụng chung các phương pháp phân tích thường công bố các kết quả khác nhau.

Anthropologists regularly grapple with the impact personal backgrounds can have

Các nhà nhân loại học thường tranh cãi về việc lí lịch cá nhân có thể tác động

on an expert's perception.

lên nhận thức của một chuyên gia.

In one famous case, two anthropologists visited the Mexican village of Tepoztlan.

Trong một nghiên cứu nổi tiếng,

hai nhà nhân loại học đến thăm làng Tepoztlan ở Mexico.

The first researcher described life in the town as happy and contented,

Nhà nghiên cứu đầu tiên mô tả cuộc sống ở ngôi làng là hạnh phúc và mãn nguyện,

while the second recorded residents as paranoid and disgruntled.

trong khi người thứ hai lại ghi nhận người dân hoang tưởng và cáu kỉnh.

Experts aside, the Rashomon effect can also impact the general public,

Ngoài giới chuyên gia, hiệu ứng Rashomon cũng ảnh hưởng đến công chúng,

particularly when it comes to the perception of complicated world events.

đặc biệt là với cảm nhận về những sự kiện quốc tế phức tạp.

For example, following a 2015 security summit

Ví dụ, sau một hội nghị an ninh năm 2015

between the United States and leaders from the Arab States,

giữa Hoa Kì và lãnh đạo các nước Ả Rập,

media reports about the summit varied enormously.

truyền thông đưa tin về hội nghị rất khác nhau.

Some stated that it had gone smoothly, while others called it a complete failure.

Vài hãng nói rằng hội nghị thuận lợi, số khác nói rằng nó thất bại hoàn toàn.

It's tempting to fixate on why we have competing perceptions,

Rất dễ để tập trung vào việc vì sao ta có những cảm nhận khác nhau,

but perhaps the more important question the Rashomon effect raises is,

nhưng có lẽ câu hỏi quan trọng hơn mà hiệu ứng Rashomon đã dấy lên là,

what is truth anyway?

sự thật là gì?

Are there situations when an “objective truth” doesn’t exist?

Có những trường hợp mà một “sự thật khách quan” không tồn tại không?

What can different versions of the same event tell us

Các phiên bản khác nhau của cùng một sự việc có thể cho ta biết gì

about the time, place and people involved?

về thời gian, địa điểm và những người liên quan?

And how can we make group decisions if we’re all working

Và làm sao ta có thể đưa ra quyết định nhóm khi ta cùng làm việc

with different information, backgrounds, and biases?

với các thông tin, lí lịch và các thành kiến khác nhau?

Like most questions, these don’t have a definitive answer.

Như đa số các câu hỏi, chúng không có câu trả lời.

But the enduring importance of Akutagawa’s story

Nhưng sự quan trọng trường tồn trong truyện của Akutagawa

suggests there may be value in embracing the ambiguity.

gợi ý rằng có lẽ sẽ có những giá trị nhất định

khi dấn thân vào sự mơ hồ.