What we know (and don't know) about Ebola - Alex Gendler

အီဘိုလာ အကြောင်း ကျွန်တော်တို့ သိကြတဲ့(မသိကြတဲ့) အကြောင်း - Alex Gendler

Translator: Myo Aung Reviewer: sann tint

In the summer of 1976,

၁၉၇၆ နွေရာသီမှာ၊

a mysterious epidemic suddenly struck two central African towns,

အာဖရိက အလယ်ပိုင်းက မြို့နှစ်မြို့မှာ နားလည်မရတဲ့ ကပ်ရောဂါ ရုတ်တရက် ကျလာခဲ့တယ်၊

killing the majority of its victims.

ဓားစာခံ အများစု သေခဲ့ကြရပါတယ်။

Medical researchers suspected

ကျန်းမာရေး သုတေသီတို့က

the deadly Marburg virus to be the culprit.

ကြောက်မက်စရာ Marburg ဗိုင်းရပ်ရဲ့ လက်ချက်ပဲလို့ ထင်မှတ်ခဲ့ကြပါတယ်။

But what they saw in microscope images was an entirely new pathogen,

ဒါပေမဲ့ မိုက်ခရိုစကုပ်ထဲမှာ မြင်လိုက်ရတာက လုံးဝကို မတူတဲ့ ရောဂါပိုး ဖြစ်နေခဲ့ပါတယ်၊

which would be named after the nearby Ebola river.

နောက်ပိုင်းမှာ ၎င်းကို အနီးရှိ အီဘိုလာမြစ်ရဲ့ အမည်ကို ပေးခဲ့ကြပါတယ်။

ငန်းဝါ အဖျားရောဂါ သို့မဟုတ် သွေးလွန်တုတ်ကွေးလိုပဲ

Like yellow fever or dengue,

the disease caused by the Ebola virus is a severe type of hemorrhagic fever.

အီဘိုလာ ဗိုင်းရပ် ရောဂါဟာလည်း သွေးလွန်စေတဲ့ ပြင်းထန်တဲ့ အဖျားရောဂါပ။

It begins by attacking the immune system's cells

၎င်းဟာ ကိုယ်ခံ စနစ်ရဲ့ ဆဲလ်တွေကို တိုက်ခိုက်မှုဖြင့် စတင်ကာ

and neutralizing its responses,

၎င်းတို့ရဲ့ တုံ့ပြန်နိုင်စွမ်းကို ချေဖျက်ပစ်ခြင်းဖြင့်၊

allowing the virus to proliferate.

ဗိုင်းရပ်စ်တွေ တိုးပွားလာစေပါတယ်။

Starting anywhere from two to twenty days after contraction,

အဲဒီလို တိုက်ခိုက်ခံရမှုရဲ့ နောက်ပိုင်း နှစ်ရက်မှ ရက်နှစ်ဆယ် ကာလမှာ စတင်ကာ

initial symptoms like high temperature,

မြင့်မားတဲ့ အဖျား၊ ကိုက်ခဲမှု နှင့်

aching,

လည်ချောင်း နာကျင်မှုတို့လို

and sore throat

ကနဦး ရောဂါလက္ခဏာတွေ ပေါ်လာကြလို့

resemble those of a typical flu,

ပုံမှန် တုတ်ကွေးလားလို့ ထင်ရပေမဲ့၊

but quickly escalate to vomiting,

လျင်မြန်စွာပဲ အော့အန်ခြင်း၊

rashes,

အဖုအပိမ့်များ ထလာခြင်း၊၊

and diarrhea.

နှင့် ဝမ်းသွားခြင်းတို့ ဖြစ်လာပါတယ်။

And as the virus spreads,

ဗိုင်းရပ်ပိုးတွေ ပျံ့နှံ့လာတာနဲ့

it invades the lymph nodes and vital organs,

သွေးဖြူအဆစ်များ နှင့် အရေးကြီးတဲ့ ခန္ဓာကိုယ် အပိုင်းများကို ထိပါးလာပါတယ်၊

such as kidneys and liver, causing them to lose function.

ကျောက်ကပ် နှင့် အသည်းများရဲ့ လုပ်ကိုင်နိုင်စွမ်းကို ချေဖျက်ပစ်လာပါတယ်။

But the virus itself is not what kills Ebola victims.

အီဘိုလာ ကြောင့် သေဆုံးရသူတွေကို ဗိုင်းရပ်ပိုးက သတ်ပစ်တာ မဟုတ်ပါ။

Instead, the mounting cell deaths trigger an immune system overload,

အဲဒီလို မဟုတ်ဘဲ၊ သေ​ကြေကြတဲ့ ဆဲလ်တွေ တိုးပွားလာခြင်းက ကိုယ်ခံစနစ်ကို ဖိစီးတယ်၊၊

known as a cytokine storm,

အဲဒါကို cytokine မုန်းတိုင်လို့ ခေါ်ပါတယ်၊

an explosion of immune responses that damages blood vessels,

ကိုယ်ခံ တုံ့ပြန်မှုတွေ ပေါက်ထွက်လာကာ သွေးဆဲလ်တွေကို ထိခိုက်စေပါတယ်၊

causing both internal and external bleeding.

အတွင်းမှာရော အပြင်မှာပါ သွေးထွက်မှုကို ဖြစ်စေပါတယ်။

The excessive fluid loss and resulting complications

အဲဒီလို အလွန်အကျွံ အရည်တွေဆုံးရှုံးမှုနှင့် ဖြစ်ပေါ်လာကြတဲ့ ပြဿနာများကြောင့်

can be fatal within six to sixteen days of the first symptoms,

ပထမဦးဆုံး လက္ခဏာတွေ ပေါ်လာတဲ့ နောက်ပိုင်း (၆ရက်မှ (၁၆)ရက် အတွင်း သေနိုင်ပါတယ်၊

though proper care and rehydration therapy

သို့သော် စနစ်တကျ စောင့်ရှောက်ပြီး အရည်ဖြည့်ကုစားပေးမယ်ဆိုရင်

can significantly reduce mortality rates in patients.

လူနာတွေအကြား သေပျောက်မှု နှုန်းထားကို သိသိသာသာ ကျဆင်းလာစေနိုင်ပါတယ်။

Fortunately, while Ebola is highly virulent,

ကံကောင်းချင်တော့၊ အီဘိုလာဟာ သိပ်ကို ပြင်းထန်လှပေမဲ့၊

several factors limit its contagiousness.

၎င်းရဲ့ ကူးစက်တတ်မှုကို ဟန့်တားကြတဲ့ အချက်တွေ အများကြီးရှိပါတယ်။

Unlike viruses that proliferate through small, airborne particles,

သေးနုပ်လှတဲ့ လေမှုန်များဖြင့် တိုးပွားတတ်တဲ့ ဗိုင်းရပ်တွေနဲ့ မတူဘဲ၊

Ebola only exists in bodily fluids,

အီဘိုလာဟာ ခန္ဓာကိုယ်ထဲက အရည်များထဲမှာသာ

such as saliva,

တံထွေး၊ သွေး၊

blood,

ချွဲသလိပ်၊

mucus,

အန်ဖတ်၊

vomit,

or feces.

မစင်တို့ထဲမှာသာ

ရှင်သန်နိုင်ပါတယ်။

In order to spread,

ပျံ့နှံ့လာနိုင်ဖို့ အတွက်ငှာ

these must be transmitted from an infected person into another's body

၎င်းတို့ကို ကူးစက်ထားသူ တစ်ဦးထံမှ နောက် တစ်ဦးရဲ့ ခန္ဓာကိုယ်ထံသို့

through passageways such as the eyes, mouth, or nose.

မျက်စိ၊ ပါးစပ် သို့မဟုတ် နှာခေါင်းလို ဝင်ပေါက်များမှ တစ်ဆင့် ပို့ဆောင်ပေးရန် လိုပါတယ်။

And because the disease's severity

အဲဒီရောဂါရဲ့ ပြင်းထန်မှုဟာ

increases directly along with the viral load,

ဗိုင်းရပ်တွေ ဖိစီးလာမှုနှင့် တိုက်ရိုက် ဆက်စပ်နေတာမို့လို့၊

even an infected person is unlikely to be contagious

ရောဂါကူးစက်ထားသူ တစ်ဦးဆီမှာ ရောဂါလက္ခဏာတွေ စပေါ်မလာမီအထိ

until they have begun to show symptoms.

သူဟာ ရောဂါကို ကူးစက်မပေးနိုင်ပါ။

While Ebola has been shown to survive on surfaces for several hours,

အီဘိုလာဟာ မျက်နှာပြင်တွေပေါ်မှာ နာရီများစွာ ကြာအောင် အသက်ရှင်နိုင်တယ်ဆိုတော့၊

and transmission through sneezing or coughing is theoretically possible,

နှာချေမှု သို့မဟုတ် ချောင်းဆိုးမှုတို့ကြောင့် ရောဂါ ကူးစက်နိုင်တယ်လို့ ယူဆရပေမဲ့၊

virtually all known cases of contraction have been through direct contact

သိထားရတဲ့ ဖြစ်ရပ်တွေအရ ကူးစက်မှုအားလုံးလိုလိုဟာ

with the severely ill,

အသည်းအသန် ရောဂါဖြစ်နေသူနှင့် တိုက်ရိုက် ထိတွေ့မှတစ်ဆင့်သာ ဖြစ်ခဲ့လို့

with the greatest risk posed to medical workers

ကျန်းမာရေး ဝန်ထမ်းများ နှင့် လူနာရဲ့ မိတ်ဆွေများ သို့မဟုတ် ဆွေမျိုးတို့အတွက်

and friends or relatives of the victims.

အန္တရာယ် သိပ်ကို ကြီးမားလှပါတယ်။

အဲဒါကြောင့်မို့လို့၊ အဲဒီရောဂါရဲ့ ကြောက်မက်ဖွယ်ရာ အကျိုးဆက်များရှိနေပေမဲ့၊

This is why, despite its horrifying effects,

Ebola has been far less deadly overall than more common infections,

အီဘိုလာဟာ ဝက်သက်၊ ငှက်ဖျား ဒါမှမဟုတ် တုတ်ကွေးတို့လို၊

such as measles,

သာမန် ကူးစက်ရောဂါတွေနဲ့စာရင်

malaria,

သေကြေလွင့်ပျောက်မှုတွေ

or even influenza.

မများလှပါဘူး။

Once an outbreak has been contained,

ရောဂါဖြစ်ပွားမှုကို ထိန်းချုပ်လိုက်နိုင်ပြီဆိုရင်

the virus does not exist in the human population

ဗိုင်းရပ်တွေဟာ နောက်တစ်ခါ ထပ်ဖြစ်လာမယ့် ကာလအထိမှာ

until the next outbreak begins.

လူတွေအကြားမှာ မရှိတော့ပါဘူး၊

But while this is undoubtedly a good thing,

အဲဒီအချက်က ကောင်းမှန်း သေချာပေမဲ့၊

it also makes Ebola difficult to study.

အဲဒီအချက်ကပဲ အီဘိုလာအား လေ့လာမှုကို ခဲယဉ်းလာစေပါတယ်။

Scientists believe fruit bats to be its natural carriers,

လင်းနို့တွေဟာ အဲဒီရောဂါကို သဘာဝအလျောက် သယ်ပို့ပေးတယ်လို့ ပညာရှင်တွေ ယုံကြည်ပေမဲ့၊

but just how it is transmitted to humans remains unknown.

လူသား အကြွင်းအကျန်ထဲကို အဲဒါကို ဘယ်လို ကူးပြောင်းပေးကြောင်း မသိရသေးပါ။

Furthermore, many of the countries where Ebola outbreaks occur

ဒီထက်ပိုပြီး၊ အီဗိုလာရောဂါ ပြန့်ပွားခဲ့တဲ့ နိုင်ငံ တော်တော်များများမှာ

suffer from poor infrastructure and sanitation,

ပံ့ပိုးမှုအဆောက်အအုံများ နှင့် ရေဆိုးနှုတ်စနစ်များ အားနည်းတာကို မြင်နိုင်ပါတယ်၊

which enables the disease to spread.

အဲဒါကြောင့် ရောဂါဟာ ပြန့်ပွားလွယ်ပါတယ်။

And the poverty of these regions,

အဲဒီလို ဒေသများ ဆင်းရဲလှကြကာ

combined with the relatively low amount of overall cases

သေကြေမှုတွေ အားလုံးဟာ သိပ်ပြီး မများလှတာကို ထည့်တွက်လိုက်ရင်

means there is little economic incentive for drug companies to invest in research.

ဆေးကုမ္ပဏီတွေဟာ အဲဒီရောဂါအား သုတေသနထဲကို ငွေရင်းနှီးစရာ အကြောင်းတွေ သိပ်မရှိပါဘူး။

Though some experimental medicines have shown promise,

အချို့သော ကျန်းမာရေး စမ်းသပ်မှုတွေ အားရစရာ ကောင်းခဲ့ကြကာ၊

and governments are funding development of a vaccine,

အစိုးရတွေက ကာကွယ်ဆေး ထုတ်လုပ်ဖို့ကို ငွေကြေးထောက်ပံ့နေကြပေမဲ့၊

as of 2014,

၂၀၁၄ နှစ် အခြေအနေအရ၊

the only widespread and effective solutions to an Ebola outbreak remain

အီဘိုလာ ရောဂါ ပြန့်ပွားမှုအတွက် အားလုံးသုံးနိုင်တဲ့ ထိရောက်တဲ့ အဖြေမှာ

isolation,

ခွဲခြားထားရှိမှု၊

sanitation,

ရေဆိုးနှုတ်စနစ် ကျင့်သုံးမှု၊

and information.

နှင့် အချက်အလက်များ ဖြန့်ဝေပေးရန်ပါပဲ။