How to save a language from extinction | Daniel Bögre Udell

Translator: cuong nguyen Reviewer: Linh Tran

Languages don't just die naturally.

Ngôn ngữ không tự nhiên biến mất.

People abandon mother tongues, because they're forced to.

Người ta từ bỏ tiếng mẹ đẻ vì bị ép buộc

Often, the pressure is political.

thường là do áp lực chính trị.

In 1892,

Vào năm 1892,

the US Army general Richard Henry Pratt

tướng Mỹ, Richard Henry Pratt,

argued that killing indigenous cultures

nói rằng cách duy nhất để tiêu diệt một dân tộc

was the only alternative to killing indigenous people.

là xóa bỏ ngôn ngữ của họ.

"Kill the Indian," he said, "but save the man."

Ông nói: "Giết tiếng da đỏ nhưng hãy giữ lại người".

And until 1978, the government did just that,

Và năm 1978, chính phủ Mỹ đã làm như thế,

removing indigenous children from their families

tách trẻ em bản địa khỏi gia đình,

and forcing them into boarding schools where they were given English names

buộc chúng vào học trường nội trú, đặt tên tiếng Anh cho chúng,

and punished for speaking their languages.

nếu nói tiếng bản địa sẽ bị phạt.

Assimilation was a complement to genocide.

Đồng hóa cũng là một phần của diệt chủng.

Seven thousand languages are alive today,

Ngày nay, có chừng bảy ngàn ngôn ngữ còn tồn tại

but few are recognized by their own governments

nhưng chỉ một số ít được chính phủ công nhận

or supported online.

và được hỗ trợ trực tuyến.

So for people from the vast majority of cultures,

Với những người từ đại đa số các nền văn hóa,

globalization remains profoundly alienating.

toàn cầu hóa vẫn còn xa lạ.

It means giving up your language for someone else's.

Nnghĩa là từ bỏ ngôn ngữ của mình để dùng ngôn ngữ của ai đó.

And if nothing changes,

Nếu không có gì thay đổi,

as many as 3,000 languages could disappear in 80 years.

khoảng ba ngàn ngôn ngữ sẽ biến mất trong vòng 80 năm nữa.

But things are changing.

Nhưng mọi thứ đang thay đổi.

Around the world,

Khắp thế giới,

people are reviving ancestral languages

có những người đang hồi sinh lại ngôn ngữ của tổ tiên

and rebuilding their cultures.

và xây dựng lại nền văn hóa của mình.

Chúng tôi được biết,

As far as we know,

language reclamation began in the 1800s when, at a time of rising antisemitism,

sự phục hồi ngôn ngữ bắt đầu từ năm 1800, khi phong trào bài xích Do Thái bùng lên,

Jewish communities looked to their ancestral language, Hebrew,

các cộng đồng Do Thái bắt đầu nghiên cứu ngôn ngữ của cha ông,

as a means of cultural revival.

tiếng Do Thái, như một cách để hồi sinh văn hóa.

And though it had been dormant for over 1,000 years,

Dù đã ngủ yên cả ngàn năm,

it was well preserved in books of Jewish religion and philosophy.

nó vẫn được bảo tồn trong sách vở về tôn giáo và triết học Do Thái.

So Jewish activists studied and taught it to their children,

Các nhà hoạt động Do Thái nghiên cứu và dạy cho con em họ,

raising the first native speakers in nearly 100 generations.

tạo ra thế hệ nói tiếng bản ngữ đầu tiên trong gần 100 thế hệ.

Today, it's the mother tongue of five million Jews.

Ngày nay, nó là tiếng mẹ đẻ của khoảng năm triệu người Do Thái.

And at least for me,

Hay ít nhất là của tôi,

an assimilated English-speaking member of the Jewish diaspora,

một thành viên nói tiếng Anh bị đồng hóa của cộng đồng Do Thái di cư,

a pillar of cultural sovereignty.

một cột trụ của việc cai trị bằng văn hóa.

Two thousand years later,

Hai ngàn năm sau,

we're still here.

chúng tôi vẫn ở đây.

Now, until recently,

Và gần đây,

Hebrew's reawakening was an anomaly.

sự trỗi dậy của người Do Thái là một sự bất thường.

Few languages are as well preserved as ours was,

Có ít ngôn ngữ được gìn giữ tốt như ngôn ngữ của chúng tôi,

and the creation of Israel,

và sự thành lập nước Israel,

the first Jewish state in over 1,000 years,

nhà nước Do Thái đầu tiên trong gần một ngàn năm,

provided a space for Hebrew's daily use.

đã tạo ra nơi chốn để dùng tiếng Do Thái trong cuộc sống hằng ngày.

In other words, most cultures just weren't given a chance.

Nói cách khác, phần lớn các nền văn hóa không được trao cơ hội.

(Video) Good evening, I'm Elizabeth

(Video) Chào mọi người, tôi là Elizabeth

and I live in Cornwall.

và tôi sống ở Cornwall.

That was Cornish,

Đó là tiếng Cornish,

the ancestral language of Cornwall,

ngôn ngữ cổ xưa của người Cornwall,

which today is technically a county in southern England.

hiện là một quận ở miền Nam nước Anh.

In the 1900s, Cornish activists fought for their culture.

Những năm 1900, các nhà hoạt động người Cornish

đã đấu tranh vì nền văn hóa của họ.

The language had been dormant for over 100 years,

Ngôn ngữ đã bị lãng quên cả trăm năm,

but they used old books and plays to teach it to their children.

nhưng họ dùng sách cổ và kịch nghệ để dạy cho con em mình.

Tuy nhiên, thế hệ mới nói tiếng Cornish

However, this new generation of Cornish speakers

was scattered across Cornwall

sống rải rác khắp vùng Cornwall

and unable to use the language freely.

và không có khả năng sử dụng tiếng của mình một cách trôi chảy.

By the 1990s, Cornish had reawakened,

Trước thập niên 1990, ngôn ngữ Cornish được hồi sinh

but it wasn't thriving.

nhưng không thể phát triển mạnh mẽ.

Then, in the early 2000s, Cornish speakers found one another online

Sau đó, vào đầu những năm 2000, những người nói tiếng Cornish đã tìm cách

and leveraged digital spaces to speak on a daily basis.

tận dụng công cụ trực tuyến để trò chuyện hàng ngày.

From there, they organized weekly or monthly events

Từ đây, họ tổ chức các sự kiện hàng tuần, hàng tháng,

where they could gather and speak in public.

tụ họp và trò chuyện ở nơi công cộng.

Today, some schools teach Cornish.

Ngày nay, nhiều trường học dạy tiếng Cornish.

There are Cornish language signs,

Có những bảng hiệu tiếng Cornish,

ice-cream commercials,

quảng cáo kem,

Wikipedia, and even memes.

Wikipedia, hay thậm chí là meme.

(Laughter)

(cười)

(Laughter)

(cười)

And with their language once again intact,

Với ngôn ngữ được phục hồi,

the people of Cornwall have secured recognition

người dân ở Cornall đã được thừa nhận

as a Celtic nation alongside Ireland, Scotland and Wales.

như một quốc gia Celtic bên cạnh Ireland, Scotland và xứ Wales.

They stared down centuries of forced assimilation

Họ nhìn vào những kỷ nguyên bị đồng hóa và nói:

and said, "We're not a county in England.

"Chúng tôi không phải là một quận của Anh.

We're a people in our own right.

Chúng tôi là một dân tộc

And we're still here."

và chúng tôi vẫn tồn tại."

And they're not the only ones.

Nhưng không chỉ có họ,

The Tunica-Biloxi tribe of Louisiana is reviving their ancestral language.

tộc Tunica-Biloxi ở Louisiana cũng đang làm sống lại ngôn ngữ của mình.

(Video) My name is Teyanna.

(Video) Tên tôi là Teyanna.

My friends, they call me "Quiet Storm."

Bạn bè gọi tôi là "Cơn bão âm thầm".

It started in the 1980s,

Mọi việc bắt đầu vào những năm 1980

when Donna Pierite and her family

khi Donna Pierite và gia đình

started taking trips to Baton Rouge and New Orleans

bắt đầu hành trình tới Baton Rouge và New Orleans

to photocopy old dictionaries stored away in university archives.

để photo cuốn từ điển cổ xưa được lưu trong kho lưu trữ đại học.

The goal was to study Tunica

Mục đích là học tiếng Tunica

and teach it to the children and share it with the community.

và dạy cho con em họ rồi chia sẻ với cộng đồng.

Today, they're leading a Tunica renaissance.

Ngày nay, họ đang dẫn dắt sự phục hưng của Tunica.

Since 2014, there are nearly 100 speakers in language immersion classes,

Từ năm 2014, có gần 100 người trong các lớp chuyên ngôn ngữ,

and according to a 2017 census,

và theo điều tra dân số 2017,

32 new fluent speakers,

trong đó, có thêm 32 người nói thành thạo,

some of whom, like Donna's daughter Elisabeth,

và vài người như con gái Donna, Elisabeth,

are teaching Tunica to their children.

đang dạy tiếng Tunica cho con cái mình.

These new speakers are creating content,

Những người này đang tạo ra nhiều nội dung

Facebook videos and also memes.

những video trên Facebook và cả meme.

(Laughter)

(cười)

(Laughter)

(cười )

(Laughter)

(cười)

And the more they publish,

Càng tạo nhiều nội dung,

the more they inspire other Tunica people to get involved.

họ càng truyền cảm hứng cho nhiều người Tunica.

Recently, a tribal member living in Texas wrote Elisabeth on Facebook,

Gần đây, một thành viên bộ lạc ở Texas đã viết cho Elisabeth trên Facebook,

asking how to say "bless these lands."

hỏi cách nói: "phúc lành cho vùng này".

để viết lên bảng hiệu trong sân nhà,

It was for a yard sign,

so she could show her neighbors that her culture is alive

để cô có thể khoe với hàng xóm rằng văn hóa của mình

and thriving today.

vẫn tồn tại và phát triển.

Now, Hebrew, Cornish and Tunica

Tiếng Do Thái, Cornish và Tunica

are just three examples from a groundswell of language activism on every continent.

là ba ví dụ về sức sống âm thầm của ngôn ngữ trên mỗi lục địa.

And whether they're Jèrriais speakers from the Channel Isles,

Và dù là người nói tiếng Jèrriais từ quần đảo Chanel

or Kenyan sign language speakers from Nairobi,

hay dùng ngôn ngữ ký hiệu Kenya từ Nairobi,

all communities working to preserve or reclaim a language

mọi cộng đồng đang bảo tồn hay làm hồi sinh ngôn ngữ

have one thing in common: media,

đều có điểm chung là phương tiện truyền thông,

so their language can be shared and taught.

để ngôn ngữ của họ được chia sẻ và giảng dạy.

And as the internet grows,

Internet phát triển

expanding media access and creation,

mở rộng việc tiếp cận và tạo ra phương tiện truyền thông,

preserving and reclaiming ancestral languages

giúp việc bảo tồn và làm hồi sinh ngôn ngữ cổ

is now more possible than ever.

trở nên khả thi hơn bao giờ hết.

So what are your ancestral languages?

Vậy, ngôn ngữ của cha ông các bạn là gì?

Của tôi là tiếng Do Thái, Yiddish, tiếng Hungary và Scottish Gaelic,

Mine are Hebrew, Yiddish, Hungarian and Scottish Gaelic,

even though I was raised in English.

dù được nuôi dạy bằng tiếng Anh.

And luckily for me, each of these languages is available online.

Và may mắn là những ngôn ngữ này đều có khả năng học được trên mạng.

Hebrew in particular -- it came installed on my iPhone,

Cụ thể là tiếng Do Thái được cài trên điện thoại của tôi,

it's supported by Google Translate,

được Google Dịch hỗ trợ,

it even has autocorrect.

thậm chí, có cả tự động chỉnh sửa.

Có thể ngôn ngữ của các bạn không được hỗ trợ rộng rãi,

And while your language may not be as widely supported,

I encourage you to investigate,

tôi khuyến khích các bạn tìm hiểu nó

because chances are, someone, somewhere, has started getting it online.

vì rất có thể ai đó đã bắt đầu tìm hiểu nó trên mạng.

Reclaiming your language and embracing your culture

Tìm lại ngôn ngữ và tiếp nhận nền văn hóa của mình

is a powerful way to be yourself in the age of globalization,

là cách để là khẳng định mình mạnh mẽ nhất trong kỷ nguyên toàn cầu hóa này,

because as I recently learned to say in Hebrew,

vì như tôi đã học được trong tiếng Do Thái

"'nḥnw 'dyyn k'n" --

"nhnw dyyn k'n" --

we're still here.

"chúng tôi vẫn tồn tại."

Thank you.

Xin cám ơn.

(Applause)

(vỗ tay)