Rajesh Rao: Computing a Rosetta Stone for the Indus script

Translator: Hùng Đỗ Reviewer: Hien Lam

I'd like to begin with a thought experiment.

Tôi muốn bắt đầu bằng một ý tưởng

Imagine that it's 4,000 years into the future.

Hãy tưởng tượng 4000 năm sau này

Civilization as we know it

Nền văn minh của chúng ta

has ceased to exist --

đã không còn tồn tại

no books,

không còn những cuốn sách,

no electronic devices,

không còn những thiết bị điện

no Facebook or Twitter.

không Facebook hay Twitter

All knowledge of the English language and the English alphabet

Mọi hiểu biết về tiếng Anh

has been lost.

lẫn bảng chữ cái của nó đã biến mất.

Now imagine archeologists

Giờ hãy tưởng tượng về những nhà khảo cổ

digging through the rubble of one of our cities.

đào bới xuyên đống đổ vụn từ một trong những thành phố của chúng ta

What might they find?

Họ sẽ tìm thấy được những gì?

Well perhaps some rectangular pieces of plastic

Có lẽ là những miếng nhựa hình chữ nhật

with strange symbols on them.

với những kí hiệu lạ lẫm trên đó.

Perhaps some circular pieces of metal.

Có lẽ vài mảnh kim loại tròn.

Maybe some cylindrical containers

Có lẽ là vài vật chứa hình trụ

with some symbols on them.

với những kí hiệu trên đó.

And perhaps one archeologist becomes an instant celebrity

Có lẽ một nhà khảo cổ sẽ ngay lập tức nổi tiếng

when she discovers --

khi cô tìm ra

buried in the hills somewhere in North America --

chôn dưới những ngọn đồi đâu đó ở Bắc Mỹ

massive versions of these same symbols.

phiên bản lớn của những kí hiệu giống vậy.

Now let's ask ourselves,

Bây giờ, chúng ta hãy tự hỏi mình

what could such artifacts say about us

những di vật đấy có thể nói gì về chúng ta

to people 4,000 years into the future?

với những người của 4000 năm sau?

This is no hypothetical question.

Đây không phải là câu hỏi chỉ mang tính giả thuyết

In fact, this is exactly the kind of question we're faced with

Thực ra, đây chính là vấn đề mà chúng ta phải đối mặt

when we try to understand the Indus Valley civilization,

khi chúng ta cố gắng để tìm hiểu về nền văn minh thung lũng Indus

which existed 4,000 years ago.

tồn tại 4000 năm trước.

The Indus civilization was roughly contemporaneous

Nền văn minh Indus được phỏng đoán là cùng thời

with the much better known Egyptian and the Mesopotamian civilizations,

với những nền văn minh nổi tiếng khác như Ai Cập hay Lưỡng Hà

but it was actually much larger than either of these two civilizations.

nhưng nó thật ra còn lớn hơn bất kì một trong hai cái trên.

It occupied the area

Nó chiếm giữ một diện tích

of approximately one million square kilometers,

cỡ khoảng 1 triệu kilomet vuông

covering what is now Pakistan,

bao phủ Parkistan ngày nay,

Northwestern India

Tây bắc Ấn Độ

and parts of Afghanistan and Iran.

và một phần của Afghanistan và Iran.

Given that it was such a vast civilization,

Vì nó là một nền văn minh rộng lớn

you might expect to find really powerful rulers, kings,

bạn có lẽ nghĩ rằng nó có những người cai trị đầy mạnh mẽ, những vị vua chúa

and huge monuments glorifying these powerful kings.

và những lăng tẩm khổng lồ để tưởng niệm những ông vua quyền lực đó.

In fact,

Thực tế là

what archeologists have found is none of that.

những nhà khảo cổ không tìm thấy bất kì thứ gì như vậy.

They've found small objects such as these.

Họ đã tìm được những vật thể nhỏ như thế này.

Here's an example of one of these objects.

Đây là ví dụ cho một trong số chúng.

Well obviously this is a replica.

Đương nhiên, đây chỉ là một bản sao.

But who is this person?

Nhưng đây là ai?

A king? A god?

Một ông vua? Một vị thần?

A priest?

Một thầy tế?

Or perhaps an ordinary person

Hay chỉ là một người bình thường

like you or me?

như bạn và tôi?

We don't know.

Chúng ta không biết.

But the Indus people also left behind artifacts with writing on them.

Nhưng người Indus cũng đã để lại những hiện vật với chữ viết lên đó

Well no, not pieces of plastic,

Tất nhiên, Không phải những mảnh nhựa

but stone seals, copper tablets,

nhưng là những con dấu bằng đá, những miếng đồng

pottery and, surprisingly,

những món đồ gốm, và ngạc nhiên hơn

one large sign board,

một tấm bảng lớn

which was found buried near the gate of a city.

được chôn gần cổng của một thành phố.

Now we don't know if it says Hollywood,

Chúng ta giờ vẫn không biết nếu nó viết Hollywood

or even Bollywood for that matter.

hay thậm chí là Bollywood.

In fact, we don't even know

Sự thật là, chúng ta vẫn không biết được

what any of these objects say,

rằng những vật này nói lên điều gì,

and that's because the Indus script is undeciphered.

vì chữ viết của người Indus chưa được giải mã.

We don't know what any of these symbols mean.

Chúng ta vẫn không biết rằng những kí hiệu này mang ý nghĩa gì.

The symbols are most commonly found on seals.

Những kí hiệu thường thấy nhất trên những con dấu.

So you see up there one such object.

Bạn có thể thấy một cái tương tự như vậy

It's the square object with the unicorn-like animal on it.

Đó là một vật thế hình vuông với hình một con thú như là kì lân trên đấy.

Now that's a magnificent piece of art.

Đây là một mảnh nghệ thuật tuyệt tác.

So how big do you think that is?

Bạn nghĩ nó lớn cỡ nào?

Perhaps that big?

Lớn như thế này?

Or maybe that big?

Hay lớn như vậy?

Well let me show you.

Để tôi chỉ cho bạn.

Here's a replica of one such seal.

Dưới đây là bản sao của một con dấu như vậy.

It's only about one inch by one inch in size --

Nó chỉ có kích thước 1 inch vuôn --

pretty tiny.

khá là nhỏ.

So what were these used for?

Vậy chúng được dùng để làm gì?

We know that these were used for stamping clay tags

Chúng tôi biết rằng chúng được sử dụng để dập thẻ đất sét

that were attached to bundles of goods that were sent from one place to the other.

mà đã được gắn vào hàng hóa gửi đi từ nơi này sang nơi khác.

So you know those packing slips you get on your FedEx boxes?

Vì vậy, bạn có để ý những phiếu đóng gói bạn nhận được trên hộp FedEx của bạn?

These were used to make those kinds of packing slips.

Những vật này được sử dụng để làm những phiếu đóng gói.

You might wonder what these objects contain

Bạn có thể hiếu kỳ

in terms of their text.

ý nghĩa của những chữ viết là gì.

Perhaps they're the name of the sender

Có lẽ chúng là họ tên của người gửi

or some information about the goods

hoặc một số thông tin về hàng hóa

that are being sent from one place to the other -- we don't know.

đang được gửi từ nơi này sang nơi khác - chúng ta không biết.

We need to decipher the script to answer that question.

Chúng tôi cần phải giải mã các con chữ để trả lời câu hỏi đó.

Deciphering the script

Giải mã chữ viết

is not just an intellectual puzzle;

không chỉ là một câu đố trí tuệ,

it's actually become a question

nó thực sự trở thành một câu hỏi

that's become deeply intertwined

mà liên kết trực tiếp

with the politics and the cultural history of South Asia.

với nền chính trị và lịch sử văn hóa của Nam Á.

In fact, the script has become a battleground of sorts

Trong thực tế, chữ viết đã trở thành một bãi chiến trường

between three different groups of people.

giữa ba nhóm người khác nhau.

First, there's a group of people

Trước tiên, có một nhóm người

who are very passionate in their belief

tin tưởng vững chắc rằng

that the Indus script

rằng hệ thống chữ Indus

does not represent a language at all.

không đại diện cho một thứ ngôn ngữ.

These people believe that the symbols

Những người này tin rằng những biểu tượng

are very similar to the kind of symbols you find on traffic signs

rất giống với các loại biểu tượng mà bạn tìm thấy trên biển báo giao thông

or the emblems you find on shields.

hoặc các biểu tượng bạn tìm thấy trên những cái khiên.

There's a second group of people

Nhóm người thứ hai thì tin rằng

who believe that the Indus script represents an Indo-European language.

hệ thống chữ Indus đại diện cho một loại ngôn ngữ Ấn-Âu.

If you look at a map of India today,

Nếu bạn nhìn vào một bản đồ Ấn Độ ngày nay,

you'll see that most of the languages spoken in North India

bạn sẽ thấy rằng hầu hết các ngôn ngữ được nói ở Bắc Ấn Độ

belong to the Indo-European language family.

thuộc họ ngôn ngữ Ấn-Âu.

So some people believe that the Indus script

Vì vậy, một số người tin rằng hệ thống chữ Indus

represents an ancient Indo-European language such as Sanskrit.

đại diện cho một ngôn ngữ Ấn-Âu cổ như tiếng Phạn.

There's a last group of people

Còn nhóm người cuối cùng,

who believe that the Indus people

những người tin rằng người Indus

were the ancestors of people living in South India today.

là tổ tiên của người dân sống ở miền Nam Ấn Độ ngày nay.

These people believe that the Indus script

Những người này tin rằng hệ thống chữ Indus

represents an ancient form

đại diện cho một hình thức cổ xưa

of the Dravidian language family,

thuộc ngôn ngữ Dravidian,

which is the language family spoken in much of South India today.

là họ ngôn ngữ được sử dụng tại phần lớn miền Nam Ấn Độ ngày nay.

And the proponents of this theory

Và những người ủng hộ giả thuyết này

point to that small pocket of Dravidian-speaking people in the North,

chỉ ra rằng một nhóm nhỏ người nói tiếng Dravidian ở miền Bắc,

actually near Afghanistan,

thực sự gần Afghanistan,

and they say that perhaps, sometime in the past,

và họ nói rằng có lẽ, đã có lúc trong quá khứ

Dravidian languages were spoken all over India

Ngôn ngữ Dravidian được nói trên khắp Ấn Độ

and that this suggests

và rằng điều này cho thấy

that the Indus civilization is perhaps also Dravidian.

nền văn minh Indus có lẽ cũng chính là nền văn minh Dravidian.

Which of these hypotheses can be true?

Giả thuyết nào trong số chúng có thể là sự thật?

We don't know, but perhaps if you deciphered the script,

Chúng ta không biết, nhưng có lẽ nếu bạn giải mã được những con chữ

you would be able to answer this question.

bạn sẽ có thể trả lời cho câu hỏi này.

But deciphering the script is a very challenging task.

Nhưng giải mã chữ viết là một nhiệm vụ rất khó khăn.

First, there's no Rosetta Stone.

Trước nhất, ta không có Rosetta Stone.

I don't mean the software;

Tôi không nói tới một phần mềm

I mean an ancient artifact

Ý tôi là một tạo tác cổ đại

that contains in the same text

có chứa trong cùng một văn bản

both a known text and an unknown text.

vừa là văn bản đã biết vừa là một văn bản chưa rõ ràng.

We don't have such an artifact for the Indus script.

Chúng ta không có một cổ vật cho hệ thống chữ Indus.

And furthermore, we don't even know what language they spoke.

Và hơn nữa, chúng tôi thậm chí không biết họ nói ngôn ngữ gì.

And to make matters even worse,

Và làm cho vấn đề càng khó hơn,

most of the text that we have are extremely short.

hầu hết các chữ viết chúng ta có rất là ngắn.

So as I showed you, they're usually found on these seals

như tôi đã cho các bạn thấy , chúng thường được tìm thấy trên các con dấu

that are very, very tiny.

mà rất, rất nhỏ.

And so given these formidable obstacles,

Và trước những trờ ngại to lớn như vậy

one might wonder and worry

người ta có thể tự hỏi và lo lắng

whether one will ever be able to decipher the Indus script.

liệu ai sẽ có thể giải mã hệ thống chữ Indus.

In the rest of my talk,

Trong phần còn lại của bài nói chuyện,

I'd like to tell you about how I learned to stop worrying

tôi muốn kể cho các bạn về cách tôi đã học để ngừng lo lắng

and love the challenge posed by the Indus script.

và yêu thích thách thức đặt ra bởi hệ thống chữ Indus.

I've always been fascinated by the Indus script

Tôi luôn bị cuốn hút bởi chúng

ever since I read about it in a middle school textbook.

kể từ khi tôi đọc về nó trong một cuốn sách giáo khoa trung học.

And why was I fascinated?

Và tại sao tôi lại bị lôi cuốn?

Well it's the last major undeciphered script in the ancient world.

Vâng, vì đó là một đại ngôn ngữ cuối cùng chưa được giải mã trong thế giới cổ đại.

My career path led me to become a computational neuroscientist,

Con đường sự nghiệp của tôi đã dẫn tôi trở thành một nhà thần kinh học tính toán,

so in my day job,

trong công việc thường ngày của tôi,

I create computer models of the brain

tôi tạo ra mô hình máy tính của não

to try to understand how the brain makes predictions,

để cố gắng hiểu cách bộ não ra các dự đoán,

how the brain makes decisions,

cách thức bộ não đưa ra các quyết định,

how the brain learns and so on.

cách thức bộ não học và vân vân.

But in 2007, my path crossed again with the Indus script.

Nhưng vào năm 2007, con đường tôi đi một lần nữa đưa tôi đến hệ thống chữ Indus.

That's when I was in India,

Đó là khi tôi còn ở Ấn Độ,

and I had the wonderful opportunity

và tôi đã có cơ hội tuyệt vời

to meet with some Indian scientists

để gặp một số nhà khoa học Ấn Độ

who were using computer models to try to analyze the script.

những người đã sử dụng mô hình máy tính để cố gắng phân tích những đoạn văn.

And so it was then that I realized

Và do đó, đấy cũng là lúc tôi nhận ra

there was an opportunity for me to collaborate with these scientists,

đây là cơ hội cho tôi để cộng tác với các nhà khoa học,

and so I jumped at that opportunity.

và vì vậy tôi liền bắt lấy cơ hội đó.

And I'd like to describe some of the results that we have found.

Và tôi muốn mô tả một số kết quả mà chúng tôi đã được tìm thấy.

Or better yet, let's all collectively decipher.

Hoặc tốt hơn, tất cả chúng ta hãy cùng giải mã.

Are you ready?

Bạn đã sẵn sàng chưa?

The first thing that you need to do when you have an undeciphered script

Việc đầu tiên mà bạn cần làm khi bạn có một loại ngôn ngữ chưa được giải mã

is try to figure out the direction of writing.

là cố gắng tìm ra hướng của ngôn ngữ đó.

Here are two texts that contain some symbols on them.

Đây là hai văn bản có chứa một số biểu tượng trên chúng.

Can you tell me

Bạn có thể nói cho tôi

if the direction of writing is right to left or left to right?

chiều viết của văn bản là phải sang trái hoặc trái sang phải?

I'll give you a couple of seconds.

Tôi sẽ cho bạn một vài giây.

Okay. Right to left, how many? Okay.

Được. Phải sang trái, bao nhiêu người đồng ý? Đuợc.

Okay. Left to right?

Được. Trái sang phải?

Oh, it's almost 50/50. Okay.

Ồ, gần như là 50/50. Đuợc.

The answer is:

Câu trả lời là:

if you look at the left-hand side of the two texts,

nếu bạn nhìn vào phía bên trái của hai văn bản,

you'll notice that there's a cramping of signs,

bạn sẽ nhận thấy rằng có một dấu hiệu của sự dồn chữ

and it seems like 4,000 years ago,

và nó có vẻ như 4.000 năm trước đây,

when the scribe was writing from right to left,

khi người ghi chép viết từ phải sang trái,

they ran out of space.

họ thiếu chỗ để viết

And so they had to cram the sign.

Và vì vậy họ đã phải nhồi nhét những dấu hiệu.

One of the signs is also below the text on the top.

một dấu hiệu khác là dưới dòng chữ trên đầu trang.

This suggests the direction of writing

Điều này cho thấy hướng viết

was probably from right to left,

có lẽ là từ phải sang trái,

and so that's one of the first things we know,

và vì vậy, đó là một trong những điều đầu tiên chúng ta đã biết,

that directionality is a very key aspect of linguistic scripts.

hướng viết là một khía cạnh rất quan trọng của ngôn ngữ.

And the Indus script now has

Và hệ thống chữ Indus có

this particular property.

tính chất đặc biệt này

What other properties of language does the script show?

Văn bản này còn cho ta thấy những tính chất nào khác của ngôn ngữ?

Languages contain patterns.

Ngôn ngữ chứa các kiểu mẫu.

If I give you the letter Q

Nếu tôi cho bạn chữ Q

and ask you to predict the next letter, what do you think that would be?

và yêu cầu bạn dự đoán các chữ cái tiếp theo, bạn nghĩ rằng sẽ là chữ cái gì?

Most of you said U, which is right.

Hầu hết các bạn nói U, đúng.

Now if I asked you to predict one more letter,

Bây giờ nếu tôi hỏi bạn dự đoán một chữ cái nữa,

what do you think that would be?

bạn nghĩ nó sẽ là gì?

Now there's several thoughts. There's E. It could be I. It could be A,

Chúng ta có vài ý tưởng. E, cũng có thể là I. Nó cũng có thể là A,

but certainly not B, C or D, right?

nhưng chắc chắn không phải B, C hoặc D, phải không?

The Indus script also exhibits similar kinds of patterns.

Hệ thống chữ Indus cũng cho thấy các mẫu tương tự.

There's a lot of text that start with this diamond-shaped symbol.

Có rất nhiều các văn bản bắt đầu với biểu tượng hình kim cương này.

And this in turn tends to be followed

Và theo sau lần lượt thường là

by this quotation marks-like symbol.

bằng biểu tượng giống như dấu ngoặc kép này.

And this is very similar to a Q and U example.

Và tương tự như ví dụ với chữ Q và U.

This symbol can in turn be followed

Theo sau biểu tượng này lần lượt có thể là

by these fish-like symbols and some other signs,

các biểu tượng như hình cá và một số biểu tượng khác,

but never by these other signs at the bottom.

nhưng không bao giờ bằng những dấu hiệu ở phía dưới.

And furthermore, there's some signs

Và hơn nữa, có một số dấu hiệu

that really prefer the end of texts,

thường nằm ở kết thúc văn bản,

such as this jar-shaped sign,

chẳng hạn như kí tự có hình chiếc hũ này

and this sign, in fact, happens to be

và kí tự này, trên thực tế, là

the most frequently occurring sign in the script.

kí tự thường gặp nhất trong các đoạn văn.

Given such patterns, here was our idea.

Với mô hình như vậy, đây là ý kiến của chúng tôi.

The idea was to use a computer

Ý kiến ở đây là sử dụng một máy tính

to learn these patterns,

để tìm hiểu những mô hình,

and so we gave the computer the existing texts.

và vì vậy chúng tôi đã cho máy tính các đoạn văn đã tìm được.

And the computer learned a statistical model

Và các máy tính đã học được một mô hình thống kê

of which symbols tend to occur together

trong đó các ký hiệu có xu hướng xuất hiện cùng nhau

and which symbols tend to follow each other.

và biểu tượng mà có xu hướng đi theo nhau.

Given the computer model,

Theo mô hình của máy tính,

we can test the model by essentially quizzing it.

chúng ta đánh giá mô hình bằng khảo sát bản chất của chúng

So we could deliberately erase some symbols,

Vì vậy, chúng tôi cố ý xóa một số ký hiệu,

and we can ask it to predict the missing symbols.

và chúng tôi có thể yêu cầu nó dự đoán những biểu tượng đã bị xóa

Here are some examples.

Dưới đây là một số ví dụ.

You may regard this

Bạn có thể xem đây

as perhaps the most ancient game

có lẽ như môt trò chơi cố nhất

of Wheel of Fortune.

của "Bánh Xe Vận Mệnh."

What we found

Chúng tôi tìm thấy

was that the computer was successful in 75 percent of the cases

các máy tính đã thành công trong 75 phần trăm các trường hợp

in predicting the correct symbol.

trong việc dự đoán các biểu tượng chính xác.

In the rest of the cases,

Trong các trường hợp còn lại,

typically the second best guess or third best guess was the right answer.

thường thì dự đoán chính xác nằm ở lần thứ hai hay ba.

There's also practical use

Ngoài ra còn có ứng dụng thực tế

for this particular procedure.

cho quy trình đặc biệt này.

There's a lot of these texts that are damaged.

Có rất nhiều những văn bản bị hư hỏng.

Here's an example of one such text.

Dưới đây là một ví dụ về một văn bản như vậy.

And we can use the computer model now to try to complete this text

Và chúng ta có thể sử dụng mô hình máy tính hiện nay để cố gắng hoàn thành văn bản này

and make a best guess prediction.

và thực hiện một dự đoán tốt nhất.

Here's an example of a symbol that was predicted.

Dưới đây là một ví dụ về một biểu tượng mà đã được dự đoán.

And this could be really useful as we try to decipher the script

Và điều này có thể thực sự hữu ích khi chúng tôi cố gắng giải mã các văn bản

by generating more data that we can analyze.

bằng cách tạo ra nhiều dữ liệu mà chúng tôi có thể phân tích.

Now here's one other thing you can do with the computer model.

Bây giờ đây là một điều khác bạn có thể làm với các mô hình máy tính.

So imagine a monkey

Hãy tưởng tượng một con khỉ

sitting at a keyboard.

ngồi ở trước bàn phím.

I think you might get a random jumble of letters that looks like this.

Tôi nghĩ rằng bạn có thể nhận được một mớ chữ cái lộn xộn ngẫu nhiên trông như thế này.

Such a random jumble of letters

Mớ trộn lộn ngẫu nhiên như thế của các chữ cái

is said to have a very high entropy.

có mức độ ngẫu nhiên (entropy) cao.

This is a physics and information theory term.

Đây là một thuật ngữ lý thuyết vật lý và thông tin.

But just imagine it's a really random jumble of letters.

Nhưng chỉ cần tưởng tượng đó là một mớ chữ cái lẫn lộn ngẫu nhiên.

How many of you have ever spilled coffee on a keyboard?

Bao nhiêu người trong các bạn đã đổ cà phê lên bàn phím?

You might have encountered the stuck-key problem --

Bạn có thể dính phải việc kẹt phím

so basically the same symbol being repeated over and over again.

vì vậy một biểu tượng được lặp đi lặp lại nhiều lần.

This kind of a sequence is said to have a very low entropy

Kiểu trình tự này được cho là có mức độ ngẫu nhiên (entropy) rất thấp

because there's no variation at all.

bởi vì không có sự thay đổi nào cả.

Language, on the other hand, has an intermediate level of entropy;

Ngôn ngữ, mặt khác, có độ ngẫu nhiên trung bình;

it's neither too rigid,

nó không phải quá cứng nhắc,

nor is it too random.

cũng không quá ngẫu nhiên.

What about the Indus script?

Còn hệ thống chữ Indus thì sao?

Here's a graph that plots the entropies of a whole bunch of sequences.

Dưới đây là một biểu đồ hiển thị mức độ hỗn loạn của một nhóm

At the very top you find the uniformly random sequence,

Bạn có thể thấy ở cao nhất là những chuỗi thống nhất ngẫu nhiên,

which is a random jumble of letters --

đó là một mớ lộn xộn ngẫu nhiên của các chữ cái,

and interestingly, we also find

và hay nữa, chúng tôi cũng tìm thấy

the DNA sequence from the human genome and instrumental music.

trình tự DNA trong hệ gen của con người và nhạc cụ.

And both of these are very, very flexible,

Và cả hai đều rất, rất linh hoạt,

which is why you find them in the very high range.

đó là lý do tại sao bạn tìm thấy chúng trong phạm vi rất rộng.

At the lower end of the scale,

Vào cuối thấp của quy mô,

you find a rigid sequence, a sequence of all A's,

bạn tìm thấy một chuỗi cứng nhắc, một chuỗi toàn điểm A,

and you also find a computer program,

và bạn cũng tìm thấy một chương trình máy tính,

in this case in the language Fortran,

trong trường hợp này bằng ngôn ngữ Fortran,

which obeys really strict rules.

mà tuân theo quy tắc thực sự nghiêm ngặt.

Linguistic scripts

Văn bản ngôn ngữ

occupy the middle range.

nằm ở khoảng giữa.

Now what about the Indus script?

Còn hệ thống chữ Indus thì sao?

We found that the Indus script

Chúng tôi thấy rằng hệ thống chữ Indus

actually falls within the range of the linguistic scripts.

thực sự nằm trong phạm vi của các văn bản.

When this result was first published,

Khi kết quả này được công bố đầu tiên,

it was highly controversial.

nó đã gây nhiều tranh cãi.

There were people who raised a hue and cry,

Có những người kêu la phản đối,

and these people were the ones who believed

và những người này là những người tin tưởng

that the Indus script does not represent language.

rằng hệ thống chữ Indus không đại diện cho ngôn ngữ.

I even started to get some hate mail.

Tôi thậm chí bắt đầu nhận được những lá thư căm ghét

My students said

Học sinh của tôi nói

that I should really seriously consider getting some protection.

rằng tôi nên thực sự nghiêm túc xem xét việc phòng thân.

Who'd have thought

Ai có thể nghĩ

that deciphering could be a dangerous profession?

giải mã có thể là một nghề nguy hiểm không?

What does this result really show?

Kết quả này đã cho thấy những điều gì?

It shows that the Indus script

Nó cho thấy rằng hệ thống chữ Indus

shares an important property of language.

chia sẻ một tính chất quan trọng của ngôn ngữ.

So, as the old saying goes,

Vì vậy, như câu nói xưa,

if it looks like a linguistic script

nếu nó trông giống như một hệ thống ngôn ngữ

and it acts like a linguistic script,

và nó hoạt động như một hệ thống ngôn ngữ

then perhaps we may have a linguistic script on our hands.

thì có lẽ chúng ta có thể có một hệ thống ngôn ngữ trong tay.

What other evidence is there

Có bằng chứng nào khác

that the script could actually encode language?

chữ viết liệu có thể mã hóa được ngôn ngữ?

Well linguistic scripts can actually encode multiple languages.

Vâng chữ viết thực sự có thể mã hóa nhiều ngôn ngữ.

So for example, here's the same sentence written in English

Vì vậy, ví dụ, đây là một câu viết bằng tiếng Anh

and the same sentence written in Dutch

và cùng một câu được viết bằng tiếng Hà Lan

using the same letters of the alphabet.

sử dụng các chữ cái tương tự của bảng chữ cái.

If you don't know Dutch and you only know English

Nếu bạn không biết tiếng Hà Lan và bạn chỉ biết tiếng Anh

and I give you some words in Dutch,

và tôi đưa cho bạn một số từ bằng tiếng Hà Lan,

you'll tell me that these words contain

bạn sẽ cho tôi biết rằng những từ này chứa

some very unusual patterns.

một số mẫu rất bất bình thường.

Some things are not right,

Một số chữ có vẻ không đúng,

and you'll say these words are probably not English words.

và bạn sẽ nói những từ này có lẽ không phải từ tiếng Anh.

The same thing happens in the case of the Indus script.

Điều tương tự cũng xảy ra trong trường hợp của hệ thống chữ Indus.

The computer found several texts --

Máy tính đã tìm thấy một số văn bản

two of them are shown here --

đây là hai trong số chúng,

that have very unusual patterns.

có cấu trúc rất không bình thường.

So for example the first text:

Ví dụ như mẫu đầu tiên

there's a doubling of this jar-shaped sign.

có tới hai kí hiệu hình cái hũ

This sign is the most frequently-occurring sign

Đây là dấu hiệu thường được bắt gặp nhất

in the Indus script,

trong những văn bản tiếng Indus,

and it's only in this text

và nó chỉ có trong văn bản này

that it occurs as a doubling pair.

mà có tới hai cái cùng lúc

Why is that the case?

Tại sao lại có trường hợp như vậy?

We went back and looked at where these particular texts were found,

Chúng tôi đã đi lại và tìm nơi mà các văn bản cụ thể đã được tìm thấy

and it turns out that they were found

và hóa ra chúng đã được tìm thấy

very, very far away from the Indus Valley.

rất, rất xa từ thung lũng Indus.

They were found in present day Iraq and Iran.

Chúng đã được tìm thấy ở Iraq ngày nay và Iran.

And why were they found there?

Và tại sao chúng lại được tìm thấy ở đó?

What I haven't told you is that

Những gì tôi đã chưa nói với bạn là

the Indus people were very, very enterprising.

người Indus đã rất, rất khéo kinh doanh

They used to trade with people pretty far away from where they lived,

Họ đã từng giao dịch với những người khá xa nơi họ sống,

and so in this case, they were traveling by sea

và do đó, trong trường hợp này, họ đã đi bằng đường biển

all the way to Mesopotamia, present-day Iraq.

lên tới tận Lưỡng Hà, Iraq ngày nay.

And what seems to have happened here

Và những gì có vẻ như đã xảy ra ở đây

is that the Indus traders, the merchants,

là các thương gia Indus, các thương gia,

were using this script to write a foreign language.

đã sử dụng chữ viết này để viết một ngôn ngữ nước ngoài.

It's just like our English and Dutch example.

Nó giống như ví dụ về tiếng Anh và Hà Lan.

And that would explain why we have these strange patterns

Và đó sẽ giải thích tại sao chúng ta có những mô hình kỳ lạ

that are very different from the kinds of patterns you see in the text

mà chúng khác xa với loại chữ viết được tìm thấy

that are found within the Indus Valley.

nơi thung lũng Indus.

This suggests that the same script, the Indus script,

Điều này gợi nên ý nghĩ rằng, chữ viểt Indus

could be used to write different languages.

có thể đã được sử dụng để viểt nhiều thứ ngôn ngữ khác nhau.

The results we have so far seem to point to the conclusion

Kết quả chúng ta đã có dường như chỉ đến kết luận

that the Indus script probably does represent language.

rằng hệ thống chữ Indus có thể đại diện cho ngôn ngữ.

If it does represent language,

Nếu nó đại diện cho ngôn ngữ,

then how do we read the symbols?

làm thế nào để chúng ta đọc các biểu tượng?

That's our next big challenge.

Đó là thách thức lớn tiếp theo của chúng tôi.

So you'll notice that many of the symbols

Bạn có thể để ý thấy nhiều kí hiệu

look like pictures of humans, of insects,

trông giống như hình ảnh của con người, của các loài côn trùng,

of fishes, of birds.

của các loài cá, các loài chim.

Most ancient scripts

Hầu hết các chữ viết cổ xưa

use the rebus principle,

sử dụng các nguyên tắc đố tên,

which is, using pictures to represent words.

đó là, sử dụng hình ảnh đại diện cho các từ.

So as an example, here's a word.

ví dụ, đây là một từ.

Can you write it using pictures?

Bạn có thể viết nó bằng cách sử dụng hình ảnh không?

I'll give you a couple seconds.

Tôi sẽ cho bạn một vài giây.

Got it?

Xong chưa?

Okay. Great.

Được rồi, tốt

Here's my solution.

Đây là đáp án của tôi

You could use the picture of a bee followed by a picture of a leaf --

Bạn có thể sử dụng hình ảnh của một con ong theo sau là một ảnh của một chiếc lá -

and that's "belief," right.

và đó là "niềm tin", bên phải.

There could be other solutions.

Có thể có các giải pháp khác.

In the case of the Indus script,

Trong trường hợp của hệ thống chữ Indus,

the problem is the reverse.

vấn đề là ngược lại.

You have to figure out the sounds of each of these pictures

Bạn phải tìm ra các âm thanh của mỗi hình ảnh

such that the entire sequence makes sense.

như vậy toàn bộ chuỗi mới có ý nghĩa.

So this is just like a crossword puzzle,

Vì vậy, đây là giống như một trò đố ô chữ,

except that this is the mother of all crossword puzzles

ngoại trừ việc này như là mẹ của tất cả các trò đố ô chữ

because the stakes are so high if you solve it.

bởi vì hậu quả rất cao nếu ta giải mã nó.

My colleagues, Iravatham Mahadevan and Asko Parpola,

Đồng nghiệp của tôi, Iravatham Mahadevan và Asko Parpola,

have been making some headway on this particular problem.

đã có một số cải tiến cụ thể về vấn đề này

And I'd like to give you a quick example of Parpola's work.

tôi muốn cung cấp cho bạn một ví dụ nhanh về công việc của Parpola

Here's a really short text.

Dưới đây là một đoạn thực sự ngắn.

It contains seven vertical strokes followed by this fish-like sign.

Nó chứa bảy nét thẳng đứng tiếp theo là dấu hiệu giống cá này.

And I want to mention that these seals were used

Và tôi muốn đề cập rằng con dấu này đã được sử dụng

for stamping clay tags

cho dập thẻ đất sét

that were attached to bundles of goods,

mà đã được gắn vào bó của hàng hóa,

so it's quite likely that these tags, at least some of them,

vì vậy nó rất có thể là những thẻ này, ít nhất là một số trong số chúng.

contain names of merchants.

chứa tên của thương gia.

And it turns out that in India

Và hóa ra rằng ở Ấn Độ

there's a long tradition

có một truyền thống lâu đời

of names being based on horoscopes

tên được dựa trên lá số tử vi

and star constellations present at the time of birth.

và chòm sao có mặt tại thời điểm sinh.

In Dravidian languages,

Trong các ngôn ngữ Dravidian,

the word for fish is "meen"

từ cho cá là "meen"

which happens to sound just like the word for star.

điều cũng xảy ra với từ ngữ cho chữ sao

And so seven stars

Và như vậy bảy ngôi sao

would stand for "elu meen,"

sẽ có nghĩa là "elu meen,"

which is the Dravidian word

đó là từ Dravidian

for the Big Dipper star constellation.

cho chòm Bắc Đẩu.

Similarly, there's another sequence of six stars,

Tương tự như vậy, có một chuỗi sáu sao,

and that translates to "aru meen,"

và dịch thành "aru meen,"

which is the old Dravidian name

đó là tên Dravidian cũ

for the star constellation Pleiades.

cho chòm sao Tua Rua (Pleiades).

And finally, there's other combinations,

Và cuối cùng, có những kết hợp khác,

such as this fish sign with something that looks like a roof on top of it.

chẳng hạn như kí hiệu này như hình con cá với mái nhà trên đỉnh đầu.

And that could be translated into "mey meen,"

Và đó có thể được dịch thành "mey meen,"

which is the old Dravidian name for the planet Saturn.

đó là tên Dravidian cũ cho sao Thổ.

So that was pretty exciting.

Vì vậy, đó là khá thú vị.

It looks like we're getting somewhere.

Có vẻ như chúng ta đang đi tới đâu đó.

But does this prove

Nhưng liệu điều này chứng minh

that these seals contain Dravidian names

rằng con dấu này chứa tên Dravidian

based on planets and star constellations?

dựa trên các hành tinh và các chòm sao sao?

Well not yet.

Cũng chưa.

So we have no way of validating

Vì vậy, chúng tôi không có cách nào chứng thực

these particular readings,

những con chữ cụ thể,

but if more and more of these readings start making sense,

nhưng nếu càng có nhiều câu trở nên có nghĩa hơn

and if longer and longer sequences

và nếu những chuỗi càng dài hơn

appear to be correct,

trở nên đúng,

then we know that we are on the right track.

thì chúng ta biết rằng mình đang đi đúng hướng.

Today,

Hôm nay,

we can write a word such as TED

chúng ta có thể viết một từ như TED

in Egyptian hieroglyphics and in cuneiform script,

trong chữ tượng hình Ai Cập và trong chữ hình nêm,

because both of these were deciphered

vì cả hai đã được giải mã

in the 19th century.

trong thế kỷ 19.

The decipherment of these two scripts

Các giải mã của hai ngôn ngữ

enabled these civilizations to speak to us again directly.

cho phép những nền văn minh nầy trò chuyện với chúng ta cách trực tiếp.

The Mayans

Người Maya

started speaking to us in the 20th century,

bắt đầu nói với chúng ta trong thế kỷ 20,

but the Indus civilization remains silent.

nhưng nền văn minh Indus vẫn im lặng.

Why should we care?

Tại sao chúng ta phải quan tâm?

The Indus civilization does not belong

Nền văn minh Indus không thuộc

to just the South Indians or the North Indians

về những người Ấn Độ hay Nam Bắc Ấn Độ

or the Pakistanis;

hoặc người Pakistan;

it belongs to all of us.

nó thuộc về tất cả chúng ta.

These are our ancestors --

Đây là những tổ tiên của chúng ta -

yours and mine.

của bạn và tôi.

They were silenced

Họ im lặng

by an unfortunate accident of history.

bởi một tai nạn đáng tiếc của lịch sử.

If we decipher the script,

Nếu chúng ta giải mã được chữ viết,

we would enable them to speak to us again.

chúng ta sẽ giúp họ nói chuyện với chúng ta lần nữa

What would they tell us?

Họ sẽ nói với chúng ta về điều gì?

What would we find out about them? About us?

Chúng ta sẽ tìm thấy gì ở họ? Về chúng ta?

I can't wait to find out.

Tôi rất mong đợi để tìm hiểu.

Thank you.

Cảm ơn

(Applause)

(Vỗ tay)