Rajesh Rao: Computing a Rosetta Stone for the Indus script

Tłumaczenie: Gabriela Galińska Korekta: Kinga Skorupska

I'd like to begin with a thought experiment.

Chciałbym zacząć od eksperymentu myślowego.

Imagine that it's 4,000 years into the future.

Wyobraźmy sobie, że minęły 4000 lat.

Civilization as we know it

Cywilizacja, jaką znamy,

has ceased to exist --

przestała istnieć.

no books,

Nie istnieją książki,

no electronic devices,

urządzenia elektroniczne,

no Facebook or Twitter.

Facebook ani Twitter.

All knowledge of the English language and the English alphabet

Cała wiedza na temat języka angielskiego i jego alfabetu

has been lost.

została zapomniana.

Now imagine archeologists

Wyobraźmy sobie teraz archeologów

digging through the rubble of one of our cities.

przekopujących gruzy jednego z naszych miast.

What might they find?

Na co mogliby natrafić?

Well perhaps some rectangular pieces of plastic

Być może na jakieś prostokątne kawałki plastiku

with strange symbols on them.

z dziwnymi symbolami.

Perhaps some circular pieces of metal.

Albo na okrągłe kawałki metalu.

Maybe some cylindrical containers

Lub pojemniki w kształcie walca

with some symbols on them.

z jakimiś symbolami.

And perhaps one archeologist becomes an instant celebrity

Może pewna badaczka nagle zostałaby gwiazdą archeologii,

when she discovers --

odkrywszy zakopane na wzgórzach Ameryki Północnej

buried in the hills somewhere in North America --

odkrywszy zakopane na wzgórzach Ameryki Północnej

massive versions of these same symbols.

gigantyczne odpowiedniki tych symboli.

Now let's ask ourselves,

Zadajmy sobie teraz pytanie,

what could such artifacts say about us

co takie znaleziska powiedziałyby o nas

to people 4,000 years into the future?

ludziom z odległej o 4000 lat przyszłości?

This is no hypothetical question.

Nie jest to czysto hipotetyczne pytanie.

In fact, this is exactly the kind of question we're faced with

Z takimi właśnie problemami mierzymy się,

when we try to understand the Indus Valley civilization,

gdy staramy się zrozumieć cywilizację doliny Indusu,

which existed 4,000 years ago.

która istniała 4000 lat temu.

The Indus civilization was roughly contemporaneous

Cywilizacja Indusu istniała mniej więcej w tym samym czasie

with the much better known Egyptian and the Mesopotamian civilizations,

co znacznie lepiej poznane cywilizacje Egiptu i Mezopotamii,

but it was actually much larger than either of these two civilizations.

ale obejmowała swoim zasięgiem znacznie większy obszar.

It occupied the area

Zajmowała obszar

of approximately one million square kilometers,

około miliona kilometrów kwadratowych

covering what is now Pakistan,

na terytorium dzisiejszego Pakistanu,

Northwestern India

północno-wschodnich Indii

and parts of Afghanistan and Iran.

i części Afganistanu i Iranu.

Given that it was such a vast civilization,

Biorąc pod uwagę ogrom tej cywilizacji,

you might expect to find really powerful rulers, kings,

można by sądzić, że rządzili nią potężni władcy, królowie,

and huge monuments glorifying these powerful kings.

upamiętnieni olbrzymimi pomnikami.

In fact,

W rzeczywistości

what archeologists have found is none of that.

archeolodzy niczego takiego nie znaleźli.

They've found small objects such as these.

Odkryto małe przedmioty takie jak te.

Here's an example of one of these objects.

Mamy tu przykład jednego z takich przedmiotów.

Well obviously this is a replica.

Oczywiście jest to replika.

But who is this person?

Ale kim jest ta osoba?

A king? A god?

Królem? Bogiem?

A priest?

Kapłanem?

Or perhaps an ordinary person

A może zwykłym człowiekiem?

like you or me?

Jak wy czy ja?

We don't know.

Tego nie wiemy.

But the Indus people also left behind artifacts with writing on them.

Cywilizacja ta zostawiła po sobie także przedmioty z pismem.

Well no, not pieces of plastic,

Nie są to kawałki plastiku,

but stone seals, copper tablets,

ale kamienne pieczęci, miedziane tabliczki,

pottery and, surprisingly,

ceramika oraz, co zaskakujące,

one large sign board,

jedna duża tablica,

which was found buried near the gate of a city.

odkopana niedaleko bram miasta.

Now we don't know if it says Hollywood,

Obecnie nie wiemy jeszcze, czy napis na niej

or even Bollywood for that matter.

to coś jak Hollywood czy Bollywood.

In fact, we don't even know

W zasadzie nie wiemy nawet,

what any of these objects say,

czego dotyczą wszystkie te napisy.

and that's because the Indus script is undeciphered.

Wszystko dlatego, że induskie pismo nie zostało odczytane.

We don't know what any of these symbols mean.

Nie wiemy, co znaczą wszystkie te symbole.

The symbols are most commonly found on seals.

Najczęściej występują one na pieczęciach.

So you see up there one such object.

Widzicie tu jedną z takich pieczęci

It's the square object with the unicorn-like animal on it.

w kształcie kwadratu i ze zwierzęciem przypominającym jednorożca.

Now that's a magnificent piece of art.

Jest to wspaniałe dzieło sztuki.

So how big do you think that is?

Jak sądzicie, czy jest ona duża?

Perhaps that big?

Tak duża?

Or maybe that big?

A może tak duża?

Well let me show you.

Pozwólcie, że wam pokażę.

Here's a replica of one such seal.

Mam tu kopię jednej z takich pieczęci.

It's only about one inch by one inch in size --

Jej wymiary to jedynie 2,5 cm na 2,5 cm.

pretty tiny.

Całkiem mało.

So what were these used for?

Do czego służyły takie pieczęcie?

We know that these were used for stamping clay tags

Wiemy, że używano ich do pieczętowania glinianych tabliczek,

that were attached to bundles of goods that were sent from one place to the other.

które przyczepiano do wysyłanych towarów.

So you know those packing slips you get on your FedEx boxes?

Kojarzycie listy przewozowe na pudełkach FedExu?

These were used to make those kinds of packing slips.

Używano ich w charakterze takich listów przewozowych.

You might wonder what these objects contain

Pewnie zastanawiacie się,

in terms of their text.

czego może dotyczyć tekst na nich.

Perhaps they're the name of the sender

Możliwe, że jest to imię nadawcy

or some information about the goods

albo informacje na temat towaru

that are being sent from one place to the other -- we don't know.

wysyłanego z jednego miejsca do drugiego - tego nie wiemy.

We need to decipher the script to answer that question.

Musimy odczytać pismo, aby odpowiedzieć na to pytanie.

Deciphering the script

Odczytywanie pisma

is not just an intellectual puzzle;

to nie tylko intelektualna łamigłówka.

it's actually become a question

Stało się ono kwestią

that's become deeply intertwined

głęboko powiązaną

with the politics and the cultural history of South Asia.

z polityką i historią kultury południowej Azji.

In fact, the script has become a battleground of sorts

Zadanie to stało się swego rodzaju polem bitwy

between three different groups of people.

między trzema różnymi grupami ludzi.

First, there's a group of people

Pierwsza z nich to ludzie,

who are very passionate in their belief

którzy zaciekle bronią stanowiska,

that the Indus script

że induskie pismo

does not represent a language at all.

nie jest wcale językiem.

These people believe that the symbols

Ludzie ci wierzą, że symbole te

are very similar to the kind of symbols you find on traffic signs

są podobne do tych spotykanych na znakach drogowych

or the emblems you find on shields.

lub tarczach herbowych.

There's a second group of people

Druga grupa uważa,

who believe that the Indus script represents an Indo-European language.

że induskie pismo należy do grupy języków indoeuropejskich.

If you look at a map of India today,

Na mapie dzisiejszych Indii widać,

you'll see that most of the languages spoken in North India

że większość języków używanych w północnych Indiach

belong to the Indo-European language family.

należy do rodziny języków indoeuropejskich.

So some people believe that the Indus script

Dlatego niektórzy sądzą, że induskie pismo

represents an ancient Indo-European language such as Sanskrit.

to starożytny język indoeuropejski jak sanskryt.

There's a last group of people

Ostatnia z tych grup jest zdania,

who believe that the Indus people

że mieszkańcy doliny Indusu byli przodkami

were the ancestors of people living in South India today.

ludzi zamieszkujących dzisiaj południowe Indie.

These people believe that the Indus script

Ludzie ci uważają, że induskie pismo

represents an ancient form

jest starożytną formą

of the Dravidian language family,

języka z grupy języków drawidyjskich,

which is the language family spoken in much of South India today.

które są używane na znacznym obszarze południowych Indii.

And the proponents of this theory

Zwolennicy tej teorii wskazują

point to that small pocket of Dravidian-speaking people in the North,

na małą grupę ludzi mówiących drawidyjskim na północy,

actually near Afghanistan,

niedaleko Afganistanu twierdząc,

and they say that perhaps, sometime in the past,

że być może w pewnym okresie

Dravidian languages were spoken all over India

językami drawidyjskimi mówiono w całych Indiach,

and that this suggests

a to wskazywałoby,

that the Indus civilization is perhaps also Dravidian.

że induska cywilizacja również używała drawidyjskiego.

Which of these hypotheses can be true?

Która z tych hipotez jest właściwa?

We don't know, but perhaps if you deciphered the script,

Być może jeśli odczytamy to pismo,

you would be able to answer this question.

będziemy mogli odpowiedzieć na to pytanie.

But deciphering the script is a very challenging task.

Ale odczytanie pisma jest ambitnym zadaniem.

First, there's no Rosetta Stone.

Po pierwsze, nie mamy kamienia z Rosetty.

I don't mean the software;

Nie mam na myśli programu komputerowego,

I mean an ancient artifact

ale starożytną tablicę,

that contains in the same text

na której zapisano zarówno

both a known text and an unknown text.

znany nam tekst, jak i nieznany.

We don't have such an artifact for the Indus script.

Nie mamy odpowiednika dla pisma induskiego.

And furthermore, we don't even know what language they spoke.

Co więcej, nie wiemy nawet, jakim językiem mówili.

And to make matters even worse,

A co gorsza,

most of the text that we have are extremely short.

większość dostępnych tekstów jest bardzo krótka.

So as I showed you, they're usually found on these seals

Znajdujemy je zwykle na tych pieczęciach,

that are very, very tiny.

które są bardzo, bardzo małe.

And so given these formidable obstacles,

Biorąc pod uwagę te znaczne trudności,

one might wonder and worry

można zacząć się zastanawiać i martwić,

whether one will ever be able to decipher the Indus script.

czy będziemy w stanie odczytać induskie pismo.

In the rest of my talk,

W pozostałej części mojego wystąpienia

I'd like to tell you about how I learned to stop worrying

opowiem wam dlaczego przestałem się martwić

and love the challenge posed by the Indus script.

i pokochałem wyzwanie, jakim jest induskie pismo.

I've always been fascinated by the Indus script

Zacząłem pasjonować się induskim pismem,

ever since I read about it in a middle school textbook.

odkąd przeczytałem o nim w szkole średniej.

And why was I fascinated?

Dlaczego mnie to zafascynowało?

Well it's the last major undeciphered script in the ancient world.

Cóż, jest to ostatni nieodczytany znaczący starożytny system pisma.

My career path led me to become a computational neuroscientist,

W toku kariery zawodowej zająłem się neurobiologią komputerową.

so in my day job,

W codziennej pracy

I create computer models of the brain

tworzę komputerowe modele mózgu,

to try to understand how the brain makes predictions,

aby spróbować zrozumieć, jak mózg przewiduje,

how the brain makes decisions,

podejmuje decyzje,

how the brain learns and so on.

uczy się i tak dalej.

But in 2007, my path crossed again with the Indus script.

Ale w 2007 roku ponownie zetknąłem się z pismem induskim.

That's when I was in India,

Byłem wtedy w Indiach

and I had the wonderful opportunity

i miałem przyjemność

to meet with some Indian scientists

poznać kilku indyjskich naukowców

who were using computer models to try to analyze the script.

wykorzystujących komputerowe modele do analizy tego pisma.

And so it was then that I realized

Wtedy właśnie zdałem sobie sprawę,

there was an opportunity for me to collaborate with these scientists,

że mam szansę współpracować z tymi naukowcami

and so I jumped at that opportunity.

i skwapliwie z tej szansy skorzystałem.

And I'd like to describe some of the results that we have found.

Pragnę przedstawić niektóre wyniki naszej pracy.

Or better yet, let's all collectively decipher.

Choć lepiej będzie, jeśli razem spróbujemy odczytać to pismo.

Are you ready?

Gotowi?

The first thing that you need to do when you have an undeciphered script

Przystępując do odczytywania pisma należy najpierw

is try to figure out the direction of writing.

określić jego kierunek.

Here are two texts that contain some symbols on them.

Mamy tu dwa teksty z różnymi symbolami.

Can you tell me

Czy potraficie powiedzieć,

if the direction of writing is right to left or left to right?

czy pisano je od prawej do lewej czy odwrotnie?

I'll give you a couple of seconds.

Zastanówcie się kilka sekund.

Okay. Right to left, how many? Okay.

Ilu z was uważa, że od prawej do lewej?

Okay. Left to right?

A od lewej do prawej?

Oh, it's almost 50/50. Okay.

Mamy właściwie remis.

The answer is:

Odpowiedź brzmi:

if you look at the left-hand side of the two texts,

jeśli spojrzycie na lewą stronę obu tekstów,

you'll notice that there's a cramping of signs,

zauważycie zbitkę znaków.

and it seems like 4,000 years ago,

Wydaje się, że 4000 lat temu,

when the scribe was writing from right to left,

gdy skryba zapisywał ten tekst od prawej do lewej,

they ran out of space.

skończyło mu się miejsce

And so they had to cram the sign.

i musiał ścieśnić znaki.

One of the signs is also below the text on the top.

Jeden z nich jest też poniżej tekstu na górze.

This suggests the direction of writing

Sugeruje to, że pisano prawdopodobnie

was probably from right to left,

od prawej do lewej.

and so that's one of the first things we know,

W ten sposób dowiadujemy się,

that directionality is a very key aspect of linguistic scripts.

że kierunek pisma jest kluczowym aspektem zapisu języka.

And the Indus script now has

A pismo induskie posiada

this particular property.

tę cechę.

What other properties of language does the script show?

Jakie inne cechy języka występują w tym piśmie?

Languages contain patterns.

W językach można dostrzec wzorce.

If I give you the letter Q

Jeśli podam wam literę Q

and ask you to predict the next letter, what do you think that would be?

i poproszę was o przewidzenie następnej litery, co odpowiecie?

Most of you said U, which is right.

Większość powie, że będzie to U, zgodnie z prawdą.

Now if I asked you to predict one more letter,

Jeśli poproszę was o przewidzenie kolejnej litery,

what do you think that would be?

jaka będzie to litera?

Now there's several thoughts. There's E. It could be I. It could be A,

Możliwe są różne odpowiedzi. Na przykład E lub I, a także A,

but certainly not B, C or D, right?

ale z pewnością nie B, C lub D, prawda?

The Indus script also exhibits similar kinds of patterns.

W piśmie induskim również znajdujemy podobne wzorce.

There's a lot of text that start with this diamond-shaped symbol.

Wiele tekstów zaczyna się od tego romboidalnego symbolu.

And this in turn tends to be followed

Po nim na ogół występuje

by this quotation marks-like symbol.

symbol podobny do cudzysłowu.

And this is very similar to a Q and U example.

Mamy tu analogię do przykładu z Q i U.

This symbol can in turn be followed

Po tym symbolu z kolei może występować

by these fish-like symbols and some other signs,

symbol podobny do ryby i niektóre inne znaki,

but never by these other signs at the bottom.

ale nigdy nie te podane na dole.

And furthermore, there's some signs

Ponadto istnieją znaki,

that really prefer the end of texts,

które najczęściej występują na końcu,

such as this jar-shaped sign,

takie jak np. ten w kształcie słoja.

and this sign, in fact, happens to be

Co więcej, ten znak

the most frequently occurring sign in the script.

jest najczęściej występującym znakiem w tym piśmie.

Given such patterns, here was our idea.

Biorąc pod uwagę te wzorce,

The idea was to use a computer

wpadliśmy na pomysł,

to learn these patterns,

aby nauczyć komputer tych wzorców.

and so we gave the computer the existing texts.

Wprowadziliśmy do komputera istniejące teksty,

And the computer learned a statistical model

a komputer nauczył się modelu statystycznego

of which symbols tend to occur together

określającego, które symbole występują razem,

and which symbols tend to follow each other.

a które występują po sobie.

Given the computer model,

Mając taki komputerowy model,

we can test the model by essentially quizzing it.

możemy sprawdzić nasz model, zadając mu zagadki.

So we could deliberately erase some symbols,

Możemy celowo wymazać niektóre symbole

and we can ask it to predict the missing symbols.

i poprosić go o odgadnięcie brakujących znaków.

Here are some examples.

Oto kilka przykładów.

You may regard this

Możecie uznać to

as perhaps the most ancient game

za najstarożytniejszą wersję

of Wheel of Fortune.

Koła Fortuny.

What we found

Przekonaliśmy się,

was that the computer was successful in 75 percent of the cases

że komputer potrafił przewidzieć właściwy symbol

in predicting the correct symbol.

w 75 procentach przypadków.

In the rest of the cases,

W pozostałych przypadkach

typically the second best guess or third best guess was the right answer.

zazwyczaj druga lub trzecia próba wskazywała prawidłową odpowiedź.

There's also practical use

Metoda ta

for this particular procedure.

ma również praktyczne zastosowanie.

There's a lot of these texts that are damaged.

Wiele tekstów jest zniszczonych.

Here's an example of one such text.

Mamy tutaj przykład takiego tekstu.

And we can use the computer model now to try to complete this text

Możemy zastosować model komputerowy, aby spróbować

and make a best guess prediction.

go uzupełnić.

Here's an example of a symbol that was predicted.

Oto przykład symbolu, który został wstawiony.

And this could be really useful as we try to decipher the script

Może być to bardzo użyteczne w odczytywaniu tego pisma

by generating more data that we can analyze.

dzięki możliwości generowania nowych danych do analizy.

Now here's one other thing you can do with the computer model.

Przy użyciu tego modelu można zrobić coś jeszcze.

So imagine a monkey

Wyobraźcie sobie małpę

sitting at a keyboard.

piszącą na klawiaturze.

I think you might get a random jumble of letters that looks like this.

Pewnie uzyskamy przypadkowy ciąg znaków podobny do tego.

Such a random jumble of letters

Taki przypadkowy ciąg znaków

is said to have a very high entropy.

charakteryzuje się wysoką entropią.

This is a physics and information theory term.

Jest to termin z fizyki i teorii informacji.

But just imagine it's a really random jumble of letters.

Wyobraźcie sobie całkowicie przypadkowy ciąg liter.

How many of you have ever spilled coffee on a keyboard?

Ilu z was wylało kiedykolwiek kawę na klawiaturę?

You might have encountered the stuck-key problem --

Mogliście się spotkać z problemem zablokowanego klawisza,

so basically the same symbol being repeated over and over again.

gdy ten sam symbol cały czas się powtarza.

This kind of a sequence is said to have a very low entropy

Ten rodzaj sekwencji charakteryzuje się bardzo niską entropią,

because there's no variation at all.

ponieważ nie występują tu różne symbole.

Language, on the other hand, has an intermediate level of entropy;

Język z kolei cechuje się średnim poziomem entropii;

it's neither too rigid,

Nie jest ani zbyt powtarzalny,

nor is it too random.

ani zbyt przypadkowy.

What about the Indus script?

A jak jest w przypadku pisma induskiego?

Here's a graph that plots the entropies of a whole bunch of sequences.

Mam tu wykres przedstawiający entropie różnych sekwencji.

At the very top you find the uniformly random sequence,

Na górze są sekwencje o podobnym stopniu zróżnicowania,

which is a random jumble of letters --

co oznacza przypadkowy ciąg liter,

and interestingly, we also find

co ciekawe widzimy tu również

the DNA sequence from the human genome and instrumental music.

sekwencję DNA ludzkiego genomu i muzykę instrumentalną.

And both of these are very, very flexible,

I jedno, i drugie jest bardzo, bardzo przypadkowe,

which is why you find them in the very high range.

dlatego znajdują się w górnej części wykresu.

At the lower end of the scale,

W dolnej części skali

you find a rigid sequence, a sequence of all A's,

znajdziemy powtarzalną sekwencję, tj. sekwencję samych A,

and you also find a computer program,

a także program komputerowy,

in this case in the language Fortran,

w tym przypadku napisany w języku Fortran,

which obeys really strict rules.

który ma ściśle określone reguły.

Linguistic scripts

Języki pisane

occupy the middle range.

znajdują się pośrodku skali.

Now what about the Indus script?

A pismo Induskie?

We found that the Indus script

Okryliśmy, że pismo induskie

actually falls within the range of the linguistic scripts.

znajduje się w zakresie typowym dla języków pisanych.

When this result was first published,

Gdy ten wynik został opublikowany,

it was highly controversial.

wzbudził znaczne kontrowersje.

There were people who raised a hue and cry,

Podniósł się krzyk

and these people were the ones who believed

wśród ludzi, którzy twierdzili,

that the Indus script does not represent language.

że pismo induskie nie stanowi języka.

I even started to get some hate mail.

Zacząłem dostawać e-maile z pogróżkami.

My students said

Moi studenci mówili mi,

that I should really seriously consider getting some protection.

że powinienem rozważyć zatrudnienie ochrony.

Who'd have thought

Kto by pomyślał,

that deciphering could be a dangerous profession?

że odczytywanie pisma może być niebezpieczne?

What does this result really show?

O czym świadczy ten wynik?

It shows that the Indus script

Świadczy on o tym, że pismo induskie

shares an important property of language.

ma istotne cechy języka.

So, as the old saying goes,

A więc, jak mówią,

if it looks like a linguistic script

jeśli coś wygląda na język pisany

and it acts like a linguistic script,

i ma podobne cechy,

then perhaps we may have a linguistic script on our hands.

to prawdopodobnie jest to język pisany.

What other evidence is there

Jakie są inne dowody na to,

that the script could actually encode language?

że to pismo mogło być zapisem języka?

Well linguistic scripts can actually encode multiple languages.

System pisma może służyć do zapisu różnych języków.

So for example, here's the same sentence written in English

Mamy tu na przykład to samo zdanie zapisane po angielsku

and the same sentence written in Dutch

i po holendersku

using the same letters of the alphabet.

za pomocą tego samego alfabetu.

If you don't know Dutch and you only know English

Jeśli nie znacie holenderskiego, a jedynie angielski,

and I give you some words in Dutch,

a ja podam wam kilka holenderskich wyrazów,

you'll tell me that these words contain

odpowiecie, że wyrazy te

some very unusual patterns.

są nietypowo zbudowane.

Some things are not right,

Pewne rzeczy się nie zgadzają

and you'll say these words are probably not English words.

i dlatego stwierdzicie, że nie jest to angielski tekst.

The same thing happens in the case of the Indus script.

Podobnie jest w przypadku pisma induskiego.

The computer found several texts --

Komputer znalazł kilka tekstów,

two of them are shown here --

dwa z nich pokazano tutaj,

that have very unusual patterns.

które mają bardzo nietypową strukturę.

So for example the first text:

Na przykład w pierwszym tekście:

there's a doubling of this jar-shaped sign.

powtarza się znak w kształcie słoja.

This sign is the most frequently-occurring sign

Jest to najczęściej występujący znak

in the Indus script,

w piśmie induskim

and it's only in this text

i tylko w tym tekście

that it occurs as a doubling pair.

występuje on dwukrotnie obok siebie.

Why is that the case?

Dlaczego?

We went back and looked at where these particular texts were found,

Sprawdziliśmy, gdzie znaleziono ten tekst

and it turns out that they were found

i okazało się, że wykopano go

very, very far away from the Indus Valley.

bardzo, bardzo daleko od doliny Indusu.

They were found in present day Iraq and Iran.

Znaleziono go na obszarze dzisiejszego Iraku i Iranu.

And why were they found there?

Dlaczego tam?

What I haven't told you is that

Nie powiedziałem wam jeszcze,

the Indus people were very, very enterprising.

że mieszkańcy doliny Indusu byli bardzo przedsiębiorczy.

They used to trade with people pretty far away from where they lived,

Handlowali z ludźmi z dość odległych krajów.

and so in this case, they were traveling by sea

W tym przypadku przypłynęli

all the way to Mesopotamia, present-day Iraq.

aż do Mezopotamii, dzisiejszego Iraku.

And what seems to have happened here

Prawdopodobnie

is that the Indus traders, the merchants,

induscy kupcy

were using this script to write a foreign language.

używali tego pisma do zapisu obcego języka.

It's just like our English and Dutch example.

Podobnie jak w naszym angielsko-holenderskim przykładzie.

And that would explain why we have these strange patterns

Tłumaczyłoby to występowanie tych dziwnych wzorców,

that are very different from the kinds of patterns you see in the text

które tak bardzo różnią się od tych, które widzimy w tekstach

that are found within the Indus Valley.

znalezionych w dolinie Indusu.

This suggests that the same script, the Indus script,

Wskazywałoby to na to, że pismo induskie

could be used to write different languages.

mogło być używane do zapisu różnych języków.

The results we have so far seem to point to the conclusion

Wyniki, które uzyskaliśmy do tej pory sugerują,

that the Indus script probably does represent language.

że pismo induskie rzeczywiście jest zapisem języka.

If it does represent language,

A jeżeli nim jest,

then how do we read the symbols?

to w jaki sposób je odczytać?

That's our next big challenge.

Jest to nasze kolejne wyzwanie.

So you'll notice that many of the symbols

Zauważcie, że wiele symboli

look like pictures of humans, of insects,

przypomina ludzi, owady,

of fishes, of birds.

ryby, ptaki.

Most ancient scripts

Większość starożytnych pism

use the rebus principle,

opiera się na zasadzie rebusu,

which is, using pictures to represent words.

tj. wykorzystania obrazków do przedstawienia wyrazów.

So as an example, here's a word.

Weźmy na przykład takie słowo.

Can you write it using pictures?

Czy potraficie je zapisać, używając obrazków?

I'll give you a couple seconds.

Zastanówcie się kilka sekund.

Got it?

Już?

Okay. Great.

Świetnie.

Here's my solution.

Oto moje rozwiązanie.

You could use the picture of a bee followed by a picture of a leaf --

Pszczoła [ang. bee] i liść [ang. leaf]

and that's "belief," right.

dają razem wiarę [ang. belief].

There could be other solutions.

Istnieją także inne rozwiązania.

In the case of the Indus script,

W przypadku pisma induskiego

the problem is the reverse.

mamy zupełnie inny problem.

You have to figure out the sounds of each of these pictures

Trzeba odgadnąć brzmienie każdego z tych obrazków,

such that the entire sequence makes sense.

tak aby cały ciąg miał sens.

So this is just like a crossword puzzle,

Przypomina to krzyżówkę,

except that this is the mother of all crossword puzzles

choć jest to raczej matka wszystkich krzyżówek,

because the stakes are so high if you solve it.

ponieważ stawka za jej rozwiązanie jest bardzo wysoka.

My colleagues, Iravatham Mahadevan and Asko Parpola,

Moi koledzy, Iravatham Mahadevan i Asko Parpola,

have been making some headway on this particular problem.

zdołali poczynić postępy na drodze do rozwiązania tej zagadki.

And I'd like to give you a quick example of Parpola's work.

Dam wam krótki przykład z pracy Parpoli.

Here's a really short text.

Mam tu bardzo krótki tekst

It contains seven vertical strokes followed by this fish-like sign.

z siedmioma pionowymi kreskami, po których następuje znak w kształcie ryby.

And I want to mention that these seals were used

Należy wspomnieć, że te pieczęcie były używane

for stamping clay tags

do znakowania glinianych tabliczek,

that were attached to bundles of goods,

które były przyczepiane do towarów,

so it's quite likely that these tags, at least some of them,

więc przynajmniej część z nich może

contain names of merchants.

zawierać imiona kupców.

And it turns out that in India

Okazuje się, że w Indiach

there's a long tradition

istnieje długa tradycja

of names being based on horoscopes

nadawania imion w oparciu o horoskopy

and star constellations present at the time of birth.

i konstelacje gwiazd w dniu urodzenia.

In Dravidian languages,

W językach drawidyjskich

the word for fish is "meen"

"ryba" to "meen",

which happens to sound just like the word for star.

co akurat brzmi dokładnie tak jak wyraz "gwiazda".

And so seven stars

Siedem gwiazd

would stand for "elu meen,"

oznaczałoby "elu meen",

which is the Dravidian word

co jest drawidyjskim słowem

for the Big Dipper star constellation.

na określenie gwiazdozbioru Wielkiego Wozu.

Similarly, there's another sequence of six stars,

Mamy też inny ciąg sześciu gwiazd,

and that translates to "aru meen,"

który tłumaczy się jako "aru meen",

which is the old Dravidian name

co jest starodrawidyjską nazwą

for the star constellation Pleiades.

Plejad, gromady gwiazd.

And finally, there's other combinations,

Są też i inne kombinacje,

such as this fish sign with something that looks like a roof on top of it.

takie jak ta ze znakiem ryby i swego rodzaju daszkiem.

And that could be translated into "mey meen,"

Można ją przetłumaczyć jako "mey meen",

which is the old Dravidian name for the planet Saturn.

będące starodrawidyjską nazwą planety Saturn.

So that was pretty exciting.

Odkrycie tego było bardzo ekscytujące.

It looks like we're getting somewhere.

Wygląda na to, że dochodzimy do czegoś.

But does this prove

Ale czy to dowodzi,

that these seals contain Dravidian names

że te pieczęcie zawierają drawidyjskie imiona

based on planets and star constellations?

oparte na planetach i konstelacjach gwiazd?

Well not yet.

Jeszcze nie.

So we have no way of validating

Nie mamy sposobu, aby zweryfikować

these particular readings,

nasze próby odczytania,

but if more and more of these readings start making sense,

ale jeśli coraz więcej z nich będzie miała sens

and if longer and longer sequences

i jeśli coraz dłuższe sekwencje

appear to be correct,

będą wydawały się poprawne,

then we know that we are on the right track.

będziemy wiedzieć, że podążamy właściwą drogą.

Today,

Obecnie

we can write a word such as TED

możemy zapisać wyraz TED

in Egyptian hieroglyphics and in cuneiform script,

za pomocą egipskich hieroglifów lub pisma klinowego,

because both of these were deciphered

ponieważ oba te pisma odczytano

in the 19th century.

w XIX wieku.

The decipherment of these two scripts

Odczytanie tych dwóch pism sprawiło,

enabled these civilizations to speak to us again directly.

że te cywilizacje ponownie do nas przemówiły.

The Mayans

Majowie

started speaking to us in the 20th century,

przemówili do nas w XX wieku,

but the Indus civilization remains silent.

ale cywilizacja Indusu wciąż milczy.

Why should we care?

Dlaczego ma to nas obchodzić?

The Indus civilization does not belong

Cywilizacja Indusu nie należy jedynie

to just the South Indians or the North Indians

do mieszkańców południowych lub północnych Indii

or the Pakistanis;

czy Pakistańczyków;

it belongs to all of us.

ona należy do nas wszystkich.

These are our ancestors --

Byli to nasi przodkowie,

yours and mine.

wasi i moi.

They were silenced

Uciszono ich

by an unfortunate accident of history.

przez niefortunny przypadek historii.

If we decipher the script,

Jeśli odczytamy ich pismo,

we would enable them to speak to us again.

ponownie damy im głos.

What would they tell us?

Co nam powiedzą?

What would we find out about them? About us?

Czego się o nich dowiemy? A o nas?

I can't wait to find out.

Nie mogę się doczekać, aby się dowiedzieć.

Thank you.

Dziękuję za uwagę.

(Applause)

(Brawa)