How to save a language from extinction | Daniel Bögre Udell

Korekta: Agnieszka Fijałkowska

Języki nie umierają ot tak naturalnie.

To ludzie porzucają języki ojczyste, bo są do tego zmuszani.

Często ze względów politycznych.

Languages don't just die naturally.

W 1892 roku

People abandon mother tongues, because they're forced to.

amerykański generał Richard Henry Pratt

stwierdził, że zabijanie rdzennych kultur

Often, the pressure is political.

jest jedyną alternatywą dla zabijania rdzennych mieszkańców.

In 1892,

the US Army general Richard Henry Pratt

Powiedział: “Zabij Indianina, ale ocal człowieka.”

argued that killing indigenous cultures

Rząd do 1978 roku robił właśnie to:

was the only alternative to killing indigenous people.

odseparowywał dzieci rdzennych mieszkańców od ich rodzin,

"Kill the Indian," he said, "but save the man."

umieszczał je w szkołach z internatem, gdzie nadawano im angielskie imiona

And until 1978, the government did just that,

i karano za używanie ojczystego języka.

removing indigenous children from their families

Asymilacja była uzupełnieniem ludobójstwa.

and forcing them into boarding schools where they were given English names

and punished for speaking their languages.

Istnieje siedem tysięcy żywych języków,

Assimilation was a complement to genocide.

lecz tylko nieliczne mają uznanie rządów,

lub są wspierane w internecie.

Więc dla przedstawicieli przeważającej liczby kultur

Seven thousand languages are alive today,

globalizacja nadal prowadzi do głębokiego wyobcowania.

but few are recognized by their own governments

or supported online.

Oznacza ona porzucenie własnego języka na rzecz czyjegoś.

So for people from the vast majority of cultures,

Jeśli nic się nie zmieni,

globalization remains profoundly alienating.

nawet trzy tysiące języków może zniknąć w przeciągu 80 lat.

It means giving up your language for someone else's.

Ale zmiany nadchodzą.

And if nothing changes,

Na całym świecie ludzie przywracają do życia języki przodków

as many as 3,000 languages could disappear in 80 years.

i odbudowują kultury.

But things are changing.

O ile wiemy, rewitalizacja języków zaczęła się w XVIII wieku,

Around the world,

people are reviving ancestral languages

kiedy rosnący antysemityzm spowodował,

and rebuilding their cultures.

że społeczności żydowskie dopatrzyły się w hebrajskim

As far as we know,

language reclamation began in the 1800s when, at a time of rising antisemitism,

sposobu na kulturowe odrodzenie.

Choć nie używano go od ponad 1000 lat,

Jewish communities looked to their ancestral language, Hebrew,

zachował się dobrze w księgach o religii i filozofii żydowskiej.

as a means of cultural revival.

Ucząc się go wpierw sami, Żydzi przekazali go dzieciom,

And though it had been dormant for over 1,000 years,

które, jako pierwsze od 100 pokoleń, używały go jako języka ojczystego.

it was well preserved in books of Jewish religion and philosophy.

Dziś hebrajski jest językiem ojczystym dla pięciu milionów Żydów.

So Jewish activists studied and taught it to their children,

raising the first native speakers in nearly 100 generations.

A co najmniej dla mnie,

zasymilowanego anglojęzycznego członka żydowskiej diaspory,

Today, it's the mother tongue of five million Jews.

jest filarem kulturowej niezależności.

And at least for me,

Dwa tysiące lat później

an assimilated English-speaking member of the Jewish diaspora,

nadal jesteśmy tutaj.

a pillar of cultural sovereignty.

Aż do niedawna

odrodzenie hebrajskiego było anomalią.

Two thousand years later,

Niewiele języków zachowało się tak dobrze jak nasz,

we're still here.

a powstanie Izraela, pierwszego żydowskiego państwa od 1000 lat,

Now, until recently,

Hebrew's reawakening was an anomaly.

zapewniło przestrzeń do codziennego użycia hebrajskiego.

Few languages are as well preserved as ours was,

Innymi słowy, większość kultur nie miała tyle szczęścia.

and the creation of Israel,

the first Jewish state in over 1,000 years,

(Nagranie) Dobry wieczór, jestem Elizabeth

provided a space for Hebrew's daily use.

i mieszkam w Kornwalii.

To był kornijski,

In other words, most cultures just weren't given a chance.

dawny język Kornwalii,

która technicznie jest dziś hrabstwem w południowej części Anglii.

(Video) Good evening, I'm Elizabeth

and I live in Cornwall.

Na początku XX wieku Kornwalijczycy walczyli o kulturę.

That was Cornish,

the ancestral language of Cornwall,

which today is technically a county in southern England.

Nie używali swojego języka od ponad 100 lat,

ale dzięki starym książkom i sztukom nauczyli go dzieci.

In the 1900s, Cornish activists fought for their culture.

Jednak to nowe pokolenie ludzi mówiących po kornijsku

The language had been dormant for over 100 years,

było rozsiane po całej Kornwalii

i przez to nie używało swobodnie języka.

but they used old books and plays to teach it to their children.

Do lat 90. XX wieku kornijski się odrodził,

However, this new generation of Cornish speakers

was scattered across Cornwall

ale nie rozwijał się.

and unable to use the language freely.

Natomiast na początku XXI wieku jego użytkownicy poznajdowali się online

By the 1990s, Cornish had reawakened,

i wpłynęli na społeczności internetowe, żeby używać go na porządku dziennym.

but it wasn't thriving.

Then, in the early 2000s, Cornish speakers found one another online

Następnie organizowali cotygodniowe lub comiesięczne wydarzenia,

na których się gromadzili i przemawiali publicznie.

and leveraged digital spaces to speak on a daily basis.

Dziś w niektórych szkołach naucza się kornijskiego.

From there, they organized weekly or monthly events

Istnieją znaki w języku kornijskim,

where they could gather and speak in public.

reklamy lodów,

Wikipedia, a nawet memy.

Today, some schools teach Cornish.

(Śmiech)

There are Cornish language signs,

ice-cream commercials,

(Śmiech)

Wikipedia, and even memes.

Posiadając na powrót własny język

(Laughter)

mieszkańcy Kornwalii zapewnili sobie uznanie

(Laughter)

jako naród celtycki, tuż obok Irlandii, Szkocji i Walii.

And with their language once again intact,

Oparli się asymilacji wymuszanej przez wieki

the people of Cornwall have secured recognition

twierdząc: “Nie jesteśmy hrabstwem w Anglii.

as a Celtic nation alongside Ireland, Scotland and Wales.

Jesteśmy odrębnym narodem

i nadal jesteśmy tutaj."

They stared down centuries of forced assimilation

Oni nie są jedyni.

Plemię Tunica-Biloxi z Luizjany odtwarza język swoich przodkow.

and said, "We're not a county in England.

We're a people in our own right.

And we're still here."

(Nagranie) Mam na imię Teyanna.

And they're not the only ones.

Przyjaciele nazywają mnie "Cicha Burza".

The Tunica-Biloxi tribe of Louisiana is reviving their ancestral language.

Zaczęło się to w latach osiemdziesiątych,

(Video) My name is Teyanna.

kiedy Donna Pierite razem z rodziną

My friends, they call me "Quiet Storm."

podróżowała do Baton Rouge i Nowego Orleanu

żeby kserować stare słowniki przechowywane w archiwum uniwersyteckim.

It started in the 1980s,

when Donna Pierite and her family

Mieli na celu nauczyć się języka tunica,

started taking trips to Baton Rouge and New Orleans

przekazać go dzieciom oraz dzielić się nim ze społecznością.

to photocopy old dictionaries stored away in university archives.

Dziś przewodzą odrodzeniu tego języka.

The goal was to study Tunica

Od 2014 roku pojawiło się niemal sto jego użytkowników na kursach,

and teach it to the children and share it with the community.

Today, they're leading a Tunica renaissance.

a według cenzusu z 2017 roku,

posługują się nim biegle 32 nowe osoby.

Since 2014, there are nearly 100 speakers in language immersion classes,

Niektóre z nich, tak jak Elisabeth, córka Donny,

uczą języka tunica swoje dzieci.

and according to a 2017 census,

Nowi użytkownicy tworzą treści,

32 new fluent speakers,

filmy na Facebooku i memy.

some of whom, like Donna's daughter Elisabeth,

(Śmiech)

are teaching Tunica to their children.

(Śmiech)

These new speakers are creating content,

Facebook videos and also memes.

(Śmiech)

(Laughter)

Im więcej publikują,

tym bardziej inspirują zaangażowanie innych posługujących się tunicą.

(Laughter)

Ostatnio członkini plemienia z Teksasu napisała do Elisabeth na Facebooku

(Laughter)

And the more they publish,

z zapytaniem, jak powiedzieć “Błogosławmy tę ziemię“.

the more they inspire other Tunica people to get involved.

Recently, a tribal member living in Texas wrote Elisabeth on Facebook,

Napis miał widnieć na znaku w ogrodzie,

żeby mogła pokazać sąsiadom, że jej kultura nadal żyje i kwitnie.

asking how to say "bless these lands."

Hebrajski, kornijski i tunica

It was for a yard sign,

to tylko trzy przykłady fali aktywizmu językowego na świecie.

so she could show her neighbors that her culture is alive

and thriving today.

Bez względu na to, czy to użytkownicy jèrriais z Wysp Normandzkich,

Now, Hebrew, Cornish and Tunica

are just three examples from a groundswell of language activism on every continent.

czy kenijskiego języka migowego z Nairobi,

wszystkie społeczności usiłujące zachować lub odzyskać język

And whether they're Jèrriais speakers from the Channel Isles,

mają jedną cechę wspólną - media,

or Kenyan sign language speakers from Nairobi,

gdzie ich język może być udostępniany i nauczany.

all communities working to preserve or reclaim a language

W miarę rozwoju internetu,

rosnącego dostępu i tworzenia mediów,

have one thing in common: media,

so their language can be shared and taught.

zachowanie i odzyskiwanie języków przodków

And as the internet grows,

jest jak dotąd najbardziej możliwe.

expanding media access and creation,

Jakie są języki waszych przodków?

preserving and reclaiming ancestral languages

Moimi są hebrajski, jidysz, węgierski i gaelicki szkocki,

is now more possible than ever.

choć wychowywano mnie po angielsku.

So what are your ancestral languages?

Na szczęście dla mnie, wszystkie te języki są dostępne online.

Mine are Hebrew, Yiddish, Hungarian and Scottish Gaelic,

Zwłaszcza hebrajski, był już zainstalowany na moim iPhonie,

even though I was raised in English.

jest wspierany przez tłumacza Google,

And luckily for me, each of these languages is available online.

ma nawet autokorektę.

Mimo, że wasz język może nie mieć tak szerokiego wsparcia,

Hebrew in particular -- it came installed on my iPhone,

zachęcam, żebyście to sprawdzili,

it's supported by Google Translate,

bo możliwe, że ktoś gdzieś zaczął wprowadzać go do internetu.

it even has autocorrect.

And while your language may not be as widely supported,

Odzyskanie języka i przyjęcie swojej kultury

I encourage you to investigate,

because chances are, someone, somewhere, has started getting it online.

jest skutecznym sposobem na to, żeby być sobą w czasach globalizacji,

Reclaiming your language and embracing your culture

bo, jak ostatnio nauczyłem się to mówić po hebrajsku,

"'nḥnw 'dyyn k'n" --

is a powerful way to be yourself in the age of globalization,

wciąż tu jesteśmy.

because as I recently learned to say in Hebrew,

Dziękuję.

(Brawa)

"'nḥnw 'dyyn k'n" --

we're still here.

Thank you.

(Applause)