What we know (and don't know) about Ebola - Alex Gendler

Translator: Danya Sarbaz Reviewer: Wafa Idrees

In the summer of 1976,

لە هاوینی ساڵی 1976,

پەتایەکی نادیار لەناکاو دوو شارۆچکەی ناوەڕاستی ئەفریقای گرتەوە,

a mysterious epidemic suddenly struck two central African towns,

killing the majority of its victims.

زۆرینەی قوربانییەکانی دەکوشت.

Medical researchers suspected

توێژەرەوەی پزیشکی گومانیان کرد

the deadly Marburg virus to be the culprit.

کە ڤایرۆسی کوشندەی ماربورگ بێت.

But what they saw in microscope images was an entirely new pathogen,

بەڵام ئەوەی لە وێنەی مایکرۆسکۆپدا بینیویانە، ماددەیەکی نەخۆشخوازێکی تەواو

which would be named after the nearby Ebola river.

نوێ بوو، کە ناوی لە ڕووباری ئیبۆلا لە نزیکەوە ناونرا.

وەک تای زەرد یان خوێنبەربوون، ئەو نەخۆشییەی

Like yellow fever or dengue,

the disease caused by the Ebola virus is a severe type of hemorrhagic fever.

کە بەهۆی ڤایرۆسی ئیبۆلاوە دروست دەبێت جۆرێکی توندی تای خوێنبەربوونە.

سەرەتا بە هێرشکردنە سەر خانەکانی سیستەمی بەرگری لەش دەست پێدەکات

It begins by attacking the immune system's cells

and neutralizing its responses,

و وەڵامەکانی بێلایەن بکەین،

ڕێگەی بە بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە دەدات.

allowing the virus to proliferate.

Starting anywhere from two to twenty days after contraction,

دوو بۆ 20 ڕۆژ دوای گرژبوون دەست پێدەکات، نیشانەکانی سەرەتایی وەک بەرزی پلەی گەرمی،

initial symptoms like high temperature,

aching,

ئازار،

and sore throat

و قوڕگ ئێشە،

resemble those of a typical flu,

لە ئەنفلۆنزایەکی ئاسایی دەچن،

بەڵام بەخێرایی بەرەو ڕشانەوە دەڕوات،

but quickly escalate to vomiting,

rashes,

پەڵە دروست دەکات،

and diarrhea.

و سکچوون.

And as the virus spreads,

و لەگەڵ بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە،

it invades the lymph nodes and vital organs,

هێرش دەکاتە سەر گرێ لیمفاوییەکان و ئەندامە گرنگەکان،

such as kidneys and liver, causing them to lose function.

وەک گورچیلە و جگەر، دەبێتە هۆی لە دەستدانی کارکردنیان.

بەڵام خودی ڤایرۆسەکە قوربانیانی ئیبۆلا ناکوژێت.

But the virus itself is not what kills Ebola victims.

Instead, the mounting cell deaths trigger an immune system overload,

لە جیاتی ئەوە، مردنی خانەکان دەبێتە هۆی بارگرانی سیستەمی بەرگری،

known as a cytokine storm,

ناسراوە بە گەردەلوولی سایتۆکاین،

تەقینەوەیەک لە کاردانەوەی بەرگری کەزیان بە دەمارەکانی خوێن دەگەیەنێت،

an explosion of immune responses that damages blood vessels,

causing both internal and external bleeding.

دەبێتە هۆی خوێنبەربوونی ناوەوە و دەرەوە.

The excessive fluid loss and resulting complications

لە دەستدانی شلەی زۆر و ئاڵۆزییەکانی دەرئەنجامی،

can be fatal within six to sixteen days of the first symptoms,

دەتوانێت لە ماوەی شەش بۆ شانزە ڕۆژدا لە یەکەم نیسشانەکانی نەخۆشییەکە بکوژێت،

though proper care and rehydration therapy

لە ڕێگەی چاودێری دروست وچارەسەری ئاو خواردنەوە،

can significantly reduce mortality rates in patients.

دەتوانێ ڕێژەی مردن لە نەخۆشەکاندا بە شێوەیەکی بەرچاو کەم بکاتەوە.

Fortunately, while Ebola is highly virulent,

خۆشبەختانە، لە کاتێکدا ئیبۆلا زۆر کوشندەیە,

several factors limit its contagiousness.

چەند هۆکارێک تەشەنەی سنووردار دەکەن.

Unlike viruses that proliferate through small, airborne particles,

بە پێچەوانەی ئەو ڤایرۆسانەی کە لە ڕێگای گەردیلە بچووکەکان،لە هەوادا زۆر دەبن،

Ebola only exists in bodily fluids,

ئیبۆلا تەنها لە شلەی جەستەدا هەیە،

such as saliva,

وەک لیک،

blood,

خوێن،

mucus,

vomit,

or feces.

In order to spread,

بۆ ئەوەی بڵاو ببێتەوە،

ئەمانە دەبێت لە کەسێکی تووشبووەوە بگوازرێنەوە بۆ جەستەی کەسێکی تر،

these must be transmitted from an infected person into another's body

through passageways such as the eyes, mouth, or nose.

بەناو ڕێڕەوی وەک چاودا دەم یان لووت.

و بەهۆی سەختی نەخۆشییەکە،

And because the disease's severity

increases directly along with the viral load,

ڕاستەوخۆ لەگەڵ باری ڤایرۆسەکەدا زیاد دەکات،

تەنانەت کەسی تووشبووش پێناچێت درم بێت،

even an infected person is unlikely to be contagious

until they have begun to show symptoms.

تا ئەو کاتەی نیشانەکانیان دەردەکەوێت.

While Ebola has been shown to survive on surfaces for several hours,

لە کاتێکدا دەرکەوت کە ئیبۆلا بۆ ماوەی چەند کاتژمێرێک لەسەر ڕووەکان دەژی،

and transmission through sneezing or coughing is theoretically possible,

و گواستنەوە لە ڕێگەی پژمین یان کۆکەوە لە ڕووی تیۆرییەوە دەگونجێت.

virtually all known cases of contraction have been through direct contact

لەڕاستیدا هەموو حاڵەتە ناسراوەکانی گرژبوون لە ڕێگەی پەیوەندی راستەوخۆ بووە،

with the severely ill,

لەگەڵ نەخۆشە سەختەکان،

with the greatest risk posed to medical workers

لەگەڵ گەورەترین مەترسی بۆ کارمەندانی تەندروستی.

and friends or relatives of the victims.

و هاوڕێ و کەسوکاری قوربانییەکان.

ئەمە بۆیە، هەروەها لەبەر کاریگەرییە ترسناکەکانیدا،

This is why, despite its horrifying effects,

Ebola has been far less deadly overall than more common infections,

ئیبۆلا بە گشتی زۆر کەمتر کوشندە بووە بە بەراورد تووشبوونە باوەکان،

وەک مەزەل و مەلاریا،

such as measles,

malaria,

یان هەتا ئەنفلوانزا.

or even influenza.

Once an outbreak has been contained,

کاتێک بڵاوبونەوەکە کۆنتڕۆڵ کراوە،

the virus does not exist in the human population

ڤایرۆسەکە لە نێو دانیشتوانی مرۆڤدا بوونی نییە.

until the next outbreak begins.

هەتا بڵاوبوونەوەی داهاتوو دەست پێبکات.

But while this is undoubtedly a good thing,

بەڵام لە کاتێکدا ئەمە بێ گومان شتێکی باشە،

it also makes Ebola difficult to study.

هەروەها توێژینەوەی ئیبۆلا قورس دەکات.

Scientists believe fruit bats to be its natural carriers,

زانایان پێیان وایە کە شەمشەمەکوێرەی میوەخۆر بۆ ئەوەی ببنە هەڵگری سروشتی،

but just how it is transmitted to humans remains unknown.

بهڵام چۆنیەتی گواستنەوەی بۆ مرۆڤ نادیاره.

Furthermore, many of the countries where Ebola outbreaks occur

سەڕەڕای ئەوەش، زۆرێک لەو وڵاتانەی کە ئیبۆلا تێیدا بڵاودەبێتەوە،

suffer from poor infrastructure and sanitation,

بەدەست خراپی ژێرخانی ئابووری و پاکوخاوێنییەوە دەناڵێنن،

which enables the disease to spread.

کە بەرزکردنەوەی نەخۆشییەکە دەکات.

And the poverty of these regions,

و هەژاری ئەم ناوچانە،

تێکەڵ کراوە لەگەڵ ڕێژەیەکی نزمی ڕێژەی کەیسەکانی گشتی

combined with the relatively low amount of overall cases

means there is little economic incentive for drug companies to invest in research.

هەوڵێکی کەم هەیە بۆ ئەوەی کۆمپانیا دەرمانسازەکان بایەخ بە توێژینەوە بدەن.

Though some experimental medicines have shown promise,

هەرچەندە هەندێک دەرمانە ئەزموونیەکان نیشانی پێشکەوتن دەدەن،

and governments are funding development of a vaccine,

و حکومەتەکان پارە بۆ پەرەپێدانی ڤاکسینەکان دەدەن،

as of 2014,

لە ساڵی 2014،

the only widespread and effective solutions to an Ebola outbreak remain

تاکە چارەسەری بەربڵاو و کاریگەر بۆ بڵاوبوونەوەی ئیبۆلا،

بە گۆشەگیری بمێننەوە،

isolation,

sanitation,

پاکوخاوێنی،

and information.

و زانیاری.